Қавлаи таъолӣ : أи Флои итдбрўни алқуръони алоиаҳи алтдбри фии аллғаҳи алнзри фии идбори аломўр . Тадаббур онаст ки дар охири корҳо назар кунӣ , то аввалу охири он баҳамсозӣ ва рост кунӣ . Раб Алъоламин мегуяд дарин оят ки : чаро нашунаванд мунофиқони ин қуръонро ? ! ва чаро дар он тафаккур ва таъаммул накунанд ? ! ва дар аввалу охир он нанигаранд ? ! то бидонанд ки оёти он баростӣу дурустӣу покии ҳама бикдигр монад ,у якдигарро тасдиқ мекунад , дар он таноқузу тафовут на , ва агар ҷаҳонёни ҳама баҳам оянд , ва ақлҳо ва илмҳо ҳама дарҳам пайванданд , то мисли он биоранд , натавонанд , ва оҷиз шаванд , чунон ки раб алъзаҳ гуфт : қул лӣни аҷтмъти алإнсу алҷни алоиаҳ . Муҷоҳид гуфт : маънӣ онаст ки чаро наяндешанд дарин қуръон то бидонанд ки махлуқ нест ,у бсхни махлуқ монда нест ? ! Мустафо ( с ) гуфт : « фазли каломи аллоҳи алии ғайраи кФзли аллоҳи алии халқа » .

Ва рӯй анаи қол : « ани фазли алқуръони алии соири алкломи кФзли аллоҳи алии халқа ,у злк ана манеҳ » .

Умрони бен ҳсин гуфт : абди аллоҳи масъӯдро дидам дар Кӯфа , гуфтам : ё абди арраҳмон ! аз илми тавроти бнздики ту чиз ҳаст ? гуфт : нъм , ани аввали мо анзли аллоҳи алии Мӯсои фии алтўриаҳ : лои илоҳи алои аллоҳ , Муҳамади расӯли аллоҳ , алқуръони каломи аллоҳ . Вкиъи бен алҷроҳ гуфт эмоми аҳли суннат : ман заъми ани алқуръони махлуқи Фқди заъми ани алқуръони муҳаддис , ва ман заъми ани алқуръони муҳаддис , Фқди куфра . Исмоили бен абӣ Увайс гуфт : алқуръони каломи аллоҳ , ва ман аллоҳ ,у илми аллоҳ , лӣси бмхлўқ , ва ман қоли ҳўи махлуқи Фҳўи кофар , ва ман қоли алқуръони каломи аллоҳи лои адрии махлуқи ҳўи أми ғайри махлуқ , Фҳўи кофар , ва ман қоли лафзии болқрони махлуқи Фҳўи кофар . Ривоят кунанд аз Аҳмади бен ҳанбал ки ҷҳмёни ҳамин се фурқатанд : қавмӣ ки гуфтанд : қуръон махлуқаст ӣнонро ҷҳмӣ мутлақ гӯйанд ,у қавмӣ ки гуфтанд : ндонем ки махлуқаст ё на махлуқаст , ӣнонро воқифа гӯйанд ,у шаккок низ гӯйанд ,у қавмӣ ки гуфтанд : лафзи мо бқрон махлуқаст , ӣнонро лафзӣа гӯйанд , ва ҳар се мутақорибанд , ва дар куфру бидъати яксон . Ва Аҳмади бен ҳанбалу яҳёи бен Мансур гуфтанд : аллФзиаҳи шари ман алҷҳмиаҳ , лأни қўлҳму кФрҳми ағмз . Фурқатӣ дигаранд азин ҷҳмён ки мигўинд : калом аз мутакаллим ҷудо нест , ва дар замин аз он чиз нест . Ва қуръону суннат .

Эшонро дурӯғ зан мекунанд . Раб Алъоламин гуфт :у нзлноаҳи тнзило . Ҷой дигар гуфт : إнаҳи лқрони Карими фии китоби макнуни лои имсаҳи إлои алмтҳрўн ,у ҷой дигар гуфт :у лӣни шӣнои лнзҳбни болзии أўҳинои إлик ,у Мустафо ( с ) гуфт : « лисрини лайлаи алии алқуръони Флои ибқии фии алмсоҳФ ва алсдўр манеҳ шайъи ء » ,у қол ( с ) : « лои иқрأи алҳоӣзу лои алҷнби шиӣои ман алқуръон » .

