Қавлаи таъолӣ : « ва ман аллили Фтҳҷд ба » ?ҳеҷади азои ному таҳаҷҷуди азои сҳру алқии алҳҷўди ан нафса ва мислаи тҳрҷу тأсми азои алқии алҳрҷу алосми ан нафса ,у алтҳҷди тарки алнўми ллслўаҳи ?фони лами исли Флиси бтҳҷд ,у алмънӣ : Қуми баъди алнўми фаслу лои икўни алтҳҷди алои баъди алнўм .

Қоли алҳҷоҷи бен Амри алмознӣ : иҳсби аҳдкми азои қоми ман аллили фаслӣ ҳатто исбҳи ани қади таҳаҷҷуди анмои алтҳҷди алслоаҳи баъди рқдаҳи сами алслоаҳи баъди рқдаҳи тлки канти салоаи расӯли аллоҳ ( с )у кон ( с ) иъҷбаҳи алтҳҷди ман аллил .

Рӯй ҳамиди бен абди арраҳмони бен ъўФи ани раҷули ман алонсори анаи кони маъаи расӯли аллоҳ ( с ) фии сафари Фқоли лонзрни Киеви ислӣ алнабӣ ( с ) қоли фаноами расӯли аллоҳ ( с ) сами астиқзи ФрФъи раъсаи илои алсмоءи Фтлои арбъи оёти ман охири сӯраи оли умрон : « إни фии халқи алсмоўоту алأрз » алоиаҳ . . . Сами аҳўии бедаи илои алқрбаҳу ахзи сўокои Фостн ба сами тўзأи сами слии сами номи сами астиқзи Фснъи ксниъаҳи аввали марау ирўни анаи алтҳҷди алзии амраи аллоҳи ъзу ҷл .

. . . Қавла : « Фтҳҷд ба » эй болқрон , « нофилаи лак » расӯли худо танҳо бойени оят мухотабаст ки намози шаб танҳо бар вай фариза карданд ва « нофилаи лак » маънӣ онаст ки фаризаи фарзҳо аллоҳи алейк фузалои ани алФроӣзи алтии фарзҳо алейку зиёда . Қтодаҳ гуфт намози шаб дар абтдоءи ислом бар ваии фарз буд , пас мансӯхи гашт ва ӯро бтрки он рухсат доданд , бойени қавли нофилаи бмънии ттўъ ва Фзилаҳаст , ?фони алноФлаҳи мо лӣс бўоҷб мегуяд бшб намоз кун ва он турои ттўъисту фазилатӣу ғаниматӣ на воҷиб .

Қоли муҷоҳид : « нофилаи лак » эй зиёдаи лаки фии алдрҷоти лонаи ғФри лаки мо тақаддуми ман знбк ва мо тأхри Фмои амалати ман амали сӯии алмктўбаҳи Фҳии нофилаи лаки ман аҷали анаи лои тъмли злки фии куффораи алзнўбу анноси иъмлўни мо сӯии алмктўбаҳи лзнўбҳми фии кФортҳои Флисти ?лаами нофилау зиёда муҷоҳид гуфт маънӣ онаст ки бшби хез ва намоз кун ва ин намози шаби туро зиёдат дараҷотаст ки гуноҳони ту гузаштау ояндаи ҳама омирзидаанду турои ҳоҷати бкФорт он нест , ҳар намозу амал ки кунӣ берун аз Фроӣз , он ҳамаи туро зёдтӣаст ва ин ҳамаи маънии хосса тарасту мардумонро на ки эшонро ҳоҷат бидонаст куффорати гуноҳонро , ки пайвастаи хатоҳоу злтҳо бар эшон меравад , пас эшонро на нофила бошаду турои нофила . Инаст маънии қавли мақотил ва як қавл аз ибни аббос : « нофилаи лак » эй хоссаи лаку киромау атои лак ,у иқоли лўлди алўлди нофилаи лонаи зиёдаи алии алўлд .

Ва хабар дурустаст ки расӯли худо ( с ) дар охири умри қиёми шаби ҳашт ракаат кардӣ , ва ба харҷи ман алднё , « ъсии أни ибъски рбк » ъсӣу лаъли ман аллоҳи воҷиби лонаи таъолии лои идъи ани иФъли бъбодаҳи мо атмъҳми фӣаи ман алҷзоءи алии тоъотҳми лонаи лӣси ман сифатаи алғрўру луи ани қоӣлои қоли лохри тъоҳднӣу алзмнии лаълии ани анФъки Флзмаҳи сами лами инФъаҳи маъаи атмоъаҳи фӣау ваъдаи ?лаккони ғорои ?лау таъолии аллоҳи ани злк , « ибъски рбк » иқимки рбк , « мқомои мҳмўдо » эй фии мақоми Маҳмӯду ҳўи мақоми алшФоъаҳи иҳмдаҳи фӣаи алоўлўну алохрўн .

