Ин сӯраи алнҳл қавмӣ гуфтанд нузули он ҳама ба Макка бӯда ва қавмӣ гуфтанд ба Мадина бӯда ва аз ибни аббос ривоят кардаанд : ки аввал сӯра бимика фурӯи омада то : «у лои тштрўои бъҳди аллоҳ »у боқии сӯраи бмдинаҳи фурӯи омадау қавл дуруст онаст ки ҷумла бимика фурӯ омад магари се оят дар охири сӯра : «у إни оқибатами Фъоқбўо » илои охири алсўраҳ . Ва баъдади кӯфӣони сад ва бист ва ҳашт оятаст ва ду ҳазор ва ҳаштсад ва чиҳил калима ва ҳафт ҳазор ва ҳафтсад ва ҳафт ҳарф , ва дар ин сӯраи чаҳор оят мансӯхаст чунонк расем бони шарҳи диҳем .

Рӯй абии бен каъби қоли қоли расӯли аллоҳ ( с ) : ман қрأи сӯраи алнҳли лами иҳосбаҳи аллоҳи болнъими алзии анъми алайҳи фии дори алднё ,у аътии ман алоҷри колзии моту аҳсани алўсиаҳ .

Қавла : « أтии أмри аллоҳ » ибн аббос гуфт : дар сабаби нузули ин оят ки аввали ин оят фурӯ омад ки : « ақтрбти алсоъаҳу аншқи алқмр » кофарон гуфтанд Муҳамад мегуяд ки қиёмат наздикаст даст аз корҳо бидоред то бубинем ки ҳосил ин гуфт вай чаҳ хоҳад буд , рӯзӣ чанд бар омад гуфтанд : ё Муҳамад мо нарай шиӣо ! мо аз онч гуфтӣ ки қиёмат наздикаст ҳичиз намебайнему асари он пайдо нест , дар он ҳол оят омад ки : « ақтрби ллноси ҳсобҳм » эшон бтрсиднд ва ҳам чунон дар интизор нишастанд то ин қиёмат кӣ хоҳад буд , чун рӯзгор бар омад гуфтанд : ё Муҳамад мо нарай шиӣои ммои тхўФно бае Муҳамад аз ончи моро бон май тарсонеи ҳеҷ нишон пайдо нест ! Ҷабраил омад ва оят оварад : « أтии أмри аллоҳ » расӯли худо ( с )у ёрони азин сухан фароҳам омаданд , баросту чап май нгрстнд , чунон пиндоштанд ки қиёмат оғоз кард , Ҷабраил омад ва гуфт : « Флои тстъҷлўаҳ » шитоб макунед ва сокин бошед , эшон ҳама сокин шуданд , пас Мустафо ( с ) гуфт : беъсати аноу алсоъаҳи кҳотину ашори босбъиаҳи ани кодти лтсбқнӣ ,у бойени маънии амр ӣнҷо қиёматаст . Ибн аббос гуфт : кони баъс алнабӣ ( с ) ман ашроти алсоъаҳу ани Ҷабраили лмои мари боҳилли алсмоўоти мбъўсои илои Муҳамади қолўои аллоҳи Акбари қади қомати алсоъаҳ ,у ?утии бмънӣ иأтӣаст чунонк онҷо гуфт : «у нодаии أсҳоби алأъроФ »у анмои астъмли лафзи алмозии ллмстқбли тҳқиқоу лони мо ҳўи оат қатъан Фҳўи комаи ?утӣ . Ва қили маъноа : « أтии أмри аллоҳ » въдо , « Флои тстъҷлўаҳ » вқўъо , ва гуфтаанд амри масдар амрасту муроди бойени Фроӣз дайнасту аҳкоми шаръ , эй ҷоءи алқуръони болФроӣзу алоҳкому алҳдўд . Ва гуфтаанд ин ҷавоби нзри бен алҳрсаст ки астъҷол азоб мекард ва мегуфт : « إни кони ҳозои ҳў алҳақ ман ъндки Фأмтри ълинои ҳаҷҷораи ман алсмоء » алоиаҳ . . . Раб Алъоламин гуфт : « أтии أмри аллоҳ » эй ҷоءи алъзоби Флои тстъҷлўаҳ инак азоб омад астъҷол макун , Фқтли явми бадари сбро . Ва гуфтаанд амр дар қуръон бар сездаҳ ваҷҳаст : яке бмънии дайн чунонк дар сӯра алтўбаҳ гуфт : « ҳатто ҷоء алҳақу зуҳри أмри аллоҳ » яъне дайни аллоҳи алислом , ҳамонаст ки дар сӯра алонбёء гуфт : «у тқтъўои أмрҳми бинҳм »

Яъне Фрқўои динҳми алисломи алзии амрўо ба Фдхлўои фии ғайра . Ва қоли фии алмؤмнин « Фтқтъўои أмрҳми бинҳм » .

