Қавлаи таъолӣ :у أнзр ба аллазӣнаи ихоФўни أни иҳшрўои إлии рбҳми алоиаҳи ин оёт дар шаъни мўолӣу Фқроءи араб фурӯ омад аммори ёсиру абӯи зри ғаффорӣу миқдоди асваду сҳибу балолу хбобу солиму мҳҷъу алнмраҳи бен қосту омири бен Фҳираҳу ибни масъӯду амсоли эшон . Раб Алъоламин мегуяд : ин қавмро огоҳ кун бқрону бўҳӣ ки бтў фурӯ фиристодем . Ин «ҳо » бо « мо иўҳӣ » шавад ,у хавфи ӣнҷои бмънӣ илмаст яъне : иълмўни анҳми иҳшрўни илои рбҳми фии алохраҳ ,у назири ин оят онаст ки гуфт : إнмои тнзри ман атбъи аззикр . Маънӣ онаст ки : анмои иқбли анзорки аллазӣнаи ихоФўну итқўн .

Мегуяд : таҳдиди ту ӯ пазираду сухан ту бирав кор кунад ки тақво ва хавф дорад , ва эшон Фқроء арабанду ёрони гузида , ва гуфтаанд : муроди бойени оят мусулмононанду аҳли китоб , эшон ки ббъс ва нашӯр мӯътарифанд , ва аз китоби худои хондау дониста , ва чун ббъсу маъод мӯътарифанд ҳуҷҷат бар эшон равшантар буду воҷибтар , азин ҷиҳати эшонро бзкр махсӯс кард . Он гуҳи васфи эътиқод муъминон кард ва гуфт : лӣси ?лаами ман дуна яъне :у иълмўни анаи лӣси ?лаами ман дуна валеу лои шафиъ . Майдонанд ки ҷуз аз аллоҳи эшонро ёр ва дӯст нест , ва дар қиёмати шафоати ҷузи бадастӯрӣ ӯ нест чунон ки ҷой дигар гуфт : « иўмӣзи лои тнФъи алшФоъаҳи إлои ман أзни ?лаи арраҳмон » . « лълҳми итқўн » эй итқўни азои ълмўои анаи лои шафиъи ?лааму лои Носири ?лаами дунии бмнъҳми манӣ , Флитқўои бأъмолҳми алсолҳаҳ . Ва қил : лълҳми итқўни ани иҷълўои василаи ило ғайриӣ ӯ шФиъои илои сўоӣ .

Ва лои ттрди аллазӣнаи идъўни рбҳми сабаби нузули ин ояти он буд ки бӯи ҷаҳлу асҳоби вайу ҷамъӣ аз ашроф банӣ абди мноФ бар бӯ толиб шуданд ва гуфтанд : май бинии ин рзолу авбошу сифла ки бар паии бродрзодаҳи ту истодаанд ! ҳар ҷой ки беномӣаст бехону Монӣ , ронда ҳар қабӣла , ночиз ҳар ашира , ӯро пас равост ,у ваии харидори эшон . эй абои толиб ӯро гӯй : агар ин ғрбоу сифла аз бар хеш бароне мо ки содот арабему ашрофи Қурайши турои пас рӯй кунем ва бипазирем , аммо бо ин қавм ки мавлоёну озод кардагон моанд ,у чокарон ва рҳигонанд , натавонем ки бо ту нишинем , ки он моро орӣу шнорӣ буд . Бӯ толиб рафту пайғоми эшон бгзорд ва гуфт : луи тардати ҳؤлоءи ънк , лаъли сароаи қўмки итбъўнк . Агар ӣнонро як чанд бароне магар ки савоб бошад , то ашрофи Қурайшу содоти араби турои пас рӯй кунанд . Раби Алъоламин бҷўоби эшон оят фиристод :у лои ттрди марон ё Муҳамад ! аллазӣнаи идъўни рбҳми болғдоаҳу алъшӣ эй иъбдўни рбҳм .

