Қавлаи таъолӣ : қўлўои омнои биллоҳи алоиаҳ . . . Абӯ ҳрираҳ гуфт аҳли китоби бзбони ибрии тӯрӣа май хонданду тафсири он бо мусулмонон мегуфтанд бзбони тозӣ , расӯл гуфт лои тсдқўҳму лои ткзбўҳму қўлўои омно биллоҳ гуфт эшон рост гӯй мадореду дурӯғи зани мгириди роҳи имон шумо онаст ки гўӣиди омнои биллоҳ ва мо أнзли إлино имон дорем биллоҳу бончаҳ фурӯ фиристоданд бмо , яъне қуръон ,у бончаҳи иброҳӣмро доданд .

Аз суҳуф ва он даҳ саҳифа буд брўоити абӯи зр аз Мустафо , қоли абӯи зри қиллат ё набии аллоҳи Фмои канти суҳуфи иброҳӣм ? Фзкри кломои сами қоли фӣҳо алии алъоқли мо лами икни мғлўбои алии ақлаи ани ткўни ?лаи соъаҳи иноҷии фӣҳо рабау соъаҳи итФкри баҳои фии сниъи аллоҳи ъзу ҷл ,у соъаҳи иҳосби фӣҳо нафса Фимои қадаму ахр ,у соъаҳи ихлўи фӣҳо лҳоҷтаҳи ман алҳлоли фии алмтъму алмшрб .

Ва мо أнзли إлии إброҳиму إсмоъилу إсҳоқу ёқӯбу алأсботу имони додеми бончаҳ фурӯ фиристоданд Исмоилу исҳоқу ёқӯбу фарзандони вайро гуфтаанд асбот дар фарзандони ёқӯб ҳамчун қбоӣласт дар фарзандони Исмоил ,у Исмоил падар тозён буд ,у исҳоқи падари ъбронён , ва Исмоил биҷӯаду сахои маърӯф буд , азинҷост ки араби ҳама бо ҷӯад ва сахо бошанд . Ва исҳоқи бзҳду ибодати маърӯф буд аз ӣнҷост ки дар аҳли китоби зӯҳҳоду рҳбон бисёр бошанд ,у фарзандони ёқӯбро асбот аз он гуфтанд ки бисёр буданд ,у сибт дар луғати араби дарахтии пар шох бошад , яъне ки эшонро шоха ҳои бисёраст , чунонк арабро қбоӣл бисёраст , ва ончӣ гуфт эшонро китоби додем ва дар ъдоди китоб дорон оварад , пайғомбарони эшонро хоҳад ки дар асботи чаҳор ҳазор пайғомбар буданд .

Ва раво бошад ки асботи ӣнҷо бар фарзандон сулб ниҳанд аз ёқӯб , ки ҳама пайғомбарон буданду китоби дорон .

Ва мо أўтии Мӯсоу исоу ончӣ ба Мӯсо доданд яъне тӯрӣау дигари саҳифаҳо , ва ба исо доданд аз Инҷил ва мо أўтии алнбиўни ман рбҳму ончии дигари пайғомбаронро доданд чун збўри Довӯду суҳуфи шис ва монанди эшон . Мегуяд имон оред баҳр чаҳ пайғомбарон овараданд аз ҳар чаҳ буд ва ончӣ донед ва шиносед ва ончӣ нашносед ки на ҳама донед ва шиносед . Ва ани мъқли бен ясор : қоли қоли расӯли аллоҳ « аъмлўои болқрону ақтдўо бау лои ткФрўои бшӣ ء манеҳ ,у омнўои болтўриаҳу алонҷилу алзбўр ва мо аўтии алнбиўни ман рбҳм ,у ишФикми алқуръон ва мо фӣаи албён .

Сами қол ло нафарқ байн أҳд манеҳам ҷудо накунем якеро аз пайғомбарон аз дигарон баннои устувор гирифтан ва ногиравидан , чунонк ҷуҳудон ва тарсоён карданд .

