Қавлаи таъолӣ : «у қили ллзини атқўои мо зои أнзли рбкм » ин дар баробар онаст ки : «у إзои қили ?лаами мо зои أнзли рбкм » ва ин он буд ки аҳёءи араби боёми мавсим кас фиристоданд ба Макка то аз аҳволи расӯли худоӣ ( с ) бипурсанду қиссаи ваии бидонаду нишон вай бипурсад , чун бадар Макка расед мқтсмон ки бар роҳ буданд яке мегуфт Муҳамад соҳираст , яке мегуфт шоираст , яке мегуфт каззобаст , яке мегуфт маҷнӯнаст , ва мегуфтанд : луи лами тлқаҳи хайри лак агар ӯро набинӣ туро ба буд , он соил гуфт : анои шари воФди ани раҷъати илои қавмии дуни ани адхли Маккау асттлъи амри Муҳамад ӯ илқоаи пас ман бад пайкӣ бошаму бади расӯлӣ аз қавми хеш агар ҳам бойени сухани бози гирдам ва дар Макка нарӯму Муҳамадро набинаму ҳоли вай боз надонам , чун дар Макка шуд асҳоби расӯлу муъминонро дид гуфт : « мо зои أнзли рбкм » инаст ки раб Алъоламин гуфт : «у қили ллзини атқўои мо зои أнзли рбкм » моу зои колшии ءи алвоҳаду алмънӣ : эй шайъи ءи анзли рбкм чаҳ чизаст ки худоӣ фурӯ фиристод бар Муҳамад ? « қолўои хиро » ӣнҷои ду қавл гуфтаанд : яке анзли хироу ҳўи алқуръони алҷомъи лҷмиъи алхирот , эшон ҷавоб доданд ки хайр фурӯ фиристод яъне қуръон фурӯ фиристод ки ҷомеъи хиротсту манбаи ҳасаноту баёни савоби муъминон .
Қавли дигари қолўои хиро эй қолўои қўлои хиро яъне алтсдиқу алсмъу алтоъаҳ , яъне ки эшон дар ҷавоби ҳама некӣ гуфтанд ва тасдиқ карданд ки вай пайғомбараст рости гӯйу рости кор , фиристодаи баҳақу оварандаи дайни ҳақ , « ллзини أҳснўо » раво бошад ки ин тафсир « хайр » буд ва раво бошад ки сухании мстأнФ буд , эй ллмҳснини фии ҳзаҳи алднёи ҳасана , эй лмни қоли лои илоҳи алои аллоҳ » савоби музоъафи амну ғнимаҳу аҳлу мол ҳар ки дар дунё гуяд бохалос « лои илоҳи алои аллоҳ »у кор некӯ кунад ӯро савоби музоъаф буд ҳам дар дунё ва ҳам дар уқбо , дар дунёи амну ғанимату аҳлу мол ва дар уқбои ҷиноти адан , он гуҳ гуфт : «у лдори алохраҳи хайр »у сарои охирату ҳаёти он ҷаҳонӣ ба аз сарои дунёу ҳаёти ин ҷаҳонӣ , «у лнъми дор аламтқин » эҳтимол кунад ки дор аламтқин дунёст яъне итзўдўни минҳои ллأхрӣ , бойени қавл « ҷиноти адан » ибтидост ва « идхлўнҳо » хабари ибтидо . Маънии дигар : «у лнъми дор аламтқин ҷиноти адан » неки сроӣисти муттақеонро .
« ҷиноти адани идхлўнҳои тҷрии ман таҳтҳо алأнҳор » эй манобеҳо ман таҳти ашҷорҳо , « ?лаами фӣҳо мо ишоؤн » иштҳўн , « кзлки иҷзии аллоҳ аламтқин » эй мисли ҳозои алҷзоءи алзии ҳўи алҷнаҳи иҷзии ман атқоаҳ .
