Қавлаи таъолӣ : қул أи ғайри аллоҳи أтхзи влёи нузули ин ояти бон буд ки кофарони Қурайши расӯл ( с )ро даъват карданд бо дайни падарони хеш , раби Алъоламин бҷўоби эшон ин оят фиристод ки : ё Муҳамад ! эшонро бигӯ ки ҷуз аз аллоҳи худои гирами бмъбўдӣ ? ё кирдигорӣ шиносам бакори ронӣ ? ё мавлоеи писандами бнгҳбонӣ ? яъне накунам ин , ва напасандам чунин , ки кирдигору офаридагори осмонҳо ва замин худост . « фотири алсмоўоту алأрз » эй холқҳмои абтдоءу аншоء . Ва ҳақиқати фитрати абтдоء хилқатаст . Ибн аббос гуфт : маънӣ фитрат намедонистам , то он гуҳ ки ду аъробӣ хусумат гирифтанд дар чоҳӣ , яке гуфт : анои фитратҳо , яъне أншأти ҳафрҳо абтдоء , Фълмти анаи мубтадии алхалқа , ва манеҳ

Қавл алнабӣ ( с ) : « кули мавлуди иўлди алии алФтраҳ » .

Дарин хабар ашколӣасту ғмўзӣ , ки ло бадаст кашфи он кардан ,у пардаи ғмўз аз рӯй он баргирафтан ,у баён кардан , ва он онаст ки бнздики аҳли қадари фитрати дарин хабари бмънии дайн ва исломаст , бқўли эшон ин мноқзаст мари онро ки Мустафо ( с ) гуфт : « алшқии ман шқии фии батни ИМА ,у алнтФаҳи азои анъқдти баъси аллоҳи илоҳо маликои иктби аҷалау ризқа ,у шқӣ ӯ Саид ,у анаи масҳи зуҳри одам , Фқбзи қабза , Фқол : илои алҷнаҳи брҳмтӣ ,у қабзи ахрии Фқоли илои алнору лои аболӣ » .

Ва бмзҳби аҳли суннати ӣнҷои бҳмди аллоҳи ҳеҷ таноқуз нест , аз баҳри онкии маънии фитрат на исломаст ки эшон мигўинд , балки абтдоء хилқатаст , қоли аллоҳи таъолӣ : фотири алсмоўоту алأрз эй мбдءҳоу мншӣҳо ,у қоли таъолӣ : фитрати аллоҳи алтии Фитри анноси алайҳо эй халқаи аллоҳи алтии халқи анноси алайҳои фии алобтдоء . Ва он фитрати он аҳдаст ки рӯзи мисоқ бар фарзандон одам гирифт , ва гуфт : « أи лсти брбкм » ? эшон гуфтанд : « балӣ » . Акнӯн ҳар фарзанд ки дар ин олам бавуҷуд ояд , бар ҳукми он иқрор аввал ояд , ва мақар бошад ки ӯро сонеъӣ ва мудаббирӣаст , ҳар чанд ки ӯро баномӣ дигар мехонд , ё ғайр ӯро май пурситад . Дар асли сонеъ хилоф нест , иқўли аллоҳи таъолӣ :у лӣни сأлтҳми ман хлқҳми лиқўлни аллоҳ . Хилоф дар сифат меуфтад , баъзе мари сонеъро сифат кунанд бчизӣ ки на сазоӣ вай онаст , ва баъзе ғайр ӯро мепарастанд то сабаби тақрйви эшон буд буи , ва баъзе ғайри сонеъи бсонъ азоФт мекунанд чун зану фарзанди таъолии аллоҳи ани ҷамеъи злки ълўои кбиро .

Акнӯн ҳар мавлуд ки андарин олам , мегуяд бар он аҳду мисоқу гуфтор аввал меояд , ки он рӯз гуфт : балӣ , ва азинҷо гуфт Мустафо ( с ) ҳикоят аз кирдигори ҷли ҷалола ва ъам нўолаҳ ки : « хилқати ибодии ҳнФоء , Фأҳолтҳми алшётини ани динҳм , сами тҳўди алиҳўди абноءҳм ,у тмҷси алмҷўси абноءҳм , эй иълмўнҳми злк » .

