Қавлаи таъолӣ :у абтлўои алитомии алоиаҳ . . . Ин оят дар шаъни собити бен рФоъаҳ ва ъам вай фурӯ омад . РФоъаҳ аз дунё берун шуд . Собит ятем монад , ва ъам вай бар ваии қайи буд .

Бар Мустафо ( с ) шуд , гуфт : ё расӯли аллоҳ писар дорам , яъне собит , кӯдакӣаст норасида , ятем дар ҳаҷари ман , чаҳ буии даҳум аз мол ӯ ? ва кӣ даҳум ? раби Алъоламин бҷўоби ваии ин оят фиристод :у абтлўои алитомии бёзмоӣиди ятемонро ҳам дар ақл , ва ҳам дар дайн , ва ҳам дар ҳифзи мол , ҳатто إзои блғўои алнкоҳи никоҳ эдар ҷимоъаст , мегуяд он гуҳ ки ба иститоат никоҳ расанд , писари бҳд мардон расад ,у духтари бҳди занон , ва ҳар ду нишони булӯғ дар худ бенанд ,у нишон булӯғ онаст ки аз панҷ сабаб кӣ дар худ бенанд : аҳтлом ,у син ,у анбот ,у ҳайз ,у ҳабл . Аммо аҳтлому сину анботи ҳам мардони рост ва ҳам занонро ,у ҳайзу ҳабли хоссаи знонрост . Аммо далели онкии аҳтлом сабаб булӯғаст аз китоби худои ъзу ҷл :у إзои блғи алأтФоли мнкми алҳлми Флистأзнўои комаи астأзни аллазӣнаи ман қиблаам , ва аз қавли расӯли худо , маози ҷабалро он гуҳ ки вайро ба Яман миФрстоднд гуфт : хзи ман кули ҳолами диноро . Ва рӯй ътиаҳи алқрзӣ , қол : ързнои алии расӯли аллоҳ ( с ) змни қризаҳ , Фмни кони мҳтлмо ӯ нбтти ъонтаҳи қатл . Ин далелҳои равшанаст ки аҳтломи сабаб булӯғаст ,у алоҳтломи инзоли алмоءи Фмни анзли Фқди блғ , сўоءи кони болҷмоъ ӯ болоҳтлом ӯ ғайриҳумо ва син онаст ки кӯдаки понздаҳ сола шавад , чун бойен син расед ӯро ҳукм ба булӯғ кунанд бмзҳби шофиӣ . Ва мазҳаби абӯ Ҳанифа онаст ки духтар ба ҳафдаҳи сол болиғ шавад ,у писари бнўздаҳи сол , чун нишон булӯғ наёбанд . Ва бмзҳби молики сини худ нишон булӯғ нест , ва Довӯд гуфт : агар чиҳил сола шавад ва аҳтлом набинад болиғ набӯд . Ва далел бар қавли шофиии ҳадиси абди аллоҳ умраст : қоли арзати алайҳи оми алхндқ ,у أнои ибни хумси ъушраи сана , Фронии блғту أҷознӣ . Аммо анбот бар омадани мӯӣ хашинаст зери ҷома ,у асҳоби рои онро ҳукмӣ наниҳодаанд , аммо бмзҳби эмоми матлабии анботи сабаб булӯғаст бики қавл .

Ва далел бар он хабари ътиаҳ қрзӣаст , қол : канти Фимни ҳукми Фиҳми саъди бен маоз ( рз ) , Фшкўои фии амни алзриаҳ аноам ман алмқотлаҳ ? Фқоли расӯли аллоҳ ( с ) : анзрўои ?фони кони қади أнбт ,у алои Флои тқтлўаҳ , Фонзрўо , Фозои ъонтии лами тунбат , Фҷълўнии фии алзриаҳ ,у лами ақтл .

Ва ҳайзи сабаб булӯғаст бадалели онкии расӯли худо ( с ) ҳайзи нишон таклиф кард ,у таклифи нишон булӯғаст . Ва злки фӣ

Қавла ( с ) : лои иқбли аллоҳи таъолии салоаи ҳоизи алои бхмор .