Рӯй инси бен молики ан алнабӣ ( с ) қол : иҷтмъи алмؤмнўни явми алқёмаҳи Филҳмўни Фиқўлўни луи астшФънои алии рбнои Фороҳнои ман мконнои ҳозои Фиأтўни Фиқўлўн ё одами анати абӯи анноси хлқки аллоҳи бедау асҷди лаки млоӣктаҳу ълмки асмоءи кули шайъи ءи ФошФъи лнои илои рбк ҳатто ириҳнои ман мконнои ҳозо , Фиқўли ?лаами лсти ҳноку изкри занбаи алзии асобаҳи Фистҳиии рабау локини аӣтўои нўҳои ?фонаи аввали алрсли баъсаи аллоҳи илои аҳли аларзи Фиأтўни нўҳои Фиқўли лсти ҳноку изкри хтиӣтаҳу саволаи рабаи мо лӣси ?ла ба илми Фистҳиии рабаи ман злку локини аӣтўои абрҳими халили арраҳмони Фиأтўни абрҳими Фиқўли лсти ҳноку локини аӣтўои Мӯсои ъбдои калимаи аллоҳу эътоаи алтўриаҳи Фиأтўни Мӯсои Фиқўли лсти ҳноку изкри ?лаами алнФси алтии қатли бғири нафаси Фистҳиии рабаи ман злк , Фиқўли аӣтўои исои абди аллоҳу клмтаҳу рӯҳаи Фиأтўни исои Фиқўли лсти ҳноку локини аӣтўои мҳмдо ( с ) ъбдои ғФри аллоҳи ?лаи мо тақаддуми ман занба ва мо тأхри Фиأтўннии Фоқўми Фомшии байни смотини ман алмؤмнин ҳатто астأзни алии рабии Фиؤзни лии Фозои раъйати рабии вақъат ӯ хррти соҷдои лрбии Фидънии мо шоءи аллоҳи ани идънӣ , сами қоли арФъи рأски қул исмъу сили тътаҳу ашФъи тшФъи ФорФъи раъсии Фоҳмдаҳи бтҳмидаҳи иълмниаҳ , сами ашФъи Фиҳди лии ҳдои Фодхлҳми алҷнаҳ , сами аъўди илайҳи ассонӣаи Фозои раъйати рабии вақъат ӯ хррти соҷдои лрбии Фидънии мо шоءи аллоҳи ани идънии сами иқоли арФъи Муҳамади рأски қул исмъу сили тътаҳу ашФъи тшФъи ФорФъи раъсии Фоҳмдаҳи бтҳмиди иълмниаҳ , сами ашФъи Фиҳди лии ҳдои Фодхлҳми алҷнаҳ , сами аъўди илайҳи алсолсаҳи Фозои раъйати рабии вақъат ӯ хррти соҷдои лрбии Фидънии мо шоءи аллоҳи ани идънӣ , сами иқоли арФъи Муҳамади рأски қул исмъу сили тътаҳу ашФъи тшФъи ФорФъи раъсии Фоҳмдаҳи бтҳмиди иълмниаҳ , сами ашФъи Фиҳди лии ҳдои Фодхлҳми алҷнаҳ , сами аъўди алробъаҳи Фоқўл ё раби мо бқии алои ман ҳабсаи алқуръон .

Фҳдснои инси бен молики ан алнабӣ ( с ) қоли Фихрҷи ман алнори ман қоли лои илоҳи алои аллоҳу кони фии қалбаи ман алхири мо изни барра .

Ва ани инси ан алнабӣ ( с ) ?утии болброқи Фқолу алзии бъски болҳқи лои тркбнӣ ҳатто тзмни лии алшФоъаҳ .

Ва ани каъби бен молики қоли қоли расӯли аллоҳ ( с ) : иҷмъи аллоҳи анноси явми алқёмаҳи Фокўни аноу умматии явми алқёмаҳи алии тели Фиксўнии рабии ҳалаи хзроءу иؤзни лии Фоқўли мо шоءи аллоҳи ани ақўли Фзлки алмқоми алмҳмўд .

Ва фии рўоиаҳи ахрии қол : Фокўни анои аввали ман идъӣу Ҷабраили ани ямини арраҳмону аллоҳи мо роаҳи қаблҳо , Фоқўл ё раби ани ҳозои ахбрнии анки арслтаҳи ило ? Фиқўли аллоҳи ъзу ҷли сидқ , сами ашФъи Фоқўл ё раби ъбодки ъбдўки фии атрофи аларзи қолу ҳўи алмқоми алмҳмўд .

Ва ани ҳзиФаҳи бен ?илямони қоли иҷмъи анноси фии съиди воҳиди Флои такаллуми нафаси Фикўни аввали мадъуи мҳмдо ( с ) Фиқўли лаббайку съдику алхири фии идику алшри лӣси алику алмаҳдии ман ҳудоату ъбдки байни идику бку алики лои млҷоءу лои мунҷии мнки алои алики таборакату таъолӣати сбҳонки раби албит , Фзлки қавла : « ъсии أни ибъски рбки мқомои мҳмўдо » .

Ва ани нофеъи ани ибни умри ани расӯли аллоҳ ( с ) қрأ : « ъсии أни ибъски рбки мқомои мҳмўдо » қоли иднинии Фиқъднии маъааи алии алърш . Ва қоли ибни Фнҷўиаҳи иҷлснии маъааи алии алсрир .

Ва ани абии воӣли ани абди аллоҳи қол : ани аллоҳи ъзу ҷли атхзи абрҳими хлилоу ани соҳбкми халили аллоҳу акрами алхлқи алии аллоҳ , сами қрأ : « ъсии أни ибъски рбки мқомои мҳмўдо » , қоли Фиқъдаҳи алии алърш .

Ва ани абди аллоҳи бен саломи қол : азои кони явми алқёмаҳи иؤтии бнбикм ( с ) Фиқъди байни ядии алрби ъзу ҷли алии алкрсӣ . Ва ани Лайси ани муҷоҳиди фии қавлаи ъзу ҷл : « ъсии أни ибъски рбки мқомои мҳмўдо » қоли иҷлсаҳи алии алърш .

Аълами ани асҳоби алҳдиси аллазӣна ҳам нақулла алохбору хзнаҳи алосори атФқўои алии ани ҳозои алтأўили саҳеҳу ани аллоҳи ъзу ҷли кон қабл халқаи алошёءи қоӣмои бзотаҳи сами халқи алошёءи ман ғайри ҳоҷаи ?лаи илоҳо бали изҳори қудратау ҳикматаи лиърФи вуҷӯдау тавҳидау камоли илмау қудратаи бзҳўри афъолаи алмтқнаҳи алмҳкмаҳу халқи лнФсаҳи ършои астўии алайҳи комаи шоءу ҳўи алони мстўи алии аршаи комаи ахбри ан нафсау ани лами икн қабл злки мстўёи алайҳу лӣси ақъодаҳи мҳмдои алии алърши мўҷбои ?лаи сафаи алрбўбиаҳ ӯ мхрҷо Аёа ани сафаи алъбўдиаҳи бали ҳўи рафъи лмҳлаҳу изҳори лшрФаҳу тафзили ?лаи алии ғайраи ман халқа .

