Қавлаи таъолӣ : أи лами ирўо кам أҳлкнои ман қиблаами ман қарни ин руяти илм ва ахбораст , кофарони Маккаро мегуяд : намедонанд ва хабар накардаанд эшонро ки мо пеш аз эшон аз аҳди одам то ба Нӯҳ , ва пас аз Нӯҳ аз оду самуду амсоли эшон аз он ҷаҳонёну ҷаҳони дорон чанд ҳалок кардем , пас аз онкии эшонро дастраси додем , ва дар замин мумкин гардонидем , бо хостаи фаровону танҳо ободон ,у зиндагонии дароз ,у бтши тамом ,у тамкин дар билоду ақтор .

Қарн номӣаст гуруҳеро ки дар як аср бошанд баҳами мқтрн , пайвастаи якдигар , ва дар миёни эшон пайғомбарӣ буд , ё Халифае ки биҷои пайғомбар буд , ё табақае аз аҳли илм ки марҷаъи дайн дар он бо эшон буд , то ин табақа ва он гуруҳ бар ҷой бошанд пайвастаи онро қарн гӯйанд , агар рӯзгорашони дароз буд ё андак ҳар ду яксон буд ,у далел бар ин қавли Мустафо ( с )аст : « хиркми қарнӣ » яъне асҳоба , « сами аллазӣнаи илўнҳм » , яъне алтобъин , « сами аллазӣнаи илўнҳм » яъне аллазӣнаи ахзўои ани алтобъин .

Ва раво бошад ки рӯзгорӣ бар шимурдаи онро номзад кунанд , пас ихтилофаст миёни уламо дар каммияти он . Қавмӣ гуфтанд : ҳаштод сол . Қавмӣ гуфтанд : ҳафтод . Қавмӣ гуфтанд : шаст . Қавмӣ гуфтанд : чиҳил ,у асҳоби ҳадиси бештарин бар онанд ки сад сол буд , лқўл алнабӣ ( с ) лаъибади аллоҳи бен басар : « иъиши қрно » , Фъоши моӣаҳи сана .

Мкноҳми фии алأрзи мо лам намакун лаками ҳақиқати тамкини рости доштани олату ъдт ва қӯтаст . Агар касе қудрат китобат дорад ,у олату соз он надорад , мутамаккин набӯд , чун созу олат рост шуд тамаккун ҳосил шуд , ва таазур бархест , пас қудрати зид аҷзаст ,у тамаккуни мунофии таазур . Ва қил : мкноҳми фии алأрзи мо лам намакун лакам эй аътиноҳми ман Наими алднёу аламру алнҳии ман аҳлҳо мо лами нъткм . Ва أрслнои алсмоءи алайҳими смоءи ӣнҷо боронаст . Аз баҳри он ин ном бар борон ниҳоданд ки аз зибр меояд . Мдроро яъне мттобъо , ман алдрўр ,у ҳўи касрата , ман дар идр . Мдрор на онаст ки шабу рӯзи пайвастаи резон буд , балки буқати ҳоҷат аз пас якдигари чунон ки лоӣқ буд ,у сабаб неъмат бошад , резон буд . Ва мдрор исмӣаст аз асмоءи маболиғат ,у ҳўи мФъоли ман алдр , иқоли даймаи мдрори азои кони мтрҳои ксирои доро ,у ҳўи кқўлҳми амрأаҳи мзкор , азои канти касӣраи алўлодаҳи фии алзкўр ,у кзлки миноси фии алонос .

Фأҳлкноҳми бзнўбҳм яъне Фъзбноҳми бткзибҳми рслҳм ,у иқол : аҳлкноҳми бзнўбҳми лонаами лами иҳзрўои алзнўби алмўртаҳу алъиўби алмсхтаҳ , ҳатто ахзўо , Флми иҷдўои хлосоу лои мносоу лои мъозоу лои млозо .

Қоли абӯи ҳрираҳи самъат алнабӣ ( с ) иқўл : « анмои антми халафи мозин ,у бақияи мутақаддимин , конўои аксари мнкми бастау аъзами стўаҳ , азъҷўои анҳо искани мо конўои илоҳо ,у ғдрти баҳами аўсқи мо конўои баҳо , Флми иғни анҳуам қувваи ашира ,у ло қабл манеҳам базли фидя , Форҳлўои анФскми бзоди маблағ қабл ани тؤхзўои алии Фҷоءаҳ ,у қади ғифлатами ани алостъдод » .