Ин даравишони худошиносони худопарастон ки бомдоду шабонгоҳ намоз мекунанд . Ва ин дар абтдоءи ислом буд ки фарзи намози чаҳор буд : ду бомдод ва ду шабонгоҳ . Пас аз он панҷ намоз дар шбонрўз фарз карданд . Ва гуфтаанд : « идъўни рбҳм » эй изкрўни рбҳму иқрءўни алқуръон . Болғдоаҳу алъшии шомӣ « болғдўаҳ » бӯов хонанд ӣнҷо ва дар сӯраи алкҳФ , ва маънӣ ҳамонаст . « иридўни виҷҳа » ин ваҷҳи таъзиму тФхими зикрро даровард , ва маънӣ онаст ки иридўни аллоҳу иқсдўни алтриқи алзии амрҳми бқсдаҳ . Ҳамонаст ки Мустафо ( с ) гуфт брўоити инси молик , қол : « таъаррузи аъмол банӣ одами байни ядии аллоҳи таъолии фии суҳуфи мхтмаҳ , Фиқўл : ақблўои ҳозоу даъвои ҳозо , Фтқўли алмлоӣкаҳи мо ълмнои алои хиро , Фиқўли аллоҳи ъзу ҷл : ҳозо мо аред ба ваҷҳе ,у ҳозои мо лами ирд ба ваҷҳе ,у лои ақбли ало мо аред ба ваҷҳе » .

Мо алейк ман ҳсобҳми ман шайъи ءи ин ҷавоб онаст ки мушрикону мунофиқон дар Фқроءи мусулмонон метаън заданд , ва аз маҷоласт эшон май нанги диданд ,у расӯли худоро бдрўишӣу бади ҳолеи эшон метаън заданд ? чунон ки ҷой дигар гуфт : « إни аллазӣнаи أҷрмўо » алоиаҳ , أи ҳؤлоءи аллазӣнаи أқсмтми алоиаҳ . Ин ҷавоби эшонроаст , мегуяд : агар эшон аҳл оранд бар ту аз шумори эшон ҳеҷ чиз нест ки эшонро туоне ки ронӣ , ҳам чунон ки Нӯҳ гуфт қавми хешро : « إни ҳсобҳми إлои алии рабӣ » , « ва ё қавми ман инсрнии ман аллоҳи إни трдтҳм » . Ин ҳама ҷавобҳо онаст ки вайро гуфта буданд : « мо нарак атбъки إлои аллазӣнаи ҳам أрозлно » , «у атбъки алأрзлўн » .

Ва мо ман ҳсобки алайҳими ман шайъи ءи як ваҷҳ онаст ки инҳо ва мем бо душманони Мустафо ( с ) шавад , ки вайро мегуфтанд ки : дарвешаст ,у ятеми бӯ толибаст , ва снбўраст ва бо ваии Фриштаҳи ҳам бозу нест ,у вай малик нест ,у вайро ганҷ нест . Ва низ гуфтанд ки : маҷнӯнасту соҳиру мФтрӣу каззобу соҳиби асотир . Мегуяд : аз шумори ту бар эшон ҳеҷ чиз нест . Дигари ваҷҳ : ва мо ман ҳсобки алайҳим эй алии аҳли алсФаҳ , агар аз ту злтӣ ояд бар эшон аз бори он ҳам ҳеҷ чиз нест , « Фттрдҳм » яъне ани ттрдҳм , Фткўни ман алзолмин . Ва гуфтаанд : Фттрдҳм ҷавоб онаст ки гуфт : мо алейк ман ҳсобҳми ман шайъи ء ,у Фткўни ман алзолмин ҷавоб онаст ки гуфт :у лои ттрди аллазӣна . Яке ҷавоб нафйаст ва яке ҷавоб наҳй ,у назм оят инаст : «у лои ттрди аллазӣнаи идъўни рбҳми Фткўни ман алзолмини мо алейк ман ҳсобҳми ман шайъи ء ва мо ман ҳсобки алайҳими ман шайъи ءи Фттрдҳм » .

Иқоли фии алҳсоби ҳоҳнои салосаи ақвол : аҳадҳо ҳисоби аъмолҳм , кқўлаҳ : إни ҳсобҳми إлои алии рабӣ . Ассонии ҳисоби арзоқҳм . Алсолси ман кФоитҳм . Тқўл : ҳасбӣ эй кафоне . Фттрдҳм эй тбъдҳм ,у қили тؤхрҳми ман алсФи алаввали илои алохир .

