Қавлаи таъолӣ :у إзи қоли аллоҳ ё исои ибни Марями ази дарин мавзеи бмънӣ азоаст , чунон ки гуфт :у лутарӣ إзи Фзъўо яъне азои Фзъўо ,у қоли бмънӣ иқўласт , чунон ки гуфт :у нодаии أсҳоби алأъроФ эй инодӣ ,у бноءи ин оят бар он суханаст ки гуфт ҷли ҷалола : явми иҷмъи аллоҳи алрсл яъне ки рӯзи қиёмат чун пайғомбаронро ҷамъ кунад , бо исо чунин хоҳад гуфт : أи أнти қиллати ллнос ? ин нос банӣ Исроиланд , яъне ки ту дар дунё банӣ Исроилро гуфтӣ ки мароу модари маро ҳар ду бхдоиӣ гиред ?

Ва раби Алъоламин худ доноаст ки исои ин сухан нагуфт , аммо саволи тавбих ва тқриъаст , ва ин тқриъ навъе уқубатаст мари он тарсоёнро ки бар исо даъвое карданд , мехоҳад ки эшонро дар он арсаи қиёмати алии рؤси алошҳоди дурӯғ зан гирданд , ки исои ббндгии хеш иқрор диҳад , ва аз ончии эшон даъвӣ карданд мтбрӣ гардад ,у ҳуҷҷат бар эшон лозим ояд , ин ҳамчунонаст ки Фриштгонро гуяд : أи أнтми أзллтми ибодии ҳؤлоء ?

Ва зоҳири ин хитоб бо исоаст , аммо муроди бад-ӣн тарсоёнанд ки ҳозир бошанд , локини раб Алъоламин нахоҳад ки эшонро аҳли хитоб худ кунад , ва бо эшон сухан гуяд , ки эшон аз он хўортрнду камтар , ин ҳамчунонаст ки гуфт :у إзои алмўؤдаҳи сӣлти хитоб бо мўءўдотаст ,у муроди бойени тавбих воӣдотаст ки гунаҳкор эшонанд , локини эшонро аҳли хитобу самоъи калом худ менакунад , зоҳири сухан аз эшон бгрдонид ,у уқубат тавбих бимонад бар эшон .

Бӯ рўқ гуфт : бмо чунин расед ки : чун ин хитоб бъисӣ расад ларза бар андом вай уфтад , ва аз зер ҳар тоӣ мӯӣ ки бар тан вайаст чашмаи хӯн равон шавад , ҷавоб гуяд : сбҳонки тнзиҳоу тъзимои лаки мо икўни лии мо инбғии лии أни أқўли мо лӣси лии баҳақ яъне бъдл , ани аъбду уммии ғайрик , إни канти қиллатаи Фқди ълмтаҳ . Тааллуми мо фии нафасӣу лои أълми мо фии нФски ин нафаси ӣнҷои зот худовандаст ъзу ҷли ҳам чунон ки ӣнҷо гуфт : кутуби рбкми алӣ нафса алрҳмаҳ ,у алнФси алонсони бъинаҳи ман қавлаи хлқкми ман нафаси воҳида яъне одам ,у нафаси алшии ءи зотау айна , тқўл : ҷоءнӣ нафса ,у луи ло нафса мо феълати кзоу кзо , яъне зотау айна .

Аҳл маъонӣ гуфтанд : нафас дар каломи араб бар ду ваҷҳаст : яке онаст ки гӯйанд харҷати нафаси фалон , эй харҷати рӯҳа ,у фии нафаси фалони ани иФъли кзо , эй фии рўъаҳ .

Ваҷҳ дигар онаст ки нафас ҳар чизи ҳақиқату ҷумлаи он чиз бошад , тқўл : қиллати фалон нафсае аҳлки фалон нафса , лӣси маъноаи ани алоҳлоки вақъи ббъзаҳ , анмои алоҳлоки вақъи бзотаҳи кулҳо ,у вақъи бҳқиқтаҳ . Пас маънӣ оят онаст ки : тааллуми мо азмраҳ ,у лои аълами мо фии ҳқиқтк ва мо ъндки илма . Лбоб сухан инаст ки : анати тааллуми мо аъламу лои аълами мо тааллум . إнки أнти ъломи алғиўби мо кон ва мо икўн .

