Қавлаи таъолӣ : أи ламтар إлии аллазӣнаи қили ?лаами кФўои أидикми алоиаҳи сабаби нузули ин ояти он буд ки қавмӣ аз аҷалаи саҳоба чун абди арраҳмони бен ъўФи алзҳрӣу саъди бен абии вқоси алзҳрӣу қдомаҳи бен мзъўни алҷмҳӣу миқдоди бен Амри алкндии пеш аз ҳиҷрат дар Макка дастурӣ хостанд аз Мустафо ( с ) ки : шамшери кашанд бар мушрикон аз ранҷу أзӣ ки аз эшон медиданд . Расӯли худои эшонро гуфт : « кФўои أидикм » дастҳо фаро доред аз қаттол , ки маро бқтол нафармӯдаанд , намоз бпоӣ доред ,у зкоаҳ мол бидиҳед , ки маро кунун бо ин фармӯдаанд . Он қавм ранҷур шуданд ,у дилтанги гаштанд аз он манъ . Пас чун ҳиҷрат карданд ба Мадина , ва фармон омад аз аллоҳ ки : ҷиҳод кунед бо кофарон ,у ҷанги бадар дар пеш буд , эшонро бқтол фармуданд . Гуруҳе аз эшон аз қаттол тарсиданд , ва боз нишастанд . Чунин гӯйанд ки талҳаи бен убайди аллоҳ буд . Ва ин бозмондан ва аз қаттол тарсидан аз табъи башарӣ буд ва аз дӯстии ҳаёт , на аз кроҳити фармони ҳақи ҷли ҷалола . Ин ҳамчунонаст ки ҷой дигар гуфт : кутуби алайкуми алқтолу ҳўи караи лакам , ва ин аз эшон аҷаб набӯд ки пайғомбарони мурсал низ аз дӯстии ҳаёт аз марг ҷазаъ намӯдаанд , ва он бар эшон айб набӯд . Ва гуфтаанд : ин оят дар шаъни қавмӣ муъминон омад ки ҳануз дар илми росихи набуданд ,у заъиф дил буданд ,у имони эшон камолӣ ва қӯтӣ надошт . Ва мазҳаби аҳл суннат онаст ки : аҳли имон дар имон мутафовитанд ,у муъминон дар имон бар якдигар афзӯнӣ доранд : касаст ки имони вай бкмоласт ,у бғоитӣ ки табъи башарӣ бар ваии зӯр натавонад кард , балки табъи башарии мағлуби имон вай бошад . Ва касаст ки дараҷаи ваии фурӯтар буд то дар табъ башарӣ бимонад , ва худро аз сахтӣҳо ва ранҷҳо бигурезанд . Инаст роҳи росту муътақиди дурусту ҷодаи суннат . Ва мазҳаб мараҷён онаст ки имон ҳама яксонаст ,у баъд аз гуфт лои إлаҳи إлои аллоҳи кабоиру фавоҳиши ҳеҷ зиён накунад бар баранда ,у порсои никмрду фоҷири бади мард , дар имон ва дар савоб , ҳар ду яксон донанд ,у наузи биллоҳ азин гуфт шанеъ ,у муътақиди хабис . Раби алъзаҳи ҷл ҷалола мегуяд : أми ҳасби аллазӣнаи аҷтрҳўои алсиӣоти أни нҷълҳми колзини омнўоу ъмлўои алсолҳот .

Ҷой дигар гуфт : أм наҷаъл аллазӣнаи омнўоу ъмлўои алсолҳоти колмФсдини фии алأрз . أм наҷаъл аламтқин колФҷор ? ! нзоӣри ин дар қуръон фаровонаст , чунон ки расем бони шарҳи диҳем .

Қул матоъи алднёи қалили маъноа : қул ё Муҳамади ?лаам : аҷали алднёи қариб , ва айшҳо қалил .

