Қавлаи таъолӣ : «у аллоҳи أхрҷкми ман бутуни أмҳоткм » рҷъи алкломи ило ъад алнъм , лухтии неъматҳо ки бандагонро дод дар оёти пеш бар шимурд , он гуҳи ориз дар миён омад бози дигари бори сухан бо ҳасри неъмати барад ва некӣҳо ки бо банда карда дар ибтидои офариниши вай «у аллоҳи أхрҷкми ман бутуни أмҳоткм » ксоиии амҳоткми бксри алиф ва фатҳ мем хонд , Ҳамзаи бксри алиф ва мем хонд амҳоткму ваҷҳи каср ҳамза онаст ки мо қабл он мксўраст чун ҳаракати мо қабл касра буд ҳамзаро низ мксўр карданд атбоъро ва аммо каср мем дар қроءти Ҳамзаи ҳам атбоъи рост , атбъи ҳркаҳи алмими ҳркаҳи алҳмзаҳ , боқии қроءи амҳоткми бзми алолФ ва фатҳ мем хонанду ҳўи аласл ,у ИМАоти аслҳо أмоти Фзидти алҳоءи фӣҳо ллтأкиди комаи зодўҳои фӣ : аҳрқти алмоء ,у асла : арқт . Ва қили зайдати алҳоءи Фрқои байни ИМАоти анносу أмҳоти албҳоӣм ,у ИМАот ҷамъаму қади ҷоءи фии алўоҳдаҳи ИМАа , « лои тълмўни шиӣоу ҷаъли лаками алсмъу алأбсору алأФӣдаҳ » эй ахрҷкми ҷҳолои ғайри оламин маъаи тўФри адоаи алълми ман алсмъу албсру алФؤод , аллоҳи таъолии шуморо аз шикамҳои модарон берун оварад , нодонон ки ҳичиз намедонистеду неку бад худ намешинохтед , агар чаҳ шуморо самъу басар ва дил дод дар шиками модарон , локини нодонон берун омадеду аллоҳи таъолии шуморо илм доду донишу тмииз то нек ва бад бишнохтед ва нодониста дарёфтед , он гуҳ гуфт : « лълкми тшкрўн » ин бон кард то сипос дореду неъмати вай бар худ бишносед ва онро шукр кунед . Ва қили теми алкломи алии қавла : « лои тълмўни шиӣо » сами астأнФи Фқол : «у ҷаъли лаками алсмъу алأбсору алأФӣдаҳ » эй ҷаълҳо бҳиси тнтФъўни баҳо , « лълкми тшкрўн » мо анъм ба алайкум .

« أи лами ирўо » қрأи ибни касӣру омиру Ҳамзау ёқӯби болтоءи алии улхитобу албоқўни болёءи алии алғибаҳ , « إлии алтир » ҷамъи тоир , « мусаххарот » ломри аллоҳ . Ва қили мзллот « фии ҷӯи алсмоء » қоли қтодаҳ : ҷӯи алсмоءи кабиди алсмоء ,у қили ҳўи алҳўоءи албъиди ман аларз . Ва қили ҷӯи алсмоءи ҳўи алсмоء , « мо имскҳн » фии алҳўоءи ани алсқўти балои имод , « إлои аллоҳ » қоли алклбии мо имскҳни ани ирсоли алҳҷораҳи алайкуми алои аллоҳ , « إни фии злки лоёти лқўми иؤмнўн » ҷамъи оёт , лқўлаҳ : « мусаххарот » маънӣ оят онаст ки ин мушрикону куфраи Қурайш ки растохезро мункиранд дар нанигаранд дарин ояти қудрати шавоҳиди фитрат ки май нмоӣим аз ин бғоси мурғон ки дар ҳавои миёни осмону замин аз пар задану истодаи муъаллақ дар ҳаво бе пайвандии бдоштаҳ , ки нигаҳ медорад эшонро то бниўФтнд ? магари аллоҳи таъолӣ , муъмин ки бичишам ибрат нигарад донад ки он мусаххарро мусаххарӣаст ва он мудаббири мудаббирӣ .