« ва қул раби أдхлнии мадхали сидқу أхрҷнии махраҷи сидқ » алмдхл : алодхолу алмхрҷ : алإхроҷи ҳумои масдарони мъдўлон , муфассирон гуфтанд нузули ин ояти он гуҳ буд ки расӯли худоро ҳиҷрат фармуданд ба Мадина аз онки кофарони Қурайши қасди ҳалок вай карданду абӯи толибу хадиҷа ҳар ду рафта , на ҳишмати абӯи толиби монда ки ҷФоءи кофарон аз вай боз доштӣ , на неъмату моли хадиҷа ки азии кофарони азу давр доштӣ , пайвастаи перони эшон астҳзоء мекарданд , шоирон ҳаҷв мегуфтанд , кӯдакон санг меандохтанд , занон аз бомҳо хок мерехтанд , вонгаҳи бъоқбт дар дори алндўаҳи сарону сарварони эшон баҳам шуданд дар тадбири он ки то ӯро чигуна ҳалок кунанд ! ! Ҷабраил омад ва гуфт эй Сайиди хез аз Маккаи беруни шӯ , шаҳр бимикён бигзор аллоҳи таъолӣ чунин мефармоед ки то ба Мадина ҳиҷрат кунӣ , расӯли худои бФрмони аллоҳи таъолӣ аз Макка берун шуд , ҷое расед ки онро ҳзўраҳ гӯйанд , онҷои боистод рӯй сӯй Макка кард гуфт :у аллоҳи ании лои илми анки аҳби алблоди илои аллоҳу аҳби аларзи илои аллоҳу луи лои ани алмшркини ахрҷўнии мнки мо харҷат , пас аз онҷо бирафт то ба ғори савр , Ҷабраил омад ва оят оварад : « ва қул раби أдхлнӣ » яъне алғор , « мадхали сидқу أхрҷнӣ » ман алғор , « махраҷи сидқ » худованди ман даровари марои дарин ғор дар оварадӣ баростӣу некуӣу берун бар марои азин ғори беруни барадии баростӣу некуӣ . Ва ҷамоатӣ муфассирон гуфтаанд ки ин ояти он гуҳ фурӯ омад ки дар Мадина мешуд , эй раби адхлнии алмдинаҳи адхоли сидқ эй адхолои ҳуснои ло арӣ фӣаи мо акраҳу ахрҷнии ман Маккаи ихроҷи сидқи лои алтФти илоҳо бқлбӣ .

Ва қили адхлнии Макка яъне оми алФтҳу ахрҷнии минҳои омно . Ва қили духулаи фии алрсолаҳу хурӯҷаи ммои иҷби алайҳи фӣҳо ғайри муқассири фии таблиғи алрсолаҳ . Ва қили маъноаи адхлнии ҳайси мо адхлтнии болсдқу ахрҷнии болсдқ эй лои тҷълнии ммни адхли бўҷаҳу ахрҷи бўҷаҳи ?фони зои алўҷҳини лои икўн амино ъанд аллоҳи ъзу ҷл , «у аҷъли лии ман лднки слтонои нсиро » эй қувваи алқдрау алҳҷаҳ ҳатто ақими бҳмои динку қади аҷоби аллоҳи ъзу ҷли дъоءаҳу аъламаи анаи иъсмаҳи ман аннос , Фқоли ҷлу ъз : «у аллоҳи иъсмки ман аннос »у қол : « أлои إни ҳизби аллоҳи ҳам алмФлҳўн »у қол : « лизҳраҳи алии аддӣни каллау луи караи алмшркўн » .

Ва қоли алклбӣ : султонаи алнсири итоби бен асиди астъмлаҳи расӯли аллоҳ ( с ) алии аҳли Макка ,у қоли антлқи Фқди астъмлтки алии аҳли аллоҳ яъне Маккаи факони шадидани алии алмриби линои ллмؤмнин , Фқоли лоу аллоҳи лои аълами мтхлФои итхлФи ани алслоаҳи фии ҷимоъаи алои зарбати ънқаҳи ?фонаи лои итхлФи анҳо алои мунофиқ , Фқоли аҳли Макка ё расӯли аллоҳи тстъмли алии аҳли аллоҳи итоби бен асиди рҷлои ҷоФё , Фқоли расӯли аллоҳ ( с ) ании раъйати Фимои ирии алноӣми кони итоби бен асиди ?утии боби алҷнаҳи Фохзи бҳлқаҳи албоби Фқлқлҳои қлқолои шадидан ҳатто фатҳи ?лаи Фдхлҳои Фоъзи аллоҳ ба алисломи лнсртаҳи алмуслимӣни алии ман ириди злмҳми Фзлки алслтони алнсир .

Ва қоли алҳсн : алслтони алсиФ ,у қоли саҳли бен абди аллоҳ : яъне лсонои интлқи ънк .

« ва қул ҷоء алҳақ » эй алислому аддӣн , «у зҳқи алботл » алкФру алшрк .

Ва қили ҷоءи алқуръону дайни арраҳмону ҳлки алшитону бтлти ибодаи алоўсон .

Ривоят карданд аз ибни аббосу ибни масъӯд ки гуфтанд рӯзи фатҳи Маккаи расӯли худо ( с ) сесад ва шаст бутро дид гирди каъба дар ниҳода , ҳар қавмӣ аз мушрикон батон худро баробар худ дошта ва дар дасти расӯл ( с ) мхсраҳ эй буд фарои пеш батон мешуд ва он мхсраҳ бар чашму шикам эшон мезад ва мегуфт блФзи ширину баёни пари офарин , бФрмони худои осмону замин : « ҷоء алҳақу зҳқи алботл » ва он батон бар вай дар май афтоданду мушрикони таъаҷҷуб ҳаме карданд ва бо якдигар мегуфтанд : мо рأинои рҷлои асҳри ман Муҳамад .

. . . « إни алботли кони зҳўқо » ибтлу изўл ва алҳақ ибқӣу идўм , зҳқи бтлу зҳқт нафса мотт .

