Қавлаи таъолӣ : «у кули إнсони أлзмноаҳи тоӣраҳ » яъне амалау ҷаддау оқибата , тоӣр номӣаст ки араб дар мавзе фол ниҳанду бештарин дар мавзеи тшأм истеъмол кунанду қуръони бойени маънии фурӯи омадаи онҷо ки гуфт : «у إни тсбҳми сиӣаҳи итирўои бмўсӣ ва ман маъааи أлои إнмо тоӣрҳм ъанд аллоҳи қолўои атирнои бку бмни мъки қол тоӣркм ъанд аллоҳ »у Мустафо ( с ) гуфта : лои адуӣу лои тайра , аммо дарин ояти тоӣри ҷад мардумаст бахт ӯу амал ӯу саранҷоми кор ӯ ҳар чаҳ худ кунад ё кунанд бо ӯ .
Абӯ убайда гуфт : « тоӣраҳ » эй ҳаззаи алзии қзии ?лаи ман хайр ӯ шар ӯ съодаҳ ӯ шқоўаҳ , муштақи ман қўлҳм : тори саҳмаи азои зуҳри насиба ,у фии злки ҳаҷаи алии алмътзлаҳу алқдриаҳи фии илзоми алтоӣраҳу алтоӣри мо қзии алайҳими ман алшФоءу алсъодаҳ .
Садӣ гуфт : « тоӣраҳ » эй китобаи алзии итири илайҳи явми алқёмаҳи фии ънқаҳ , яъне амалаи фии ънқаҳи Фикўни фии аллзўми колтўқи ллънқ .
Ва қоли муҷоҳид : мо ман мавлуди иўлди алои фии ънқаҳи варақаи мактуби фӣҳо шқӣ ӯ Саид ,у хси алънқи лонаи мавзеи алқлодаҳу алғлу алсмаҳ . Ва қил « أлзмноаҳи тоӣраҳ »
Яъне исрнои ?лаи амалаи алзии ҳўи омилаи хиро ӯ шроу ағриноаҳ ба , ва ба қол алнабӣ ( с ) : аъмлўои Фкли муяссари лмои халқи ?ла , « ва нахарҷ ?лаи явми алқёмаҳ » ёқӯб «у ихрҷ » хонд болёӣ ва фатҳҳоу зми алроء , яъне ихрҷи ?лаи злки алтоӣри явми алқёмаҳ , « ктобо » эй фии ҳоли кунаи ктобоу ҳўи насби алӣ улҳол мегуяд берун ояд он амал ӯу бахт ӯ рӯзи қиёмати нома Эй гашта , « ктобо » эй мктўбо ӯ зои китобу алФъли алии ҳозои ман харҷ , боқии Фроء « ва нахарҷ » хондаанд болнўну змҳоу касри алроء , яъне нахарҷ нҳни ?лаи ктобоу алмхрҷи ҳўи аллоҳи ъзу ҷлу алкитоби мансӯби лонаи мафъӯл бау алФъли алии ҳозои ман ахрҷ мегуяд беруни орем ӯро фардои номае , « илқиаҳ » ибни омир « илқоаҳ » хонд бзм ёу фатҳи лоаму ташдиди қофу алФъли алии ҳзаҳи алқроءаҳи ман лқитаҳи алмзъФи алъайни алзии итъдии илои мафъӯлин эй илқии алонсони злки алкитоб яъне иؤтоаҳи номае ки дар даст ӯ диҳанд .
Боқии Фроء « илқоаҳ » хонанд бФтҳ ёу сукӯни лоаму тахфифи қоф ,у алўҷаҳи анаи ман лақии алзии итъдии илои мафъӯли воҳид , тқўл : лақии фалони алшии ءу алҳоءи замири алмФъўл ба , яъне ктобои илқоаҳи бъинаҳу иқрءўаҳи блсонаҳи номае ки онро бинад , « мншўро » ғайри мтўии лимкнаҳ қроءтаҳ мегуяд онро кушода бинаду кушода дар даст ӯ дода ояд то хондани он ӯро мумкин гардад , ва « мншўро » бар ҳар ду қроءти насби алӣ улҳол бошад .
« ақрأи ктобк » қавли ӣнҷои мзмрст яъне иқоли ?лаи ақрأи ктобк , эй китоб аъмолк гуфтаанд ки ҳар одамиро саҳифаи кирдори вай дар гардани вай бастаанд бар мисоли қаллодае , чун аз дунё берун шавад он саҳифа дар наварданд , пас дар қиёмат ки ӯро зинда гардонанд саҳифа аз ҳам боз кунанду пеши дидаи ваии оранд ва гӯйанд : « ақрأи ктобк » . Қтодаҳ гуфт : сиқрأи иўмӣзи ман лами икни қорӣои фии алднё , « кафии бнФски алиўми алейк ҳсибо » эй кафии нФску албоءи зоида , « ҳсибо » эй мҳосбоу қили ҳокмо ,у қили шоҳдо ,у ҳўи мансӯби алии алтмииз .