«у аллоҳи ҷаъли лаками ман биўткми скно » мўзъои тскнўни фӣаи Фтскнўни ман алҳру албрду истри ъўроткму ҳрмкм ҳар касеро хонаи ваии оромгоҳ вай карду дили ороми ваии сохт , аз ӣнҷо гуфтаанд : луи лои ҳуби алоўтони лҳлкти билоди алсўءу злки анаи халқи алхшбу алмдру алолаҳи алтии тамаккуни баҳои тсқиФи албиўт , обу гулу сангу кулӯху чӯби бёФрид ва дар дасти эшон ниҳод то аз он хона сохтанд , «у ҷаъли лаками ман ҷилавади алأнъом » яъне алнтўъу алодм , « биўто » ҳаии алқбобу алхём , « тстхФўнҳо » тҷдўнҳои хафифау ихФи алайкуми ҳамлҳо ва нақлҳо , « явми зънкм » бФтҳи алъайни қрأҳои ҳиҷозӣу басарӣу қрأи албоқўн : зънкми баскони алъайну ҳумои луғатони зъни изъни зъноу зъно яъне вақти хрўҷкми фии асФоркм , «у явми إқомткм » фии дёркму мнозлкм эй лои тсқли алайкуми фии алҳолтин . Ва қили маъноаи комаи ҷаъли лаками биўткми скно , « явми إқомткм » муфассирон гуфтанд явми ӣнҷои бмънӣ ҳайнаст чунонк дар сӯра алонъом гуфт : « явми ҳсодаҳ » эй ҳайни ҳсодаҳ , ва дар сӯра Марям гуфт : «у саломи алайҳи явми валаду явми имўт »

эй ҳайни валаду ҳайни имўту ҳайни ибъси ҳаё , Фкзлки явми зънкму явми ақомткм эй ҳайни зънкму ҳайни ақомткм , « ва ман أсўоФҳо » алзоӣнаҳ , «у أўборҳо » алإбл , «у أшъорҳо » алмоъзаҳ , « أсосо » матоъи албити асос номӣаст қумоши хонаро чун пилосу ҷуволу тӯрау расану гилӣму кулоҳу маҳору афсор ва монанди он ,у саммии асосои лксртҳоу кули касӣри асис , «у мтоъо » итмтъўн ба , « إлии ҳайн » алблӣ ,у қили илои ҳайн яъне илои аламут .

«у аллоҳи ҷаъли лаками ммои халқи злоло » яъне алأбниаҳи ллскну алшҷри ллсоблаҳу акнони алҷболи ллроъӣу алсоӣд , « أкноно » ҷамъ куну ҳўи мо стрки ман Каҳфу ғор , иқоли лӯлои зилли ҳзаҳи алошёءи лами икни ллҳиўони фии аларзи қарор , «у ҷаъли лаками сробил » кули мо илбси ман сўб ӯ дръ ӯ ҷавшан ӯ ғайраи Фҳўи срболи қоли аллоҳи таъолӣ : « сробилҳми ман Қатарон » . Ва қили алсрболи алқмиси хосса , « тқикми алҳр » қоли қтодаҳ яъне қмиси алктон . Ва қили млобси тдФъи ънкми алҳру албрду лами изкри албрди лдлолаҳи улҳоли алайҳи ?фони мо вқии ман алҳри Фқди иқии ман албрд , «у сробили тқикми бأскм » яъне алдрўъи алтии тдФъи ънкм шудаи алтъну алзрбу алрмии фии алҳрб . Қили анмои хўтбўои бмои иърФўн , қоли аллоҳи ъзу ҷл : «у ҷаъли лаками ман алҷболи أкноно » ва мо ҷаъли ?лаами ман алсҳли аксару аъзами лкнҳми конўои асҳоби ҷибол ,у қоли ъзу ҷл : « сробили тқикми алҳр » ва мо иқии албрди аксари лкнҳми конўои асҳоби ҳур , « кзлки итми неъматаи алайкум » дарин оёти неъматҳои худ ки эшонро дода бар эшон шимурд , он гуҳ гуфт чунонк ин чизҳо шуморо офаридаму манофеи он шуморо пайдо кардам ҳам чунон тамом кунам ҳар чаҳ шуморо бидон ҳоҷатаст аз неъмати дунё эй аҳли Макка , « лълкми тслмўн » тؤмнўну тхлсўни ?лаи алъбодаҳ .