Дарин ояту ахбори далолат равшанаст ки қуръони бҳқиқт дар замин мавҷӯдаст . Ва дар ҷумлаи сухани аҳли суннату муътақиди эшон дар қуръон онаст ки қуръон аз ҳақ биёмад , чунон ки Мустафо ( с ) гуфт : « манеҳ бдأу илайҳи иъўд , манеҳ харҷу илайҳи иъўд » .

Калом ӯст ҷли ҷалола , ва илм ӯст , ва сифат ӯст , бҳқиқт дар замин мавҷӯдаст , муттасил бова , қоим бова , на ҷудои азу , ҳар ҷо ки ёбанд , бар забон хонанд , ва дар гӯш шунаванда , ва дар дил донанд , ва дар лавҳи набишта , қоимаст бҳрФу савт , як ҳарф аз он махлуқ на , Ҷабраил аз худо гирифту Мустафо ( с ) аз Ҷабраил . Гирифт ,у уммат аз Мустафо ( с ) гирифтанд ,у қуръони худ якеаст , ва он айни калом ҳақаст , на иборат аз онаст , чунон ки мбтдъон гӯйанд ва на лафзи хонанда бон махлуқаст , чунон ки ҷҳмён гӯйанд . Ва на худ қуръон , ки ҳамаи китобҳои худо ки ба пайғомбарон фурӯ фиристод , таврот дар дили ҷуҳудон на махлуқ ,у Инҷил дар дили тарсоён на махлуқ ,у збўр дар дили собӣон на махлуқ , ҳамчунин номҳои худои ҳеҷ аз он на махлуқ . Инаст ақидаи мусулмонон ,у тариқати муъминон ,у сухани аҳли суннату ҷамоат . Ҳар ки барин нест ӯро дар дайни ҳеҷ буи нест , ва бар роҳ рост нест , ва ин ҳидояти ҷуз аз ҳақ нест ,у бадасти бандаи ҳеҷ чиз нест .

Ман иҳди аллоҳи Фҳўи алмҳтд ва ман излли Флни тҷди ?лаи влёи мршдо ,у луи кон ман ъанд ғайри аллоҳи лўҷдўои фӣаи ахтлоФои ксирои ин ихтилоф мардумонаст дар қуръон , ки ҳеҷ ваҷҳ нест аз вуҷӯҳи илм дар қуръони магар ки халқ дар он мухталифанд , балки ин ихтилоф ки дар қуръон нест ихтилофи қуръон дар хештанаст , ва ин ихтилоф таъорузасту таноқуз . Чунон ки суханӣ бошад ноҳомтоу ноҳамвор ,у якдигарро мзод . Чунон ки гуфт : إнкми лФии қавли мухталиф эй қавли ғайри мустақӣм . Ихтилоф дар қавл онаст ки суханӣ дар ҷое хос буд , ва дар ҷои дигари ҳамон сухани ом буд . Чизе ҷое манфӣ буд ,у ҷои дигари мусбат , ва дар қуръони ин чунин ихтилоф нест . Қуръони ҳама ростаст ва покаст ва хушасту некӯ , дар назми мтсқ , ва дар расми мутаносиб , ва дар маънии мтрд . Мустафо ( с ) гуфт : « алқуръони афзали ман дуни аллоҳ , Фмни вқри алқуръони Фқди вқри аллоҳ , ва ман лами иўқри алқуръони Фқди астхФи баҳақи аллоҳ . Ҳарама алқуръон ъанд аллоҳи кҳрмаҳи алўолди алии валада . Ҳамлаи алқуръони ҳам алмҳФўФўни брҳмаҳи аллоҳ , алмлбсўни нури аллоҳ , алмълмўни каломи аллоҳ , Фмни волоҳми Фқди волии аллоҳ , ва ман ъодоҳми Фқди одии аллоҳ . Иқўли аллоҳи таъолӣ : ё ҳамлаи алқуръон ! астҷибўои ллаҳи бтўқири китоба , издкми ҳбоу иҳббкми илои ибода .

ИдФъи ани мустамеъи алқуръони блўии алднё ,у идФъи ани толии алқуръони шари алохраҳ ,у лтолии ояи ман китоби аллоҳи афзали ммои таҳти алърши илои асфали алнҷўм ,у ани фии китоби аллоҳи лсўраҳи идъии соҳибҳо алшариф ъанд аллоҳ , тшФъи лсоҳбҳои явми алқёмаҳи боксри ман рабеъау музир » , қоли расӯли аллоҳ ( с ) : ҳаии сӯраи ис .