Дар қуръони ботил бар чаҳор ваҷҳ ояд : яке бмънии дурӯғи гуфтану дурӯғи зани доштан чунонк дар сӯра алмؤмн гуфт : «у хусри ҳнолки алмбтлўн » эй алмкзбўни болъзоб , ҳамонаст ки дар сӯра алҷосиаҳ гуфт : « иўмӣзи ихсри алмбтлўн » ва дар анкабут : « إзои лортоби алмбтлўн » ва дар сӯраи алмсобиҳ : « лои иأтиаҳи алботли ман байни идиаҳу лои ман халафа » эй лои иأтии алқуръони алткзиби ман алктби алтии канти қиблау лои иҷии ءи ман баъдаи китоби Фикзбаҳ . Ваҷҳи дувум ибтоласт бмънии иҳбот чунонк дар сӯра албқраҳ гуфт : « лои тбтлўои сдқоткм » эй лои тҳбтўҳои болмну алозӣ , ҷой дигар гуфт : « أтиъўои аллоҳу أтиъўо алрасулу лои тбтлўои أъмолкм » . Ваҷҳ сеюм ботиласт бмънии зулм , кқўлаҳ : « лои тأклўои أмўолкми бинкми болботл » яъне болзлм . Ваҷҳ чаҳорум ботиласт бмънии ширк , кқўлаҳ : « ҷоء алҳақу зҳқи алботл » яъне зҳби алшрки ибодаи алшитон .

. . . « إни алботл » яъне алшрк , « кони зҳўқо » лӣси ?лаи асли фии аларзу лои фаръи фии алсмоء , Флзлки қоли зҳўқои назираи фии алънкбўт : «у аллазӣнаи омнўои болботлу кФрўои биллоҳ »у фии алнҳл : « أи Фболботли иؤмнўн » .

Қавла : «у ннзли ман алқуръон » қроءти басарӣ «у ннзл » бтхФиФаст , « ман алқуръон » ман даровард то бадоне ки қуръон ки фурӯд омад наҷми наҷм фурӯ омад чизи чиз чунонк брўзгори буии ҳоҷат буду лоиқи вақт буд . Ва қили манҳо ҳнои ллтбиин . Ва қили манҳо ҳнои зиёдаи васла , кқўлаҳ : «у атхзўои ман мақоми إброҳими мусаллои иғФри лаками ман знўбкми шаръи лаками ман аддӣни иғзўои ман أбсорҳми раби қади отитнии ман алмалик » кули злки салаи фии алклому наҳваи касӣр , « мо ҳўи шФоء » ман кули доءи лмои фӣаи албркоту идФъи аллоҳ ба ксирои ман алмкораҳ ,у фии алхбр : ман лами истшФи болқрони Флои шифоаи аллоҳ , «у раҳмаи ллмؤмнин » баёну биркау ҳудоу савоби лои инқитоъи ?лаи фии таловата , «у лои язиди алзолмини إлои хсоро » лткзибҳм Аёа Физдоди хсорҳм .

«у إзои أнъмнои алии алإнсон » болмолу алсҳаҳу аломн , « أърз » ани зкрноу дъоӣно . Қили ҳўи ом ,у қили нзлти фии алўлиди бен алмғираҳ , « أърз » ани зикри мо кони фӣаи ман алсқму алзрру алФқр қабл злк , «у нأии бҷонбаҳ » эй баъди бнФсаҳи ани алқёми бҳқўқи нъми аллоҳу аързи ани алдъоءу алобтҳол . Ва қил « нأии бҷонбаҳ » аъҷби бнФсаҳи лони алмъҷби мтбоъди ани аннос , «у إзои мисаи алшр » эй асобаҳи алмрзу алФқру алхўФ , « кони иؤсо » қнўтои ани алхир ва ман ҳамди аллоҳи субҳонаи лонаи лои исқи бтФзли аллоҳи таъолии алии ибода . Қрأи ибни омир : «у ноءи бҷонбаҳ » ммдўдо мисли ноءу ҳўи мқлўби ман ноӣ мисли : ройу роء ,у қили ман алнўءу ҳўи алнҳўзу алқём ,у қрأи Ҳамзау алксоӣӣ : « ноӣ » бксри алнўну амолаҳи алҳмзаҳ ,у қрأи абӯи Амру ъосму нофеъ : « ноӣ » бФтҳи алнўну амолаҳи алҳмзаҳу албоқўни бФтҳи алнўну алҳмзаҳи алии алтФхиму ҳўи аллғаҳи алъолӣа .

« қул » ё Муҳамад , « кули иъмли алии шоклтаҳ » эй алии дайнау нията . Ва қили алии хлиқтаҳу табиата . Ва қили алии мазҳабау тариқата , ФолкоФри иъмли мо ишбаҳи тариқатаи ман алоъроз ъанд алонъом ва алиأс ъанд алшдаҳ ,у алмؤмни иФъли мо ишбаҳи тариқатаи ман алшкр ъанд алрхоءу алсбр ва алоҳтсоб ъанд алблоء , алотарӣ анаи қол : « Фрбкми أълми бмни ҳўи أҳдии сбило » асўби триқоу асҳи мзҳбоу ҳўи алмؤмни алзии ло иърз ъанд алнъмаҳу ло ииأс ъанд алмҳнаҳ .

Қавла : «у исӣлўнки ани алрўҳ » сабаби нузули ин ояти он буд ки корвони Қурайш аз Макка ба шом мешуд бтҷорт ,у гузаргоҳи эшон Мадина буд , чун онҷои расиданд аз ҷуҳудон Мадина пурседанд аз кори Муҳамаду ҳол ӯ ки шумо дар ваии чгўиид ва дар китоби шумо аз наът вай чист ? эшон гуфтанд ӯро аз се чиз пурсед : аз асҳоби Каҳф ва аз зўи алқрнин ва аз рӯҳ , агар қиссаи асҳоби Каҳфу зў алқрнин гуяд ва ҷавоб диҳад пайғомбараст ва агар нагӯяд пайғомбар нест , ва агар аз рӯҳ ҷавоб диҳаду баён он кунад пайғомбар нест ва агар ҷавоби надиҳад ва баён накунад пайғомбараст , пас чун бимика боз омаданд аз расӯли худо ( с ) ҳар се пурседанд : қиссаи асҳоби алкҳФу зўи алқрнин дар сӯраи алкҳФ фурӯ омад аз осмон ва эшонро баён кард ва дар рӯҳ сухан нагуфт то Ҷабраил омад ва оят оварад , «у исӣлўнки ани алрўҳи қул алрўҳи ман أмри рабӣ » .