Сами қол :у أншأнои ман бъдҳми қрнои охирин эй хлқнои ман баъди ҳлокҳми қўмои ахрин , Фскнўои дёрҳм хиро манеҳам ,у баъси илайҳами алрсл . Ин онаст ки қибтӣонро боб бикушт бо фиръавн , ва банӣ Исроилро биҷои эшон нишонд , гуфт : « кзлку أўрсноҳои қўмои охирин . Фмои бкти алайҳими алсмоءу алأрз ва мо конўои манзарин » ,у қавми Нӯҳро бтўФон ҳалок кард ,у гуруҳеи дигарро сокинон замин кард , онаст ки гуфт : « إни фии злки лоёту إни кнои лмбтлин . Сами أншأнои ман бъдҳми қрнои охирин » . Қавмии дигарро бсиҳаҳи Ҷабраил ҳалок кард , ва дигаронро биҷои эшон нишонд , чунон ки гуфт Фأхзтҳми алсиҳаҳи болҳқи Фҷълноҳми ғсоءи Фбъдои ллқўми алзолмин . Сами أншأнои ман бъдҳми қрўнои охирин .

Раби Алъоламин куффори Маккаро мегуяд ки : он бтшу бأсу қӯту маликату неъмат ки он ҷҳондоронро додеми шуморо надодем , ва он тамкин ки эшонро кардем шуморо накардем , бо ин ҳама чун пайғомбаронро дурӯғ зан доштанд , ва сар кашиданд , ва нофармонӣ карданд , эшонро бони гуноҳ ки карданд фарои гирифтем , ва киштем , ва дигаронро биҷой эшон нишондем , яъне ки аз шумо низ ҳар кас ки роҳ эшон гирад , рӯз эшон бинад . Ин оят ҳуҷҷатаст бар мункирони баъс , аз он рӯй ки раби Алъоламин чун қодираст ки қавмиро ҳалок кард ,у гуруҳеи дигарро офарид ,у биҷои эшон нишонд , қодираст ки ин оламро нест гирданду дигари олимии офаринад , ва қодираст ки ҳалок кунад ,у бози дигари бораи бози офаринад .

Ва луи нзлнои алейк ктобои фии қртоси мақотил ва клбӣ гуфтанд : ин оят дар шаъни алнзри бен алҳорсу абди аллоҳи бен абии Умияу нўФли бен хўилд омад , ки гуфтанд : ё Муҳамади лни нؤмни лак ҳатто тأтинои бктоби ман алсмоءи нъоинаҳ ,у маъааи арбаъаи ман алмлоӣкаҳи ишҳдўни алайҳи ана ман ъанд аллоҳ ,у анки расӯла . Гуфтанд : мо имон наёрем эй Муҳамад то он гуҳ ки китобии оре аз осмон ки онро муъоина байнем , ва бо ваии чаҳор Фриштаҳ ки гувоҳӣ диҳанд ки он китоб аз наздик худост , ва ту расӯли худоӣ . Раб Алъоламин гуфт :у луи нзлнои алейк ктобои фии қртос эй фии саҳифаи мктўбои ман ъндӣ , Фнзли ман алсмоءи ъёноу мсўаҳи боидиҳм , лқоли аллазӣнаи кФрўои إни ҳозои إлои саҳари мубин .

Хабар дод раби алъзаҳ ки агар ҳам чунон ки хостаанд фурӯ фиристем , эшон гӯйанд : ин саҳарӣ ошкораст ва ҳам напазиранд , ҳам чунон ки иншиқоқи қамар дар хостанд , он гуҳ гуфтанд : « ҳозои саҳари мустамар » . Қоли ато : лқолўои ҳўи саҳари лмои сабақи Фиҳми ман илмӣ .

Ва қолўои луи лои أнзли алайҳи малики ҳам эшон гуфтанд ки чаро аз осмони Фриштаҳ фурӯ наёяд ки мо сӯрати вай ба байнем , ва гувоҳӣ диҳад брсолти вай ? раб Алъоламин гуфт :у луи أнзлнои малико яъне фии сӯратаи лқзии алأмр эй лмотўои ҷмиъои ҳайни рأўои алмалик .