Ва алохраҳ эй алҷнаҳи хайри лмни атқии алшрку мъсиаҳ алрасул . эй Муҳамади эшонро гӯй : сари гузашту фарои сари бараду айши ин ҷаҳон ва бар хўрдории дарин гетӣ андакаст . Ва касе ки прҳизкор буд ,у фармонбардори расӯли худо буд , ӯро он ҷаҳон бааст , сарои амну Наими ҷовдонӣ ,у ҷавори ҳазрати раббонӣ ! ва гуфтаанд : қалил дар қуръони бчнд маънӣ ояд : яке аз он , риё ва самъатаст , чунон ки дар сӯра алнсоء гуфт :у лои изкрўни аллоҳи إлои қлило

эй рёءу самъа , ва дар сӯра алоҳзоб гуфт :у лои иأтўни албأси إлои қлило эй рёءу самъа . Дувуми бмънии лои шайъ ءаст , чунон ки дар сӯра алоъроФ гуфт : қлилои мо тшкрўн яъне анкми лои тшкрўн албата , ва мислаи фии сӯраи илҳоқа : қлилои мо тؤмнўн , қлилои мо тзкрўн , ва дар сӯра алмалик гуфт :у ҷаъли лаками алсмъу алأбсору алأФӣдаҳи қлилои мо тшкрўн эй лои тшкрўн албата . Сиўм қалиласт бмънии исир , яъне андак . Чунон ки дар сӯра албқраҳ гуфт : лиштрўо ба смнои қлило эй ързои ман алднёи исиро . Ҳамонаст ки дарин оят гуфт : қул матоъи алднёи қалил . Ва дар қуръон қалиласт бмънии сесад ва сездаҳ баъдад , чунон ки дар сӯраи албқраҳи асҳоби толутро гуфт : Фшрбўо манеҳ إло қлило манеҳам яъне слосмоӣаҳу салосаи ъушр , къдди асҳоби расӯли аллоҳи явми бадар . Ва қалиласт бмънии ҳаштод , чунон ки дар сӯра ҳуд гуфт асҳоби киштии Нӯҳро : ва мо омни маъааи إлои қалил яъне маъаи Нӯҳи ало смонин наФасо : арбаъӣни рҷлоу أрбъини амрأаҳ .

Ва лои тзлмўни Фтило бар шумо ситам накунанд , яъне ки аз шумо як тоъат ва шуморо бики маъсият нокарда нагиранд , ва агар он тоъат ё он маъсияти Фтилӣ буд . Фтил онаст ки миёни ду ангушти тиҳӣ бар ҳам молӣ , чизе фароҳам ояд . Ибни касӣру Ҳамзау ксоиӣу ибни омири брўоити Њишом «у лои излмўн » биё хонанд алии алғибаҳ , то мувофиқ бошад мо қаблро , зеро ки зикри ғайбат мутақаддимаст ,у ҳўи қавла : أи ламтар إлии аллазӣнаи қили ?лаами кФўои أидикм . Боқӣу лои тзлмўн бета хонанд алии улхитоб ,у мухотаби он қавманд ки зикри он аз пеш рафт ,у пайғомбар ( с )у муъминонро бо эшон зм карда ,у ҳозои алии тғлиби улхитоби алии алғибаҳ . Ва ихтиёри бӯи ҳотам « то »аст , аз баҳри онкӣ аз пеш гуфт : қул матоъи алднёи қалил . Ва дар ақаб гуфт : أинмои ткўнўои идрккми аламут бар хитоб , « мо » ӣнҷо слтаст , маънӣ онаст ки : ин кантам , ҳар ҷо ки шумо бошед марг бшмо расад . Ва ин сухан муттасиласт боити пеш , мегуяд : аз ҷиҳод чаҳ тарсид ?

Ва аз марг куҷо гурезед ? чун аҷал дар расад ,у рӯзгор шимурда бирасад , марг дар ояд ва гарчи дар ҳисорҳо бед , он ҳисорҳои даври барда ва дўох карда .

Ҳамонаст ки ҷой дигар гуфт : қул إни аламути алзӣ тФрўн манеҳ , Фإнаҳи млоқикм .