Акнӯн уламои дайнро хилофаст ки муроди бойени рӯҳ ки аз вай пурседанд чист ? қтодаҳ гуфт : Ҷабраиласт бадалели қавла : « назул ба алрўҳи алأмин , алии қлбк » , алӣ ( ъ )у ибн аббос гуфтанд Фриштаҳи ист дар осмон ки ӯро ҳафтод ҳазор рӯйаст , дар ҳар рӯеи ҳафтод ҳазор забон , дар ҳар забонӣ ба ҳафтод ҳазор луғати худоиро ъзу ҷл тасбеҳ мекунаду раби алъзаҳ аз ҳар тасбеҳии мулкӣ май офаринад ки дар олами қудс бо Фриштгон май пурд то бқёмт , муҷоҳид гуфт : рӯҳ халқӣанд аз халқи худои ъзу ҷл дар осмон бар сӯрат банӣ одам ки эшонро дасту пой ва аъзо чунонаст ки одамиён , ва эшонро акл ва шурбаст аммо на одамиёнанд ва на Фриштгон , бойени қавлҳо « қул алрўҳи ман أмри рабӣ » таъвил онаст ки : ман халқи рабӣ .

Ҳасан гуфт : рӯҳи ӣнҷо қуръонаст ки мушрикон аз расӯли худо ( с ) пурседанд ки ин қуръон ки дод бтў ва аз куҷо расед бтў ? ҷавоби эшон ин омад : « қул алрўҳи ман أмри рабӣ » эй ман ваҳии рабӣ ва ман ъндаҳ , кқўлаҳ : « أўҳинои إлики рўҳои ман أмрно » . Ва қили ҳаии алрўҳи алтии яҳёи баҳои албдни сأлўаҳи ани злку ани ҳақиқатау кайфиятау мавзеаи ман албдну злки мо лами ихбри аллоҳи субҳонаи аҳдоу лами иъти илмаи аҳдои ман ибода , Фқол : « қул алрўҳи ман أмри рабӣ » эй ман илми рабӣу анкми лои тълмўнаҳ .

Қоли абди аллоҳи бен бурӣда : мо иблғи алҷну алонсу алмлоӣкаҳу алшётини илми алрўҳу лақади моти расӯли аллоҳ ( с ) ва мо идрии мо алрўҳ , қавла : « ва мо أўтитми ман алълми إлои қлило » болозоФаҳи илои илми аллоҳи ъзу ҷл . Ва қил « ва мо أўтитми ман алълми إлои қлило » яъне смониаҳ ва ъушрин ҳрФо .

«у лӣни шӣнои лнзҳбни болзии أўҳинои إлик » яъне алқуръон , эй луи шӣнои лмҳўноаҳи ман улқулуб ва ман алктбу лзҳбно ба ман аларз ҳатто лои иўҷди ?лаи асар , « сами лои тҷди лак ба ълинои вкило » эй лои тҷди ман ткли радаи алик . Ва қили алўкилҳо ҳнои бмънии алкФил , эй лои тҷди кФилои измни лаки ани иأтики бмои ахзи мнк .

« إлои раҳмаи ман рбк » астсноءи лӣси ман алаввали алмънии локини раҳмаи мнои адрктки Фбқии фии қлбку фии қулӯби алмؤмнину қоли ибни ҷрир : маъноаи локинаи лои ишоءи злки раҳмаи ман рбку тФзло , « إни фазлаи кони алейк кбиро » ҳайн арслк набиёу анзли алейк ктобоу ҷълки Сайиди валади одаму аътоки алмқоми алмҳмўд .

Рӯй Њишоми бен ърўаҳи ани абӣаи ани абди аллоҳи бен Амр : ани расӯли аллоҳ ( с ) харҷу ҳўи мъсўби алрأси ман вҷъи Фсъди алмнбри Фҳмди аллоҳу аснии алайҳи сами қол : ё аиҳо анноси мо ҳзаҳи алктби алтии тктбўни актоби ғайри китоби аллоҳи иўшки ани иғзби аллоҳи ъзу ҷли лктобаҳи Флои идъи врқоу лои қлбои ало ахз манеҳ , қолўо ё расӯли аллоҳи ФкиФи болмؤмнину алмؤмноти иўмӣз ? қоли ман ?ераади аллоҳ ба хирои абқии фии қалбаи лои илоҳи алои аллоҳ .

Ва рӯй ани абди аллоҳи бен Амри қол : ани аввали мо тФқдўни ман динкми аломонаҳу охири мо тФқдўни ман динкми алслоаҳу лислини қавму лои дайни ?лааму ани ҳозои алқуръони тсбҳўни иўмо ва мо Фикм манеҳ шайъи ء , Фқоли раҷули Киеви икўни зок ё бо абди арраҳмону қади асбтноаҳи фии қлўбноу асбтноаҳи фии мсоҳФнои нълмаҳи абноءноу иълмаҳи абноؤнои абноءҳми илои явми алқёмаҳ , қоли исрӣ ба фии лайлаи Физҳби бмои фии алмсоҳФу бмои фии улқулуб , сами қрأи абди аллоҳ : «у лӣни шӣнои лнзҳбни болзии أўҳинои إлик » .

Ва қоли аксрўои алтўоФи болбит қабл ани ирФъу инсии анноси маконау аксрўои тлоўаҳи алқуръон қабл ани ирФъ , қолўои ҳзаҳи алмсоҳФи трФъи ФкиФи бмои фии судӯри алрҷол ? қоли исрии алайҳи Лайло Фисбҳўн манеҳ Фқроءу инсўни қавли лои илоҳи алои аллоҳи Фиқўлўни фии қавли аҳли алҷоҳлиаҳу ашъорҳми Фзлки ҳайни иқъи алайҳими алқўлу қоли лои тқўми алсоъаҳ ҳатто ирҷъи алқуръони ман ҳайс назул ?лаи дуӣ кадуии алнҳли Фиқўли алрби ъзу ҷли мо болаки Фиқўл ё раби мнки харҷату алики аъўду атлӣу лои иъмл беатлӣу лои иъмл бе .