Ваҷҳи дувум амраст бмънии қавл чунонк дар сӯра алкҳФ гуфт : « إзи итнозъўни бинҳми أмрҳм » яъне қўлҳм , ва дар сӯра тоҳо гуфт : « Фтнозъўои أмрҳми бинҳм » эй қўлҳм , ва дар сӯра ҳуд гуфт : « ҳатто إзои ҷоءи أмрно » эй қўлно «у Фори алтнўр » ,у кзлки қавла : « Флмои ҷоءи أмрно » .

Ваҷҳи сеюм амраст бмънии азоби кқўлаҳ : «у қоли алшитони лмои қзии алأмр » эй лмои ваҷаби алъзоби боҳилли алнор ва дар сӯра Марям гуфт : « إзи қзии алأмр » эй ваҷаби алъзоб , ҳамонаст ки дар ҳуд гуфт : «у ғизи алмоءу қзии алأмр » .

Ваҷҳи чаҳоруми амр исоаст ( ъ ) кқўлаҳи фии сӯраи Марям : « субҳонаи إзои қзии أмро » яъне исои кони фии илмаи ани икўни Фикўни ман ғайри аб « Фإнмои иқўл ?ла кун Фикўн » ,у назираи фии албқраҳ : «у إзои қзии أмрои Фإнмои иқўл ?ла кун Фикўн » ваҷҳи панҷум амраст бмънии қатл , яъне қатли куффори Маккаи ббдр , чунонк дар ҳам алмؤмн гуфт : « Фإзои ҷоءи أмри аллоҳ » яъне алқтли ббдри қзии болҳқ .

Ваҷҳи шашуми амри фатҳ Маккааст , кқўлаҳ : « Фтрбсўо ҳатто иأтии аллоҳи бأмраҳ » яъне фатҳи Макка .

Ваҷҳи ҳафтуми амри қатл банӣ қризаҳасту ҷлоءи аҳли нзири Фзлки қавлаи фии албқраҳ : « ФоъФўоу асФҳўо » яъне ани алиҳўд « ҳатто иأтии аллоҳи бأмраҳ » яъне қатл банӣ қризаҳу ҷлоءи аҳли алнзир .

Ваҷҳи ҳаштум амраст бмънии қиёмат , кқўлаҳ : « أтии أмри аллоҳ » яъне алқёмаҳ ,у фии сӯраи алҳдид : «у ғрткми алأмонӣ ҳатто ҷоءи أмри аллоҳ » яъне алқёмаҳ .

Ваҷҳи нуҳум амраст бмънии қзоءи кқўлаҳи фии алръд : « идбри алأмр » яъне иқзии алқзоءи вҳдаҳ ,у фии алоъроФ : « أлои ?лаи алхлқу алأмр » яъне алои ?лаи алхлқу алқзоءи фии алхлқи мо ишоء .

Ваҷҳи даҳум амраст бмънии ваҳй , кқўлаҳи фии сӯраи алмзоҷъ : « идбри алأмри ман алсмоءи إлии алأрз » яъне инзли алўҳии ман алсмоءи илои аларз ,у фии алтлоқ : « итнзли алأмри бинҳн » эй алўҳӣ .

Ваҷҳи ёздаҳуми айн амраст яъне кори хилоиқ , кқўлаҳ : « أлои إлии аллоҳи тсири алأмўр » яъне умӯри алхлоӣқ .

Ваҷҳи давоздаҳум амраст бмънии нусрат , кқўлаҳи фии оли умрон : « ҳилли лнои ман алأмри ман шайъи ءи қул إни алأмри каллаи ллаҳ » яъне алнср .

Ваҷҳи сездаҳум амраст бмънии занб , кқўлаҳи фии алтлоқ , « Фзоқти ваболи أмрҳо » яъне ҷзоءи занбҳо ,у фии алҳшр : « зоқўои ваболи أмрҳм »у фии алмоӣдаҳ : « лизўқи ваболи أмраҳ » яъне ҷзоءи занба .