Ва إзои ҷоءҳми أмри ман алأмни أўи алхўФ эй : ҳадиси фӣаи أмн ӯ ҳзимаҳ , أзоъўо ба аФшўаҳ . Зоъ : Фшо ,у азоъ : аФшӣ . Ин оят дар шаън мунофиқӣ омад ки расӯли худо ( с ) дар наоне суханӣ гуфта буд дар сголши берун шудани ғзоро бурузӣ аз рӯзҳо , ва май хост ки ногоҳ басар душман расад . Он мунофиқ ки он сголши шнФтаҳ буд , ошкоро кард , ва боз гуфт . أзоъўо ба сухани ӣнҷо сипарӣ шуд .

Ва луи рдўаҳ мтдбронанд дар қуръон . Мегуяд : агар чизеи барояшон пӯшида шавад , чунон ки бнздики эшон бохтлоФ монад , онро бктоб худо барандед , ва бо расӯли вай ва бо аввалии алأмр . Гуфтаанд : аввалии алأмри абӯ бикрасту умру Усмону алӣ , ва гуфтаанд : амиронанд ки бар лашкарҳо гумошта буданд , ва гуфтаанд : Фқҳоء дайнанду уламои ислом , ки росихонанд дар илм , хато ва савоб шиносанд ,у мавозиъи шукр ва сабр донанд ,у бмкоиди ҳарб роҳ баранд .

Лълмаҳи аллазӣна истнбтўнаҳ манеҳам истинбот истихроҷаст , мегуяд ки : мстнбтони илм аз миёни эшон бдонндид . Он гуҳ гуфт дар охири оят : « إлои қлило »

Яъне : лълмаҳи аллазӣна истнбтўнаҳ манеҳам алои қлило . Яъне мстнбтони таъвили биҷои оўрндиди онро ки бар эшон печидау пӯшидаи монда , магари андакӣ . Таъвили он ҷузи аллоҳ кас надонад , аз мубҳамоти қуръон чун ҳуруфи ҳиҷо дар авоили сур . Маънии дигар , гуфтаанд : « лълмаҳи аллазӣна истнбтўнаҳ манеҳам » он мунофиқон ки татаббуъи асрор аз расӯл ( с ) карданд ,у сари вай ошкоро карданд , агар худро аз он ҳадис боз доштандед , то он гуҳ ки аз расӯл худо гирифтандед , ё аз аввалии аламр , бдонстндид аз расӯли худо ва аз аввалии аламр ки ошкоро мебояд кард , ё намебояд кард ,у ончии ҳақ буд эшонро маълум гаштед .

Ва луи лои фазли аллоҳи алайкуму раҳматаи фазли худои ӣнҷо исломаст ,у раҳмат қуръонаст , агар на ислому қуръон будӣ шумо бар пай дев истодед . إлои қлилои магари андакӣ ки ислому қуръон дар наёфтанд , ва бекитоб ва бе расӯли худ роҳ ёфтанд ,у ибодат батон бгзоштнд чун зайди бен Амр бен нафилу варақаи бен нўФл ,у туллоби дайн ки пеш аз мабаси расӯл ( с ) буданд . Ва раво бошад ки إлои қлилои астсноء аз лотбътм алшитон ниҳанд . Мегуяд : бар пай дев рафтед , магари андакӣ ки бар пай дев нарафтанд , ва эшон саҳоба расӯл худоанд дар миёни халқ . Қавлӣ дигар онаст ки алои қлило муттасиласт бончаҳ гуфт : лълмаҳи аллазӣна истнбтўнаҳ манеҳам ,у баёни ин ваҷҳ аз пеш рафт .

Қавла : Фқотли фии сиблати аллоҳи ин « Фо » дар аввали оят ҷавоб онаст ки гуфт : ва ман иқотли фии сиблати аллоҳи Фиқтли أўи иғлби ФсўФи нؤтиаҳи أҷрои ъзимо . . . Фқотли фии сиблати аллоҳ .