Ва нҳни ?лаи мслмўн ва мо мслмонониму аллоҳро гардани нҳодгоним . Чун ин оят фурӯ омад расӯл бар ҷуҳудон ва тарсоён хонд , ҷуҳудон чун ҳадис исо шуниданд мункир шуданд ӯро , ва ба набуввати вай иқрор надоданд ,у тарсоёни худ ғулув карданд ва гуфтанд ки исои борӣ на чун дигари пиғомбронст ки ӯ писар худост пас раби Алъоламин ин ояи дигар фурӯ фиристод ва гуфт : Фإни омнўои бмсли мо омнтм ба Фқд аҳтдўо гуфтаанд ки мисли ӣнҷо слтасту зиёдат яъне бмои омнтм ба , мегуяд агар эшон имони оранди бончаҳи шумо имони овардед ,у бгрўнд гиравиданӣ чунон шумо , яъне шумо ки уммат Муҳамадед бктоби эшон имони овардед , агар эшон бктоби шумо имони оранди рост роҳонанду мусулмонон .

Ва إни тўлўои Фإнмои ҳам фии шиқоқ ва агар бар гирданд аз мусулмонӣ ва аз роҳи ҳақ , бар гӯшаи афтоданд ва ончӣ гуфт бмсли мо омнтм ба далеласт ки имону ислом ҳар ду яксонаст ки ҳамон қавмро мегуяд . Ки эшонро гуфт Флои тмўтни إлоу أнтми мслмўн .

ФсикФикҳми аллоҳи оре басанда кунад турои аллоҳи ббоздошти хеши бдоишонро аз ту ,у шуғли эшон туро кифоят кунад , ва ҳам чунон кард ки ҷуҳудони қризаҳ ва нзир буданд баъзеро азишон бикуштанд , ва баъзеро ба бардагии ббрднд , ва баъзеро аз ватани хеш овора карданд ,у тарсоён Наҷрон буданд ки ҷузят баришон ниҳоданд бхўорӣу мазаллат ,у ҳўи алсмиъи алълим ӯ худовандӣ шунавост ки гуфт ҳама май шунӯд , доност ки ҳол ҳама медонад .

Қавлаи таъолии сибғаи аллоҳ эй атбъўои сибға аллоҳ мегуяд дайни аллоҳу суннат вай гиреду роҳ вай ҷӯйед , сибға ранг бошад ва ин дар муъориза он омад ки тарсоёни фарзанди худро ки мезоданд бобӣ зард мебароварданд дар шаҳри ъмўриаҳ , ва мегуфтанд . Сбғноаҳи нсронё ӯро тарсо раштем . Аллоҳ гуфт ъзи ҷалолаи ман бтўҳиду исломи раҳеро мусулмони раштам , ва ин сибға онаст ки қуръони буи ишорат мекунад ки фитрати аллоҳи алтии Фитри анноси алайҳо ва Мустафо гуфт : « кули мавлуди иўлди алии алФтраҳ »

Ва ани ибни аббоси ан алнабӣ слии аллоҳи алайҳу ?алау силами қол « ан банӣ Исроили қолўо ё Мӯсои ҳилли исбғи рбк ? Фқоли Мӯсо ё раби ҳилли тсбғ ? қоли нъм , أнои асбғи алолўони алоҳмру алأбизу алосўд ,у алолўони кулҳо Фмни сбғӣ . »

Ва ани ибни аббоси аизои қоли ҷоءи раҷули ило алнабӣ слии аллоҳи алайҳу ?алау силами Фқол ё расӯли аллоҳи أи исбғи рбк ? қоли нъми сбғои лои исбғи аҳмару абизу асФру асвад .