« субҳонау таъолӣ » тнзиҳои ?лау тъолё , « ъмои ишркўн » қрأи Ҳамзау алксоӣӣ « тшркўн » болтоءи алии улхитобу албоқўни болёءи алии алғибаҳ . Ва қили субҳонаи ани астъҷоли убайда ,у фии алхбр : лои изоли алъбди бихири мо лами истъҷл , қил ё расӯли аллоҳу Киеви истъҷл ? қол : иқўли даъвату лами истҷби лӣ .

« таназзул » бФтҳи алтоءу алнўну алзои мшддаҳ « алмлоӣкаҳ » болрФъи қрأҳои рӯҳи ани ёқӯб ,у қрأи ибни касӣру абӯи Амру рўиси ани ёқӯб : « инзл » болёءи мзмўмаҳу искони алнўну касри алзоӣ ва тахфифҳоу насб « алмлоӣкаҳ »у қрأи албоқўн : « инзл » бзми алёءу фатҳи алнўну касри алзоӣ ва ташдидҳо . Ва рӯй алксоӣии ани абии бикр « таназзул » болтоءи мзмўмаҳу фатҳи алнўну алзои мшддаҳ « алмлоӣкаҳ » рафъ , « болрўҳи ман أмраҳ » эй болавҳии алзии яҳё ба алҳақу яҳё ба алқлб ,у қили алрўҳи алнбўаҳҳо ҳно . Ва қавла : « алии ман ишоءи ман ибода » эй алии ман ихсаҳи болнбўаҳ ,у қили алрўҳи ҳам ҳифзаи алии алмлоӣкаҳи лои троҳми комаи ани алмлоӣкаҳи ҳифзаи ълинои лои нроҳм , қоли абӯи убайда : болрўҳ эй маъаи алрўҳу ҳўи Ҷабраил , « أни أнзрўои أнаҳи лои إлаҳи إлои أнои Фотқўн » тақдираи анзрўои аҳли алкФру алмъосӣ бона лои илоҳи алои ано , эй мрўои аҳли алкФри бтўҳидӣу ани лои ишркўо бе шиӣои маънӣ оят онаст ки раби алъзаҳи Фриштгони осмон фурӯ мефиристад брсўлони хеш то номау пайғоми оранд боишон ки кофаронро аз азоб ман битарсонед ва эшонро бтўҳиди Фрмоӣид ва огоҳ кунед ки ман худованд ягонаам , ҷузи ман худованд нест , аз ман битарсед ва аз нофармонӣ ман бипарҳезед , он гуҳи длоӣли тавҳидро баён кард аз офариниши осмон ва замин гуфт : « халқи алсмоўоту алأрзи болҳқ » эй бқўлаҳ алҳақ кун ,у қили хлқҳмои ҳаҷаи алии алхлқи лиътбрўои бҳмои лами ихлқҳмои ъбсо . Ва қили болҳқ эй лиъбдўнӣ , « таъолии ъмои ишркўн » эй артФъи ани аллазӣнаи ашркўҳм ба лонаами лои ихлқўни шиӣо ва ҳам ихлқўн .

« халқи алإнсони ман нутфаи Фإзои ҳўи хсими мубин » раво бошад ки саёқи ин оят бар сиблати мадҳ буд : яъне ки одамӣ аз нутфа офаридем қатрае оби маин , Фозои ҳўи қавии алии мунозиъаи алхсўми ибин алҳақ ани алботл аз нутфаи заъифи офарӣдаи вонгаҳ аз қӯти бони ҷои расида ки бо хасмон дар мнозът барояду ҳақ аз ботил ҷудо кунад , ва раво бошад ки бар сифат зм ниҳанд : эй иҷодли авлиёъи аллоҳу инкр алҳақ одамӣ аз қатрае нутфаи офарӣдау ангаи хасмии ошкорои бархеста бо авлиёъи худои бботл хусумат мегираду ҳақро мункир мешавад .

Клбӣ гуфт : ин оят дар шаъни абии бен халафи алҷмҳӣ фурӯд омад ки устихони ризидаҳ бар дошта буд ва бар Мустафо ( с ) оварда ва мегуфт : ман яҳёи алъзом ва ҳай Ромем ? раб Алъоламин гуфт : « Фإзои ҳўи хсими мубин » ҷадали болботл , мубини ибини мо фии замираи ман алкФри бботл хусумат мегирад бо Мустафо ( с ) дар инкори баъсу куфри ботини хеш изҳор мекунад .