« Фإни тўлўои Фإнмои алейк алблоғи улмубин » мегуяд эй Муҳамад агар эшон пас азин баён рӯй гардонанд аз ислому имон , бар ту беш аз он нест ки рисолати мо бгзорӣу оёту мӯъҷизот ки длоӣл набувват анд бинмое , агар негроанд , бар ту маломат нест ва аз куфру ҷҳўди эшон бар ту ҳичиз нест , қили нсхтҳои ояи алсиФ .

Қавла : « иърФўни неъмати аллоҳ » эй алкФори иқрўни бони алнъми кулҳо ман аллоҳи таъолӣ , « сами инкрўнҳо » бозоФтҳои илои шФоъаҳи алосном кофарон медонанд ки неъмати ҳама аз худоӣ таъолӣасту офаридагору рӯзии гумор худоасту иқрор бойен медиҳанд аммо мегӯйанд ки бшФоът батон ин неъмат бмо мерасаду сипоси дорӣ батон мекунанд , пас он иқрор бакор нест ки озодӣу сипоси дории манъам бон нест ва чун шукру озодӣ бо он нест гӯйӣ ки на аллоҳи таъолиро манъам медонанд , инаст маънии инкори эшон ки раб алъзаҳ гуфт : « сами инкрўнҳоу أксрҳми алкоФрўн » яънеу каллаами алкоФрўни алҷоҳдўн .

Ва қили анмои қол : «у أксрҳм » лони Фиҳми алсбӣу алмؤФ . Ва қил : « иърФўни неъмати аллоҳ » яъне амр алнабӣ ( с ) анаи ҳақи сами инкрўнҳои бткзибҳм . Ва қили ҳўи қавли алрҷли лӯлои фалони ?лаккони кзоу кзо , аҳл маъонӣ гуфтанд на ҳар чаҳ оммаи мардуми онро неъмат шимуранд он неъматаст балки ин бохтлоФи тбоъу тафовути ағрози мардуми бигардад ва бар ҷумла ҳар чаҳ аллоҳи таъолии офарид аз баҳри мардум аз чаҳор қисм берун нест , як қисм онаст ки ҳам дарин ҷаҳон писандидаасту сӯдманд ва ҳам дар он ҷаҳон ва он илмасту халқи некӯ , доноӣу хуши хуӣ ва дарин ҷаҳони бҳқиқт неъмат инасту ҳамаи дилҳоу табъҳо гувоҳӣ диҳанд ки чунинаст . Дигар қисм онаст ки ҳам дарин ҷаҳон зиён кораст ҳам дар он ҷаҳон ва он нодонисту бдхўиӣ ки ҳамаи табъҳо азуи рамидау бнздики оқилони накӯҳида .

Дигар қисм онаст ки дарин ҷаҳони азу осоишасту роҳат ва дар он ҷаҳони ранҷу меҳнат ва он неъмату зинати дунёсту истимтоъи бон , ҳар чаҳ ҷоҳлоннди онро неъмат шимуранду оқилони онро блоء ва уқубат донанд ,у ишҳди лзлки қавла : « Флои тъҷбки أмўолҳму лои أўлодҳми إнмои ириди аллоҳи лиъзбҳми баҳои фии алҳёҳи алднё » мисоли ин асаласт ки дарави заҳр буд , ҷоҳили зоҳир он бинад , неъмати шуморад ,у оқили таъбияи он шиносад , бало донад .

