Қавлаи таъолӣ : броءаҳи ман аллоҳу расӯла . Ин сӯраро шаш номаст : сӯраи алтўбаҳу алмбъсраҳу алмнқраҳу алмсираҳу албҳўс . Сад ва бист ва на оятаст ва чаҳор ҳазор ва навад ва ҳашт клмт ва даҳ ҳазор ва чаҳор сад ва ҳаштод ва ҳашт ҳарфаст ,у пасини сӯра ки аз осмон базмин омад дар Мадинаи бикбори тамоми ин сӯрааст .

Рӯати ъоӣшаҳ , қолат : қоли расӯли аллоҳи с : мо назул алии алқуръони алои ояи ояу ҳрФои ҳрФои мо халои сӯраи броӣаҳ , ва қул ҳўи аллоҳи аҳад , Фонҳмои анзлтои алӣу мъҳмои сбъўни алифи сафи ман алмлоӣкаҳ .

Ва гуфтаанд миёни рӯзи ҳудаибияу фатҳи Макка фурӯд омад . Расӯли худои абӯи бикрро ба ҳаҷ фиристод дар он соли бомейрӣ бар ҳоҷу алии бен абии толиб ( ъ )ро бар паии ваии бФрстод , то ин сӯра ба мно рӯз наҳур бар халқ хонду бчҳори сухан Нидо кард : лои идхли алҷнаҳи алои нафаси мусалламау лои иҳҷи баъди алъоми мушрику лои итўФи болбити урён ва ман кони байнау байни расӯли аллоҳи аҳди Фъҳдаҳи илои муддата .

Дар абтдоءи ин сӯраи бисмии аллоҳи ннўштнд , аз баҳри онкии бнздики Усмони чунон буд ки анфолу бароъати як сӯраасту фасл дар миёнаи онро кардааст ки қавмӣ аз саҳоба бар он буданд ки ду сӯрааст то миён ҳар ду қавл ҷамъ карда ояд ,у саҳобаи инро бпсндиднд ва ҳар ду сӯраро қринтин ном ниҳоданд . Абии каъбро пурседанд ки чаро дар сари ин сӯраи бисмии аллоҳи ннўштнд , гуфт : лонҳои нзлти фии охири алқуръону кони расӯли аллоҳи иأмрнии аввали кули сӯра б : бисмии аллоҳи арраҳмони арраҳиму лами иأмрнии фии сӯраи броӣаҳ , бзлки Фзмти илои сӯраи алонФоли лшбҳҳои баҳо . Яъне амри алъҳўди мазкӯри фии алонФолу ҳзаҳи нзлти бнқзи алъҳўду канти млтбсаҳи болонФоли болшбаҳи Фзмти илоҳоу кутуби фии алсбъи алтўл .

Ва гуфтаанд ки бисмии аллоҳ зинҳорасту ифтитоҳи хайру аввали ин сӯра ва идасту нақзи аҳду бардошт зинҳор , азин сабаби ин ннўштнд . Ва дарин сӯра на оят мансӯхаст чунон ки бон расем , баён кунем ани шоءи аллоҳи таъолӣу тақаддус .

Қавла : броءаҳи ман аллоҳу расӯла . Ин оят бон омад ки мушрикони аҳдӣ ки бо расӯли худо ва бо муъминон карда буданду паймонӣ ки баста буданд , онро нақз карда буданд .