Мегуяд : ман бандагонро бар ҳукми иқрори аввали офаридам , шаётини эшонро аз дайни биФкнднд . Ҷуҳудони мари писарони худро ҷуҳудӣ меомӯзанд ,у габрон ҳамчунин писаронро габрӣ меомӯзанд , ва аз он иқрору аҳд мебар гардонанд . Ҷуҳуди фарзанди хешро ҷуҳудӣ омӯзад , аммо ҷуҳуд накунад ,у натавонад , балки худои ъзу ҷли вайро ҷуҳуд кард дар азал ,у тарсоу мушрики ҳам чунон .

Ва бидон ки он балии гуфтани рӯзи мисоқи иқрорӣ муҷаррадаст , ки бидон иқрори андари дунёи ҳукмӣ лозим наёяд ,у сабаб савоб набошад , на бинӣ ки атфоли мушриконро андари дунёи ҳукми падарон ва модаронаст андари дайни кофарӣ ? ки фарзандонро аз эшон ҷудо накунанд , ва чун бимирад бар вай намоз накунанд , ва чун бадасти молик мусулмонон уфтад бҳкми бардагӣ ӯро ҳукми дайн молик диҳанд , ва бар вай намоз кунанд чун бимиради бзоҳри ҳукм , ва дар кофарӣу муъминии ваии худоиро илмасту бас , қол алнабӣ ( с ) « аълами бмои конўои омилин » .

Ва ҳўи итъм эй ҳўи ирзқи алхлқ , кқўлаҳ : « ибсти алрзқи лмни ишоءу иқдр » .

«у лои итъм » эй лои ирзқ , кқўлаҳ : « мо أрид манеҳам ман ризқ ва мо أриди أни итъмўн » қтибӣ гуфт : маъноа мо аред ани итъмўои аҳдои ман халқӣ , лони ман атъми аҳдои ман ъёлки Фқди أтъмк .

Қул إнии أмрти أни أкўни أўли ман أслм эй аввали ман ахлси алъбодаҳи фӣаи ман аҳли замона ,у лои ткўнн эй :у қилу лои ткўнни ман алмшркин яъне лои ткўнни маъаи мушрикии аҳли Маккаи алии динҳм .

Қул إнии أхоФи إни ъсити рабии Фъбдти ғайраи азоби явми азиму ҳўи явми алқёмаҳ . Ман исрФи бФтҳ ё қроءти Ҳамза ва ксоиӣасту абӯи бикр аз ъосм , яъне : исрФи аллоҳи анҳу алъзоби иўмӣз . Боқии бзм ёу фатҳро хонанд , яъне : ман исрФи алъзоби анҳу иўмӣз . Мегуяд : ҳар ки худои таъолӣ аз ваии азоби бгрдонид дар он рӯзи қиёмат , худои таъолӣ бар худ воҷиб кард ки бар вай раҳмат кунад ,у вайро биёмурзад , ва ббҳшт фиристад ,у злки алФўзи улмубин яъне Фозўои болҷнаҳ ,у наҷвои ман алнор ,у ҳўи алзФри аззоҳир .

Ва إни имсски аллоҳи бзри зри ӣнҷо беморӣасту дарвешӣу дармондагии баҳри блоӣӣ . Мегуяд : агар аз ин анвоъи балои чизе бтў расад касро нест ,у натавонад ки он балоу ранҷи бози баради магари худо , ва агар офиятӣ расад туроу роҳатӣу неъматӣ , нигар то он аз халқ на бинӣ , ки офаридагор он худост ки вай бар ҳама тавоноаст . Ин ояти ҳс бандагонаст бар шукри неъмат ,у эътиқоди доштан , ки ҳар чаҳ неъматаст ҳама мавҳибат худост ,у асбоби он бтқдир худост ,у расонандаи он аз бандагон фаро карда худост . Ва ҳамчунин агар меҳнатӣ ё нқмтӣ расад , аз ҳукми худоу тақдир вай бинад на аз махлуқ , ва ба

