Қавлаи таъолӣ : аълмўо бидон ки маънии илм донишаст ,у маҳали он диласт ,у ақсоми он сеаст : илми истидлолӣ ,у илми таълимӣ ,у илми ладуннӣ . Аммо истидлолии самара ақласт ,у оқибати таҷриба ,у вилояти тмииз , ки одамиёни бон макраманд ,у илайҳи алошораҳи бқўлаҳ :у лақади крмно банӣ одам ,у илм таълимӣ онаст ки халқ аз ҳақ шуниданд дар танзил , ва аз Мустафо шуниданд дар балоғ , ва аз устодон омухтанд бтлқин , ки доноён дар ду гетӣ бидон азизанд бар тафовуту дараҷот ,у илайҳи алошораҳи бқўлаҳ : «у аллазӣнаи أўтўои алълми дараҷот » . Ва илми ладуннии илм ҳақиқатаст ,у илм ҳақиқат ёфтаст , ва ин илми орифон ва садиқонаст алӣ алхусус ,у ҳўи алмшори илайҳи бқўлаҳ : «у ълмноаҳи ман лднои уламо » . Ва гуфтаанд ки анвоъи илм даҳанд : аввали илми тавҳид , дувуми илми фиқҳ , сиўми илми ваъз , чаҳоруми илми таъбир , панҷуми илми тиб , шашуми илми нуҷум , ҳафтуми илми калом , ҳаштуми илми маош , нуҳуми илми ҳикмат , даҳуми илми ҳақиқат .

Илми тавҳид ҳаётаст ,у илм фиқҳ доруаст ,у илм ваъз ғизост ,у илми таъбир заннаст ,у илми тиб ҳиялатаст ,у илми нуҷум тҷрбтаст ,у илми калом ҳалокаст ,у илми маоши шуғли омма халқаст ,у илми ҳикмат ойинааст ,у илм ҳақиқат ёфтаст .

Илми тавҳидро гуфт ҷли ҷалола : Фсӣлўои أҳли аззикри إни кантами лои тълмўн , ҳилли истўии аллазӣнаи иълмўну аллазӣнаи лои иълмўн . Илми фиқҳро гуфт : литФқҳўои фии аддӣн .

Илми ваъзро гуфт : кўнўои раббонӣин , луи лои инҳоҳми алрбониўн , лълмаҳи аллазӣна истнбтўнаҳ манеҳам ,у асли ин илми ваъз таҳдидаст бетқнит , ва въдаст беамн , ва далолатаст бар маърифат . Ва илми таъбирро гуфт :у қоли ллзии занн . Асл ӯ заннасту қиёсу хотир , аммо чун ббўд ҳақиқатаст онро мегуяд : « қади ҷаълҳо рабии ҳқо » . Ва илми тибро гуфт : илми алإнсони мо лами иълм ,у асли он тҷрбтасту ҳиялат , ва он мубоҳасту некӯу афв . Шофиӣ гуфт : « алълми илмони илми алодёну илми алأбдон » .

Ва илми нуҷумро гуфт :у болнҷми ҳам иҳтдўн , ва он чаҳор қисмаст : як қисми воҷиб , ва он илми длоӣл қиблааст ,у маърифати авқоти намоз ,у дигари қисм мустаҳабасту некӯ , ва он илм шинохтани ҷаҳон ва туруқаст равандаро дар бару баҳр , онро мегуяд : « лтҳтдўои баҳои фии зулмоти албру албҳр » . Қисми сеюм макрӯҳаст , ва он илм табоиъаст бкўокбу буруҷ . Чаҳоруми қисм ҳаромаст , ва ин илм аҳкомаст бсири кавокиб , ва он илми занодақа ва фалосифааст .

Аммо илм калом онаст ки гуфт ҷли ҷалола :у إни алшётини лиўҳўни إлии أўлёӣҳм . Ҷой дигар гуфт : зхрФи алқўли ғрўро , ҳамонаст ки гуфт : «у إни иқўлўои тсмъи лқўлҳм » , ва он бгзоштни наси китоб ва суннатаст , ва аз зоҳир бо такаллуфу баҳс шуданаст , ва аз иҷтиҳод бо истеҳсони уқулу ҳавои худ шуданаст , ва донистан ин илми айн ҷаҳласт . Шофиӣ гуфт : « алълми болкломи ҷаҳлу алҷҳли болкломи илм » . Ва илми маошро гуфт : иълмўн зоҳиран ман алҳёҳи алднё , ҳамонаст ки гуфт : «у лами ирди إлои алҳёҳи алднёи злки мблғҳми ман алълм » , ва он илм касбҳоаст бадонашу рағбати миёни оммаи халқ , касаст бар миёна , ва касаст бҳрс , ва он илм одатаст . Аммо илми ҳикматро аллоҳ гуфт ҷли ҷалола : ва мо иъқлҳои إлои алъолмўн . Ва илми ҳақиқатро гуфт :у ълмноаҳи ман лднои уламо , ҳамонаст ки гуфт : алии мо лами тҳт ба хбро . Ва шарҳи ин ҳар ду навъи илми ҷой дигар гуфта шавад ани шоءи аллоҳ .