« аллазӣнаи ттўФоҳми алмлоӣкаҳи таййибин » эй таййиби аллоҳи анФсҳми бнзоФаҳи алоямону тҳораҳ алислом мегуяд Фриштгони қабзи арвоҳ эшон мекунанд ва эшон бнзоФти имону тҳораҳи ислом по кунад , кирдори эшон поку эътиқоди эшон пок . Ва қил « таййибин » эй фараҳин ббшораҳи алмлоӣкаҳи аёҳми болҷнаҳу аломни ммои ихоФўн , « иқўлўн » эй тқўли алмлоӣкаҳи лкл аҳад манеҳам ъанд аламут : ассаломи алейк ё вале аллоҳ , аллоҳи иқрأи алейк ассалом , « адхлўои алҷнаҳ » эй абшрўои болҷнаҳ . Ва қили иқоли ?лаами фии алохраҳ : « адхлўои алҷнаҳи бмои кантами тъмлўн » фии алднёи айёми ҳёткм « инзрўни إлои أни тأтиҳми алмлоӣкаҳ » қрأи Ҳамзау алксоӣӣ : « иأтиҳм » болёءу қрأи албоқўн : « тأтиҳм » болтоء ,у алўҷаҳи Фиҳмои мо зкрнои фии итўФиҳму ттўФонии болёءу алтоء , эй мо интзрўни алои мҷии ءи алмлоӣкаҳи лқбзи арўоҳҳм , « иأтии أмри рбк » яъне явми алқёмаҳ . Ва қил ӯ иأтии амри рбк эй азобаи алзии ваъдааму тأхри анҳуам . Ва қил ӯ иأтии амри рбки болқтл ,у алмънии ҳилли икўни мадаи ақомтҳми алии алкФри алои миқдори ҳётҳми илои ани имўтўо ӯ иқтлўо , « лаки феъли аллазӣнаи ман қиблаам » астбтأўои алъзоби костбтоءи ҳؤлоءу антзрўои интизори ҳؤлоءу кФрўои куфри ҳؤлоء , « мо злмҳми аллоҳ » бтъзибаҳи аёҳм , « локини конўои أнФсҳми излмўн » бкФрҳму бмъситҳм .
« Фأсобҳми сиӣоти мо ъмлўо » эй ҷзоءи аъмолҳми алсиӣаҳ , «у ҳоқи баҳами мо конўо ба истҳзؤн » аҳоти баҳами ҷзоءи астҳзоӣҳм ,у алҳиқи алоҳотаҳи болшии ءу лои истъмли алои фии алшру фии алоиаҳи тақдиму таъхир ,у алтқдири кзлки феъли аллазӣнаи ман қиблаами Фособҳми сиӣоти мо ъмлўоу ҳоқи баҳами мо конўо ба истҳзءўн ва мо злмҳми аллоҳу локини конўои анФсҳми излмўн .
«у қоли аллазӣнаи أшркўои луи шоءи аллоҳи мо ъбднои ман дунаи ман шайъи ء » яъне луи лами ирси лҳоли бинноу байни злк ӯ мнънои борсоли алмлоӣкаҳи болнҳии алино , мушрикон гуфтанд мо ибодати ин батон ки мекунем бон мекунем ки аллоҳи таъолӣ аз мо май писандад ва бон розӣаст ки агар розӣ набӯдӣ моро фаро он нагузоштӣ ва на падарони моро ва аз он бгрдонидӣу бонч писандида ӯст ҳидоят додӣ , чун накард аз онаст ки аз мо ин хосту бойен ризо дод ва ҳамчунин бҳираҳу соӣбаҳу всилаҳу ҳомӣ ки муҳаррам кардем аз он кардем ки аз мо таҳрими хост ва бмшит ӯсту бони розӣ . Ва қили анмои қолўои злки астҳзоءу ткзибои комаи қолўо : « أ натаъм ман луи ишоءи аллоҳи أтъмаҳ »у лои хилофи ани аллоҳи луи шоءи лотъмҳм , кзлки луи шоءи аллоҳи мо ашркўо ва мо ъбдўои ман дунаи шиӣо .