Ва қол ( с ) : лосмоءи бинти абии бикр : ани алмрأаҳи азои блғти алмҳизи лои ислҳи أни ирии минҳои алои ҳозо ,у أшори илои алўҷаҳу алкФ .

Ва ҳабл далел булӯғаст аз баҳри онкии ҳабл беинзол набӯду инзоли нишон булӯғаст . Алии мо тақаддуми шарҳа .

Фإн онстм манеҳам ршдои аинос дидан буд пас нгрстн ,у бон дидани инс буду осоиш , чунон ки дар ҳақи Мӯсо ( ъ ) гуфт : онси ман ҷониби алтўр нороу рушду ршоду рушди рост роҳӣаст . Иқоли раҷули рашид ,у амри рашид ,у тариқи рашид .

Ва касе ки аз нажоди рост буд ӯро таййиб алршдаҳ гӯйанд , ва чун на аз нажоди рост буд гӯйанд : лӣси фалони ани рушда . Ва аиноси рушди дарин ояти ислоҳ дайнаст ,у ислоҳи мол . Ислоҳ дайн онаст ки муфсид ва фосиқ набӯд ,у ислоҳ мол онаст ки табзир накунад то аз ихвон алшётин набӯд , ва то ин ду шарт дар вай мавҷӯд набӯд ӯро рашиди нгўинд ,у ҳаҷар аз вай барнадоранд . Инаст мазҳаби шофиӣ ки ҳам салоҳи дайн ва ҳам ҳифзи мол , муътабар дораду рушд бар ҳар ду маънӣ ҳамл кунанд , аммо асҳоби раъии эътибори бҳФз мол кунанд на бслоҳи дайн , ва гӯйанд : рушди булӯғу ҳифзи мол ва ақласт , агар чаҳ дар роҳи дайни муфсиду фосиқ буд , чун мол нигаҳ дорад моли буи таслим кунанд .

Ва сухани муҷмал дар оят онаст ки ятем то болиғ нашавад ,у муслеҳ ва дайндор набӯд ,у моли хеши биҷои хеш нигаҳ надорад , моли вай бо вай ндиҳанд , ки раб Алъоламин гуфт : Фإн онстм манеҳам ршдои ФодФъўои إлиҳми أмўолҳм . Саиди ҷбиру муҷоҳид ва шуъабӣ гуфтанд : мард агар чаҳ пер шавад то рушд дар вай набенанд моли буи боз ндиҳанд .

Ва лои тأклўҳои إсроФои ин хитоб бо авлиё ва аўсёаст , мегуяд : моли ятемони бноҳқ ва газоф махӯред ,у бдорои أни икбрўои иқўл : лои тбодрўои бأкли молҳми кбрҳму ршдҳм , ҳзрои ани иблғўои Филзмкми таслими алмоли илайҳам . Мегуяд бхўрдни моли эшон мштобид , чунон ки беш аз рушди эшону зӯдтар аз бузург шудан эшон дар аўФтид ,у михўрид .

Ва ман кони ғнёи ФлистъФФ ва ҳар ки бениёзаст азин авлиёу аўсё то иффат кор фармоед , ва аз моли ятем ҳичиз нахурд . Ва ҳар ки дарвешасту музтар бақадр музди кор ва тимор дошт он хӯрд , афзӯнӣ талаб накунад , ва исроф накунад . Баъзе гуфтанд : ин хӯрдани бмърўФ қарзаст , мегуяд : аз моли ятеми чунон ки заруратаст то бқрз баргирад , пас чун ясор падед ояд боз диҳад , ва агар на ки ясор падед наомад ва барон фақри бимирад , ҳичиз бар вай нест , ва бе табаъати бимирад . Ва гуфтаанд : акл бмърўФ онаст ки чандон бар гирад ки гуруснагӣ бинишонаду урати бипушад , ва бар вай нест ки он боз диҳад , аммо агар барин биафзояд ки аз он ҳалаи некӯи пӯшад ,у зар ва сим гирад , лои бади қзоءи он бар ваии лозим буд .