Ва кзлки ин бисот суханаст ки араби ин чунин бисёр гӯйанд бетамсил , ва дар қуръон мисли ин фаровонаст . Фтнои бъзҳми ббъзи фитнаи ӣнҷои тавҳини зуъафо ва Фқроءаст дар чашми ақрабоу ағниё , яъне абтлинои Фқроءи лмслмини ман алъарабу алмўолии болърби ман алмшркини абии ҷаҳлу алўлиди бен алмғираҳу Утбау Умияу Суҳайли бен Амр . Лиқўлўо яъне алошроФи аи ҳؤлоء яъне алзъФоءу алФқроءи ман аллоҳи алайҳими ман биннои болоямон . Ин чунон буд ки шариф дар вазеъ нигарад ки мусулмон шуд ораш ояд ки чун вай бошад , ва гуяд ин ҳн мусулмон шавад пеш аз ман , ва пас ман чун вай бошам куллану лмо , нангаш ояд ки мусулмон шавад ! инаст маънии фитнаи эшон . Ҳамонаст ки ҷой дигар гуфт :у ҷълнои бъзкми лбъзи фитнаи литхзи бъзҳм баъзан схрё . Пас он гуҳ гуфт : أи лӣси аллоҳи бأълми болшокрини ҷой дигар гуфт : бأълми бмои фии судӯри Алъоламин .

Рбкми أълми бкм . Ҳама дарин хезанд мегуяд : аллоҳ худ донад ва аз ҳар донои доно тараст ки шокири неъмат ҳидоят кист ,у сазовор бон кист .

Ва إзои ҷоءки ҷавоби кофарон тамом кард , он гуҳ гуфт : чун бтў оянд муъминон , яъне даравишони саҳоба ки зикр эшон рафт . Ато гуфт : абӯи бикр садиқасту умру Усмону алӣу балолу солиму абӯи убайдау мсъби ъмиру Ҳамзау ҷаъфару Усмони бен мзъўну аммори бен ёсиру арқми бен алорқму абӯи слмаҳи бен абди алосд .

Фқли саломи алайкум аз пайғоми ман гӯии салом бар шумо . Пас аз нузули ин ояти расӯли худо ҳар гуҳ ки эшонро дидӣ ибтидо бслом кардӣ ва гуфтӣ : « алҳмди ллаҳи алзии ҷаъли ман умматии ман амрати ани асбри мъҳму аслми алайҳим » .

Ва салом дар луғати чаҳор маънӣаст номӣаст аз номҳои худованди ҷли ҷалола , яъне ки покасту муназзаҳу муқаддас аз ҳар айбу носазо ки мулҳидон ва бидинон гӯйанд . Ва қил : маъноаи зўи ассалома , эй алзии имлки ассаломи алзии ҳўи тхлиси ман алмкрўаҳи Фиؤтӣ ба ман ишоء . Ваҷҳи дигар масдараст , иқол : слмти сломо ,у таъвили он тахаллусаст яъне ки саломкунанда ту дуо мекунад то нафаси туу дайни ту аз офот тахаллус ёбад . Ваҷҳи сеюм саломи ҷамъ саломатаст . Чаҳоруми ном дарахтаст , он дарахт ки азим бошаду қавӣ , ва аз офот саломат ёфта .

Рӯй абӯи Саиди алхдрӣ , қол : канти фии ъсобаҳи фӣҳо зъФоءи алмҳоҷрин ,у ани бъзҳми истр баъзан ман алърӣ ,у қории иқрأи ълиноу нҳни нстмъи илои қроءтаҳ , Фҷоء алнабӣ ( с ) ҳатто қоми ълино , Флмои роаҳи алқории скт , Фслм , Фқол : мо кантами тснъўн ? қлно ё расӯли аллоҳи қории иқрأи ълиноу нҳни нстмъи илои қроءтаҳ . Фқоли расӯли аллоҳ ( с ) : « алҳмди ллаҳи алзии ҷаъли фии умматии ман амрати ани асбри нафасии мъҳм » , сами ҷлси встнои лиъд нафса Фино , сами қоли беда ҳоказо Фҳлқи алқўму нурати вҷўҳҳм , Флми иърФи расӯли аллоҳ ( с ) аҳад . Қол :у конўои зъФоءи алмҳоҷрин , Фқол алнабӣ ( с ) : абшрўои съолики алмҳоҷрини болнўри алтоми явми алқёмаҳ , тдхлўни алҷнаҳ қабл ағнёءи алмؤмнини бнсФи явми миқдори хумси моӣаҳи ом .