« лаки феъли аллазӣнаи ман қиблаам »
Ман аломми алмшркаҳ , эй қолўо мисли қўлҳми фии такзиби русули аллоҳ , « Фҳли алии алрсл » эй мо алайҳим , « إлои алблоғи улмубин »у қади блғўо аммо алҳдоиаҳи Фҳии илои аллоҳи субҳонау таъолӣу азои блғти алрсли Фолоимон ба воҷиб . Ва қили алоямони иҷби болсмъу илзми болблоғ ,у алблоғи бмънии алإблоғи колтоқаҳу алҷобаҳу алтоъаҳ .
«у лақади бъснои фии кули أмаҳи рсўло » комаи бъсноки фии ҳؤлоء , « أни аъбдўои аллоҳ » яъне бони аъбдўои аллоҳ , «у аҷтнбўои алтоғўт »у ҳўи алшитону кули ман идъўи илои алзлолаҳ . Раби Алъоламин андарин оят хабар дод ки расӯлонро бхлқ фиристод то эшонро бъбодт ҳақ фармойанд ва бар дайн ҳақ хонанд , аммо азлолу ҳидоят дар эшон нест ки ҳодӣу мзли худоӣ таъолӣаст онро ки хоҳад роҳи намояд ва онро ки хоҳад бероҳ кунад , инаст ки гуфт : « Фмнҳми ман ҳудои аллоҳ » аршада , ва манеҳам ман ҳақат » ваҷабат , « алайҳи алзлолаҳ »у алкФри болқзоءи алсобқ ҳатто моти алии куфра , « Фсирўои фии алأрз » хитоби ломаҳи Муҳамад ( с ) , « Фонзрўои Киеви кони оқибаи алмкзбин » қавми Нӯҳу оду самуд ва ғайриҳам , эй анзрўои илои асори схти аллоҳи баҳами Киеви аъқбҳми ткзибҳми русули аллоҳи мо аъқбҳми сами акди ани ман ҳақати алайҳи алзлолаҳи лои иҳтдӣ .
Фқоли таъолӣ : « إни тҳрси алии ҳдоҳм » эй ани ттлби ҳдоҳмашад алтлб , « Фإни аллоҳи лои иҳдии ман изл » иҳдии бФтҳ ёу касри доли қроءти аҳл Кӯфааст , яъне ки аллоҳи таъолӣ роҳ нанамояд касеро ки худ бероҳ кард , он кас ки дар собиқаи ҳукми хизлони аллоҳи таъолӣ буи расед низ ӯро тавфиқи ҳидояти надиҳад , ва эҳтимол кунад ки ҳудои бмънӣ аҳтдӣ бошад эй лои иҳтдии ман азлаҳи аллоҳ ,у қроءти боқии лои иҳдии бзм ёасту фатҳ дол мегуяд бероҳ карда худоиро роҳ нанамоянд , ҳамчунонаст ки гуфт : « ман излли аллоҳи Флои ҳодии ?ла » ва бар изли бзм ёу касри зоди ҳама муттафиқанд , « ва мо ?лаами ман Носирин » ман инсрҳми ман азоби аллоҳу имнъҳми анҳу .