Фأсбҳўои баъди тӯли алأкли қади аклўо

Ва луи кантами фии буруҷи мшидаҳ эй ҳсўни мҳснаҳи мтўлаҳи мрФўъаҳи албноء , ман ашоди албноءу шида , азои рафъа . Мшидаҳ онаст ки давр бар оранди андари ҳаво , ва устувор кунанд , чунон ки одамӣ бон нарасад . Мегуяд : агар чаҳ аз даврӣу устуворӣ одамӣ бидон нарасад , марг бирасад , ки марг аз кас дар намонад , ва аз чиз боз намонад . Ва гуфтаанд мшидаҳ аз шедаст яъне маҳкамаи болшид эй болҷс . Ва ривоят кунанд аз ибни аббос ки гуфт фии буруҷи мшидаҳ эй фии қусӯри ман ҳадид , яъне агар чаҳ дар ҳснҳои вкўшкҳоӣ оҳанӣн бошед , марг бшмо расад . Ва гуфтаанд : агар ҳама дар бурҷҳои фалаки беди марги ҳам дар расад . Ва гуфтаанд : дарин ояти рад қадарёнаст ки гуфтанд : кушта на буқати хеши мард , ки агар ӯро нкштндид то замонии бзистӣ .

Раби алъзаҳи дарин оят баён кард ки ҳар касро рӯзгорӣу аҷалӣ номзадаст , чун аҷал дар расад лои бади рӯҳ аз ҷисм мФорқт гирад , агар бқтл бошад ё бмўт . Ва сухани қадарёни бсхни кофарон ва мунофиқон монад ки гуфтанд баъд аз вақъати аҳад : луи конўои ънднои мо мотўо ва мо қтлўо . Ҷои дигар ҳикоят кард аз мунофиқ ки гуфт : қади أнъми аллоҳи алии إзи лами أкни мъҳми шҳидо . Раби Алъоламин сухани эшон рад кард , гуфт : أинмои ткўнўои идрккми аламуту луи кантами фии буруҷи мшидаҳ .

Сами қоли таъолӣ :у إни тсбҳми ҳасанаи иқўлўои ҳзаҳ ман ъанд аллоҳу إни тсбҳми сиӣаҳи иқўлўои ҳзаҳи ман ъндк . Сабаби нузули ин ояти он буд ки : қавмӣ аз аъроби якдигарро гуфтанд : бёӣид то ба Муҳамад шавем бҳҷрт : агар чунонаст ки мороу сутурони моро замин вай созад ӯ ростгўист ,у дайн вай ростаст , ва агар насозад пас на дайн ӯ ростаст , ва на ӯ ростгўист . Пас чун ба Мадина омаданд эшонро таб гирифт ки Мадинаи ъоҳт ва вабо дошт , то пас расӯли худо ( с ) дуо кард ки : «у анқли ҳмоҳои илои алҷҳФаҳ »

Гуфт таби он бар гир , ва бар замини кофарон бар .

Раб Алъоламин гуфт : қул кул ман ъанд аллоҳ эй Муҳамад ! эшонро гӯй : аз Муҳамад чаҳ байнед ! аз тақдиру хост худоӣ байнед , ки ҳама аз худоаст хайри ин ҷаҳонӣу шари ин ҷаҳонӣ , ҳамаи бхўост ва тақдир ӯст . Ва ҳам дар шаъни эшон бойени маънӣ оят омад : имнўни алейк أни أслмўои алоиаҳ .

Фмои лҳؤлоءи алқўми лои икодўни иФқҳўни ҳдисо ? ! яъне мо лҳؤлоءи алиҳўду алмноФқини лои иФқҳўни қўлои алои алткзиби болнъм ? ! агар хоҳии ӣнҷо вақф кун , пас боФттоҳи сухани даргир ки : мо أсобки ман ҳасанаи Фмни аллоҳ , яъне мо асобк ё ибни одами ман фатҳу ғнимаҳи Фмни тФзли аллоҳ , ва мо асобки ман сиӣаҳ эй ман ҷдбу ҳзимаҳу أмри ткрҳаҳ , Фмни нФск , эй Фзнбк ё ибни одам ,у أнои алзии қудратҳо алейк . Назир ин онаст ки раб алъзаҳ гуфт : ва мо أсобкми ман мсибаҳи Фбмои касбати أидикм . Ҷой дигар гуфт : أу лмои أсобткми мсибаҳ , илои қавла : қул ҳў ман ъанд أнФскм эй ман истеҳқоқи анФскм . Ва агар хоҳӣ вақф макун ,у сухан дар пайванд : лои икодўни иФқҳўни ҳдисои мо أсобки ман ҳасанаи Фмни аллоҳ , яъне иқўлўн : мо أсобки ман ҳасанаи Фмни аллоҳ . Ва маънӣ онаст ки чаҳ расед ӣнонро , ва чаҳ будаст ки дар намеёбанд ин сухан ки мигўинд ки : ҳар чаҳ бтў расад аз некӣ , аз худоаст , ва ҳар чаҳ бтў расад аз бадӣ , аз нафас туаст . Пас ин сухан ҳикоятаст аз эшон ки бар сиблати инкор боз мегуяд .