Қол алнабӣ ( с ) лаъибади аллоҳи бен аббос : « ё ғулом ! аҳФзи аллоҳи иҳФзк . АҳФзи аллоҳи тҷдаҳи амомк . ТърФи илои аллоҳи фии алрхоء , иърФки фии алшдаҳ ,у азои сأлти Фосӣли аллоҳ ,у азои астънти Фостъни биллоҳ . Қади мзии алқлми бмои ҳўи коӣн , Флўи ҷаҳди алхлоӣқи ани инФъўки бмои лами иқзаҳи аллоҳи лак , лмои қдрўои алайҳ ,у луи ҷҳдўои ани изрўки бмои лами иктбаҳи аллоҳи алейк лмои қдрўои алайҳ ,у ани асттъти ани тъмли болсбри маъаи алиқини ФоФъл ,у ани лами тсттъи Фосбр , ?фони фии алсбри алии мо ткраҳи хирои ксиро . Ва аълами ани алнсри маъаи алсбр ,у أни маъаи алкрби алФрҷ ,у ани маъаи алъсри исро » .

Ва ҳўи алқоҳр эй алқодри алзии лои иъҷзаҳи шайъи ء ,у лои иътози алайҳи шайъи ء ,у лами изли ъолёи лкли шайъи ء , Фҳўи алқоҳри фии алълўи алии халқа , Фҳўи фавқи кули шайъи ء ,у ълои кули шайъи ء , Флои шайъи ء аъло манеҳ . Ва маънии алқҳри алғлбаҳу алохзи ман фавқ , тқўли ахзтҳми қҳро эй ман ғайри рзоҳм ,у иқол : алқоҳри аломри болтоъаҳи ман ғайри ҳоҷа ,у алноҳии ани алмъсиаҳи ман ғайри кроҳиаҳ ,у алмсиби ман ғайри иваз ,у алмъоқби ман ғайри ҳақад , лои итшФии болъқўбаҳ ,у лои итъззи болтоъаҳ . Ва ҳўи алҳким болъдл манеҳ . Фии кули қзоء икўн манеҳ фии халқа , алхбири бмои иъмли халқа , Флои ихФии алайҳи шайъи ءи ман аъмолҳм .

Қул أии шайъи ءи أкбри шҳодаҳ муфассирон гуфтанд ки мушрикони Макка аз ин сарону солорон Қурайш гуфтанд : ё Муҳамад ! ту даъвии набувват ва рисолат мекунӣ , ва моро бар динӣ май хуоне ки аз ҷуҳудону тарсоён ки китоб дорон анд пурседем , ва аз кори ту бррсидим , ва гуфтанд : ндонем ӯро , ва нашносем ,у зикри ваии бнздики мо ва дар китоб мо нест . Акнӯн касеро биор ки бар рисолати ту гувоҳӣ диҳад ,у сидқи ту моро маълум гирданд . Раби Алъоламин бҷўоби эшон ин оят фиристод : қул أии шайъи ءи أкбри шҳодаҳи иқўл эй шайъи ءи афзалу аъзами шҳодаҳ . Инро ду ваҷҳаст аз таъвил : яке онаст ки : қул шҳодаҳ эй шайъи ءи Акбар ? бигӯ чаҳ чизаст ки гувоҳии он муҳимтару азимтар ҳама гувоҳӣаст ? он гуҳ гуфт : қул аллоҳи ҳам ту ҷавоби даҳ , ва бигӯ он чиз аллоҳаст . Дигар ваҷҳ онаст ки : қул أии шайъи ء أкбр бигӯ он чаҳ чизаст ки меҳтару азимтар ҳама чизҳоаст ? он гуҳ ҷавоб дод : шҳодаҳи қул аллоҳ яъне : қул шҳодаҳи аллоҳ . Бигӯ ё Муҳамад ! бгўоҳӣ додан ки он меҳтари чизе аллоҳаст , ва дар ҳар ду таъвили ин шайъи ء аллоҳаст , хештанро шайъ ء хонд , ҳам чунон ки ҷой дигар гуфт : « أми хлқўои ман ғайри шайъи ء » яъне хлқўои ман ғайри холиқ ? яъне офарӣдаи гаштанд бе ҳеҷ чиз ? хештанро дар қуръони ин ду ҷой чиз хонд . Ва ҷҳм Сафавон гуфту асҳоби вай ки : на раво бошад ки аллоҳро шайъи ءи хуоне ,у араб касеро чизе хонанд , чунон ки гӯйанд : мо анат ? чаҳ чизеи ту ? яъне ман анат ? ки касе ту ? ва ин дар қуръон мавҷӯдаст ҷойҳо .