Ибн аббос гуфт : мардии расӯли худо ( с )ро гуфт : ки дар ҳаҷари ман ятемӣаст , раво бошад ки вайро бизанам ? расӯл ( с ) ҷавоб дод ки : чандон зан ӯро , ва чунон зан ки фарзанди худро занӣ . Гуфт : ё расӯли аллоҳ аз моли вай чизе бихӯрам ? гуфт : на чунон ки молӣ аз он ҷамъ кунӣ ё вқоиаҳи моли хешсозӣ . Яъне ки бқоёءи миваи дарахтону наботи замину шери чаҳорпоёну амсоли он раво бошад , ва беш аз он на . Умри хитоб дар вилояти хеш рӯзӣ мегуфт : « анзлти нафасии фии ҳозои алмоли манзала вале алитим , ва ман кони ғнёи ФлистъФФ ва ман кони Фқирои Флиأкли болмърўФ » .

Фإзои дФътми إлиҳми أмўолҳми Фأшҳдўои алайҳим фариза нест бар авлиёъ , ин ашҳод кардан , лекин адабӣаст аз одоби дайн ки дафъи тӯҳматро фармуду қатъи хусуматро , то агар рӯзии ихтилофӣу хусуматӣ буд дар ради амонат , бар вале иқомати байнати осон буд .

Ва кафии биллоҳи ҳсибои ҳсиби нигаҳбон ҳар чизаст танҳо ,у донанда ҳар чизи якто ,у басанда ва фарох бахшанда ато . Ва гуфтаанд : ҳсибро ду маънӣаст : яке кофӣ , дигари муҳосиб . Кофии басанда кораст ,у муҳосиби шуморкунандау ҷазодиҳанда , Фмни қоли анаи бмънии алкоФии қол : аътонии аҳсбнӣ , эй аътонӣ ҳатто қиллати ҳасбӣ , Фикўни алҳсиби бмънии алмҳсб , колأлими бмънии алмؤлм . Ва ман қоли анаи бмънии алмҳосби кони Фъилои бмънии алмФоъл , колأкили бмънии алмؤокл ,у алндими бмънии алмнодм .

Ллрҷоли насиби ммои тарки алўолдони волидони падар ва модаранд . Падарро волид хонанд ки вай дар зодан сабабаст , ва дарин клмти модарро волида хонд аз баҳри онкӣ бо падари баҳам буд . Ва алأқрбўн қрибўнаст дар асл ,у араби фоилро бأФъл гӯйанд ва дар суханони эшон бисёраст . Ва أнтми алأълўн ,у ҳўи أҳўни алайҳ азинаст .

Ммо қул манеҳ أў кср наҳй кард , ки чизеи андак аз мирос ҳақир шуморанд ,у фаро қайи наёранд . Нсибо насибаст бар қатъ ,у қили алии алмсдри кқўли алқоӣли алии ҳақи ҳқои воҷбо . Ва маънии мафруз муқаддараст , чизеро ки бар касе бтқдири бибаранд « мафруз » гӯйанду Фрзноҳои мухаффафу мшдд азинаст .

Ва сабаби нузули ин ояти он буд ки аўси бен собити бен Ансорӣ аз дунё бирафт , зании бозмонд аз вай , номи он занам кҳаҳ , ва се духтар , ва ду писар ъам ки ҳар ду васӣ аўс буданд номи эшон қтодаҳу ърФтаҳ . Ин ду писар ъам моли аўс ҳама барграфтанд ,у занроу духтаронро маҳрӯми бгзоштнд ,у одати араб дар ҷоҳилияти чунин буд ки модинонро ҳеҷ чиз аз мироси бндодндӣ ва гуфтандӣ шамшери мардони мизннд ,у мؤнс мардон мекашанд , моли ҳам мардон бояд ки баргиранд . Пас он зан бирафт пеши Мустафо ( с ) ,у қиссаи хешу духтарону ончии писарон ъам карданд аз бар гирифтани молу маҳрӯми гузоштани занон , бо Мустафо ( с ) бигуфт , ва дар вай зоред . Раби Алъоламин ибтоли он ҳайфро ин оят фиристод , аммо муҷмал буду қадари насиб пайдо набӯд . Мустафо ( с ) қтодаҳу ърФтаҳро бархонад ва гуфт : моли аўсро тафриқа макунед , ва аз он ҳеҷ чизи брмгирид , ки ин занонро дар он насибаст ва ин оят бар эшон хонд ки :у ллнсоءи насиб . . . Он гуҳ гуфт фаро гузоред то аллоҳ баён кунад ,у насиби эшон ҳар якеро пайдо кунад . Пас раби Алъоламин иўсикми аллоҳ , то охир ҳар ду оят фурӯ фиристод . Расӯли худо ( с ) қтодаҳу ърФтаҳро бархонад , гуфт : аз моли аўси ду сик духтарон баргиранд ,у самании зан ,у боқии шумо рост .