Пас раби Алъоламин Мустафои сро ва мؤмнонро фармуд ки чун эшон паймон бишикастанду бҳрби шумо берун омаданд , шумо низ аҳдҳо ки бо эшон кардаед нақз кунед ва зинҳор бурдореду бойени маънии оят фурӯ фиристод ки броءаҳи ман аллоҳу расӯлае қади брأи аллоҳу расӯлаи ман аътоӣҳми алъҳўду алўФоءи ази нксўо . Ва броӣаҳи рафъи лонаи хабари абтдоءи мҳзўФ , эй ҳзаҳи алоёти броӣаҳ ,у қили рафъи лонаи абтдоءу хубраи إлии аллазӣна . Ва маънии броӣаҳи инқитоъ исматаст . Мегуяд : эшонро исмат намонаду аҳдӣ ва зинҳорӣ ки доштанд то имрӯзи мунқатиъи гашт . Он гуҳи сухан бо мъоҳдон гардонид , эшонро гуфт : Фсиҳўои фии алأрзи أрбъаҳи أшҳри чаҳор моҳ дар замин май оӣид ва меравед , чунонк хоҳед аз аввали шавол то охири муҳаррам , ва гуфтаанд аз рӯзи арафа то даҳуми рабиъи алохр . Ва ин мъоҳдони ду қавм буданд , қавмӣ аҳд доштанд аз Мустафои с кам аз чаҳормоҳ , раби алъзаҳи дарин ояти бчҳори моҳи барад ,у қавмӣ аҳд доштанд беш аз чаҳормоҳ , раб Алъоламин фармуд , то он муддати басари бурданд , чунон ки гуфт : Фأтмўои إлиҳми ӯҳдаами إлии мдтҳм . Ва гуфтаанд ду гуруҳ буданд он мъоҳдон , гуруҳе кам аз чаҳормоҳ аҳд доштанду гуруҳе аҳд доштанд аммо муддатӣ номзад накарда буданд . Раби Алъоламин муддати аҳд ҳар ду гуруҳи бчҳори моҳ боз оварад . Ва бқўли баъзе муфассирон , ин тأҷили аишонрост ки нақз карданд , мегуяд : ин чаҳор моҳи дигари эшонро замон диҳед ва пас аз он эшонро аҳд нест , мекашид эшонро ва мегиред , ва ҳар ки нақз аҳд накард бар сари аҳд хешаст ва ҳар ки худ аҳд надошт , аз мушрикони панҷоҳ рӯзи вайро замонаст , яъне аз даҳуми зии алҳҷаҳ то охири муҳаррам , ва гуфтаанд абтдоءи чаҳор моҳи бистуми зии алқъдаҳ буд ва дар ин соли дарин рӯз ҳаҷ набӯд бҳкми ҷоҳилияту дигари соли ҳаҷаи алўдоъ буд ҳам зии алҳҷаҳи чунон ки имрӯзаст .

Ва аълмўои أнкми ғайри мӯъҷизии аллоҳ эйу ани аҷлтми ҳзаҳи алорбъаҳи алошҳри Флни тФўтўои аллоҳ ,у أни аллоҳ эйу аълмўои ани аллоҳи мхзии алкоФрини мзлҳми болқтлу алоср .

Зҷоҷ гуфт : ки ин аз худои таъолӣ змонаст ки мؤмнонро бар кофарон нусрат диҳад .

Ва أзон , ин атф бар броӣаҳаст , эйу эъломи ман аллоҳу расӯлаи إлии аннос яъне илои алъараб , явми алҳҷи алأкбри рӯз ид наҳураст , бқўли ҷамоатии саҳоба чун умру алӣу ибни аббосу абӯи ҳрираҳу халқӣ аз тобеъин ,у бқўли баъзе рӯз арафааст . Ва ҳаҷи Акбар вуқуфаст бърФаҳу ҳаҷи Асғари умра ва иҷмоъаст ки ҳар ки вуқуфи бърФаҳи азу Фоӣт шуд ҳаҷ аз вай Фоӣт шуд ,у қили алҳҷи алокбри алқрону алосғри алоФрод . Қавмӣ гуфтанд : он рӯзро ҳаҷи Акбар ном карданд аз баҳри он ки идҳои аҳли малики тарсоёну ҷуҳудону габрон дар он рӯзи ҳамаи баҳами омада буд ва ин қавл писандида нест ки дар он таъзиму ойини куфр ва кофаронаст ва ин раво нест ва аз ҳаҷи Акбари дарин ҳеҷ чиз нест . Қавмӣ гуфтанд ҳаҷи Акбари он рӯз буду бас , яъне Акбари ман соири алҳҷи лмои ҷирии фӣаи мо ҳўи эъзози ллослому азлоли ман алшрк . Ва қили явми алҳҷи алأкбр эй ҳайни алҳҷи айёмаи кулҳо комаи иқол : явми алҷмлу явми сафину явми бғоси ирод ба алҳин ва алзмон лони кули ҳарби ман ҳзаҳи алҳрўби домати аёмои касӣра .