Агар Фриштаҳ эй фурӯ омадӣ ва эшон бдидндӣ , ҳамаи бмрдндӣ , ва эшонро замони ндодндӣ , ки одамии Фриштаҳро рӯз марг бинад . Қтодаҳ гуфт : луи أнзлнои маликои сами лами иؤмнўои лқзии алأмр эй лои ҳлкўои бъзоби алостисол ,у лами инозрўои кснаҳи ман қиблаами ммни тлбўои алоёти Флми иؤмнўо . Мегуяд агар Фриштаҳ эй фурӯ ояд ва эшон имон наёранд , эшонро ҳалок кунем , ва азоб фиристем , бе онкии эшонро муҳлати диҳем ё бо тавба гузорем , ҳам чунон ки вопишинён кардем , он гуҳ ки оёт дархостанд , ва он гуҳ имон наёварданд .

Ва луи ҷълноаҳи малико яънеу луи ҷълнои алмнзли маликои лҷълноаҳи сувараи алмалики рҷлои лонаами лои исттиъўни ани ирўои алмалики фии сӯрата , лони аъини алхлқи тҳори ани рؤиаҳи алмлоӣкаҳ ,у лзлки кони Ҷабраил ( ъ ) иأтӣ алнабӣ ( с ) фии сувараи дҳиаҳи алклбӣ ,у кзлки тсўри миҳроби Довӯди фии сувараи раҷулин ихтсмони илайҳ ,у роҳми иброҳӣми алии сувараи алзиФон . Ва ллбснои алайҳими мо илбсўн эйу лхлтнои алайҳими мо ихлтўни алии анФсҳм ҳатто ишкўои Флои идрўои малик ҳўам одамӣ ?

Маънии ин ду оят онаст ки агар мо Фриштаҳ дар сӯрати хеши Фрстодимӣ , эшон тоқати дидор вай надоштандӣу бмрдндӣ , ва агар Фриштаҳро дар сӯрати мардии Фрстодимии ин лбсу шабаҳат ки бар эшонаст акнӯн , ҳамон бар ҷой будӣ , ва пас кори он баришон пӯшида ва омехта медоштемӣ , эшонро ҳамон будӣ ки акнӯн , ки мардӣ мебайнед дар сӯрати хеш , иқол : лабаст аламри алии алқўми албасаам , азои шбҳтаҳи алайҳиму ашклтаҳи алайҳим ,у конўои ҳам илбсўни алии зъФтҳми фии амр алнабӣ ( с ) Фиқўлўн : анмои ҳозои башари мслкм , Фқоли таъолӣ :у луи أнзлнои маликои Фрأўои алмалики рҷлои ?лаккони илҳқҳми фӣаи ман аллбс мисли мо лҳқ зъФтҳм манеҳ .

Пас Мустафо ( с )ро тасаллӣ дод ,у кофаронро таҳзир кард , гуфт :у лақади астҳзии брсли ман қблки дарин ояти истеҳзоу схрит дар як маънии ниҳод , гуфт : ё Муҳамади умматҳои гузаштаи брсўлони мо ҳамон истеҳзо карданд ки аҳли Макка бо ту карданд , Фҳоқ Эй назулу ҳал ,у қили аҳоту аштмл , эй аҳоти баҳами ъқўбаҳи злк , болзин схрўо манеҳам эй аҳоти баҳами алъзоби мо конўо ба истҳзؤни болрслу алкитоб ,у иқоли истҳзءўни бأни алъзоби ғайри нозили баҳам ,у қили маъноа : ҳоқи баҳами оқибаи астҳзоӣҳм .

Он гуҳ гуфт : ё Муҳамади қул сирўои фии алأрзи ин мстҳзёнро гӯй : сирўои фии аларз , эй соФрўо , сами анзрўои Фоътбрўои Киеви кони оқибаи алмкзбин , Фстрўни осори вқоӣъи аллоҳи баҳам , Киеви аҳлкҳму қтлҳми болўони алъқўбаҳу алнқм мисли оду самуд .