Ҳасан басарӣ гуфт : инат адли росту инсофи бсзо ки банда бар худ довар буд ва бар худ гувоҳӣ диҳаду шумори худ худ кунад , ва гуфтаанд саёқи ин калима бар сиблат таҳдидасту ваъид чунонк касеро бими диҳӣу гӯйӣ : соҳосбки ореи бикунами шумори ту « ман аҳтдии Фإнмои иҳтдии лнФсаҳ » эй ман аҳтдии илои алршоди ?фони савоби аҳтдоӣаҳи ?ла , « ва ман зли Фإнмои изли алайҳо » эй ман зли ани алршоди Фълёу боли алзлол , «у лои тзри возраҳи визри أхрӣ » алўзри алҳмл , иқол : визрати кзо эй ҳмлтаҳу саммии алўзири взирои лонаи иҳмли аўзори алмалик эй иҳмли аъбоءи малака , таъвили ин оят бар ду ваҷҳаст : яке онаст ки лои иؤохзи аҳади бзнби ғайраи ҳечкасро бгноаҳ дайгарӣ нагиранд , чунонк ҷой дигар гуфт : « ва мо ҳам бҳомлини ман хтоёҳми ман шайъи ءу إни тдъи мсқлаҳи إлии ҳамлҳо ло иҳмл манеҳ шайъи ء » . Ваҷҳ дигар онаст ки : лӣси лоҳди ани иъмли знбои лони ғайраи амалаи касро насазад ва на раво буд ки гуноҳӣ кунад ки дайгарии ҳамон гуноҳ кардааст , ва ин чунонаст ки куффор Қурайш гуфтанд : « إнои вҷднои обоءнои алии أмаҳу إнои алии осорҳми мҳтдўн » .
. . . Қавла : « ва мо кнои муаззабин ҳатто набаъс рсўло » ҳозои далели алии ани алоямони самъӣу анмои иҷби алоҷобаҳи болдъўаҳу алқбўлу болблоғу алтоъаҳи болрсолаҳи маънӣ оят онаст ки ҳеҷ қавмро ҳаргиз азоб накунем на азоби истисол дар дунё ва на азоби дӯзах дар уқбо то нахусти пайғомбариро боишон фиристем то тавҳиду шаръи мари эшонро баён кунад ва бигӯед ки бандаро савобу уқоби бчист , бача ӯро дар биҳишти оранд ва аз баҳр чаҳ ӯро дар дӯзах кунанд .
Аммо касе ки дар айёми фатрат аз дунё берун шавад рисолат бова норасида , ҳукм вай онаст ки Мустафо ( с ) гуфт : иқўли алҳолки фии алФтраҳи явми алқёмаҳи раби лами иأтнии китобу лои расӯлу иқўли алмътўаҳи раби лами тҷъли лии уқалои аъқл ба хироу лои шроу иқўли алмўлўди раби лами адрки алъамали Фтўзъи ?лаами нори Фиқоли рдўҳо ӯ адхлўҳои Фирдҳо ӯ идхлҳои ман кони фии илми аллоҳи съидои луи адрки алъамалу имски анҳо ман кони фии илми аллоҳи шқёи луи адркаҳи алъамали Фиқўл Аёӣ ъситми ФкиФи луи русулии болғиби атткм ,у фии рўоиаҳи ахрии Фиأхзи мўосиқҳми литиънаҳи Фирсли илайҳами ани адхлўои алнори Фўи алзии нафаси Муҳамади бедаи луи дхлўҳои канти алайҳими брдоу сломо .