Мо қиллати ?лаами إлои мо أмртнӣ ба фии алднё , أни аъбдўои аллоҳи рабӣу рбкми исои ин сухани эшонро гуфт ,у раби алъзаҳи се ҷойгаҳ аз ваии ҳикоят боз кард : дар ин сӯра ва дар сӯраи Марям ва дар сӯраи алзхрФ . Ва канти алайҳими шҳидо яъне алӣ банӣ Исроили бأнии қади блғтҳми алрсолаҳи мо дамати Фиҳми мо канти байни азҳрҳм , Флмои тўФитнии қбзтнии илои алсмоءи канти أнти алрқиби алҳоФзи алайҳим ,у أнти алии кули шайъи ءи шаҳид эй шаҳдати мқолтии Фиҳм ,у баъди мо рФътнии шаҳдати мо иқўлўни баъдӣ .

Рӯй ани исои қол : ё раби ғбти анҳуам ,у трктҳми алӣ алҳақ алзии амртнӣ ба , Фмои адрии мо аҳдсўои баъдӣ ? ва гуфтаанд : вафот дар қуръон бар се ваҷҳаст : вафоти мӯату вафоти наваму вафоти рафъ . Вафоти мӯати қабз рӯҳаст ,у злки фии қавла : « Фإмои нринки баъзи алзии нъдҳми أўи нтўФинк » ,у қоли таъолӣ : қул итўФокми малики аламут ,у қоли таъолии фии сӯраи алнҳл : аллазӣнаи ттўФоҳми алмлоӣкаҳ . Ин ҳамаи қабз арвоҳаст дар вақти анқзоءи оҷол . Вафоти навами қабз зеҳнаст ,у злки фии қавла : «у ҳўи алзии итўФокми боллил » яъне имиткми Фиқбзи ман алонФси алзҳни алзии иъқл ба алошёء ,у итрки фӣаи алрўҳу алҳёҳ , Фҳўи итқлби болрўҳи алзии фӣа ,у ирии алрؤёи болзҳни алзӣ қабз манеҳ . Вафоти рафъи исоро буд алайҳи ассалом , иқўли аллоҳи таъолӣ : إнии мтўФику роФъки إлӣ эй қобзки ман банӣ Исроилу роФъки илои алсмоء . Ҳамонаст ки гуфт : Флмои тўФитнии канти أнти алрқиби алайҳим яъне қбзтнии илои алсмоء .

إни тъзбҳми Фإнҳми ъбодку إни тғФри ?лаами Фإнки أнти алъзизи алҳкими исо ( ъ ) донист ки аз қавми ваии кас буд ки имон оварад , худои таъолии вайро бар имони бдошт ,у кас буд ки ҳам бар куфр хеш бимонад , ва мусулмон нагашт . Исо ҳар ду фароҳам гирифт , гуфт : ани тъзби ман куфр бк манеҳам Фонҳми ъбодку анати алъодли Фиҳм ,у ани тғФри лмн тоб манеҳаму омни ?фонати азизи лои имтнъи алейк мо таред , ҳакими фии злк . Гуфт : агар он кас ки бар куфр хеш бимонад , ӯро азоб бъдл кунӣ ,у баростӣ ки роҳ бар эшон равшан доштӣ ва нарафтанд ,у баъд аз лузӯми ҳуҷҷати кофари гаштанд , ва он кас ки аз ширки бози гашт , ва муъмин шуд , агар биёмурзӣ фазл туаст ,у анъому эҳсон ту биравӣ , ки туро расад ки напазирӣу нёмрзии баъд аз он дурӯғи азим ки бар сохтанд ,у ширк ки овараданд . Ҳаминаст қавли ҳасан дар маънии оят ки гуфт : إни тъзбҳм , Фбоқомтҳми алии кФрҳм ,у إни тғФри ?лаами Фбтўбаҳ кант манеҳам , яъне фии алднёи ?фони алтўбаҳи фии алднёи тнФъҳм .