Ва гуфтаанд муттасиласт бони ояти дигар : ва мо лаками лои тқотлўни фии сиблати аллоҳ . Клбӣ гуфт : сабаби нузули ин ояти он буд ки баъд аз вақъати аҳади расӯли худо ( с ) бо абӯи Сафён ваъда кард ки бмўсми бадари суғро бо ҳам оянд , ва қаттол кунанд . Чун вақти он меод буд расӯл ( с ) эшонро гуфт то бҷҳод шавем ,у басари ваъда ки додаем боз рӯем . Баъзеро аз эшон кроҳит омад ,у дшхўори гашти барояшон . Раби Алъоламин дар он ҳоли ин оят фиристод : Фқотли фии сиблати аллоҳ эй Муҳамад ! ту беруни шӯ ва ҷиҳод кун . Лои такаллуфи إлои нФск ки ин ҷуз бар нафас ту наниҳодаанд . Ин на бар он маънӣаст ки дигарон бқтоли маъмур наанд , яъне ки туро илзом намекунанд феъли дигарон ,у турои бон мؤохзт нест . Феъл туаст ки туро илзом мекунанд ,у турои бон мؤохзтаст . Ва қил : лои такаллуфи إлои нФск эй алои феъли нФск , алии маънии анаи лои зарари алейк фии феъли ғайрик .

Флои тҳтми бтхлФи ман тахаллуфи ани алҷҳод . Раби алъзаҳи вайро бҷҳод фармуд , гарчи танҳо буд , беҳашам ва бесипоҳ , аз баҳри онкии вайро змон карда буд бнсрт . Абӯи бикри ҳам аз ӣнҷо гуфт дар қаттоли аҳли радат : луи холФтнии яминии лҷоҳдтҳои бшмолӣ .

Ва ҳрз алмؤмнин мегуяд : мؤмнонро бар ҷиҳоддор , ва аз савоби ҷиҳоди эшонро сухани гӯй ,у бузургии вабол аз пеши душман гурехтан эшонро боз намой .

Мустафо ( с ) бар вифқи ин фармон бирафт ,у мؤмнонро аз савоби ҷиҳод хабар дод , ва гуфт : ҷоҳдўои фии аллоҳи алқрибу албъид , фии алҳзру алсФр , ?фони алҷҳоди боби ман абвоби алҷнаҳ ,у анаи инҷии соҳибаи ман илоҳаму Улуғам » ,у қол ( с ) : « работи явми фии сиблати аллоҳи хайри ман қиёми шаҳру сиёма , ва ман моти мробтои фии сиблати аллоҳи кони ?лаи аҷри муҷоҳиди илои явми алқёмаҳ »

Ва қол ( с ) : « ман ғзои ғазваи фии сиблати аллоҳи сами астшҳди фӣҳо ҳарами аллоҳи ҷасадаи алии алнор ,у адхлаҳи алҷнаҳи балои ҳисобу лои азоб ,у ишФъи фии арбаъӣни ансоно , каллаами ммни ваҷаби ?лаи алнор » . Сами қол : «у алзии нафасии беда , алғзўаҳи фии сиблати аллоҳ афзал ъанд аллоҳи ман алднё ва мо фӣҳо , ани аллоҳи уштурии ман алмؤмнини алоиаҳ » .

« ъсии аллоҳ » ъсии ӣнҷо на тшккаст аз аллоҳ , ё дар илми ваии тараддуд , ва на бмънии рҷоء дар неъмати вай , аммо хост ки умеди одамии бнбрд аз нусрату зафар бар душман , умед дар ваии афканд то бар умед кор кунад , ки одамӣ бар навмидӣ кор накунад , ҳам чунон ки Мӯсоу ҳорӯнро гуфт : Фқўлои ?лаи қўлои линои лаълаи итзкри أўи ихшӣ , Мӯсоу ҳорӯнро гуфт : ки бо фиръавни сухани нарми гўӣид , то магари панди пазирад , ва ҳақ дарёбад . Ин « лаъл » на тшккаст аз аллоҳ , ва на тараддудаст дар илми вай , ки умедаст ки дар Мӯсоу ҳорӯни афканд , то ранҷ тавонанд кашид бар он умед .

أни икФи бأси аллазӣнаи кФрўои ду мавқеаст инро : яке онкии он ғзо ки ин тҳризи онро омада , бأси он душманон дар он ғзо аз мусулмонони боздошт , ва дигар онаст ки исо ( ъ ) базмин ояд ,у даҷолу сипоҳи вайро бикашад ,у ҳарби аўзори хеши бунаад , он вақтаст ки бأси куффор аз сари муъминон боздошта ояд . Ва низ гуфтаанд : муроди бойени ҷҳўдоннду тарсоён , ки раби алъзаҳи бأси эшон аз муъминон боз дошт , то бтрк муҳорибат бигуфтанд ,у бхўорӣу фурӯтании ҷузят дар пазируфтанд .