Ва ончии Мустафо ( с ) гуфт : « талаби алълми фаризаи алии кули мусаллам » , уламо мухталифанд ки аз ин анвоъ улӯм кадомаст . Мутакаллим гуфт : илм каломаст , ки маърифати ҳақ таъолӣ бидон ҳосил меояд . Фуқаҳо гуфтанд : илм фиқҳаст , ки ҳалол аз ҳароми буи ҷудо мешавад . Асҳоб ҳадис гуфтанд : илми китоб ва суннатаст ки асли улӯм шаръ онаст .

Суфиён гуфтанд : илми аҳвол диласт , ки роҳ бандагӣ онаст ,у саодати банда дар онаст , аммо ихтиёр муҳаққиқон онаст ки ин хабари бики илм махсӯс нест , ва ин илмҳо ҳама низ воҷиб нест балки ҳар чаҳ бандаро бидон ҳоҷатаст , дар вақти ҳоҷат воҷибаст , пас маънӣ хабар онаст ки талаби илмӣ ки бандаро баъамали он ҳоҷатаст воҷибаст . Нахусти илм маърифат худост ,у эътиқоди аҳли суннат . Пас илми намозу таҳорат , он миқдор ки фаризааст ,у ончӣ суннатаст илми он низ суннатаст , ва чун Фромоаҳ рамазон расад рӯзаи доштан дар моҳи рамазон фаризааст , ва агар нассобии моли вайро ҳосил шавад чун як соли тамом басар шавад , бар вай воҷибаст ки бидонад ки зкоаҳи он чандаст ,у фаро ки мебояд дод ?у шарт он чист ?у илми ҳаҷ ҳамчунин он гуҳ ки фаро роҳ хоҳад буд бар вай воҷибаст ки бидонад ва бишносад арқону Фроӣзу шроӣти он , ва ҳамчунин ҳар кор ки фарои пеш вай ояд чун никоҳу тиҷорату муздурӣу пешаи варии он гуҳ ки фаро пеш гирад бар вай воҷибаст киаст бидонади шроӣти он ,у ҳалолу ҳароми он ,у берун аз ин ончии бадал таъаллуқ дорад воҷибаст бар ҳар мусулмон ки бидонад ки ҳасаду риёу аҷабу ҳақаду адовату гумони бади бмслмонони бурдани ин ҳама ҳаромаст . Пас маълум шуд ки ҳеҷ мусулмон аз илм мустағнӣ нест ,у ҳамаи илмҳо низ воҷиб нест , балки боҳўолу авқот май бигардади чунон ки баён кардем ,у аллоҳи аълам .

Аълмўои أни аллоҳи шадиди алъқоб яъне : лмни Асоаи Фимои амрау нҳоаҳ ,у أни аллоҳи ғафури раҳими лмни тобу أноб . Дарин ояти мътдёнро дар сайд навмед накард , ва эшонро бтўбаҳ умед дод , он гуҳ гуфт : мо алӣ алрасул إлои алблоғ ё Муҳамад ! бар пайғомбари ҷузи расонӣдан пайғом набошад . Ту пайғом бирасон . Мътдёнро аз уқубати мо бими даҳ ,у тоӣбонро бмғФрту раҳмати мо бишорати даҳ , ва эшонро гӯй ки : мо ниҳону ошкороӣ шумо донем . Ончии бзбон гўӣид донем ,у ончӣ дар дил доред бхлоФи забон ҳам донем .

Қул лои истўии алхбису алтиб клбӣ гуфт : хабиси ӣнҷо ҳаромаст ,у таййиби ҳалол , ҳам чунон ки дар сӯра алнсоء гуфт :у лои ттбдлўои алхбиси болтиб . Садӣ гуфт : хабис мушрикасту таййиби муъмин , ҳам чунон ки дар сӯра алонФол гуфт : лимизи аллоҳи алхбиси ман алтиб ,у қоли таъолӣ : ҳатто имизи алхбиси ман алтиб яъне ҳатто имизи аҳли алкФри ман аҳли алоямон . Мегуяд : ҳалолу ҳароми ҳаргиз чун ҳам набӯд , ва баробар набошад , ки ҳароми бад анҷомаст ,у ҳалоли неки саранҷом . Ва луи أъҷбки ксраҳи алхбиси ириди أни аҳли алднёи иъҷбҳми ксраҳи алмолу зинаи алднё , ва мо ъанд аллоҳи хайру أбқӣ маънӣ онаст ки ё Муҳамад , аҳли дунёро хуш ояд ва шигифт ояд касрати молу зинати дунё , лекини ончӣ бнздик худост некӯтару пояндатар . Фотқўои аллоҳ ё أўлии алأлбоби лълкми тФлҳўни ин хитоб бо асҳоби Муҳамад ( с )аст . Мегуяд : аз хашм худо бипарҳезед ,у ҳалол бҳром мадоред то бФлоҳ абад расед .