Абӯи солеҳи хондау алии бен алҳусайну зайди бен алӣ : ва мо асобки ман сиӣаҳи Фмни нФск ,у أнои қудратҳо алейк . Ибни аббоси хонда : Фмни нФску анои ктбноҳои алейк , ва дар мусҳафи абӣ каъбаст : ва мо асобки ман сиӣаҳи Фбзнбку أнои қудратҳо алейк ,у ибни масъӯди хонда : ва мо асобки ман сиӣаҳи Фмни ъндк » , ва баъзе аз қроء хондаанд : ва мо асобки ман ҳасанаи Фмни аллоҳ ва ман асобки ман сиӣаҳ , пайваста то онҷо ,у қатъ сухан кунад , он гуҳ гуяд : Фмни нФск . Маънӣ онаст ки ҳар чаҳ бтў расед аз неку бади ин ҷаҳонӣ аз худоаст . Пас аз кист аз туаст . Ва ксоиӣ гуяд : шунидаам дар баъзе қроءт : мо асобки ман ҳасанаи Фмни аллоҳ ва мо асобки ман сиӣаҳ , пас он гуҳи Фмни нФск ? маънӣ онаст ки ҳар чаҳ бтў расад аз неку бади ин ҷаҳонӣ аз худоаст , ту дар миёна ки эй ? ин нафас ту кист ? ва ин қроءти бӯ ҷаъфараст ривояти духтари ваии маймуна . Ва бидон ки мӯътазиларо ва қадреаро дарин оят қӯт нест , ва на эшонро ҳуҷҷатаст , ки ин на « мо асбт »аст ки мо أсобкаст ,у сухан на дар он меравад ки аз банда ояд аз некӣу бадӣ , сухан дар онаст ки бабанда расад аз неку бад . Ва назири ин дар қуръон фаровонаст : أни луи ншоءи أсбноҳми бзнўбҳм , мо أсобкми ман мсибаҳи Фбмои касбати أидикм , мо أсоби ман мсибаҳи фии алأрзу лои фии أнФскми алоиаҳ , насиби брҳмтнои ман ншоء . Ва сар масъала онаст ки ҳасанау сиӣаҳи дарин оят на аз феълу касб бандааст ,у азинҷо ки савобу уқоб дар он на пайвастааст ,у въду ваъид дар он на бастааст . Назири ин дар қуръон : إни тмсскми ҳасанаи тсؤҳму إни тсбкми сиӣаҳи иФрҳўои баҳо , Фإзои ҷоءтҳми алҳасанаи қолўои лнои ҳзаҳу إни тсбҳми сиӣаҳи итирўои бмўсӣ ва ман маъаа . Ин ҳамаи ҳасаноту сиӣот аз асбобаст на аз иктисоб ,у ончӣ аз иктисобаст ва бабанда мансӯб , бсўобу уқоб пайвастааст , чунон ки гуфт : ман ҷоءи болҳснаҳи фалаи ъушри أмсолҳои алоиаҳ , ва ман ҷоءи болҳснаҳи фалаи хайри минҳо ва ҳам ман фазаъи иўмӣзи омнўн , ва ман ҷоءи болсиӣаҳи Фкбти вҷўҳҳми фии алнор .

Алҳусайн бен алФзлро пурседанд азин оят , ҷавоб дод : ани алҳсноту алсиӣоти фии ҳзаҳи алоиаҳи мосоти лои ммсўсот . Қол :у ҳаии алнъмоءу алрхоءу алшдаҳу алблоء . Ин ҳама онаст ки раби алъзаҳи бълми рафта ,у қалами собиқ , бар бандагон навиштааст , ва на аз амал ва аз касб бандааст . Ва аз баҳри ин одат рафтааст ки гӯйанд : асобнии блоء , асобнии фараҳу маҳбӯб , ва кас нагӯяд : , асобтнии алслоаҳу алзкоаҳу алтоъаҳу алмъсиаҳи сами қоли таъолӣ :у أрслноки ллноси рсўлоу кафии биллоҳи шҳидоу кафии биллоҳ , ин боءи таъкӣдро дар афзуд , маънӣ онаст ки :у кафии аллоҳи шҳидо . Аллоҳ бгўоҳӣ басаст , ки ту расӯл ӯе . Маънӣ дигар гуфтаанд ки : аллоҳи бгўоҳӣ басаст , ки ҳасаноту сиот ҳама азуаст ҷли ҷалолау тақаддусати асмоؤаҳ .