«у إзои أрднои أни нҳлки қария » яъне фии алднё , « أмрнои мтрФиҳо »
Яъне ксрноу қўино , иқоли амри амр банӣ фалон эй қавӣ ,у амрўои илои ксрўои феълии ҳозои икўни амри мутаъаддии амру қади икўни феъли болФтҳи мутаъаддии феъли болксри комаи тқўли шутури зайду штртаҳи ано , ин қроءт оммааст , ва аз абӯи Амр : « أмрно »
Бтшдид ривоят кардаанд ,у алўҷаҳи анаи манқӯли болтзъиФи ман амри азои ксру алмроди ксрно , аизои ёқӯб : « омрно » хонд Бамаду тахфиф ,у ҳозои أшҳру أксри фии Алъарабияу алўҷаҳи анаи манқӯли болҳмзаҳи ман амри алқўми азои ксрўоу омртҳми анои азои ксртҳми Фҳўи алии аФълт , ва гуфтаанд : « أмрнои мтрФиҳо »
Маънӣ онаст ки : амрнои ҳам болтоъаҳи алии лисони рсўлҳм , « ФФсқўои фӣҳо »
эй хрҷўои ани амрноу тмрдўои фии кФрҳм , ҳозои кқўли алқоӣл : амртаҳи Фъсӣу ании болмтрФини алҷборини алмтслтину алмулуку хсҳми боломри лони ғайриҳам табаъи ?лаам , ва гуфтаанд : « амрно » болтшдид эй слтно , « мтрФиҳо »
Яъне ҷълнои ?лаами إмраҳу слтонои Фъсўои фӣҳоу алмтрФи алзии абтраҳи алнъмаҳу саъаи алғзоء ҳатто ъдои таврау тғӣ ,у алтрФаҳи алнъмаҳу ғулом мтрФ нааъам албдн , « Фҳқи алайҳои алқўл »
эй зуҳри сидқи хабари аллоҳи анҳуам анҳми лои иؤмнўн . Ва қили ваҷаби алайҳои мо въди алии алФсқи бқўли собиқи лои иқъи фӣаи халаф , « Фдмрноҳои тдмиро »
эй аҳлкнои анносу хрбнои алдёр , иқоли дмри идмри дморои азои ҳлку дмри аҳлк ,у фии алҳдис : ман атлъи ман сири боби бғири изни Фқди дмр , эй ҳлку алсири алшқ ва рӯй ман назари фии сири боби ФФқӣти айнаи Фҳўи ҳадару ммои итълқи болоиаҳ . мо
Рӯй Муъаммари ани алзҳрии қол : дахли расӯли аллоҳ ( с ) иўмои алии зайнабу ҳўи иқўли лои илоҳи алои аллоҳи ?вили ллърби ман шари қади ақтрби фатҳи алиўми ман радами иأҷўҷу мأҷўҷ мисли ҳозоу ҳалқи ибҳомау алтии тлиҳо , қолати зайнаб ё расӯли аллоҳи анҳлку Финои алсолҳўн ? қоли нъми азои ксри алхбс .
« ва кам أҳлкнои ман алқрўни ман баъди Нӯҳ » мавзе кам насб , боҳлкно эй аммои касӣрау алқрўни аҳли кули асру иқъи алӣ алзмон . Фқили моӣаҳу ъшрўни сана . Ва қили моӣаҳи сана . Ва қили арбъўн сана мегуяд чанд ки мо ҳалок кардем аз гуруҳи гуруҳ аз ҷаҳонёну ҷаҳони дорон аз пас Нӯҳ аз он ҳаст ки шинохтаанд чун оди пешин ва чун оди пасин : самуду ъмолқаҳу қаҳтон ва ҳаст аз он ки аҳл насаб шиносанд эшонро чун ҷосиму ҷдису тсму аҳли ҷӯу аҳли ғмдону сҳору вбор , Фҳлтарӣ ?лаами ман боқӣаи минҳои қоиму ҳсиди лои иълмҳми алои аллоҳ .
« ман кони ириди алъоҷлаҳ » кони ӣнҷо слтаст ва раво бошад ки бмънии икн буд , яъне : ман икни ириди алъоҷлаҳу оҷила дунёаст , наъти биҷои исми ниҳодау оҷила аз он гуфт ки дар пеши охирати афтода ,у алмънии ман икни ириди баъамалау тоъатау исломаи алднё , « ъҷлнои ?лаи фӣҳо мо ншоء » эй алқдри алзии ншоءи ман албсту алтқтир , « лмн наред » ан нааҷҷал ?лаи шиӣо . Қоли алзҷоҷ : аҷҷали аллоҳи лмни ?ераади ани иъҷли ?лаи мо ишоءи аллоҳи лӣси мо ишоءи ҳў , ин оят дар шаъни мунофиқон фурӯ омад ки бо расӯли худо ( с ) ғзў мекарданду мақсӯди эшон аз он ғзўи ғанимати ин ҷаҳонӣ буд на савоби он ҷаҳонӣ , раб алъзаҳ гуфт : « ъҷлнои ?лаи фӣҳо мо ншоء » алии қадари астҳқоқҳми бсҳомҳми ман алғнимаҳ , « сами ҷълнои ?лаи ҷаҳаннам » лкФраҳ ва нафоқа , « ислоҳо » идхлҳо , « мзмўмо » эй млўмо , « мдҳўро » эй мтрўдои мбоъдои ман раҳмаи аллоҳ ,у алдҳри алтрд ва манеҳ қавлаи таъолӣ : « ман кули ҷониби дҳўро » , иқоли дҳртаҳи адҳраҳи дҳроу дҳўрои азои боъдтаҳи ънк .