ё أиҳои аллазӣнаи омнўои лои тсӣлўои ани أшёءи ин оят дар шаън қавмӣ омад ки аз расӯли худои фаровон чизҳо мепурседанд , то расӯли худои рӯзӣ хашмгин бархест ,у бмнбр бар шуд , ва хутба хонд , гуфт : « слўнии Фўи аллоҳи лои тсӣлўннии алиўми фии мақомии ҳозои ани шайъи ءи алои ахбрткм ба » .

Ёрони бтрсиднд ки магари корӣ азим афтод . Инс мегуяд ки : баросту чап май нгрстм , қавмиро дидам аз ёрон ки мегиристанд , ва аз бими он ҳол меларзиданд . Мардӣ аз банӣ саҳми ҳозир буд , ӯро абди аллоҳи бен ҳзоФаҳ мегуфтанд , ва дар насаби вай таън мезаданд , бархест ва гуфт : ё расӯли аллоҳи ман абӣ ? Фқол ( с ) : « Абуки ҳзоФаҳи бен Қайс » .

Заҳрӣ гуяд ки : модари ин абди аллоҳи ҳзоФаҳи пас аз он рӯи фаро писар кард , ва гуфт : мо раъйати влдои аъқи мнки қт ! أи канти тأмни ани ткўни эмеки қади қорФти мо қорФи баъзи нсоءи алҷоҳлиаҳи ФтФзҳҳои алии рؤси аннос ? қол :у аллоҳи луи أлҳқнии бъбди асвади ллҳқт ба .

Мардии дигар аз банӣ абд ?илдор бархест , гуфт : ман абӣ ? расӯл худо гуфт : « Абуки саъд » , Фнсбаҳи илои ғайри абӣа . Мардӣ дигар бархест гуфт : ё расӯли аллоҳ ! ин أно ? ман куҷо хоҳам буд яъне дар биҳишт ё дар дӯзах ? расӯл гуфт : « анати фии алҷнаҳ » .

Дайгарӣ бархест , ҳамин гуфт ҷавоб ҳамон дод . Сдигрӣ бархест , ҳамон гуфт , ва ҳамон ҷавоб шунид . Чаҳорум бархест ҳамон савол кард , ҷавоб шунид ки : « анати фии алнор » .

Марди дилтангу шармсори гашт .

Умри хитоби ҳозир буд , бархест , гуфт : ё расӯли аллоҳи астари ълинои стар аллоҳи алейк . Он гуҳи пой расӯл бабўсед , ва гуфт : рзинои биллоҳи рибоу болосломи дино ва бмҳмд набиёу болқрони амомо . Ано ё расӯли аллоҳи ҳадиси аҳди бҷоҳлиаҳу ширк , ФоъФи ъФои аллоҳи мнк . Гуфт : ё расӯли аллоҳи мо бҷоҳлиту ширки қариби алъҳдим . Салоҳи кори худу асрори дайн худ ндонем . Дар гузор ва афв кун . Расӯли худои он сухан аз умр бипасандед ,у вайро хайр гуфт . Пас дар он ҳол Ҷабраил омад , ва ин оят оварад : ё أиҳои аллазӣнаи омнўои лои тсӣлўо .

Ва гуфтаанд : ин оят бидон омад ки расӯли худо рӯзӣ гуфт : « аиҳо анноси ани аллоҳи таъолии кутуби алайкуми алҳҷ » . Мардӣ аз банӣ асад бархесту ҳўи ъкошаҳи бен мҳсну қили ҳўи абди аллоҳи бен ҷҳш , гуфт : أи фии кули ом ё расӯли аллоҳ ? расӯл хашм гирифт , биандешед соъатӣ , он гуҳ ҷавоб дод , гуфт : « ло ,у луи қиллати нъми лўҷбту лмои қмтми баҳо » .

Он гуҳ гуфт : « зрўнии мо тркткми Фонмои ҳлки ман кони қблкми бксраҳи сؤолҳм ,у ахтлоФҳми алии анбёӣҳм , Фозои амрткми бшии ء Фأтўо манеҳ мо асттътм ,у азои нҳиткми ман шайъи ءи Фоҷтнбўаҳ »

,у қол ( с ) : « Акбари алмуслимӣни фии алмуслимӣни ҷрмои ман сأли ани шайъи ءи лами иҳрми Фҳрми ман аҷали мсأлтаҳ » .

Ва сҳи ана ( с ) наҳй ани қилу қолу ксраҳи алсؤолу азоъаҳи алмол ,у أнаҳ ( с ) караи алмасоилу ъобҳо . Ва сӣли расӯли аллоҳи ани аллҳмони иأтии баҳои ақвом ло надарӣ мо ҳай ? азкри исми аллоҳ алайҳоам ло ? Фқол : « ани аллоҳи ҳарами ҳарамоти Флои тнтҳкўҳо ,у ҳади ҳудудани Флои тътдўҳо ,у скти ани ашёъи лои ани нисёни Флои тбҳсўои анҳо , клўҳоу смўои аллоҳ » .