Агар касе гуяд :у إни тғФри ?лаами ақтзоء он кунад ки гуяд : Фонки анати алғФўри арраҳим , то сухани мутаҷонис буд ,у охири лоиқи аввал буд , пас чаҳ ҳикматро гуфт : Фإнки أнти алъзизи алҳким ? ҷавоб онаст ки : саёқи ин оят на бар маънии омурзиш хостанасту дуо кардан аз баҳри эшон , ки исо донист , ва бшк набӯд ки раби алъзаҳи кофаронро нёмрзд , лқўлаҳи таъолӣ : إнаҳи ман ишрки биллоҳи Фқди ҳарами аллоҳи алайҳи алҷнаҳ . Исои ин сухан бар ваҷҳ шак нагуфт , балки бар ваҷҳи хузўъу таслим ва тафвиз гуфту иқрор додан ки : лӣси илайҳи ман аламри шайъи ء . Убудийяти хеш изҳор мекунад ,у алуҳияту қудрату машйати ҳақ исбот мекунад , мегуяд : агар азоб кунӣ касро бар ҳукми ту эътироз на , ва агар биёмурзӣ ва худ нёмрзӣ бар ту рад на , ки туе он азиз ки ҳар чаҳ хоҳӣ кунӣ , ва аз ту вохўост на , ҳакимӣ ки бҳкмт кунӣ , дар он пушаймонӣ на .

Ани ибни аббоси ан алнабӣ ( с ) қол : « иҳшри анноси явми алқёмаҳи ъроаҳи ҳФоаҳи ғрло » ,у қрأ ( с ) « комаи бдأкми тъўдўн » , Фиؤмри бأмтии зоти алимину зоти алшмол , Фأқўл : асҳобӣ ! Фиқол : анҳми лами изолўои муртадин алии аъқобҳми бъдк , Фأқўли комаи қоли алъбди алсолҳ :у канти алайҳими шҳидои мо дамати Фиҳми Флмои тўФитнии канти أнти алрқиби алайҳиму أнти алии кули шайъи ءи шаҳид . إни тъзбҳми Фإнҳми ъбодку إни тғФри ?лаами Фإнки أнти алъзизи алҳким .

Қоли аллоҳи ҳозои явми инФъи нофеъи явм бнсб хонд , боқӣ брФъ хонанд . Ваҷҳ рафъ онаст ки явми хабар ҳозо ниҳанд , ва маънӣ онаст ки : қоли аллоҳ : алиўми явми мнФъаҳи сидқи алсодқин ,у ваҷҳ насб онаст ки ҳозо кноит бошад аз « أи أнти қиллати ллнос » ? яъне инки аллоҳи фаро исо гуяд ки : « أи أнти қиллати ллнос » ? дар он рӯз гуяд ки содиқонро сидқ бакор ояд . Насби явм бар зарф бошад ,у маънӣ на онаст ки он рӯз ҳар кас ки рост гуяд , сидқи вай суд дорад , ки кофарони он рӯзи ҳама рост гӯйанд , ва бар маъсияти худ иқрор диҳанд , ва эшонро суд надорад , балки маънӣ онаст ки он рӯзи содиқон дар дунёу сидқи эшон дар амали он рӯз суд дорад ки рӯзи подош кирдораст .

Клбӣ гуфт : сидқи ӣнҷои бмънӣ имонаст , яъне инФъи алмؤмнини аимонҳм .