« қул лӣни аҷтмъти алإнсу алҷн » сабаби нузули ин ояти он буд ки аҳбор яҳуд гуфтанд ё Муҳамад агар пайғомбарӣ бар сиҳҳати набуввати хеш нишоне биор , муъҷиза Эй бинмоӣ , чунонк Мӯсо намӯд аз Асоу яди Байзоу ғайри он ки ин қуръон ки ту овардае ва даъвӣ мекунӣ ки касе мисли он натавонад оварад агар аз ҳозирони вақт касе нест ки мисли он биорад ва аз он оҷизаст аз ғоӣбон кас бошад ки мисли он тавонад овардан . Ин сухани ҷҳўдонст , аммо мушрикони Қурайш худ мегуфтанд : луи ншоءи лқлно мисли ҳозои мо агар хоҳем мисли ин қуръон биоварем ки ин нест магари ахбори гузаштагону афсонаҳои пешинён , чунонк эшон гуфтанд мо низ гўӣим ва тавонем , раби Алъоламин бҷўоби эшон ин оят фиристод : « қул лӣни аҷтмъти алإнсу алҷн » эй Муҳамади эшонро бигӯӣ агар ҷину инс баҳам оянд то мисли ин қуръон биоранд натавонанд , «у луи кони бъзҳми лбъзи зҳиро » мъинои иъоўни бъзҳм баъзан . Қоли Ассадӣ : лои иأтўни бмслаҳи лонаи ғайри махлуқу луи кони мхлўқои лотўои бмслаҳ .

«у лақади срФнои ллнос » эй зкрноу бино « фии ҳозои алқуръон » ллнос , яъне лоҳли Макка , « ман кул мисли » эй ман кули синфи ман алтрғибу алтрҳибу анбоءи алаввалину алохрину зикри алҷнаҳу алнор . Ва қили лӣси алмроди болмслҳо ҳнои алклмаҳи алсоӣраҳ , анмои алмрод ба ман кули шайъи ءу навъи ман алкломи алзии иҷби алоътбор ба , « Фأбии أксри аннос » эй аксари аҳли Макка , « إлои кФўро » ҷҳўдои ллҳқи лонаами ақтрҳўои алоёти баъди зуҳӯри алмъҷзот , Фзлки қавла : «у қолўои лни нؤмни лак ҳатто тФҷри лно » ибн аббос гуфт ашрофи Қурайши наздики каъба баҳам омаданд : Утбау шебаи писарони рабеъау абӯи Сафёни бен ҳарбу алнзри бен алҳрсу абӯи албхтрии бен Њишому алосўди бен алмтлбу змъаҳи бен алосўду алўлиди бен алмғираҳу абӯи ҷаҳли бен Њишому абди аллоҳи бен абии Умияу Умияи бен халафу алъоси бен воӣлу набӣау мнбаҳи писарони ҳуҷҷоҷ , ин снодиди Қурайши ҳама баҳам омаданд ва бо якдигар гуфтанд Муҳамадро ҳозир кунед то нахусти бҳҷт бо ваии сухани гўӣими иқомати узри хешро , он гуҳ чун сар боз занад тадбири кор вай мекунем , кас фиристоданду расӯлро хонданд , расӯли худо ( с ) боямону рушди эшон азими ҳарис буд , бтмъи онки имони оранд зуд бархесту пеш эшон рафт , ботФоқ гуфтанд Муҳамади доне ки дар миёни қавми хеши ойин нав оварадӣу кори нави сохтӣ ва дар дайни обоءўи аҷдоди хеш таън задӣу пиронро ҳурмат надоштӣу худоёни моро носазо гуфтӣу парокандагӣ дар миёни ҷамъи мо афкандӣ , акнӯн сухани мо бтҳқиқ бишинав , агар мол мехоҳӣу мақсӯди ту ҷамъ моласт мо турои чандон моли диҳем ки бар ҳамаи афзӯни шӯй дар мол , ва агар шарафу раёсату сарварӣ талаб мекунӣ мо турои Сайиду сарвар худ гардонем , ва агар малик мехоҳӣ туро бар худ подшоҳ кунему ҳама фармон бурдор ту шавем , ва агар бо ту деваст ки бар ту ғалаба кардаасту туро ранҷа мекунад мо ббзлу ҷоҳу моли табибони ҳозиқро бадасти орем то туро мудовимат кунанд , расӯли худо ( с ) гуфт : мо бе мо тқўлўни мо ҷӣткми бмои ҷӣткм ба атлби амўолкму лои алшрФи Фикму лои алмалики алайкуму локини аллоҳи бъснии аликми рсўлоу анзли алии ктобоу амрнии ани акўни локини бшироу нзирои Фблғткми рисолаи рабӣ ва насиҳҳат лакам

эй қавми ман он мард наам ки шумо мепиндоред ва дар ман он нест ки шумо май гўӣид ва онч оварадам на бидон оварадам то бар шумо раёсату шараф ва малик ҷӯям , ё мол ва неъмат хоҳам , ман пайғомбари хдоому фиристодаи ваии бшмо , маро баҳақ фиристод ва китоб дод то дӯстонро ббҳшту каромати ҷовдони бишорати даҳуму душманонро бдўзху азоби бекарони бими даҳум , ман пайғоми аллоҳи таъолии расонидаму рисолати гзордм ва насиҳат кардам , агар қабул кунед шуморо ъзи ду ҷаҳон буду Наими ҷовдон , агар қабул накунед ман сабр кунам то аллоҳи таъолӣ ҳукм кунад миёни ман ва шумоу кори баргузор чунонк худ хоҳад .

Эшон гуфтанд эй Муҳамад агар ончи мо гуфтем ва бар раъии ту арза кардем наме шинавӣ ва наме пазирӣ , пас бидон ки ин Макка ҷое тангаст , танги маишату танги об аз худованд хеш бихоҳ то ин кӯҳҳои Макка аз ҷой бар гирад то ҷой бар мо фарох гардад , ва аз чашмаҳо оби фарохи кушояд ва ҷӯйҳо равонанд то мо кишт зор кунему боғ ва бустон созем чунонк дар шомаст ва дар Ироқ , инаст ки раб Алъоламин гуфт : «у қолўои лни нؤмни лак ҳатто тФҷри лнои ман алأрзи инбўъо » , ъосму Ҳамзау ксоиӣу ёқӯби тФҷри бФтҳ то ва тахфиф хонанд , боқии бзм тоу ташдид чунонк дар ҳарф сонӣаст ботФоқ . Аллоҳ таъолӣ гуфт ҷли ҷалолаи кофарон Қурайш гуфтанд мо бтў имон наёрем эй Муҳамад то он гуҳ ки чашмаи оби гушойӣ аз баҳри мо дар замини Макка ,у маънии тФҷри тшққу алФҷри алшқу алтФҷири ллмболғаҳ , « инбўъо » айнан инбъи минҳои алмоء .