Ва إни тсӣлўои анҳо яъне ани ашёъи ҳайни инзли алқуръони фӣҳо табади лакам эй тзҳри лакам . Мегуяд : агар бипурсед аз чизҳо чун қуръон фурӯ фиристанд , ва онро мубин кунанд , он бар шумо дшхўор буд , ва тоқат надоред , ки қуръон ки фурӯ ояд болзоми фарзӣ фурӯ ояд ки бар шумо сахт буд , ё бтҳрими чизе ки шуморо ҳалол буд . Пас мапурсед ,у ончии гузашт аз он масоил ки шуморо ббёни он ҳоҷат набӯд , он аз шумо дргзоштнд ва афв карданд . Бойени қавли ъФои аллоҳи замир масоиласт ва раво бошад ки анҳо замир ашёъ ниҳанд яъне : ъФои аллоҳи ани тлки алошёءи ҳайни лами иўҷбҳои алайкум .

Ва ани убайди аллоҳи бен ъмир , қол : ани аллоҳи аҳлу ҳарам , Фмои аҳли Фостҳлўаҳ , ва мо ҳарами Фоҷтнбўаҳ ,у тарки байни злки ашёъи лами иҳрмҳо , Фзлки афви ман аллоҳ . Ва кони ибни аббоси азои сӣли ани алшии ءи лами иҷии ءи фӣаи амр , иқўли ҳўи ман алъФў , сами иқрأ : ё أиҳои аллазӣнаи омнўои лои тсӣлўои ани أшёءи алоиаҳ . Ва аллоҳи ғафури ҳалим эй зўи таҷовузи ҳайни лои иъҷли болъқўбаҳ . Қади сأлҳо эй алоёти қавми ман қблкм яъне қавми исои ҳайни сأлўои алмоӣдаҳ « сами кФрўои баҳоу қолўои анҳо листи ман аллоҳ ,у қавми солеҳи сأлўои алноқаҳи сами ъқрўҳо , Фқоли таъолӣ : сами أсбҳўои баҳои кофарин . Фоҳлкўо .

Ва сأли раҷули ани ибни аббос : ҳилли таҳти ҳзаҳи аларзи ман халқ ? қол : балӣ .

Қоли ?ла : ахбрнии мо ҳў ? Фқол : луи ахбртки куфрат , маъноау аллоҳи аълами луи ахбртки анкрт .

Мо ҷаъли аллоҳи ман бҳираҳи ин ояти тафсири он оятаст ки онҷо гуфт :у ҷълўои ллаҳи ммои зрأи ман алҳрсу алأнъоми алоиаҳ , ва он оят ки бар ақаб гуфт :у қолўои ҳзаҳи أнъом , ва он оят ки дар сӯра алнҳласт :у иҷълўни лмои лои иълмўни нсибои алоиаҳ .

Бҳираҳ дар ниҳоду суннати ҷоҳилияти он буд ки модаи шутурӣ чун панҷ батни бзодӣ , ва панҷумин бачаи нар будӣ , эшон гӯши он модаи шутури бшкоФтндӣ ва фурӯ гузоштандӣ то бмроди хеши басари об ва гиёҳ шудӣ ,у нишастан бар ону куштан ва хӯрдан он бар худ ҳаром кардандӣ . Ва соӣбаҳи он буд ки чун касе аз эшон бсФр будӣ ё бемор будӣ , назр кардӣ ва гуфтӣ : агар мусофири бсломт боз ояд , ё бемор ба шавад , ноқтии соӣбаҳ эй мхлоаҳи пас чун назр воҷиб шудӣ , он шутур ки назр дар он буд фурӯ гузоштандӣ . Ва озод кардандӣ аз нишастану бори брнҳодн . Ва дар всилаҳ хилофаст аз вуҷӯҳ ,у ихтиёри қавли Саид мсиб кардаанд , вай гуфтааст ки всилаҳ онаст ки модаи шутур ки бача мода зодед , ва пас он боз дар шиками дигари ҳам мода зодед , гуфтандӣ : васлати ахтҳо ,у гӯши ваии бридндии бутро .

Ва ҳомии он буд ки шутури нарро номзад кардандӣ ки ҳар гуҳ ки аз зарроби ваии чандини шикам зода ояд , пушт ӯ аз бор бар ниҳодан ва бар нишастан озодаст . Чун он адад тамом шудӣу бештари он даҳ шикам мебуд гуфтандӣ : қади ҳмии зуҳра , пушти хеш ҳмӣ кард , на бар нишастандӣ , на бор бар нҳодндӣ , на бкштндӣ , на хўрдндӣ .