Чаҳорум қисм онаст ки дарин ҷаҳони азу ранҷасту дшхўорӣ ва дар он ҷаҳон ҳама роҳатасту шодӣ ва он тариқи риёзат ва муҷоҳидатасту мухолифати шаҳват , мард беҳосилу ҷоҳили ранҷ нақдӣ бинад , балои шимурд , бози орифи дайни дори онро айни неъмати шимурд ки таъбияи он бҳқиқти шиносад , ҳамчун доруии талхи бнздики бемори нақдӣ бо ранҷаст , аммо роҳати шумоу сиҳҳат дар пай онаст , ва ин ранҷ дар роҳи он неъмат на гаронаст .

« ва явм набаъс » эйу анзрҳм явм наҳашар , « ман кули أмаҳи шҳидо » яъне алонбёءи ишҳдўни алии аломми бмои Фълўо , « сами лои иؤзни ллзини кФрўо » фии алклому алоътзор . Ва қили лои исмъи ъзрҳм , «у лои ҳам истътбўн » алътбии алрзо , яъне ло итлб манеҳам ани ирҷъўои илои мо ирзии аллоҳи лони алохраҳ лист бидор таклифу лои итркўни фии алрҷўъи илои алднёи Фитўбўо . Ва қил «у лои ҳам истътбўн » эйу лои ҳам иқолўн , эй ани сأлўои алоқолаҳи лами иҷобўои илои злк .

«у إзои раъии аллазӣнаи злмўои алъзоб » эйу азои ъоини аллазӣнаи кФрўои азоби аллоҳ , « Флои ихФФи анҳуам » болъзр , «у лои ҳам инзрўн » эйу лои ҳам иؤхрўни лонаи Фоти вақти алтўбаҳу бқии вақти алҷзоءи алии алоъмол .

«у إзои раъии аллазӣнаи أшркўои шркоءҳм » аўсонҳми алтии ъбдўҳои ман дуни аллоҳ .

Ва қили азоФи алшркоءи илайҳами лонаами қолўои ҳам шуракои аллоҳ , « қолўои рбнои ҳؤлоءи шркоؤнои аллазӣна кно надаъво ман дўнк » ?алаа маънӣ онаст ки раби алъзаҳи рӯзи қиёмат батонро ва бут прессатонро ҳамаи бингизонд ва бдўзх фиристад , кофарон чун маъбудони худро бенанди эшонро бишносанд ва гӯйанд : « ҳؤлоءи шркоؤнои аллазӣна кно надаъво ман дўнки Фأлқўои إлиҳми алқўл » ин илқои феъл шуракоаст яъне ки он батон ҷавоб диҳанд ва гӯйанд : « إнкми лкозбўн » фии тсмитнои ?алааи мо дъўнокми илои ъбодтноу лои ълмнои бъбодткми аёнои шумо дурӯғ мегуфтед ки моро худоён хондед ки мо шуморо бар ибодати худ нхўондим ва на аз ибодати шумо худ хабар дорем ва ин аз баҳр он гӯйанд ки эшон ҷамод буданд , на обидро шинохтанд ва на аз ибодати эшон хабар доштанд , он гуҳи Фзиҳти эшон зоҳир кард бонки ибодат чизе мекарданд мурда , ҷамодӣ бехабар , ва раво бошад ки ин бар исоу азизи ъалиҳумо ассалом ниҳанд , ва ман абди ман алмлоӣкаҳи лмои рأўҳми фии алҷнаҳ ва ҳам фии алнори қолўои ҳзаҳи алмқолаҳи Фоҷобўҳми банками козбўни фии қўлкми анои дъўнокми илои ъбодтноу алошроки биллоҳ . Ва ҳозои кқўлаҳи таъолӣ : « сикФрўни бъбодтҳм » .