Кутуби рбкми алӣ нафса алрҳмаҳ эй қзӣу авҷаби алӣ нафса лхлқаҳи алрҳмаҳи аиҷобои мؤкдо ,у қил : кутуби злки фии аллўҳи алмҳФўз . Мегуяд : дар лавҳи маҳфӯзи набшат ва воҷиб кард бар хештан ки бар бандагон раҳмат кунад . Ва қил : ҳўи мо қол алнабӣ ( с ) : « лмои қзии аллоҳи алхлқи кутуби ктобои Фҳўи ъндаҳ , фавқи арша : ани раҳматии сабқати ғазабӣ » .

Он гуҳ баён кард ки он раҳмат чист ? гуфт : أнаҳи ман амали мнкми сўءо яъне кутуби анаи ман амали мнкми сӯъи бҷҳолаҳ . Ин ҷаҳолати дарин мавзе мазамматаст на клмти маъзират аз кас бад наёяд магари он бади вай аз нодонист , ки ҷоҳили фарои сар гуноҳ шавад ва аз оқибати макрӯҳ он наяндешад .

Ибни касӣру абӯи Амру Ҳамзау ксоиии أнаҳи ман амали мнкми бкср алиф хонанд , гӯйанд ки : « кутуб » бмънӣ « қол »аст ,у тақдира : қоли рбкми анаи ман амал , ва ҳамчунин Фأнаҳи ғафур бкср хонанд бар маънии ибтидо , лони мо баъди алФоءи ҳукмаи алобтдоء , лأнаҳи қол : Фأнаҳи ғафури раҳим . Ъосму ибни омири أнаҳи ман амали бФтҳ алиф хонанд бар маънии бадали раҳмати кأнаҳи қол : кутуби анаи ман амал , ва ҳамчунин Фأнаҳи ғафур бФтҳ хонанд бар хабари абтдоءи мзмр , яъне : Фأмраҳи Фأнаҳи ғафури раҳим . Ва нофеъи аввал бФтҳ хонд бар маънии бадал ,у сонӣ бкср хонд бар маънии ибтидо .

Ва кзлк нафасл алоёти набинҳо лаки муфассалаи фии кули ваҷҳи ман амри алднёу алохраҳ .

Ва лтстбини сиблати алмҷрмини инро бар чаҳор ваҷҳ хондаанд , бар се тоўили аҳли Мадинаи бӯи ҷаъфару нофеъ хондаанд ,у лтстбини бтоء , сиблати бнсб , мухотабат бо Мустафо ( с )аст , маънӣ онаст ки то равшани фарои бинии фарои роҳи муҷримон , яъне бишносӣ кори эшон , ва маълум кунӣ саранҷоми эшон . Дигари ваҷҳу листбини биё , сиблати бнсб , қроءт ёқӯбаст , ҳикоят аз Мустафо ( с ) , яъне :у листбин алрасул сиблати алмҷрмин . То пайғомбари мо равшани фарои сиблат муҷримон бинад . Ва раво бошад ки расӯл ( с ) мухотабасту муроди бони уммат буд . Яъне :у листбинўои сиблати алмҷрмин , эй лиздодўои астбонаҳи лҳо . Сдигри ваҷҳи лтстбини бтоء , сиблати брФъ , қроءти ибн касӣрасту абӯи Амру ибни омиру ҳФс аз ъосм . Чаҳорум «у листбинўо » бёء , сиблати брФъ , қроءти Ҳамза ва ксоиӣасту абӯи бикр аз ъосм « то » аз баҳри тأнис , ва « ё » аз баҳри тақаддуми феъл бар исм дар ҳар ду қроءти маънӣ якеаст . Мегуяд : то пайдо шавад сиблати муҷримон ки эшон саркашеданд пас онкӣ пайғом шуниданд . Син зоидааст дарин ду қроءти пасин , бону астбон , ошкоро шуд , чун : ълоу астълӣу қому астқому ахўоти ин . Ва сиблат бар луғати аҳли ҳиҷоз мؤнсаст , ва бар луғат банӣ темем музаккар . Ва лтстбини сиблати алмҷрмини тақдираи сиблати алмҷрмини ман сиблати алмؤмнин , алои анаи кони мълўмои ФҳзФ , кқўлаҳ : сробили тқикми алҳр яънеу албрд , ФҳзФи лأни алҳри идли алии албрд .