Он гуҳ гуфт : шаҳиди бинӣу бинкм эй Фҳўи шаҳиди бинӣу бинкми бأнии расӯла .

Ва гуфтаанд : қул аллоҳи алзии ърФтми бأнаҳи холиқи алсмоўоту аларзи ишҳди лии болнбўаҳ . Бигӯ он худоӣ ки шумо мӯътарифед ки офаридагори осмон ва заминаст , бнбўту рисолати ман гувоҳӣ медиҳад ,у гувоҳӣ додани ваии ҳуҷҷатҳои равшанаст ки пайдо карда ,у қуръони мӯъҷиз ки бмни фурӯи фиристода , ва шумо аз овардан як оят мисли он фурӯи монда . Инаст ки гуфт :у أўҳии إлии ҳозои алқуръону қади зуҳри ъҷзкми ани алإтёни боиаҳ мислаи , эй лأхўФкм ё аҳли Маккаи болқрон .

Ва ман блғ эй ва ман блғи илайҳи алқуръони сўокми ман алъҷм ва ғайриҳам ман аломм .

Ва ман блғи ин ман маътӯфаст бо коф ва мем ки дар лонзркмаст . Мегуяд : то огоҳ кунам шуморо ва ҳар ки расад , яъне ҳар ки қуръон буи расед Муҳамад расонандааст бова ва ҳуҷҷат бирав то рӯзи растохез .

Қол алнабӣ ( с ) : « ман блғаҳи алқуръони Фкأнмои шоФҳтаҳ ба » , сами қрأ : лأнзркм ба ва ман блғ ,у қол ( с ) : « ё аиҳо анноси блғўои анӣу луи ояи ман китоби аллоҳи ?фонаи ман блғтаҳи ояи ман китоби аллоҳи Фқди блғаҳи амри аллоҳ , ахза ӯ тарка » .

Ва қоли Муҳамади бен каъби алқрзӣ : ман блғаҳи алқуръони Фкأнмои раъии мҳмдо ( с ) ва самъ манеҳ . Ва қоли муҷоҳид : ҳисмои иأтии алқуръони Фҳўи доъу ҳўи нзир , сами қрأ : лأнзркм ба ва ман блғ ,у қоли инси бен молик : лмои нзлти ҳзаҳи алоиаҳи кутуби расӯли аллоҳ ( с ) илои касрӣу қайсару алнҷошӣу кули ҷаббори идъўҳми илои аллоҳи ъзу ҷл : лأнзркм ба ва ман блғ . Назираш онаст ки гуфт : ва охирин манеҳам лмои илҳқўои баҳам . Ҷой дигар гуфт : ва ман икФр ба ман алأҳзоб .

أи إнкми лтшҳдўни أни маъаи аллоҳи ?алааи أхрӣ истифҳомаст бмънии ҷҳду инкор .

Он гуҳ гуфт : қул лои أшҳд яъне қул ани шҳдтми антми Флои ашҳади ано , إнмои ҳўи إлаҳи воҳиду إннии барии ءи ммои тшркўн . Аллазӣнаи отиноҳми алкитоби иърФўнаҳи комаи иърФўни أбноءҳми ин ҷавоб эшонаст ки гуфтанд : мо аз ҷуҳудон ва тарсоён пурседем ва туро менашносанд , ва гувоҳӣ намедиҳанд , раб Алъоламин гуфт : эшон Муҳамадро нек мешиносанд ,у наъту сифат вай майдонанд , ки дар кутуби хеш хондаанд , вайро чунон шиносанд ки писарони худро дар миёни кӯдакон , пас ҳар ду аҳли китобро наът кард , гуфт : аллазӣнаи хсрўои أнФсҳм яъне ғбнўои анФсҳми фаҳми лои иؤмнўн яъне лои исдқўни бأнаҳи расӯл .