«у алأнъоми халқҳо » насби алонъоми алии феъли мзмр яъне халқи алонъому ҳаии алإблу албқру алғнм , « лакам » иҷўзи ани итълқи бхлқҳоу иҷўзи ани итълқи бмои баъда , эй « лаками фӣҳо дафи ء »у ҳозои азҳари лқўлаҳ : «у лаками фӣҳо ҷамол »у алдФи ءи исми лмои идФии ман албрд яъне мо истдФӣўн ба ман алоксиаҳу алأбниаҳи ман ашъорҳоу асўоФҳоу аўборҳои Фимнъи албрду алҳри ҷмиъои локини ақтсри алии зикри аҳади алздини кқўлаҳ : «у ҷаъли лаками сробили тқикми алҳр » ,у қавла : « манофе » яъне ман алнслу алдру алркўбу алҳмл вағайриҳо , «у минҳои тأклўн » ман аллҳму аллбн .

«у лаками фӣҳо ҷамол » зинау ҳасани манзари лони алонсони иъҷб ба . Ва қили ъз ва абҳаҳ ъанд нзроӣкм , « ҳайни триҳўну ҳайни тсрҳўн » эй ҳайни трдўнҳои ман мроъиҳои илои мроҳҳои болъшӣу ҳайни тхрҷўнҳои болғдоаҳи илои мсорҳҳои хс вақте алороҳаҳу алсроҳи лонҳмои вақтони тҷтмъи Фиҳмои алонъоми сами ттФрқи фии алмръӣу қоли қтодаҳ : аъҷби мо ткўни алонъоми азои роҳати ъзомои зрўъҳои тўолои аснмтҳо , иқол : срҳти алإбли асрҳҳои срҳои азои ғдўти баҳои илои алмръии Фхлитҳои тръӣу срҳти ҳаии срўҳои лозиму мтъд . Ҳзаҳи алоиаҳу алтии баъдаи далели алии ани талаби алҷмолу алзинаҳи азои ърии соҳибҳо ман алФхру алхилоءу ?ераади баҳо изҳор наамма аллоҳи алайҳи лӣси бмؤсри фии наски алноску лӣси ман алднёи алмзмўмаҳи лонаи ҷли ҷалолаи ҷаъли злки фии ъдоди алнъмаҳи алии халқа .

«у таҳаммули أсқолкм » амтъаҳи алсФр ,у қили аҳмолкм ,у қили абдонкм ва манеҳ алсқлони ллҷну алонс ва манеҳ қавла : «у أхрҷти алأрзи أсқолҳо » яъне абадон банӣ одам , « إлии балад » ҳаии алмдинаҳ ,у қили Макка ,у қили Миср ,у қили ҳўи алии алъмўм , « лами ткўнўои болғиаҳи إлои бшқи алأнФс » алшқ : алмшқаҳ ,у қили алшқ аҳад насафӣ алшии ء яъне лами ткўнўои болғиаҳи алои бнсФи алнФси лзҳоби нисфҳо болтъб эй инсФи қавии анФскму маънӣ : « лами ткўнўои болғиаҳ » лои тсирўни илайҳи алои бмшқаҳи шадидаи ФкиФи кантами тқдрўни алии сиқли амтъткм . Ва қили маъноа « إлои бшқи алأнФс » лӯлоҳо , ФҳзФи лӯлоҳо лони улҳоли тдли алайҳ , « إни рбкми лрؤФи раҳим » ҳайни ман алайкуми бҳзаҳи алманофеъ .

«у алхил » эйу халқи алхил , «у албғолу алҳмири лтркбўҳоу зина » эй ва ҷаълҳо зинаи лаками маъаи алманофеъи алтии фӣҳо . Абӯи Ҳанифау молику ҷамоатии уламои азин оят далел гирифтанд ки гӯшт асб ҳаромаст ки раби алъзаҳ дар шутуру гов ва гӯсфанд гуфт : «у минҳои тأклўн » ва дар асб гуфт : « лтркбўҳоу зина »у таъарруз акл накард .

Ибни аббосро пурседанд аз гӯшти асб ва ин оят бар хонд ва гуфт : ҳозои ллркўб ,у ояти пеш бар хонд : «у алأнъоми халқҳо лакам » гуфт :у ҳзаҳи ллокл .