أни аллоҳи барии ءи ман алмшркин эй ман ъҳўдҳм ,у расӯлае ҳўу расӯла .

Раби Алъоламин дарин ояти Мустафоро фармуд то мушрикони арабро хабар диҳад дар рӯзи ҳаҷи Акбар ки худоӣ аз эшон безорасту расӯли вай , ва ин он буд ки алӣ ъро бФрстоди бмўсми санаи тсъ , то аз аввали сӯраи броӣаҳи даҳ ояту бқўлии ҳшдаҳу бқўлии чиҳилу бқўлии ҳамаи сӯра бар эшон хонд ,у Мустафо с гуфт : « лои иблғи ании алои раҷули манӣ »

Ва соҳиби мавсими он соли абӯи бикр буд . Чун алӣ ъ дар расед , гуфт : амиро ҷӣтам момўро .

Фқоли алӣ ъ : бали мأмўро ,у вқси алайҳи алқсаҳ ,у кони абӯи ҳрираҳи маъаи алӣ ъ .

Қоли алзҷоҷ : алсбби фии тўлиаҳи алӣ ( ъ ) тлоўаҳи алброءаҳи ани алъараби ҷирати одатҳои фии ақди ақдҳо ва нақзҳо ани итўлии злки алии алқбилаҳи раҷули минҳоу кони ҷоӣзи أни тқўли алъараби азои телаи алайҳои нақзи алъҳди ман алрасул ман ҳўи ман ғайри рҳтаҳи ҳозои хилофи мо иърФи Финои фии нақзи алъҳўди Фозоҳ алнабӣ си алълаҳи фии злк ,у қавлаи с : лои иблғи ании алои раҷули манӣ лӣс бтФзил манеҳ лаълии алии ғайрау локини омили алъараби алӣ мисли мо кони бъзҳми итъорФаҳи ман бъзҳми къодтҳми фии ақди алҳлФу ҳали алъқди кони лои итўлии злки ало раҷул манеҳам .

Фإни таббатам эй раҷъатами ани алкФру ахлстми алтўҳид , Фҳўи хайри лаками ман алоқомаҳи алии алкФру إни тавлиятами ани алоямон , Фоълмўои أнкми ғайри мӯъҷизии аллоҳ эй лои тъҷзўнаҳи ҳрбо . Он гуҳи эшонро бъзоби охират бим дод гуфт :у башари аллазӣнаи кФрўои бъзоби أлими он гуҳи қавмиро аз броӣаҳи ъқуд мустасно кард , эй вақъати алброءаҳи ман алмъоҳдини алноқзини ллъҳўд .

إлои аллазӣнаи ъоҳдтм , ин истиснои пайвастаи бонст ки أни аллоҳи барии ءи ман алмшркину расӯла , إлои аллазӣнаи ъоҳдтми ман алмшркини сами лами инқсўкми ман шарти алъҳўди шиӣои магари он гуруҳон аз мушрикон ки бо эшон паймон бастаед ба ҳудаибия , ва аз он шартҳо ки дар аҳд бо шумо карданд , аз он чизеи буна костаанд ва ҳеҷ душманро аз он шумо бар шумо ёрӣ надодаанд ва эшон бнўи змраҳ ва бнў кунонаанд ва на моҳ аз муддати аҳди эшонро монда буд , раб Алъоламин гуфт : Фأтмўои إлиҳми ӯҳдаами إлии мдтҳми إни аллоҳи иҳб аламтқин аллазӣнаи итқўни нақзи алъҳд .

Фإзои анслхи алأшҳри алҳрму ҳаии раҷабу зўи алқъдаҳу зўи алҳҷаҳу алмҳрм ,у қили ҳаии алорбъаҳи алошҳри алтии ҳаии мадаи алтأҷил . Мегуяд : чун муддати тأҷил басар ояд мушриконро бикашед ҳар ҷой ки бар эшон даст ёбед дар ҳал ва дар ҳарам ,у хзўҳми болосар ,у аҳсрўҳми ани тҳснўо ,у ақъдўои ?лаами кули мрсд эй алии кули мрсд , яъне хзўои алайҳими алтрқ . Уламоро дар насхи ин ояти се қавласт , бики қавл мансӯхаст бони оят ки худоӣ гуфт : Фإмои мнои баъду إмои Фдоءу лои иҳли қатли асири сбро ,у бики қавл