«у أлқўои إлии аллоҳи иўмӣзи алслм » раво бошад ки ин ҳам феъли шурако буд яъне ки хештанро фарои даст аллоҳ диҳанду ббндгӣ иқрор диҳанд гӯйанд мо худоён набудем ки мо турои бандагон будем , чунонк ҷой дигар гуфт : « мо кони инбғии лнои أни нтхзи ман дўнки ман أўлёء » . Ва раво бошад ки феъли кофарон буд , он мустакбирон ки дар дунё аз ибодати ҳақ срўо заданд дар қиёмати хештанро бхўории биўкннду мнқоди ҳукм аллоҳ шаванд ва батон ки умеди бшФоът эшон доштанд эшонро бакори нёинд , «у зли анҳуам мо конўои иФтрўн » эй бтли мо конўои иأмлўни ман ани олҳтҳми тшФъи ?лаам . Ва қил «у أлқўои إлии аллоҳи иўмӣзи алслм » эй аслми алкФори явми албъси ҳайни лои инФъи кқўлаҳ : « Флми як инФъҳми إимонҳми лмои рأўои бأсно , «у зли анҳуам мо конўои иФтрўн » эй ишркўн . Яъне зоъи съиҳми фии хадамаи олҳтҳми Фмои нФъҳм .

« аллазӣнаи кФрўоу сдўои ани сиблати аллоҳи здноҳми ъзобои фавқи алъзоби бмои конўои иФсдўн » эй бсбби сдҳму мнъҳми анноси ани алоямону алҷҳод , « здноҳми ъзобои фавқи алъзоб » эй ъзобои бкФрҳму ъзобои бсдҳму мнъҳму аФсодҳму лиҳозои фии алқуръони нзоӣри кқўлаҳи таъолӣ : « снъзбҳми мртин »у қавла : «у лнзиқнҳми ман алъзоби алأднии дуни алъзоби алأкбр . ?лаами фӣ алднё хазӣу ?лаами фии алохраҳи азоби азим . أғрқўои Фأдхлўо норо » қоли абди аллоҳи бен масъӯд : « здноҳми ъзобо » яъне ъқорби анёбҳои колнхли алтўол .

Ва қоли ибни аббосу мақотил : хумсаи анҳори ман сифри музоби колнори тсили ман таҳти алърши иъзбўни баҳои салосаи алии миқдори аллилу аснони алии миқдори алнҳор . Ва қили анҳми ихрҷўни ман ҳури алнори илои алзмҳрири Фибодрўни ман шудаи алзмҳрири илои алнор . Ва қили ҳўи анҳми иҳмлўни асқоли атбоъҳми комаи қоли таъолӣ : «у أсқолои маъаи أсқолҳм » « ва явм набаъс фии кули أмаҳи шҳидои алайҳим » яъне нбиҳми ишҳди алайҳим , « ман أнФсҳм » яъне ман банӣ одам . Ва қили ман қўмҳм , «у ҷӣнои бки шҳидои алии ҳؤлоء » яъне алии амтку қўмк , сами алкломҳо ҳнои сами қол : «у нзлнои алейк алкитоби тбёнои лкли шайъи ء » ммои амрўо ба ва наҳаво анҳу , табёни исми фии маънии албён ва мисли алтбёни алтлқоءу луи қрӣти тбёнои бФтҳи алтоءи алии вазни тФъоли ?лаккони вҷҳои лони алтбёни фии маънии алтбиину локини лами иқрأ ба аҳади ман алқроءи Флои иҷўзи алқроءаҳ ба , «у ҳудоу раҳма » ллҷмиъ , «у башарии ллмслмин » хосса . Ва қили ҳудои ман алзлолаҳу раҳмаи лмни омн бау Башшораи лмни атоъи аллоҳи ъзу ҷл .