Ва إзои ҳзри алқсмаҳи أўлўои алқрбии أўлўои мардонро гӯйанд ва « аввалот » занонро , ва « зўўо » мардонро гӯйанд , ва « зўот » занонро ,у вҳдони зўўоу аўлўо , зўасту вҳдони зўот , зот . Ва қурбӣ исм астаст қаробатро .

Ва уламоро дар маънӣ ва дар насхи ин оят ихтилофаст . Қавмӣ гуфтанд : оят мансӯх нест ,у أўлўои алқрбии он хешовандонанд ки аҳл ҳурмонанд аз мирос ва Форзқўҳм манеҳ амр ндбасту истиҳбоб , на амри ҳатму эҷоб . Мегуяд чун ворисон баҳам оянду қисмат маворис кунанд , қавмӣ аз хуишону ятемону даравишон ки ҳозир оянд дар он қисмат , ва эшонро аз мироси насиб на , эшонро чизе диҳед аз он , яъне « рзх » , агар он моли зар ва сим бошаду амсоли он , ки аз он чизе бар тавон гирифт . Пас агар на , ки мол заъиф бошаду барда , ки рзх аз он дшхўор буд эшонро қавли маърӯф бояд гуфт . Яъне бсхни хушу мардумии эшонро боз гардонид ,у ваъда некӯ диҳед . Ва ин қавли мувофиқи ин оятаст ки ҷое дигар гуфт :у лои тнсўои алФзли бинкм .

Қавмӣ гуфтанд аз муфассирон ки : оят мансӯхаст , ва гуфтанд : ин дар васият буд пеш аз нузули ояти маворис , ва Форзқўҳм манеҳ амри ҳатм ва эҷобасту أўлўои алқрбии ҷумла хешовандонанду маънии қисмат васиятаст . Ва рзхи бики қавли ҳам хешовандони рост ва ҳам даравишон ва ҳам ятемонроу бадӣгари қавли рзхи хуишонроаст алӣ алхусусу қавли маърӯфи ятемону даравишонро . Ҳукми ин ояти барин мӯҷиби пеш аз нузули ояти маворис буд , пас чун ояти маворис фурӯ омад , ин оят мансӯх шуду кори васият аз он пас бгшт .

Ва лихши аллазӣнаи луи тркўои алоиаҳ . . . Гуфтаанд : ин дар шаън касеаст ки биболин бемор расад ва он бемор васият мекунад ё ваии он беморро бўсити миФрмоид , мегуяд : касе ки фарзанд дорад заъиф , аз кӯчакӣ ё аз мътўҳӣ ё аз замонат ё ъоҳтӣ дар тан , ва май тарсад ки пас марги вай зойеъ монад , ва дӯст медорад ки он фарзандро аз вай навое монад пас марги вай ,у митрсд аз он фарзанд ки зойеъ монад ва бенаво , вайро гӯй ки : чун биболин касе рисӣ ки аз ваии мўорсон заъиф монаду моли андак , дар васият ки мекунад , вайро аз ифрот бо иқтисоди ор , ва агар вайро бўсит фармое , боқтсоди фармой ва аз ифроти фурӯди ор . Ва дурустаст хабар ки саъди бен абии вқос , Мустафо ( с )ро гуфт : ки аз ман як духтар мемонаду моли фаровон , васият кунам бимол хеши ҳама ? гуфт : на .

Гуфт : ду баҳр ? гуфт : нимае ? гуфт : на , гуфт : сикӣ ? гуфт : сикӣ ,у сикии ҳам бисёраст ,у ихтиёри Аҳмади ҳанбал дар васияти чаҳор якаст аз баҳри ин ҳадис ки гуфт : «у алслси касӣр » .