« أўи ткўни лаки ҷина » эй ҳоӣту бустон , « ман нахайл » ҷамъи нахли каъбаду убайд , «у ънби ФтФҷри алأнҳори хилолҳо » эй васатҳо , « тФҷиро » мараи баъди ахрӣ .

« أўи тсқти алсмоءи комаи заъмати ълинои ксФо » бФтҳи сини қроءт ъосмасту нофеъу ибни омири ҷамъи ксФаҳу ҳаии алқтъаҳи боқии бскўн син хонанд , ксФо яъне тбқоу иштиқоқаи ман ксФти алшии ءи азои ғтитаҳ , аз ақтроҳоти эшон яке ин буд ки имон наёрем то он гуҳ ки осмони фурӯи афканӣ бар мо пора пора гашта чунонк гуфтӣ ки брстохиз чунон хоҳад гашт . Ва гуфтаанд пеш аз нузули ин оят аз осмони он ояти фурӯи омада буд ки : « إни ншأи нхсФи баҳами алأрз أў насиқт алайҳими ксФои ман алсмоء » пас эшон бостҳзоء боз гуфтанд ки имон наёрем бтў то он гуҳ ки аз осмони тибқии фурӯи афканӣ бар мо чунонк худ гуфтае , « أўи тأтии биллоҳ » ё худоиро оре то туро гувоҳӣ диҳад чунонк май гӯйӣ ки хоҳад омад рӯзи растохези бдоўрӣ , «у алмлоӣкаҳи қбило » яъне тأтии баҳам ҳатто нроҳми муқобилау муъоинаи ишҳдўни лаки болнбўаҳ . Ва қили қбило эй зминоу кФилои алии сидқи дъўоку вФоӣки болўъду алўъид . Ва қили қбило эй муҷтамаъин иҷтимои алқбоӣл , иқол қаблат ба ақбли қиболаи комаи тқўли кФлт ба акФли кФолаҳу кзлки қавли анноси қади тақаббули фалони бҳзо эй такаффул ба .

« أўи икўни лаки байти ман зхрФ » яъне ман зҳб , иқоли зхрФти алшии ءи азои кмлти зината . Ва қавла : « ҳатто إзои أхзти алأрзи зхрФҳо » эй камоли зинатҳо , ва аз ақтроҳи эшон ин буд ки аз худованди худ хоҳ то турои хонае заррин диҳад ва ганҷҳои зару сим бар ту кушояд то бе ниёзи шӯй аз онки турои ббозор бояд рафту талаби маош бояд кард , чун эшон ин гуфтанд расӯли худо ( с ) ҷавоб дод : мо анои болзии исأли рабаи ҳозо ва мо беъсати аликми бҳзоу локини аллоҳи бъснии бшироу нзиро .

« أўи тараққии фии алсмоء » ин яке ҳикоятаст аз қавли абди аллоҳи бен абии Умияи алмхзўмии писари ъоткаҳи бинти абди алмтлби ибни амма алнабӣ ( с ) Фқол : лои аўмни бк абадан ҳатто ттхзи илои алсмоءи салмои сами тараққии фӣау анои анзр ҳатто тأтиҳоу тأтии бктоби ман алсмоءи фӣаи ман раби Алъоламин илои абди аллоҳи бен абии Умияи ании қади арслт мҳмдо набиё Фомн бау садақау аллоҳи луи отитнӣ ба аизои лмои амнати бку лои сдқтк , « қул субҳони рабии ҳилли канти إлои бшрои рсўло » эй луи қудрати алии мо тридўни лукнати ?илҳоу аллоҳи муназзаҳи ани алшрику лсти анои алои одмёи мслкми хснии ман бинкми болрсолаҳи Форслнии аликм . Бар қроءти ?маккейу шомӣ , « қоли субҳони рабӣ » эй қоли Муҳамади мҷибои ?лаами расӯли худо ( с ) ҷавоб эшон дод ва гуфт агар марои қудрату қӯти он будӣ ки шумо хостед он худоӣ будӣу аллоҳ таъолӣ покаст аз шарику анбоз , ман башарӣам ҳамчун шумоу онч шумо мехоҳед дар қудрату қӯт башар нест .

« ва мо манъи анноси أни иؤмнўо » ман алоямон , « إзи ҷоءҳми алҳдӣ » эй алнабӣу алқуръон , « إлои أни қолўо » эй алои қўлҳм , « أи баъси аллоҳи бшрои рсўло » эй ?ҳуллои баъси маликои рсўло инкор карданд бонки аллоҳи таъолии башарӣ аз ҷинси эшон брсўлӣ фиристод , гуфтанд чаро на Фриштаҳ Эй фиристодӣ ва надонистанд ки тонс аз таҷонуси хезаду тноФр аз тхолФ буд , ҳар касро инс бо ҷинси худ буд , агар пайғомбари Фриштаҳ будӣ одамиро бо вай инс набӯдӣ балки вайро нафрат будӣ ва на муқтазии ҳикмат будӣ , чун эшон чунин гуфтанд раби Алъоламин ҷавоб эшон дод : « қул луи кони фии алأрзи малоика » бадали алодмиин , « имшўн » комаи имшии ибни одам , « мутмаинин » мстўтнини аларз , « лнзлнои алайҳими ман алсмоءи маликои рсўло » лонаи лои ирсли илои халқи алои мо кони ман ҷинса ликўнўо манеҳ ақблу илайҳи асраъи пас кофарон гуфтанд : ва ман ишҳди лаки анки расӯли аллоҳ ? он кист ки гувоҳӣ диҳад туро ки расӯли худоӣ ? аллоҳи таъолии бҷўоби эшон ин оят фиристод : « қул » ё Муҳамад , « кафии биллоҳи шҳидои бинӣу бинкм » бонии расӯла . Ва қили алмънии ании ашҳади аллоҳи алии ании блғткми мо амрнии бтблиғаҳу аҷтҳдту анкми кФртми лишҳди лии алайкуми явми алқёмаҳ ,у интисоби шҳидои алии алтмииз ӯ алии улҳол эй кафии аллоҳи фии ҳоли алшҳодаҳ , « إнаҳи кони бъбодаҳи хбиро » бмои кон , « бсиро » бмои икўн .