Рӯй алии бен абии талҳаи ани ибни аббос , қол : албҳираҳу алҳомии ман алإбл ,у алсоӣбаҳу алўсилаҳи ман алғнм . Ин суннатҳо ва ниҳодҳои ҷоҳилият ки Амри бен лҳии алҷндъии падари хзоъаҳи ниҳод , Мустафо ( с ) аксми хузоъиро гуфт : « ё аксм ! раъйати Амри бен лҳии иҷри қасабаи фии алнор ,у ҳўи аввали ман ғайри дайни иброҳӣм ,у баҳри албҳираҳ ,у себи алсоӣбаҳ ,у васли алўсилаҳ ,у ҳмии алҳомӣ ,у анати ашбаҳи аннос ба ё аксм » . Фқоли аксм : أи изрнии шубҳа ё расӯли аллоҳ ? қол : « лои анати муъмин ,у ҳўи кофар » ,у қоли зайди бен аслм : қоли расӯли аллоҳ ( с ) : « анои аърФи аввали ман себи алсўоӣб ,у ғайри дайни иброҳӣм » қолўо : ва ман ҳў ё расӯли аллоҳ ? қол : « Амри бен лҳии аҳад банӣ каъб , лақади рأитаҳи иҷри қасабаи фии алнор , иўзии риҳаҳи аҳли алнор ,у ании лои урфи аввали ман баҳри албҳоӣру васли алўсилаҳу ҳмии алҳомӣ » . Қолўо : ва ман ҳў ?

Қол : « раҷули ман банӣ мдлҷ , канти ?лаи ноқтон , ҷдъи озонҳмо ,у ҳарами албонҳмо , сами шурби албонҳмои баъди злк ,у лақади рأитаҳи фии алнор ,у ҳумои тъзонаҳи боФўоҳҳмо ,у тхбтонаҳи бأидиҳмо » .

Мушрикони ин суннат дар ҷоҳилият ниҳоданд ,у исломи онро ботил кард ,у раби алъзаҳи ин ояти бобтоли он фурӯ фиристод , гуфт : мо ҷаъли аллоҳи ман бҳираҳ яъне : мо ҷаъли аллоҳи ҳромои ман бҳираҳу лои соӣбаҳу лами иҷълҳои динои артзоаҳ ,у дуои илайҳ ,у лами ихлқҳои ҳайси халқҳо бҳираҳ . Ва локини аллазӣнаи кФрўо ва ҳам Қурайшу хзоъаҳу мшркўи алъараби иФтрўни алии аллоҳи алкзби бқўлҳми ани аллоҳи амри бтҳримҳо ,у أксрҳми лои иъқлўни хси аксрҳми бأнҳми лои иъқлўн , лонаами атбоъи фаҳми лои иъқлўн , ани злки кизбу аФтроءи комаи иъқлаҳи алрؤсоء .

Ва إзои қили ?лаам яъне мушрикии алъараб , тъолўои إлии мо أнзли аллоҳи фии китобаи ман таҳлили мо ҳрмўои ман албҳираҳу алсоӣбаҳу алўсилаҳу алҳомӣ ,у إлӣ алрасул қолўои ҳсбнои мо вҷднои алайҳи обоءнои ман амри аддӣн ,у анои амрно ан наабд мо ъбдўо . Иқўли аллоҳи таъолӣ : أу луи кони обоؤҳм яънеу ани кони обоؤҳм , лои иълмўни шиӣои ман аддӣн ,у лои иҳтдўни ?лаи Фитбъўнҳм . Дарин ояти зми аҳл тақлидаст ,у шарҳи он дар сӯра албқраҳ рафт .

ё أиҳои аллазӣнаи омнўои алайкуми أнФскм муфассирон гуфтанд : ин оят дар шаън касе омад ки амри маърӯф ва наҳй мункир кунад , ва аз вай напазиранд . Умри абд алъзиз гуфт : лои изркми ман зл яъне ман лами иқбли إзои аҳтдитм яъне азои амртҳму нҳитм . Дар ҳамаи қуръони ҳудои бмънии амри маърӯф ва наҳй мункир ҳаминаст ,у далел барин онаст ки ибни умрро гуфтанд : луи ҷлсти фии ҳзаҳи алоёми Флми тأмру лами тана ! ?фони аллоҳи таъолии қол : алайкуми أнФскми лои изркми ман зли إзои аҳтдитм . Фқоли ибни умр : анҳо листи лӣу лои лосҳобӣ , лони расӯли аллоҳ ( с ) қол : « алои Флиблғи алшоҳди алғоӣб » , Фкнои нҳни алшҳўд ,у антми алғиб ,у локини ҳзаҳи алоиаҳи лои қавоми иҷиӣўни ман бъднои ани қолўои лам иқбл манеҳам .

Ва қоли абӯи Умияи алшъсонӣ : сأлти абои сълбаҳи алхшнии ани ҳзаҳи алоиаҳ , Фқол : сأлти анҳо расӯли аллоҳ ( с ) Фқол : « аӣтмрўои болмърўФу тноҳўои ани алмнкр , ҳатто азои раъйати дунёи муассирау шҳои мтоъоу ҳўии мтбъоу эъҷоби кули зии раъии брأиаҳ , Фълики бхўисаҳи нФск ,у зри ъўомҳми ?фони вроءкми аёмои айёми алсбр , азои амали алъбди бтоъаҳи аллоҳи лами израҳи ман зли баъдау ҳлк ,у аҷри алъомли алмтмски иўмӣзи бмсли алзии антми алайҳи кأҷри хумсин ъомло » . Қолўо : ё расӯли аллоҳи кأҷри хумсин ъомло манеҳам ? қол : « ло , бали кأҷри хумсин ъомлои мнкм » .