Ва ман أзлми ммни аФтрии алии аллоҳ кзбо кист кофартар аз онкӣ бар худои дурӯғи бандад ? ва эшон онанд ки аллоҳ гуфт :у إзои Фълўои фоҳишаи қолўои вҷднои алайҳои обоءноу аллоҳи أмрнои баҳо . أўи кизби боётаҳ ё дурӯғи шуморади суханони вай ? ! ва эшон онанд ки қуръонро гуфтанд асотир алаввалинаст , ё мӯъҷизоти расӯл ( с )ро такзиб карданд ,у дайни вай дурӯғ шимурданд , ва эшон ҷуҳудонанду тарсоён . إнаҳи лои иФлҳи алзолмўн эй лои исъди ман ҷҳди рбўбиаҳи раба ,у кизби русула . Ва явми нҳшрҳми ҷмиъои қроءти ёқӯб бёءаст , яъне : иҳшрҳми аллоҳи ҷмиъои алмؤмну алкоФр ,у алмъбўду алъобд , сам нақавл ллзини أшркўои он рӯз ки раби Алъоламин ҳамаро барангезаду ҳамаро бо ҳам оради ҳам муъмин ва ҳам кофар , ҳам омад ва ҳам маъбуд , ва эшонро савол тавбих кунад , гуяд : ин олҳткми алтии зъмтми фии алднёи анҳо шркоӣӣ ?

Куҷоанд он худоёни шумо ки дар дунё даъвӣ кардед ки анбозон мананд ? ва гуфтед ки шафиъони шумо бнздик мананд ?

Сами лами ткни Фтнтҳм эй мъзртҳм , эшонро узр набӯд магар онкӣ гӯйанд :у аллоҳи рбнои мо кнои мушрикин . Ҳамзау ксоиӣу ёқӯби лами икн биё хонанд ,у Фтнтҳми бнсб . Ибни касӣру ибни омиру ҳФси ткн бета хонанд ,у Фтнтҳми брФъ . Боқии ткн бета хонанд ,у Фтнтҳми бнсб . Ва маънии қрءот ҳама яксонаст ,у ҳосили он тавбих кофаронаст бар ширки эшон он кас ки лами икн биё хонд аз баҳри тақдим феъласт бар исм , ваов ки Фтнтҳм брФъ хонд , фитнаи исм нааду қавли хабар , ваов ки бнсб хонд фитнаи хабар нааду қавли исм . Ва порсии фитнаи озмоиш буд ,у таъвили он бар расӣдан буд . Маънӣ онаст ки : сами лами икни ҷавоби Фтнтҳм , эй ҷавоби Фтнтнои аёҳм , посух бар расӣдан мо аз эшон набӯд ҷуз онкӣ гӯйанд :у аллоҳи рбнои мо кнои мушрикин ,у онҷо ки гуфт :у лои иктмўни аллоҳи ҳдисо маънӣ онаст ки : эшон хоҳанд ки ширки худ аз аллоҳ ниҳон доранд , ва натавонанд , ва пинҳон дошта намонад . Маънии дигар : сами лами ткни Фтнтҳм эй лами икни оқибаи аФттонҳми болоўсон ,у ҳбҳми лҳо , алои ани тбрؤои минҳо ,у қолўоу аллоҳи рбнои мо кнои мушрикин . Ҳамзау ксоиии рбно бнсб хонанд бар маънии дуо , яъне : ё рбно ! сами қол : анзр яъне аъҷб ё Муҳамад ! ин шигифти нигари Киеви кзбўои алии أнФсҳм ки чун дурӯғ гуфтанд бар хештан дар он тбрӣту тзкит ки карданд !у зли анҳуам яънеу Киеви зли анҳуам ! мо конўои иФтрўн эй икзбўни алии аллоҳи ани маъааи шрико .

Қоли мақотили бен сулаймон : азои ҷамъи аллоҳи алхлоӣқи явми алқёмаҳу раъии алмшркини маъааи раҳмаи аллоҳу шФоъаҳ алрасул , иқўли бъзҳми лбъз : тъолўои нктми алшрк лълно нанаҷу маъаи аҳли алтўҳид , Фиқўли аллоҳи ?лаам : أини шркоؤкми аллазӣнаи кантами тзъмўн ? Фиқўлўн :у аллоҳи рбнои мо кнои мушрикин , Фихтми аллоҳи алии аФўоҳҳм ,у ташаҳҳуди ҷўорҳҳми алайҳими болкФр . Флзлки қавла :у лои иктмўни аллоҳи ҳдисо яъне алҷўорҳ . Қоли аллоҳи таъолӣ : ва мо кантами тсттрўни алоиаҳ ,у қоли ъзу ҷл : бали алإнсони алӣ нафса басира яъне кули ҷавориҳи алкоФри алии ҷасадаи болкФри шоҳида .