« ва ман иҳди аллоҳи Фҳўи алмҳтд » эй ман вифқаи аллоҳи ллоимони Фҳўи алзии аҳтдӣу асоби алршод , « ва ман излл » ихзлаҳ , « Флни тҷди ?лаами أўлёءи ман дуна » иҳдўнҳм , «у нҳшрҳми явми алқёмаҳи алии вҷўҳҳм » қили исҳбўни алайҳо ,у қили имшўни алайҳо . Ва ани инс : ани рҷлои қол ё расӯли аллоҳи Киеви иҳшри алкоФри алии виҷҳаи явми алқёмаҳ ? Фқоли ани алзии амшоаҳи алии рҷлиаҳи қодири ани имшиаҳи алии виҷҳа .

Ва ани абии ҳрираҳи қоли қоли расӯли аллоҳ ( с ) : иҳшри анноси явми алқёмаҳи салосаи асноф : синфи ?машаау синфи ркбону синфи алии вҷўҳҳм , қил ё расӯли аллоҳу Киеви имшўни алии вҷўҳҳм ? қол : ани алзии амшоҳми алии ақдомҳми қодири ани имшиҳми алии вҷўҳҳм , « ъмёу бкмоу смо » агар касе гуяд чунаст ки дарин ояти эшонро бикрӣу гунаҳгӣу нобенаӣ сифат кард ? ҷой дигар гуфт : «у раъии алмҷрмўни алнори смъўои лҳои тғизоу зФирои даъвои ҳнолки сбўро » , ҷавоб онаст ки ибн аббос гуфт : « ъмё » лои ирўни шиӣои исрҳм , « бкмо » лои интқўни бҳҷаҳ , « смо » лои исмъўни шиӣои исрҳм . Мақотил гуфт : аввал ки аз хок бар оянд бенанд ва гӯйанд ва шунаванд то он гуҳ ки ндоء : « ахсؤои фӣҳоу лои тклмўн » шунаванд пас аз он гунгу кар ва нобӣно гирданд . Ибни ҷрир бар акс ин гуфта : қоли ҳайни ихрҷўни ман қбўрҳми икўнўни бҳзаҳи алсФаҳи сами ирўну интқўну исмъўн , « клмои хубат » эй ани аллҳби маъаи бқоءи ҳурҳо ва аслҳо , « здноҳми съиро » тўқдои Флои евтар абадан . Ва қил : « клмои хубат » баъзи алнирони аштълти баҳами нори ахрии ман ҷҳаҳи ахрии фаҳми мъзбўни бнори баъди нор . Ва қили клмои хмдту нзҷти ҷлўдҳму лҳўмҳми бдлҳми аллоҳғайриҳо лизўқўои алъзоб .

« злки ҷзоؤҳм » эй злки алъзоб . Ва қили алъмӣу алсму алхрси бсбб « бأнҳми кФрўо » бмҳмд ( с )у анкрўои албъсу алншўру қади сабақи тафсира , «у қолўои أи إзои кнои ъзомоу рФото » ибни касӣру абӯи Амру ъосму Ҳамза : « أи إзо , аӣно » ҳар ду ҳарф бостФҳом хонанд , нофеъу ксоиӣу ёқӯб : « أи إзо » бостФҳом хонанд ва « ано » бхбр , ибни омири бъкс ин хонд : « азо » бхбр ва « аӣно » бостФҳом . Ва ҳамчунин хилофаст дар ояти гузаштаи ҳам дарин сурат ва ҳам дар сӯраи алръд .

« أу лами ирўо » ин ҷавоби мункирон баъсаст , эй ӯ лами иълмўо яъне ҳам иълмўн , « أни аллоҳи алзии халқи алсмоўоту алأрзи қодири алии أни ихлқи мслҳм » эй ҳам мақруни бони аллоҳи холиқи алсмоўоту аларзу холқҳми абтдоءу ммитҳми Флми анкрўо алоъодаҳ мегуяд он худовандӣ ки қодираст бар офариниши осмону замин бо шиддату қӯту бузургии он , қодираст бар офариниши одамӣ бо заъфу ҳақорати вай дар ҷанби он , ҷой дигар гуфт : « лхлқи алсмоўоту алأрзи أкбри ман халқи анноси أи أнтми أшди хлқои أми алсмоء » , «у ҷаъли ?лаами أҷло » эй вқтои лъзобҳму аҳлокҳм , « лои риби фӣа » анаи отиҳми ҷўобои лқўлҳм : « أўи тсқти алсмоءи комаи заъмати ълинои ксФо » . Ва қили фии алоиаҳи тақдиму таъхир , тақдираи халқи алсмоўоту аларзу ҷаъли ?лаами аҷлои лои риби фӣаи қодири алии ани ихлқи мслҳм , « Фأбии алзолмўн » эй алмшркўн , « إлои кФўро » ҷҳўдои бзоки алаҷалу ҳўи албъсу алқёмаҳ .

Қавла : « қул луи أнтми тмлкўни хзоӣни раҳмаи рабӣ » қили хзоӣни алрзқ ,у қили алрҳмаҳҳо ҳнои алмол , « إзои лأмсктми хшиаҳи алإнФоқ » эй лбхлтму амсктми ани алсдқаҳ ва мо ҷдтми кҷўди аллоҳи субҳонау таъолии хшиаҳи аломлоқу алФқр , амлқу анФқу аъдму асрми бмънии воҳид . Ва қили хшиаҳи ани иФниаҳи алонФоқ , ҳозои ҷавоби лқўлҳм : « лни нؤмни лак ҳатто тФҷри лнои ман алأрзи инбўъо » , «у кони алإнсони қтўро » эй бхилои ммско ,у алонсонҳо ҳнои алкоФри хоссаи комаи қоли ъзу ҷл : « إни алإнсони лрбаҳи лкнўд » эй кФўр «у إнаҳи лҳби алхири лшдид » эй ман аҷали ҳуби алмоли бахил .