Ва ман أҳсни ман аллоҳи сибға ва кист некӯи рзндаҳтар аз аллоҳ , он гуҳи иқрори хост то гӯйанд ки аллоҳи некӯи рзндаҳ тараст , ва мо вайро прстгороним , яъне кист аз мо некӯи рангтар ва мо вайро бандагонем . Ва қол алнабӣ « иؤтии бонъми аҳли алднё ва ман аҳли алнори явми алқимаҳи Фисбғи фии алнори сибға , сами иқоли ?ла ё бен одами ҳилли раъйати хирои қт ? ҳилли мари бки шари қт ? Фиқўли лоу аллоҳ ё раби мо мар бе бؤси қту лои раъйат шудаи қт . »

Қавлаи таъолӣ . . . Қул أи тҳоҷўннои фии аллоҳи алоиаҳ . . . эй أи тхосмўннои фии дайни аллоҳ муфассирон гуфтанд ин посухи ҷҳўдонст ки эшон даъвии ошноӣу дӯстӣ ҳақ мекарданд ва худро ба наздики аллоҳ ҳақӣ медиданд , гоҳе мегуфтанд нҳни أбноءи аллоҳу أҳбоؤаҳ гоҳе гуфтанд лни идхли алҷнаҳи إлои ман кони ҳўдои أўи насоро ва бо Мустафои алайҳи ассалом ва бо араб мегуфтанд мо бхдои нздиктриму аўлитрим аз шумо , ки расӯли мо пеш аз расӯли шумо буд ,у китоби мо пеш аз китоби шумо буду дайни мо пеш аз дайни шумо буд . Раб Алъоламин гуфт эй меҳтари эшонро ҷавоб бидиҳ ва бигӯӣ أи тҳоҷўннои фии аллоҳи алҳҷаҳи адъоء алҳақ ҳуҷҷат меҷӯйед бар ман ?у даъвӣ ҳақ мекунеду ҳақи сазои миҷўӣид ? ва бар ман ғалаба май пиўсид ? баҳақ дар дайни худоӣ ,у ҳўи рбноу рбкм ва ӯ худовандаст моро ва шуморо ҳар дуро дорандау прўронндаҳ , он каси буи аўлитраст ки ӯро тоъат дорасту расӯлони вайро устувори гир . Он гуҳ гуфту лнои أъмолноу лаками أъмолкми моро крдорҳост ва шуморо кирдорҳо , ва мо дар он кирдори хеши мухлиси омадем , аллоҳро гардани ниҳодау бегонагии вай иқрор дода , ва шумо мушрикон ва ду гӯйонед , пас чунаст ки бо мо дар дайни аллоҳ ҳуҷҷат мегиред ? ва мо на чун шмооим . Назир ин онаст ки гуфт таъолӣу тақаддусу إни кзбўки Фқли лии амалӣу лаками ъмлкм . . . Ва нҳни ?лаи мхлсўн « أми тқўлўн » алоиаҳ . . . . Биё ва то ҳар ду хондаанд , бтоءи қроءти шомӣу Ҳамзау ксоиӣу ҳФсу рўис аз ёқӯб ,у хитоб бо ҳозираст . Ва биёи қроءти боқӣ ,у феъл ғоӣбаст . Ва баҳри ду қироати ҳикоят аз ҷҳўдонст . Мегуфтанд пайғомбарони гузаштаи иброҳӣму Исмоилу исҳоқу ёқӯбу фарзандони ҳамаи ҳама бар дайн ҷуҳудӣ буданд . Ва тарсоён мегуфтанд на ки бар дайн тарсое буданд раби Алъоламин расӯли худро гуфт алайҳи ассаломи қул أи أнтми أълми أми аллоҳи гӯии ин бегонагонро ки шумо ба донед аз кори эшону дайни эшон ё аллоҳ ? ва бигӯӣ ки аллоҳи маро хабар дод ки эшон на ҷуҳуд буданд на тарсо , бал ки муъминон буданд бар дайни ислом . Пас эшонро бар он гуфтан маломат кард , ки эшон дониста буданд ва аз китоби хонда ки пайғомбарон бар дайн ислом буданд лекин ниҳон медоштанд ва зоҳир намекарданд . Гуфт ва ман أзлм кист ситамкортар бар хештан аз он кас ки гувоҳӣ дорад дониста ? ва додан он пазируфта ? ва он гувоҳии бнздик вай бошад аз аллоҳ ки аз китоб хонда бошад ?у бдонстаҳ ки ин пайғомбарон бар дайн ислом буданду набуввати Муҳамади слии аллоҳи алайҳу ?алау силам ростасту дурусту дайни ваии ҳақ , ва он гуҳи онро пинҳон дорад ? кист азин каси бедоди гартар ва бар худ золимтар ?