Мансӯх нест , бал ки носихаст ин оятро ки гуфт : Фإмои мнои баъду إмои Фдоء , Флои иؤхзи ман алосири алФдоءу лои Ямани алайҳими анмои ҳўи алсиФ ӯ алоямон . Ва ҳамчунин дар қуръони сад ва бист ва чаҳор ояти бойени ояти мансӯх шуда . Қавл сеюм онаст ки ҳар ду оят муҳкаманд , ҳамон ки гуфт : Фоқтлўои алмшркин , ва ҳамон ки Фإмои мнои баъду إмои Фдоءу аламри фии злки илои алоямон , Фإни тобўои ани алшрк ,у أқомўои алслоаҳ ! ! алмФрўзаҳ ,у отўои алзкоаҳи алўоҷбаҳи ман алъайну алсмору алмўошӣ , Фхлўои сбилҳми дъўҳм ва мо шоؤоу лои ттързўои лқтлҳму асрҳму ҳсрҳм , إни аллоҳи ғафури раҳими лмни тобу омн .

Ва إни أҳди ман алмшркини астҷорк эй ани талаби воҳиди ммни амрати бқтлҳми ани икўни фии ҷўорк , фоҷира , эй омана . Ҳатто исмъи каломи аллоҳи Фитбини ?лаи дайни аллоҳу иқўми алайҳи ҳаҷаи аллоҳу иърФи сдқк , сами أблғаҳи мأмнаҳ эй ?фони абии ани ислми фардаи илои мавзеи амна , злки бأнҳми қавми лои иълмўн эй иФъли кули ҳозои лонаами ҷаҳлаи лои иълмўни дайни аллоҳу тавҳида .

Ин ояти ҳуҷҷат равшанасту далелии қотеъ бар лафзён ки гӯйанд : алФознои болқрони махлуқа , ва маълумаст ки он мстҷир ки қуръон мешунид аз лафз расӯл мешунид ё аз лафзи саҳобӣу қироату лафзи вай самоъ карду биҷуз аз лафзи ваии шунидани самоъи қуръони вайро мумкин набӯдӣ , агар он лафзу қироат ки мешунид махлуқаст пас ҳатто исмъи каломи аллоҳ маънӣ надорад , чун худои самоъи ваии каломи худро таҳқиқ кард равшан шуду маълуми гашт ки лафзи хонандаи бқрон махлуқ нест .

Киеви икўни ллмшркини аҳди ин пайвастааст бовели сурату қавла : броءаҳи ман аллоҳу расӯлаи إлии аллазӣнаи ъоҳдтми ман алмшркин , Киеви икўни ллмшркини аҳд эй Киеви ?лаами аҳд , маъаи азморҳми алғдру нқзҳми алъҳд . إлои аллазӣна ъоҳдтм ъанд алмсҷдулҳаром ва ҳам аллазӣнаи астсноҳми аллоҳи ман алброءаҳ ва ҳам бнўи змраҳи бен бикр ва бнў кунона . Ва гуфтаанд : ин астсноء мунқатиъаст , эй локини ман ъоҳдтмўҳм ъанд алмсҷдулҳаром Фмои астқомўои лаками алии вФоءи алъҳд . Фостқимўои ?лаами алии алўФоء . Қтодаҳ гуфт ин аҳди рӯз ҳудаибияаст ,у мушрикони нақзи он аҳд карданд ва банӣ бикрро бар хзоъаҳ ки хлФоءи расӯл худо буданд ёрӣ доданд . Раб Алъоламин гуфт то эшон бар вафоӣ аҳд бошанд , шумо низ бар вафоӣ аҳд бошед чун эшон нақз карданду паймони шикастанди қаттолу ҳарб бо эшон ҳалоласт . إни аллоҳи иҳб аламтқин аллазӣнаи итқўни алғдр .

Киеву إни изҳрўои алайкум эй Киеви лои тқтлўнҳму Киеви икўни ?лаами аҳд ва ҳам ани изФрўои бкму иқдрўои алайкум , лои ирқбўои Фикм эй лои иҳФзўои Фикм , إлоу лои зимма .