Ва аллазӣнаи ман бъдҳм ва мо аллоҳи ириди злмои ллъбоди куффори Маккаро дарин оят таҳзир мекунад , ва панд медиҳад ки битарсед ва панд пазиред ва ибрат гиред . Бойени рафтагону гузаштагон ки расӯлонро дурӯғ зан гирифтанд , ва истеҳзо карданд , бингаред ки бачаи рӯзи расиданд ва чаҳ диданд ! шумо низ агар ҳамон кунед ҳамон азоб ва ҳамон нқмт байнед ! ва бидон ки назар дар қуръон бар чанд ваҷҳаст : яке назари фикрат ,у злки фии қавла :у лтнзри нафаси мо қидмати лғд . Ҳамонаст ки гуфт : Фнзри назараи фии алнҷўм эй тафаккури фии алнҷўми ваҷҳи дувуми назар ибратаст , чунон ки гуфт : Фонзри إлии осори раҳмати аллоҳ , أу лами исирўои фии алأрзи Финзрўо ва қул сирўои фии алأрзи сами анзрўо . Сеюм назар анзораст , чунон ки гуфт : ҳилли инзрўни إлои أни иأтиҳми аллоҳ , анзрўнои нқтбси ман нўркм . Чаҳоруми назар раҳматаст , чунон ки гуфт :у лои инзри إлиҳми явми алқёмаҳ . Панҷуми назар ҳўолтаст чунон ки гуфт :у локини анзри إлии алҷбл . Шашуми назар руятаст , чунон ки гуфт : إлии рабҳо нозира .

Қул лмни мо фии алсмоўоту алأрзи ?фони аҷобўку алои қул ллаҳ ё Муҳамади эшонро бигӯӣ : ончӣ дар ҳафт осмон ва ҳафт заминаст офарӣдау сохта , малик ва ҳақ кист ?

Агар эшон ҷавоб диҳанду алои ҳам ту ҷавоби даҳ ки малик ва малик худост , ки худованд ҳамагонасту офаридагорашон , ва ғайр эшонаст . Аз рӯй ҷабаруту азимат сухан даргирифт он гуҳи бтлтФ боз омад ,у халқро бар инобат ва тўбт хонд , гуфт : кутуби алӣ нафса алрҳмаҳ бар худ раҳмати набшат , ва воҷиб кард бар худ ки раҳмат кунад бар уммати Муҳамад ( с ) .

Ва маънии раҳмати дарин оят онаст ки бткзибу куфри эшон зуд азоб накунад ,у хсФу масху таъҷили уқубат ки пешинонро кард эшонро накунад ,у тавба бар эшон арз кунад , ё тавба кунанд , ё пас тохир уқубат кунад то бқёмт . Инаст ки гуфт : лиҷмънкми إлии явми алқёмаҳ . Барин ваҷҳи сухани ӣнҷои тамоми гашт , пас бар сиблат ибтидо гуфт : аллазӣнаи хсрўои أнФсҳми фаҳми лои иؤмнўн , бҳкми онкӣ дар лиҷмънкми ҳамаи халқро фароҳам гирифт ошноу бегона , ва дар аллазӣнаи хсрўои أнФсҳми бегонагону ашқиёро аз эшон бҳкм боз бурид , гуфт : фаҳми лои иؤмнўн маънӣ онаст ки зиёни кори он рӯз онаст ки муъмин нест . Ва раво бошад ки сухани ӣнҷо тамом шавад ки « алӣ нафса алрҳмаҳ » , пас бар сиблат истиноф гуяд : лиҷмънкми إлии явми алқёмаҳ эйу аллоҳи лиҷмънкм эй лизмнкми илои ҳозои алиўми алзии анкртмўаҳ ,у лиҷмъни бинкму байна , радаст бар мункирони баъс , мегуяд :у аллоҳ ки шуморо бо ҳам орад бо ин рӯзи қиёмат ки онро мункир шудаед ва ҷамъ кунад миёни шумоу миёни вай . Ва раво бошад ки илои бмънӣ фӣ бошад : лиҷмънкми фии явми алқёмаҳ ӯ лиҷмънкми фии қбўркми илои явми алқёмаҳ .

АхФш гуфт : аллазӣнаи хсрўои ин аллазӣнаи бадали коф ва мемаст ки дар лиҷмънкм гуфт , ва маънӣ онаст ки : рӯзи қиёмати ин мушрикон ки бар худ зиён карданд , ки қиёмату баъсро мункири гаштанд , эшонро зинда гирданд ва бо ҳам орад .

Ва бидон ки « кутуб » дар қуръон бар чаҳор ваҷҳ ояд : яке бмънии фарзу воҷиб , чунон ки дар сӯра албқраҳ гуфт : кутуби алайкуми алқсос , кутуби алайкуми алсём , кутуби алайкуми алқтол эй фарзи алайкуми злк .

Ҳамонаст ки дарин мавзе гуфт : кутуби алӣ нафса алрҳмаҳ эй фарзу авҷаб , ва дар сӯра алнсоء гуфт : лами кутубати ълинои алқтол ? эй фарзату авҷабат .