Ва мо аллоҳи бғоФли ъмои тъмлўни аллоҳ ғофил нест аз ончӣ шумо мекунед , ончӣ пинҳон мекунанд аз китоб худо медонад ,у ончӣ зоҳир мекунанд аз такзиб медонад ,у фардои бқёмти ҳамаро подош диҳад , баҳамаи чиз ва ҳеҷ фурӯ нагузорад қавлаи таъолӣ : тлки أмаҳи қади хулат . . . . Алоиаҳ . . . Аз бисёре ки тафохур мекарданд бпдрону гузаштагони хеш ,у дайн эшон меписандиданду роҳ эшон мерафтанд ва мегуфтанд إнои вҷднои обоءнои алии أмаҳу إнои алии осорҳми мқтдўни раби Алъоламин эшонро бойени оят аз он боздошт гуфт эшон қавмӣанд ки рафтанд ва гузаштанд на шуморо аз кирдори эшон пурсанад , ва на эшонро аз кирдори шумо , бал ки ҳамаро аз кирдори худ пурсанаду бикрдор худ гиранд , ҳамонаст ки ҷое дигар гуфту أни лӣси ллإнсони إлои мо саъйу қоли таъолӣу лои тзри возраҳи визри أхрӣ ва ҳар чанд ки ин оят аз рӯй зоҳири як бор гуфт аммо аз рӯй маънӣ дар он такрор нест ки уммат дар ояти пеши пайғомбаронро мехоҳад иброҳӣму Исмоилу исҳоқу ёқӯб , ва дарин ояти аслофи ҷуҳудону тарсоёнро мехоҳад , падарони эшон ки бар миллат эшон буданд .

Сиқўли алсФҳоءи ман анноси ин сФҳоءи мушрикон Маккаанд ,у ҷуҳудони Мадина ,у сабаби нузули ин ояти он буд ки Мустафо аз аввал дар Макка рӯй бкъбаҳ дошт дар намоз кардан пас чун ҳиҷрат кард ба Мадина ӯро фармуданд то рӯй бқблаҳи ҷуҳудони орад , яъне байти алмуқаддас , пас чун рӯзгорӣ бар омад дигари бор ӯро фармуданд то бқблаҳи худ боз ояд , ва рӯй фаро каъба кунад . Мушрикон гуфтанд Муҳамади қиблаи падарони бгзоштаҳ буд ва акнӯн боз омад , чунон донем ки бад-ӣни падарон ки бгзоштаҳаст низ боз ояд , аллоҳи таъолии ин оят фурӯ фиристод ки сиқўли алсФҳоءи ореи ин ҷоҳилону сабки хирадон аз мардумони Маккаи туро мункир мешаванд бойен бар гаштан аз қиблаи бқблаҳи дигар , ту эшонро ҷавоби даҳ ва бигӯӣ .

Ллаҳи алмшрқу алмғрби ҷаҳони ҳамаи хдоирост , ҳам машриқ ки каъба сӯй онаст , ҳам мағриб ки байти алмуқаддас сӯй онаст . Чунонк фармоед ӯро фармонбардораму гардани ниҳодам .

Иҳдии ман ишоءи إлии сироти мустақӣми роҳи намояд ӯро ки хоҳад бароаи росту дайни поку кеши писандидау қиблаи ҳақ .