?или бнздики араб қаробатаст ва савгандаст ва аҳдаст , ва гуфтаанд номӣаст аз номҳои худованди ҷли ҷалола ,у лмои қрии алии абӯи бикри алсдиқи қуръони мсилмаҳи бен ҳабиби алҳнФии алкзоб , қоли абӯи бикр :у иҳки мо харҷи ҳозои алкломи ман ?или қти Фоини зҳби бкм . Ва фии иштиқоқаи қавлон : аҳдҳмои алки алшии ءи азои ҳддаҳу ассонии ман ?или албрқи ази алмъ .

Ва зимма аҳдасту паймону аслаи ман алзм , эй мо ихоФи алзму алъиби фӣа . Лои ирқбўои Фикми إлоу лои зимма , маънӣ онаст ки агар эшон бшмо даст ёбанд ҳеҷ ибқо накунанд , на ҳақи қаробати хеши биҷои оранд , на бўФои аҳду паймон боз оянд .

Ирзўнкми бأФўоҳҳми болўъди болоямону алтоъаҳу алўФоءи болъҳд ,у тأбии қлўбҳми алои алкФру алъсёну алғдр ,у أксрҳми Фосқўни хорҷўни ани алъҳди мтмрдўни болкФри аштрўои боёти аллоҳи смнои қлило эй астбдлўои болқрони ързои исироу астбдлўои алднёи болохраҳ ва ҳам аллазӣнаи ҷумъаами абӯи Сафёни алии таома ,у қили ҳам алиҳўду оёти аллоҳи алтўриаҳ ва ҳам қавм манеҳам дхлўои фии алъҳди сами рҷъўои анҳу , Фсдўои ани сиблатае аързўои ани дайнау тоъата , إнҳми соءи мо эй бӣси мо конўои иъмлўни ман аштроӣҳми алкФри болоямон .

Лои ирқбўни фии муъмини إлоу лои зимма . Ин мушриконанд ки нақз аҳд карданд , ва гуфтаанд ҷуҳудонанд . Пас ?или ӣнҷои бмънӣ қаробат натавон буд ки миёни арабу ҷуҳуд қаробат нест . Пас ?или ӣнҷо худоаст ҷли ҷалолау алоили ҳўи аллоҳи ъзу ҷл . Қоли Муҳамади бен алФзл : ҳарамаи алмؤмни афзали алҳрмоту таъзимаи аҷали алтоъот , иқўли аллоҳи ъзу ҷл .

Лои ирқбўни фии муъмини إлоу лои зимма ,у أўлӣки ҳам алмътдўни алмҷоўзўни ллҳлоли илоулҳаром бнқзи алъҳд .

Фإни тобўоу أқомўои алслоаҳу отўои алзкоаҳи Фإхўонкм эй фаҳми ахўонкми фии аддӣни лои фии алнсб . Дайн исмӣаст миллати ҳанифиро аз рӯй шаръ , аммо аз рӯй луғати онро чанд маънӣаст : яке ҷазоасту қисос , чунон ки гуфт : молики явми аддӣн эй явми алҷзоءу алқсос , иқоли днтаҳи бмои сунъ , эй ҷзитаҳу комаи тадайюни тдон . Аддӣни алмаликау алслтон , иқоли ?данати алқўми адниҳм , эй қҳртҳму азллтҳми Фдонўо , эй злўоу хзъўо ,у аддӣни ллаҳи анмои ҳўи ман ҳозо . Манеҳ қавла :у икўни аддӣни ллаҳ .

Ва аддӣн алҳсоб манеҳ қавлаи таъолӣ : минҳои أрбъаҳи ҳарами злки аддӣни алқим ва манеҳ қавлаи таъолӣ : иўмӣзи иўФиҳми аллоҳи динҳм алҳақ эй ҳсобҳм .

Ва нафасл алоёт Эй набин оёти алқуръон , лқўми иълмўни анҳо ман ъанд аллоҳ .

Қоли ибни аббос : ҳурмати ҳзаҳи алоиаҳи дмоءи аҳли алқблаҳ .