Ва ани абди аллоҳи бен масъӯди фии ҳзаҳи алоиаҳ : қўлўҳои мо қаблат мнкм , Фозои радати алайкуми Фъликми анФскм ,у алдлили алайҳи аизои мо рӯй Қайси бен абии ҳозм , қол : қоли абӯи бикри алсдиқи алии алмнбр : анкми тқрؤни ҳзаҳи алоиаҳ : ё أиҳои аллазӣнаи омнўои алайкуми أнФскму тзъўни ғайри мавзеҳо ,у лои тдрўни мо ҳай , фонии самъати расӯли аллоҳ ( с ) иқўл : « ани анноси азои рأўои мнкрои Флми иғирўаҳи аммаами аллоҳи бъқоб , Фأмрўои болмърўФу анҳўои ани алмнкру лои тғтрўои бқўли аллоҳи ъзу ҷл : алайкуми أнФскм , Фиқўли аҳдкми алии нафасӣ ,у аллоҳи лтأмрни болмърўФу лтнҳўни ани алмнкр , листъмлни аллоҳи алайкуми шроркм , Фисўмнкми сӯъи алъзоб , сами лидъўни аллоҳи хёркм , Флои истҷиби ?лаам » .

Муфассирон гуфтанд : аввали ин оят мансӯхасту охири ояти носих . Бӯ убайд гуфт : дар китоби худои ҳеҷ оят нест ки дар он ояти ҳам носихаст ва ҳам мансӯхи магари ин оят ,у мавзеи мансӯх то ӣнҷост ки гуфт : лои изркми ман зл , ва носих инаст ки гуфт : إзои аҳтдитм . Қол :у алҳдии ҳоҳнои аламри болмърўФу алнҳии ани алмнкр . Саиди бен ҷбир гуфт : ин оят дар шаъни аҳли китоб фурӯ омад . Мегуяд : алайкуми أнФскми лои изркми ман зли ман аҳли алкитоб .

Клбӣ ривоят кунад аз абӯи солеҳ аз ибни аббос ки расӯли худо аз ҷуҳудону тарсоёну габрони ҳиҷри ҷузяти пазируфт , ва аз мушрикони араби ҷуз аз ислом наме пазируфт ё пас шамшер . Мунофиқон таън карданд ки ин кори Муҳамади бас аҷабаст . Мегуяд : маро бон фиристоданд то халқро бар дайни ислом даъват кунам , ва агар напазиранд қаттол кунам . Акнӯн ҷузят аз аҳли ҳиҷри пазируфт ,у қаттол аз эшон бардошт , ва эшонро бар куфри худ фурӯ гузошт , чаро на бо эшон ҳамон кардӣ ки бо мушрикон араб кард ? барин ваҷҳи таън ҳаме карданду маломат , то раби Алъоламин бҷўоби эшон оят фиристод : алайкуми أнФскм эй ақблўои алии анФскми Фонзрўои мо инФъкми фии амри охрткм , Фоъмлўо ба , лои изркми ман зли ман аҳли ҳиҷри азои адўои алҷзиаҳ ,у лои изркми мломаҳи аллоӣмини азои аҳтдитми антм . Ва гуфтаанд ки : чун кофарон гуфтанд : « ҳсбнои мо вҷднои алайҳи обоءно » раби алъзаҳи муъминонро гуфт : алайкуми анФскм ,у лои тътдўои бобоӣкм .

Зҷоҷ гуфт : алайкуми أнФскм маънӣ онаст ки : алзмкми аллоҳи амри أнФскм , лои изркми ман зли إзои аҳтдитм эй лои иؤохзкми аллоҳи бзнўб ғайрикам . إлии аллоҳи мрҷъкми фии алохраҳи ҷмиъои алзолу алмҳтдӣ , Финбӣкми бмои кантами тъмлўни иҷозикми боъмолкм .

ё أиҳои аллазӣнаи омнўои шҳодаҳи бинкми ин оят дар шаън темем бен аўси алдории омадау ъдии бен бдоу бадӣли бен абии Марӣа . Ин бадӣли мусулмон буд , ва темему ъдӣ тарсо буданд аз тарсоён банӣ лаҳм . Аз шом тиҷорат мекарданд бимика . Чун мусулмонони бҳҷрт бмдинаҳ шуданд , эшон тиҷорати худ бо Мадина афканданд , ҳангомӣ дар роҳ буданд ки бо шом мешуданд , бадӣли бен абии Марӣаро марг омад дар роҳ , васияти хеш дар мол хеш бинвишт , ва ончӣ дошт аз моли хеш боишон супурд , ва эшонро бар васияти хеш гувоҳ гирифт , пас бамурд , ва эшон моли ваии бурданди бшом . Аз он лухтӣ барграфтанд ,у лухтӣ боз супурданд .