Қтодаҳ гуфт : фардо дар қиёмати ду мутакаллим сухан гӯйанд : яке рӯҳи аллоҳи исои дигари адуи аллоҳи Иблис . Исо гуяд : мо қиллати ?лаами إлои мо أмртнӣ ба алоиаҳ . Иблис гуяд : إни аллоҳи въдкми въд алҳақ алоиаҳ . Исо гуяд : мо қиллати ?лаами إлои мо أмртнӣ ба алоиаҳ , исо дар дунёи ростгӯ буд , он сидқи вай ӯро суд дорад . Иблис дар дунёи дурӯғи зан буд лои ҷурми сидқи ваии он рӯз суд надорад , инаст ки аллоҳ гуфт : инФъи алсодқини садақаам . Он гуҳи баён савоб кард содиқонро : ?лаами ҷиноти тҷрии ман таҳтҳо алأнҳори холидин фӣҳо أбдои разии аллоҳи анҳуаму рзўои анҳу ҳақиқат ризо онаст ки бандаи сар бар тақдир наад ,у забони эътирози фурӯи бандад , ки бар ҳеҷ ваҷҳ бар ҳукми худоӣ эътироз накунад . Бӯи алӣ дқоқ гуфт : « лӣси алрзои ани лои тҳси болблоء , анмои алрзои ани лои таъаррузи алии алҳкму алқзоء » .

Бмўсӣ ваҳй омад ки : « ё ибни умрон ! ризои фии рзоки бқзоиӣ » . Бӯи абди аллоҳ хафиф гуфт : ризо бар ду қисмаст : ризо бау ризои анҳу , Фолрзо ба мдброу алрзои анҳу Фимои иқзӣ .

Қоли расӯли аллоҳ ( с ) : « зоқи таъми алоямони ман разии биллоҳи рибо » .

Ва хилофаст миёни уламои тариқату арбоби маориф ки ризо аз ҷумла мақомотаст ? ё аз ҷумлаи аҳвол ?

Хуросонён бар онанд ки аз ҷумла мақомотаст , яъне ки ниҳоят таваккуласту касби банда ,у Ироқён бар онанд ки аз ҷумла аҳволаст на касби банда , яъне нозилаи исти воридӣ ки аз ғайби бадали пайвандад ,у дили буи ором гирад . Қавмӣ гуфтанд : бдоити ризо мктсбаст аз ҷумлаи мақомот ,у ниҳояти он номктсб аз ҷумлаи аҳвол , ва гуфтаанд : алрзои сукӯни алқлби таҳти маҷории алоҳком ,у сарвари алқлби бмри алқзоء . Рӯй ани умри бен улхитоби кутуби илои абии Мӯсо : аммо баъд , ?фони алхири каллаи фии алрзо , ?фони асттъти ани трзӣ ,у алои Фосбр , злки алФўзи алъзими Фозўои болҷнаҳ ,у наҷвои ммои хоФўо .

Ллаҳи малики алсмоўоту алأрз ва мо Фиҳни ин оят радаст бар тарсоён бар ончӣ гуфтанд аз зӯру бӯҳтону носазо дар худованди ҷаҳону ҷаҳонён . Мегуяд : осмону замин ва ҳар чаҳ дар онаст ҳамаи малику малик худоаст , ҳамаи раҳе ва банда ӯст , ҳамаи офарӣда ва сохта ӯст . Исоу Фриштгону ғайри эшон ҳама дар малик ӯст ,у ҳўи алии кули шайъи ءи қадири вай бар ҳамаи чиз қодирасту тавоно . Исоро бе падари бёФрид , ва бар вай дшхўор набӯд . Ҳафт осмон ва ҳафт замин рост кард , ва ҳар чаҳ дар он бсохт , ва ӯро дар он ҳоҷат бонабоз ва ёр набӯд ,у қил : ллаҳи малики алсмоўоту алأрз эй хзоӣни алсмоўот ,у ҳўи алмтру хзоӣни аларз ,у ҳўи алнбот ,у ҳўи алии кули шайъи ءи қадир .

Ани шаҳри бен ҳўшби ани асмоءи бинти язиди алонсориаҳ , қолат : канти охзаҳи бзмоми ноқаи расӯли аллоҳ ( с ) ази нзлти алайҳи сӯраи алмоӣдаҳ , Фкоди ъзди алноқаҳи ани инксри ман сиқлҳо .