« ва ман أроди алохраҳу саъии лҳои саъйҳо » амали бтоъаҳи аллоҳ , «у ҳўи муъмин » ириди дайни алислом , « Фأўлӣки кони съиҳм » эй ъмлҳм , « мшкўро » мҷзёи алайҳи ҷзоءи ҳусно . Ва қил : « мшкўро » мқбўло . Ва қил : « мшкўро » эй мҳФўзои ?лаам ҳатто идхлҳми аллоҳи алҷнаҳ , алшкри ман аллоҳи разӣу мсўбаҳу ҳўи шакури мсиб . Қоли аллоҳи ъзу ҷл : « Фإни аллоҳи шокири алӣам »у тқўли лохики шукри аллоҳи съик эй разӣаи мнку ҷзоки алайҳ ,у қавла : « Флои куфрони лсъиаҳ » . Ва қавла : « Флни икФрўаҳ » эй лои зёъи алии ъмлкму лни тҳрмўои аҷра .
« куллан намад » куллан мансӯб ба намад «у ҳؤлоء » бадали ман куллан ва алмънӣ назайд ътоءи баъди ътоءу нътии мараи баъди ахрӣу шиӣои баъди шайъи ءи ҳؤлоءи ман алмؤмнину ҳؤлоءи ман алкоФрин , « ман ътоءи рбк » яъне алднёу ҳаии мақсумаи байни албру алФоҷр ,у фии алхбр : алднёи арзи ҳозири иأкли минҳои албру алФоҷр , « ва мо кони ътоءи рбки мҳзўро » эй лои иҳзри алрзқи фии алднёи алии аҳади мؤмнои кон ӯ коФроу анмои алохраҳи ҳаии дори алҷзоء .
« анзри Киев » кули мо фии алқуръон , анзри Киеви маъноаи аъҷби Киеви иқўли аллоҳи таъолӣ , « анзр » ё Муҳамад , « Киеви Фзлнои бъзҳми алии баъз » фии алхлқу алхлқу саъаи алрзқу зиқау анноси фии злки мтФоўтўн , «у ллохраҳи أкбри дараҷоту أкбри тФзило » эй аттафовути ҳноки Акбару аъзами лони аттафовути фӣҳо ман ваҷҳин : аҳдҳмои болҷнаҳу алнор ,у ассонии болдрҷоти фии алҷнаҳу алдркоти фии алнор , Фқд рӯй ан алнабӣ ( с ) қол : ани байни аъло аҳли алҷнаҳу асФлҳми дараҷаи колнҷмтарӣ фии мшорқи аларзу мғорбҳо
Маънӣ оят онаст ки мардум дар дунё мутафовитанд дар халқу халқу рӯзӣу аҳволи маош , яке тавонгар , яке дарвеш , яке азиз , яке залил , яке хуши хуй , яке бади хуй , яке муқӣм , яке ғариби яке бемор , яке тани дурусти яке бо шодӣ , яке бо андӯҳ , яке бо офият , яке бо балоу меҳнат , ин ҳамаи аллоҳи таъолӣ дар азал қисмат кардау бахшидаи миёни халқи хеш ва эшонро дарин аҳвол бар якдигар афзӯнӣ додау дараҷоти эшон зибр якдигар бардошта . Ҳамонаст ки онҷо гуфт : « нҳни қсмнои бинҳми мъиштҳми фии алҳёҳи алднёу рФънои бъзҳми фавқи баъзи дараҷот » , ҷои дигар баён кард ки ин тафовути дараҷот аз баҳр чаҳ ниҳод гуфт : «у ҳўи алзии ҷълкми хлоӣФи алأрзу рафъи бъзкми фавқи баъзи дараҷоти либлўкми фии мо отокм » то шуморо биёзмоед дар онки шуморо дод то шуморо мутӣъ ёбад ё осӣ , шокир бинад ё носипос . Ибн ҷрир гуфт : « анзри Киеви Фзлнои бъзҳми алии баъз » ин тафзил дар кор дайнаст на дар кори дунё , эй бъзҳми осри алохраҳи ФўФқнои ллршоду бъзҳми осри алднёи Фхзлноаҳ « лои тҷъли маъаи аллоҳи إлҳои охир » улхитоби ллнбӣ ( с )у алмрод ба умматау иҷўзи ани икўни алтқдир : қул ё Муҳамади аиҳо алонсон , лои тҷъли маъаи аллоҳи ?илҳо охири Фтқъди мзмўмо » измки аллоҳу алмлоӣкаҳу алмؤмнўн , « мхзўло » ихзлки аллоҳу лои инсрк .
Ва қили маънии Фтқъди Фтъҷз , иқоли фалони қоъди ани алшии ء эй оҷизи анҳу , зиди қавла : соъи фии алхир .