Ва аллоҳи أшди бأсоу أшди тнкилои тнкил номӣаст боздоштанро , яъне ки ман боздорандаи терми душманро аз муъминон , аз ончии одамиёни душманонро аз худ , аз « накул » гирифтаанд , ва накул бандаст бар пой , ва ҳам аз онаст : إни лдинои أнколоу ҷҳимо .

Мегуяд : наздики мо пойҳои дӯзахёнро бандҳоаст , ва накол ҳам аз он гирифтаанд : Фҷълноҳо наколо . Ва накӯл ҳам азин гирифтаанд , ки касе боз нишинад аз пеши қозӣ аз савганд хӯрдан , ё аз гувоҳӣ додан , ҳам чунон ки пои баста боз нишинад аз рафтан , ва боз монад .

Ман ишФъи шФоъаҳи ҳасанаи икни ?лаи насиб минҳо мегуяд : ҳар ки шафоат некӯ кунад , вайро аз музди он баҳраи ист , он афвкунандаро муздаст , ва ин шафоаткунандаро баҳраи ист . Ва шафоат некӯ онаст ки расӯл ( с ) гуфт : « ман ишФъи илои зии султони фии Фкоки рқбаҳ , ӯ тисири ъсири сабти аллоҳи қадамаи алии алсроти явми тдҳзи алайҳи алأқдом » .

Мегуяд : ҳар кас ки шафоат кунад заъифиро бхдоўнди мулкӣ , аллоҳи таъолии қадам ӯ бар сирот нигаҳ дорад , он рӯз ки қадамҳо аз сирот дар гардад , ва билразад . Ва хабар дайгарӣаст аз Мустафо ( с ) ки гуфт : « ашФъўои тўҷрўо ,у иқзии аллоҳи алии лисони набӣаи мо шоء » .

Бмни якдигарро шафиъ бошед , то музд ёбед ,у аллоҳи худ бар забони расӯли хеш аз иҷобату абоء он ронад ки худ хоҳад .

Ва ман ишФъи шФоъаҳи сиӣаҳи икни ?лаи кФли минҳо ва ҳар ки шафоат бад кунад ваии рост аз ваболи он баҳрае шафоати бад . Онаст ки расӯл худо гуфт : ман ҳолати шафоатаи дуни ҳади ман ҳудӯди аллоҳи Фқди зоди аллоҳи фии малака » , маънӣ онаст ки ҳар ки шафоати ваии ҳаддӣ аз ҷонӣ боз дорад ки наздики султони ҷиноят ӯ дуруст шуда буд , ва ҳад биравӣ воҷиб шуда , ин шафиъ бо худои ъзу ҷл дар подшоҳӣ ӯ баробарии ҷуст . Ва гуфтаанд : шафоат некӯ онаст ки аз баҳри мардуми сухан некӯ гуяд , ва дар ислоҳи зот албин бакӯшад ,у шафоат бад онаст ки дар мардумони сухан бад гуяд ,у миёни эшон сухан чинӣ кунад , то эшонро дарҳами афканд . Ва гуфтаанд : шафоати некӯу шафоати бади дарин оят онаст ки Мустафо ( с ) гуфт : « ман сини санаи ҳасанаи фалаи аҷрҳоу أҷри ман амали баҳо , ман ғайри ани интқси ман аҷўрҳми шайъи ء , ва ман сини санаи сиӣаҳи фалаи визрҳоу визри ман амали баҳои ман ғайри ани интқси ман аўзорҳми шайъи ء » .

Ва кони аллоҳи алии кули шайъи ءи мқито эй : мқтдро , мҷозёи болҳснаҳу алсиӣаҳ .

Иқол : ақоти алии алшии ءи азои ақтдри алайҳ ,у қил : алмқити ҳўи алшоҳди ллшии ءу алҳоФзи ?ла , ман қти Флонои ақўтаҳ : эй аътитаҳи қуввау ҳФзтаҳ ба . ВФии алхбр : « кафии болмрءи асмои ани изиъи ман иқўт » ,у ирўӣ : ман иқит . Фолқўти мо ба истиқлоли алнФс ,у икўни қўомои лҳо ,у сабаби бқоӣҳо .