Ваҷҳи дувум : « кутуб » бмънӣ « қзӣ » , чунон ки дар сӯра алмҷодлаҳ гуфт : кутуби аллоҳи лأғлбн . Ҳамонаст ки дар сӯра алҳҷ гуфт : кутуби алайҳи أнаҳи ман таваллоа , ва дар ол умрон гуфт : лбрзи аллазӣнаи кутуби алайҳими алқтл , ва дар сӯра алтўбаҳ гуфт : лни исибнои إлои мо кутуби аллоҳи лно эй қзии аллоҳи лно .

Ваҷҳи сеюм : « кутуб » бмънӣ « ҷаъл » , чунон ки дар сӯра алмҷодлаҳ гуфт : أўлӣки кутуби фии қлўбҳми алإимон яъне ҷаъли фии қлўбҳми алоямон , ва дар оли умрон ва дар сӯра алмоӣдаҳ гуфт : Фоктбнои маъаи алшоҳдин эй Фоҷълнои маъаи алшоҳдин , ва дар сӯра алоъроФ гуфт : Фсأктбҳои ллзини итқўн эй аҷълҳо .

Ваҷҳи чаҳорум : бмънии амр ,у злки фии қавла : адхлўои алأрзи алмуқаддасаи алтии кутуби аллоҳи лакам эй амркми аллоҳи ани тдхлўҳо . Ва ҷумлаи ин маъонӣ мтФръаст бар он асл ки раби Алъоламин дар лавҳи маҳфӯзи набшат ,у Мустафо ( с ) гуфт : « лмои қзии аллоҳи алхлқи кутуби фии китоби Фҳўи ъндаҳи фавқи алърш : ани раҳматии сабқати ғазабӣ » .

Ва қоли муҷоҳид : аввали мо кутубаи аллоҳи ъзу ҷли фии аллўҳи кутуби фии садраи ани лои илоҳи алои аллоҳ , Муҳамади абди аллоҳу расӯла , Фмни омни биллоҳу сидқи бўъдаҳу атбъи расӯлаи адхлаҳи алҷнаҳ .

Ва ?лаи мо скни фии аллилу алнҳор клбӣ гуфт : ин оят бидон омад ки кофарон гуфтанд : ё Муҳамади ту моро аз дайни падарон ки брмигрдонӣ , ва бо динии дигар даъват мекунӣ , аз онаст ки турои хоста дунявӣ нест ,у турои бмъош ҳоҷатаст , агар аз ончӣ май гӯйии бози гардӣ , мо турои маоши тамоми диҳем , ва аз ҳама бениёз кунем . Раби Алъоламин бҷўоби эшон ин оят фиристод :у ?лаи мо скни фии аллилу алнҳор ин иборатаст аз ҳар чаҳ офарӣда дар мкўноту муҳаддисот , яъне мо аштмли алайҳи аллилу алнҳор ,у қили мо имри аллилу алнҳор .

Муҳамади бен ҷрир гуфт : кули мо талъати алайҳи алшмсу ғурбати Фҳўи ман сокини аллилу алнҳор . Ва гуфтаанд : хлоӣқ бару баҳр баъзе онаст ки : истқри болнҳору интшри боллил , ва баъзе онаст ки : истқри боллилу интшри болнҳор . Ва ӣнҷо фароҳам гирифт бнзми мухтасар , то ҳама дар таҳт он шавад , ва дар лафзи эҷозу ихтисор буд , ва ин аз он ҷумлааст ки Мустафо ( с ) гуфт : « беъсати бҷўомъи алкуламу ахтсри лии алкломи ахтсоро » .

Қавмӣ гуфтанд : дарин оят азморӣаст , яънеу ?лаи мо скну таҳарруки фии аллилу алнҳор , ФҳзФи ллохтсор , кқўлаҳ « сробили тқикми алҳр » ?ераад ба алҳру албрд , кзлки ҳоҳно .

Сами қол : ҳўи алсмиъи алълим эй алсмиъи лмои иқўли алъбод , лои ихФии алайҳи шайъи ءи ман ақоўилҳму ҳркотҳм , ва мо асрўо ва мо аълмўо , алълими боъмолҳми Флои иФўтаҳи минҳои шайъи ء ,у алълими баҳами ҳайси ҳалвоу нзлўоу астқрўои фии аллилу алнҳор ,у иқоли алсмиъи лҳзўри алҷбоаҳу рамзи алшФоаҳ ,у ҷирии лмёҳ , алълими бхФёти алғиўб .