Ман итъ алрасул Фқди أтоъи аллоҳ эй : ман итъ алрасул фии сунната , Фқди أтоъи аллоҳи фии Фризтаҳ . Расӯли худо ( с ) чун ба Мадина ҳиҷрат кард гуфт : « ман аҳбнии Фқди аҳби аллоҳ , ва ман атоънии Фқди атоъи аллоҳ »

Ва мунофиқон гуфтанд мена байнед ин мардро ки мехоҳад ки ӯро бхдоиӣ гирем , чунон ки тарсоёни исоро бхдоиӣ гирифтанд . Пас раби Алъоламин тасдиқи қавли расӯли хешро ин оят фиристод : ман итъ алрасул Фқди أтоъи аллоҳ .

Ҳар ки расӯлро фармонбардораст худоиро фармонбардораст .

Ва ман тўлии Фмои أрслноки алайҳими ҳФизо ва ҳар ки аз тоъати баргардад , ту бар эшон Ҳафиз нае . Яъне ки ту ғайб эшон ндонӣ , зоҳири эшон доне , ғайбу сари эшон мо донем . Далели барин қавл онаст ки дар ақаб гуфт :у иқўлўни тоъаҳи ин мунофиқон меоянду мигўинд : мо фармонбардорем ,у тоъати дор , ва он гуҳ дар сар кофар мешаванд , ва нофармонӣ мекунанд .

Ва иқўлўни тоъаҳ яъне : мнои тоъаҳу أмрнои тоъаҳ . Ва баъзе муфассирон гуфтанд : ва ман тўлии Фмои أрслноки алайҳими ҳФизо мансӯхаст боити сайф .

Фإзои брзўои ман ъндки ин дар шаъни қавмии мноФқонст . Гӯйанд дар шаъни хлос бен сӯед омад . Мардӣ аз муттаҳамони бнФоқи бҳзрти расӯл ( с ) омадӣ , ва гуфтӣ : смъоу тоъаҳ , фармонбардорӣ , яъне ҳар чаҳ фармое фармонбардорем , раб алъзаҳ гуфт : Фإзои брзўои ман ъндки пас чун аз наздики ту беруни ?шуанд на он гӯйанд ки ту май гӯйӣ боишон .

Ва аллоҳи иктби мо ибитўни инро ду ваҷҳаст : яке онкии андари китоб фурӯ фиристад ,у туро аз сари эшон хабар диҳад . Дигари ваҷҳи онкии ҳифзаро фармоед то банависанд ончии эшон ҳама шаб мекунанду мигўинд , то фардои ҷазои эшон боишон расонад . Ва ин сухан подшоҳонааст ! подшоҳ гуяд : мо киштем ва мо кардем ва мо кунадем яъне бспоаҳ .

Фأързи анҳуаму таваккули алии аллоҳи аввал ӯро эъроз фармуданд аз қатли мунофиқон , пас мансӯхи гашти бойени оят : ё أиҳо алнабӣ ҷоҳади алкФору алмноФқин .

Сами қол : таваккули алии аллоҳу кафии биллоҳи вкилои таваккули қнтраҳ яқинаст ,у имоди имон ,у маҳали ихлос . Ва сар таваккул онаст ки бҳқиқти доне ки бадӣгари кас чиз нест , ва аз ҳиялат суд нест , атоу манъ ки ҳаст бҳкмтаст ,у қисоми меҳрбон беғифлатаст . « вакил » Фъиласт бмънии мафъӯл , яъне : вкли илайҳи алأмўр , аллоҳ ӯст ки корҳо ҳама бадв гузоранд , ки коррони бандагону нигаҳбон эшон ӯст , корсозу банда навоз ӯст ҷли ҷалола ,у ъзи кбрёءаҳу азми шаъна .