Вараса гуфтанд : дарин моли лухтӣ май дрбоид . Расӯли худои эшонро ҳар ду бойени оят савганд дод ки хиёнат накарданд ,у васият табдил накарданд . Савганд хӯрданд ки накардем . Эшонро гузошт ,у даъвии вараса рад кард . Ин оят дар шаън эшонаст . Мегуяд : эй шумо ки муъминонед , шҳодаҳи бинкми إзои ҳзри أҳдкми аламут яъне муқаддамотау асбоба . Чун мхоӣлу нишони марг бар яке аз шумо пайдо шавад , ва хоҳад ки васият кунад , дар вақти васияти ду гувоҳи адл бояд ки ҳозир шаванд .

Шҳодаҳи бинкм ҳар чанд блФз хабар гуфт , аммо бмънӣ амраст , яъне : лишҳди аснони зўои адли мнкм . Басарён гуфтанд : тақдир оят онаст ки : шҳодаҳи бинкми шҳодаҳи аснин ,у қил : шҳодаҳи бинкми Фимои амркми рбкму фарзи алайкуми ани ишҳди аснони зўои адли мнкм .

Дар маънии мнкм ва ман ғайрикам ду қавласт : яке онаст : мнкми ман аҳли динкм , أўи охирони ман ғайрикам эй ман ғайри аҳли млткм . Қавли дигар : мнкми ман аҳли алмит .

Ва дар сифати аснон ду қавласт : яке онаст ки ду гувоҳанд ки гувоҳ бошанд бар васияти мўсӣ . Дигар онаст ки ду васӣанд , ва дар ҳоли сафари алӣ алхусус таъкиди амрро ду васӣ гуфт ,у далели барин қавл онаст ки дар саёқ оят гуфт : Фиқсмони биллоҳ , ва маълумаст ки гувоҳонро савганд лозим наёяд , ва низ оят дар ду васӣ омад ки хиёнат карданд дар васият ,у расӯли худои эшонро савганд дод , ва бар ин қавли шаҳодати бмънӣ ҳузур бошад , кқўлаҳи таъолӣ :у лишҳди ъзобҳмои тоӣФаҳ эйу лиҳзр . Тҳбсўнҳмои ман баъди алслоаҳ эй салоаи алъср .

Намоз дигар мехоҳад тғлизи яминро , ки он вақте азимаст ,у лиҳозои қол : « ҳоФзўои алии алслўоту алслоаҳи алўстӣ » . Қили ҳаии салоаи алъср ,у аҳли адёни онро бузург доранд , ва таъзим ниҳанд ,у алӣ алхусус аҳли китоби буқати тулӯъи офтобу ғуруби он ибодат кунанд , ва он соъат аз гуфт дурӯғу савганди дурӯғи нек парҳез кунанд .

Лои нштрӣ ба яъне болҳлФи алкозби смнои ман алднё , яъне иқўлони фии иминҳмо ло набайъ аллоҳи бързи ман алднё ,у луи кони зои қурбӣ эйу луи кони алмити зои қробаҳи мно ,у лои нктми шҳодаҳи аллоҳ эй алшҳодаҳи алтии амри аллоҳи боқомтҳо , إнои إзои лмни алосмини ани ктмноҳо .

Фإни ъсри ин ояти боз дар шаън онаст ки пас аз он бар даст темем алдорӣу ъдии ҷомӣ падед омад симини мунаққаши бзр аз ҷумлаи колое ки бФрўхтнд ,у варасаи ибни абии Марӣа дар он афтоданд . Араб гӯйанд : ъсрти алии кзо , эй атлъти алайҳ ,у вақфати алайҳ .

Порсӣ гӯйон гӯйанд ки : бар афтодам бар фалони чиз , яъне ки воқиф шудам . Ахзи ман ъсораҳи алсоқти алии алшии ء , ирии мо лами икни ирӣ , ва манеҳ қавла :у кзлки أъсрнои алайҳим эй атлъно .

Фإни ъсри алии أнҳмои хоноу астҳқои ани илзмои исми алхёнаҳу алосм . Мегуяд : агар баруфтад ки эшон ҳар ду бон овараданд хештанро ,у сазои гаштанд ки эшонро хоин хонанд ,у буза кор донанд бони хиёнату буза ки карданд , яъне темему ъдӣ ки хиёнат карданд , Фохрони иқўмони мқомҳмои ду каси дигар аз вараса мет биҷои он ду васӣ бархезанд . Ин хост ӣнҷо на хост пойаст ки хост ниёбатаст , яъне инўбон , ва ин охирон , мигўинди абди аллоҳи бен Амри бен алъос буду матлаби бен абии видоъаи алсҳмён .