фасл

Бдонк дар қуръони зикри машриқу мағриб бар се ваҷҳ ояд : яке блФзи воҳид чунонк дарин сӯра гуфт бадви ҷойгаҳу ллаҳи алмшрқу алмғрб . Ҷой дигар гуфт раби алмшрқу алмғрб . Ваҷҳи дувуми блФз тсниаҳ гуфт , чунон ки дар сӯра арраҳмонаст раби алмшрқину раби алмғрбин . Ваҷҳи сеюм блФз ҷамъаст чунонк дар сӯра алмъорҷ гуфт Флои أқсми брби алмшорқу алмғорб . Аммо ончии блФз воҳид гуфт муроди бони як сӯй ҷаҳонаст ки онро машриқ гӯйанду мағриби сӯии дигар ,у ончӣ ба тсниаҳ гуфт машриқин яке машриқ тобистонӣаст , ҷой бар омадани офтоби он рӯз ки офтоби басар ҳамл шавад дигари машриқи зимистонии ҷой бар омадани офтоби он рӯз ки офтоби басар мизон шавад . Ва мағрибин он ду мағрибанд ки дар муқобилаи ин ду машриқи афтоданд . Ва ончии Мустафои алайҳ ассалом гуфт : « мо байни алмшрқу алмғрби қибла » маънӣ онаст ки чун мағриби тобистонӣ бар рости хешгузорӣ ,у машриқи зимистонӣ бар чапи хеш , рӯй ту бқблаҳ бошад . Ва ин аҳли машриқи рости алӣ алхусус . Аммо ончии блФз ҷамъ гуфту злки фии қавлаи брби алмшорқу алмғорби он сад ва ҳаштод машриқанд , навад дар тобистон ва навад дар зимистон , ва сад ва ҳаштод мағриб дар муқобилаи он . Ҳар рӯз ки офтоб мебарояд бмшрқ барме ояду бмғрбӣ ки муқобила онаст мефурӯ шавад .

Ва шарҳи ин аз гуфтори аҳли хабарати дарин санъат онаст ки офтобро мшрқҳост ва мағрибҳоу аввали машриқҳо он машриқ тобистонӣаст ҷой бар омадани офтоб , дар дарозтарин рӯз аз соли он гуҳ ки офтоб бсртон шавад , ва он наздикаст бмтлъи смоки ромҳ ,у охири машриқҳо машриқ зимистонӣаст ҷой бар омадани офтоб дар кӯтоҳтарин рӯз аз сол , он гуҳ ки офтоб бҷдӣ шавад . Ва он наздикаст бмтлъи қалби алъқрб ва аз машриқи тобистонӣ то машриқи зимистонии навад дараҷааст . Ҳар рӯзи офтоби бдрҷаҳ дигар барояд . Ва миёни ин ва он машриқ устувоаст он гуҳ ки офтоб бҳмл шавад дар баҳор , ва бмизон шавад дар меҳргон . Ва аввали мағрибҳо мағриб тобистонӣаст , ҷои фурӯ шудани смоки ромҳ ,у охири мағрибҳо мағриб зимистонӣаст ҷои фурӯ шудани қалби ақраб ,у миёни ин ва он мағриб устувораст , ҳамлу мизон ва он ҳам навад дараҷааст , ҳар гуҳ ки офтоби бдрҷаҳи сӯии ҷануб ё шимол майл кунад дар тулӯъ , ҳам чунон дар мағриб майл кунад дар ғуруб , пас касе ки аввали машриқи тобистонии пас пушт хеш дораду охири мағриби зимистонии пеш рӯй хеш рӯй вай бқблаҳ бошад , ва ҳамчунин аввали мағриби тобистонӣ бар даст рост гузорад ,у охири машриқи замини зимистонӣ бар чап рӯй ваии бқблаҳ буд . Ва агар аввал мшорқ барост хеш гузораду охири мғорб бар чапи хеш , рӯй вай бшом бошад .