«у أқсмўои биллоҳи ҷаҳди أимонҳм » эй ҳлФўои боғлзи аимонҳм ткзибо манеҳам бақадра аллоҳи алии албъс ,у қавла « ҷаҳд » мансӯби алии анаи масдари фии мавзеи улҳол , муфассирон гуфтанд мардии мусулмон динӣ дошт бар мардии мушрик , тақозоӣ вай кард ва дар асноءи сухан вай бирафт :у алзии арҷўаҳи баъди аламути анаи лкзои бони худоӣ ки баъд аз марги буи умед дорам ки чунин ва чунин буд , он мард мушрик гуфт : ту май гӯйӣ ки баъд аз марг баъс хоҳад буду турои зиндаи бронгизоннд ? он гуҳи савганд ёд кард он мушрик боямон мғлзаҳ ки : « лои ибъси аллоҳи ман имўт » раби Алъоламин бҷўоби ваии ин оят фиристод : « балии въдои алайҳи ҳқо » балии эҷоби ман аллоҳи мо нФўаҳи ман албъс эй балии лтбъсн , аллоҳ гуфт : балии шуморо бронгизоннд , ӣнҷои сухан тамом шуд . Он гуҳ гуфт : « въдои алайҳи ҳқо » эй въдкми аллоҳи албъсу алҷзоءи въдои ҳқои лохлФи фӣау қавла « алайҳ » эй алайҳи анҷозаҳу алўъд алҳақ мо қарни болонҷоз , «у локини أксри анноси лои иълмўн » анаи въди лои иأтии алайҳи халаф . Қоли қтодаҳ : зикри лнои ани рҷлои қоли лобни аббоси ани насаи болъроқи изъмўни ани улёи мабъус қабл явми алқёмаҳу итоўлўни ҳзаҳи алоиаҳ , Фқоли ибни аббоси кизби бнўои аломоءи анмои ҳзаҳи алоиаҳи оммаи ллнос , луи кони алии мбъўсо қабл явми алқёмаҳи мо анкҳнои нсоءаҳу лоқсмнои мироса ,у сҳ
Фии алхбри ани аллоҳи ъзу ҷли иқўли кзбнии ибни одаму лами икни ?лаи злку штмнӣу лами икни ?лаи злк , аммо такзиба Аёӣ Фқўлаҳи лни иъиднии комаи бадоне ,у фии рўоиаҳи ахрии ФҳлФаҳ бе ани лои абъси алхлқ , ва аммо шатма Аёӣ Фқўлаҳ : « атхзи аллоҳи влдо »у анои алвоҳади алсмди алзии лами ?иладу лами авваладу лами икни лии кФўои аҳад .
Қавла : « либини ?лаам » гуфтаанд ин лоами таъаллуқ ббъс дорад ва маънӣ онаст ки : балии ибъсҳми либини лмнкрии албъсу алмқсмини саҳаи мо ахтлФўои фӣау лиълмўои кўнҳми козибин , қавмӣ гуфтанд ин лоам муттасиласт боити пеш : «у лақади бъснои фии кули أмаҳи рсўло » либини ?лаами ахтлоФҳми анҳми конўои ман қиблаи алии залола , ва гуфтаанд « алзии ихтлФўни фӣа » ин ихтилоф ҳамонаст ки онҷо гуфт : « ъам итсоءлўни ани алнбإи алъзим , алзии ҳам фӣаи мхтлФўн » ҷой дигар гуфт : « إнкми лФии қавли мухталиф » ин ҳар се оят дар кор растохезаст қавмӣ мункир буданд ва мегуфтанд : « лои тأтинои алсоъаҳ » , қавмӣ бшк буданд ҳаме гуфтанд : « إн назанн إлои зно ва мо нҳни бмстиқнин » сами зикри сҳўлаҳи албъси алайҳи Фқол : « إнмои қўлнои лшии ء » эй азои ардно « ан » набаъс ман имўти Флои машқаи ълинои фии аҳёӣаҳи лонои азои арднои халқи шайъи ءи Фонмо « нақавл ?ла кун Фикўн » . Қрأи ибни омиру алксоӣӣ : Фикўни болнсби ътФо алӣ нақавл алзии антсби бону алтқдир ан нақавл Фикўни Финтсби лонаи маътӯфи алии мансӯб ,у қрأи албоқўни Фикўни болрФъу алўҷаҳи анаи феъли мстأнФи мақтӯъи ммои қиблау алтқдири Фҳўи икўн . Ва қили маънии алоиаҳ : анои азои арднои алшӣ ء нақавл ман аҷала кун аиҳо алмроди Фикўни алии қадари иродаи аллоҳи ъзу ҷл ,у қади сабақ беона фии сӯраи албқраҳ . Ва фии ҳзаҳи алоиаҳи далели алии ани алқуръони ғайри махлуқу злки ани аллоҳи ъзу ҷли ахбри анаи азои ?ераади шиӣои қол ?ла кун Фикўн , Флўи кон қавла кун мхлўқои лоҳтоҷи илои қавли сону аҳтоҷи злки алқўли илои қавли солиси илои мо лои нҳоиаҳи ?лаи Фсбти ани аллоҳи таъолии халқи алмхлўқи бкломи ғайри махлуқ .