Ман аллазӣнаи астҳқи алайҳими алأўлёни аввалёни тсниаҳ аввалӣаст , иқоли ҳозои алаввалии бФлон , сами иҳзФи ман алкломи фалони Фиқол : ҳозои алаввалӣ . Ва ҳзони аввалён . Ва дар маънии аввалёни ду қавл гуфтаанд : яке онаст ки : алаввалёни болмити ман алўрсаҳ . Дигар қавл онаст ки : алаввалёни болшҳодаҳи ммни кони ман алмуслимӣн ,у ҳаии шҳодаҳи алоямон . Зҷоҷ гуфт : алаввалёни мавзеи он рафъаст , аз баҳри онкии бадали он замираст ки дар иқўмонаст , яъне Флиқми алаввалёни болмити мақоми ҳзини алхоӣнин , ва он гуҳи замир « астҳқ » маънӣ васият бошад , чунон ки гӯйанд : астҳқи алии зайди моли болшҳодаҳ , эй лзмаҳу ваҷаби алайҳ алхурӯҷ манеҳ . Ва барин қавли ман аллазӣнаи сифат хоинин бошад ,у хулосаи сухани он буд : Флиқми алаввалёни мақоми алхоӣнини аллазӣнаи астҳқи ъалиҳумо мо влёҳи ман амри алшҳодаҳу алқёми баҳо ,у ваҷаби ъалиҳумо алхурӯҷи минҳо . Ва раво бошад ки алайҳими бмънии фӣ буд . Ва замири астҳқи маънӣ асм бошад , ва ман аллазӣнаи сифати охирон буд , ва барин қавли тақдир сухан инаст . Фохрони аллзони ҳумои ман аллазӣнаи астҳқи Фиҳму бсббҳми алосм ,у иқўмони мқомҳмо .

Қроءти ҳФси ани ъосми астҳқи бФтҳ тоу хо , яъне Фохрони ман аллазӣнаи астҳқ алаввалён манеҳаму Фиҳми алўсиаҳи алтии аўсии баҳои илои ғайри аҳли байтаи иқўмони мқомҳмо ,у қили маъноаи астҳқи алайҳими алаввалёни ради алоямон . Қроءти абӯи бикр аз ъосму Ҳамзау ёқӯби алаввалин бҷмъаст , яъне : Фохрони ман алаввалин аллазӣнаи астҳқи Фиҳму бсббҳми алосм ,у анмои қили ?лаами алаввалин лонаами алоўлўни фии аззикри фии қавла : ё أиҳои аллазӣнаи омнўои шҳодаҳи бинкм ,у фии қавла : аснони зўои адли мнкм . Фиқсмони биллоҳ яъне иҳлФони баъди салоаи алъср , лшҳодтнои أҳқи ман шҳодтҳмо эй иминнои аҳқи ман иминҳмоу асҳи лкФрҳмоу аимонно , ва мо аътдинои Фимои қлно , إнои إзои лмни алзолмин . Чун ин оят фурӯ омад ду кас аз вараса мет бархестанди абди аллоҳи Амри ъосу матлаби бен абии видоъаи баъд аз намози дигари наздики минбар , ва савганд хӯрданд ки он ду насронӣ хиёнат карданд , ва дурӯғ гуфтанд . Пас он ҷоми симин аз темему ъдӣ боз ситаданд , ва боўлёء мет доданд . Пас темем дории баъд аз он мусулмон шуд , ва бо расӯли худо байъат кард , ва гуфт : сидқи аллоҳу расӯлаи анои ахзати алоноءи Фأтўби илои аллоҳу أстғФраҳ ,у ъдии бен бдои насронии мард .

Злки أднии ин аднӣ аввалӣаст , ва ин вале ва днў қурбаст . Мегуяд , ин чунин наздиктар буду аввалитар , ки гувоҳон бар ваҷҳи хеш ва бар ростии бгзорнди أўи ихоФўо эй ақрби илои ани ихоФўо , أнтарад أимони алии авлиёъи алмити баъди имони алоўсёءи ФиҳлФўои алии хёнтҳму кзбҳми ФиФтзҳўо , сами ваъзи алмؤмнини ани иъўдўои лмсли ҳозо , Фқол :у атқўои аллоҳи ани тҳлФўои аимонои козиба ӯ тхўнўоамона ,у асмъўои алмўъзаҳ ,у аллоҳи лои иҳдии алқўми алФосқини лои иршди ман кони алии мъсиаҳ . Дарин оят ки шҳодаҳи бинкм , уламои се фирқаанд : қавмӣ гуфтанд ки : ин оят на мансӯхаст ,у аҳли змтро дарин ҳеҷ чиз нест ,у охирони ман ғайрикам маънӣ онаст ки ман ғайри қбилткм , ва гуфтанд ки : гувоҳии номусулмони бҳич кор наёяд , ва қавмӣ гуфтанд ки : ин дар аҳл змтаст , ва ман ғайрикам яъне ман ғайри аҳли динкм , аммо оят мансӯхаст ,у гувоҳии номусулмони бҳич кор нест . Қавмӣ гуфтанду касрат даринасту бештарини уламо баринанд ки оят на мансӯхаст , ва ман ғайрикам ман ғайри аҳл динкмаст , аммо гуфтанд ки алӣ алхусус дар сафараст ки гувоҳ аз аҳл змт ёбанд , ва аз мусулмон наёбанд .