Қул إнӣ наят أни أъбди аллазӣнаи тдъўни ман дуни аллоҳи кофарони Мустафо ( с )ро тъиир мекарданд ки : дайни падарони бгзошт , ва батонро бгзошт ва хор кард , ва мо ки ин асномро мепарастем бон мепарастем то моро бо аллоҳ наздик гирданд : мо нъбдҳми إлои лиқрбўнои إлии аллоҳи зулфӣ . Раб Алъоламин гуфт : ё Муҳамад ! эшонро гӯй ки ҷузи аллоҳро сазо нест ки парастанд ,у ҷуз ӯ худованд ва маъбуд нест . Маро нафармуданд ки ӣнони параст . ӣнон махлуқонанду оҷизон ҳамчун шумо .

إни аллазӣнаи тдъўни ман дуни аллоҳи ибоди أмсолкм ва шумо ки батон мепарастед бҳўо мепарастед на бибинату бурҳон , ва ман бар он нестам ки бар паии ҳўоءи шумо рӯм . Қади зллти إзо ва мо أнои ман алмҳтдини ман пас гумроҳ бошам агар ин батон пурситам ,у ҳаргизи роҳи бароа ҳудо набарам . Чаро ман паии ҳўоءи шумо бояд рафт , ва ман худ бар байнату бурҳони равшанам аз худованди хеш , ва бар ибодати аллоҳ на бар паии ҳўоом ки бар байнати хдоом .

إнии алии байнаи ман рабӣу кзбтм ба яъне болбён ,у ҳўи маънии албина , ва шумо он баён ки ман овардаам дурӯғ зан мегиред . Мо ъндии мо тстъҷлўн ба ин ҷавоби нзр ҳорисасту рؤсоءи Қурайш ки мегуфтанд : аӣтнои бъзоби аллоҳи إни канти ман алсодқин . Ва нзр дар ҳтими каъбаи истода буд , ва мегуфт : бори худо ! агар ончӣ Муҳамад мегуяд ҳақасту рост , моро он азоб фирист ки ӯ ваъда медиҳад .

Раб Алъоламин гуфт : ё Муҳамад ! эшонро ҷавоби даҳ ки : мо ъндии мо тстъҷлўн ба .

Чаҳ шитобаст ки мекунед ?у нузул азоб мехоҳед ? он бнздики ман ва тавон ман нест . Ҷой дигар мегуяд :у истъҷлўнки болъзобу луи лои أҷли мсмии лҷоءҳми алъзоб . Он гуҳ гуфт : إни алҳкми إлои ллаҳи ҳукми хдоиросту ҷузи вайро ҳукм нест ,у фурӯи кушодани азоби ҷуз бақадрату илм вай нест . Чун вақти он бар ояд фурӯи кушояд , ва онро мард нест .

Иқс алҳақ бар қроءти ибни касӣру нофеъу ъосм , мегуяд : иқси алқсс алҳақ аллоҳи сухан рост гуяд ,у ҳадис рост кунад , боқии иқзӣ алҳақ хонанд , эй : иқзии алқзоء алҳақ . Аллоҳи кор ки гузораду ҳукм ки кунад бидод кунаду баростӣ . Ва ҳўи хайри алФослини аллазӣнаи иФслўни байн алҳақу алботл .

Қул луи أни ъндӣ эй бедӣ , мо тстъҷлўн ба ман алъзоби лқзии алأмри бинӣу бинкму анФсли мо биннои бтъҷили алъқўбаҳ . Мегуяд : агар бадасти ман будӣ он растохез ки бон мешитобид , ва он азоб ки мехоҳед , басари шумо оўрдмӣ , то шуморо бон ҳалок кардамӣ , то ин матолибати якдигари миёни мо бурӣдаи гаштӣ , аз мо матолибати шумо бохалоси ибодат , ва аз шумо матолибати мо бтъҷили уқубат . Ва аллоҳи أълми болзолмин эй ҳўи أълми буқати ъқўбтҳм , Фиؤхрҳми илои вақтау أнои лои аълами злк .