Ва мазҳаби шофиии матлабӣу асҳоб ҳадис онаст ки гӯшт асб ҳалоласт ва ин ояти далел таҳрим нест ки саёқи оят бар ваҷҳи изҳори ҳуҷҷат ваҳдониятасту танбеҳи халқ бар адоءи шукри анвоъи неъмат ки дарин оёт бар шимурд , на бар ваҷҳи баёни таҳриму таҳлили гӯшту далели шофиии андарин боби хабар Мустафоаст ( с ) : рӯй ҷобири бен абди аллоҳи ани расӯли аллоҳ ( с ) наҳй явми хайбари ани лҳўми алҳмри алоҳлиаҳу изни фии лҳўми алхил , ва рӯй ани ҷобири қол : атмънои расӯли аллоҳ ( с ) явми хайбари лҳўми алхилу нҳонои ани лҳўми алҳмр .

Ва ани асмоءи бинти абии бикри қолат : аклнои лаҳми фарси алии аҳди расӯли аллоҳ ( с ) , «у ихлқи мо лои тълмўн » баъди ҳзаҳи алошёءи ?фони халқи аллоҳи фии албру албҳру алҳўоءи аксари ман ани иъду иҳсӣ ,у ирўии ан алнабӣ ( с ) анаи қол : « ани аллоҳи таъолии халқи ирзои бизоء мисли алднёи сулсин мараи мҳшўаҳи хлқои ман халқи аллоҳи лои иълмўни ани аллоҳи иъсии турфаи айни воҳида » , қолўо ё расӯли аллоҳ : амни валади валади одам ? қол : мо иълмўни ани аллоҳи халқи одам , қолўо : Фоин Иблис манеҳам ? қоли мо иълмўни ани аллоҳи халқи Иблис , сами қрأи расӯли аллоҳ ( с ) : «у ихлқи мо лои тълмўн » .

Ва ани ибни аббоси қол : ани ани ямини алърши нҳрои ман нур мисли алсмоўоти алсбъ ва аларзин алсбъу албҳори алсбъи идхлаҳи Ҷабраил ( ъ ) кули саҳари Фиғтсли фӣаи Физдоди нурои илои нурау ҷмолои илои ҷамолау узамои илои азмаи сами интФзи Фихрҷи аллоҳи ман кули қатраи тқъи ман решаи кзои кзои алифи малик идхл манеҳам кули явми сбъўни алифи малики албити алмъмўру сбъўни алФои алкъбаҳи лои иъўдўни илоҳо илои ани тқўми алсоъаҳ . Қоли Ассадӣ : «у ихлқи мо лои тълмўн » алсўси фии алсёб ,у қили мо аъди фии алҷнаҳи лоҳлҳоу фии алнори лоҳлҳои ммои лами тараи айну лои хатари алии қалби башар .

«у алии аллоҳи қасди алсбил » яъне сўоءҳо ва истиқоматҳо мегуяд бар хдоисти ростии роҳ яъне он роҳ ростаст ки дар он рӯй фаро худосту гузар бар вай ва он роҳи суннат ва ҷамоатаст , «у минҳои ҷоӣр » яъне алоҳўоءу албдъ , беонақавла : «у أни ҳозои сиротӣ мустақиман Фотбъўаҳ »у қил : «у алии аллоҳи қасди алсбил » эй алайҳи табйини туруқ алҳақ болҳҷаҳу албрҳон , ман аҳтдии ФлнФсаҳ ва ман зли феълӣҳо , «у минҳои ҷоӣр » эй ва ман алсбли туруқи ғайр қосида мегуяд бар хдоисти ҷли ҷалола ки дайни ҳанифӣу миллати исломи бҳҷту бурҳон равшан дораду шароеъу Фроӣзи он баён кунад , пас ҳар ки бони роҳи барад ва он роҳ равад худро суд кунад ва ҳар ки аз он бар гардад бар худ зиён кунад , он гуҳ гуфт : «у минҳои ҷоӣр » ва аз роҳҳо ҳаст ки кажаст , норосту носавоб чун роҳи тарсоеу ҷуҳудӣу габрӣ ва агар аллоҳи хостии ҳамаро бад-ӣн роҳ намӯдӣ ва бар ҷодаи имони бдоштӣ то ихтилоф дар дайн набӯдӣу локинаи ъзу ҷли иҳдии ман ишоءу изли ман ишоءу идъўи илои сироти мустақӣм .