Қавлаи таъолӣ : «у лои тқўлни лшии ءи إнии фоили злки ғдо » раби алъзаҳи ҷли ҷалолаи андарин ояти Мустафо ( с )ро тأдиб мекунад то дар ҳар чаҳ гуяд ва ҳар кор ки кунад дар он истиснои биҷои орад , яъне ки бо машйати аллоҳи таъолии афканд ва гуяд : ани шоءи аллоҳ ,у сабаби нузули ин ояти он буд ки чун ӯро аз қиссаи асҳоби алкҳФу зўи алқрнин ва рӯҳ пурседанд ваъдаи ҷавоб бФрдо дод ва нагуфт ани шоءи аллоҳ то Ҷабраили чиҳил рӯз аз вай боз монад ,у брўоитии понздаҳи рӯз ,у брўоитии се рӯз ,у расӯли худо ( с ) аз вои истодани Ҷабраил ( ъ ) ғамгину андўҳгни гашт ва мушрикон гуфтанд : ани мҳмдои қади вдъаҳи рабау қлоаҳ , пас Ҷабраил фурӯ омаду таскини дили Мустафоро ( с )у таслияти вайро ин оят фурӯ оварад : « мо вдъки рбк ва мо қулӣ » ва ӯро истисно фармуд дар ҳар кор ки пеш гирад бойени оят ки : «у лои тқўлни лшии ءи إнии фоили злки ғдо , إлои أни ишоءи аллоҳ » яъне азои қиллати лшии ءи ании фоили ғдои Фқли ани шоءи аллоҳи лонки лои тдрии ?итам злкам иъўқи дуни вуқуъаи ъоӣқи Фидхли фии миъодки халаф ,у ҳозои Улуғади исми лкли ҳайни тстқблаҳу луи илои синӣн .

Рӯй абӯи ҳрираҳи қоли қоли расӯли аллоҳ ( с ) : лои итми имони алъбд ҳатто истснии фии кули калома .

Ва рӯй ани сулаймони набии аллоҳ ( ъ ) қоли атўФи аллилаҳи алии моӣаҳи амрأаҳи кули амрأаҳи мнҳни телади ғломои изрби болсиФи фии сиблати аллоҳи ФтоФи лилтӣзи алии моӣаҳи амрأаҳи Флми таҳаммули мнҳни амрأаҳи ғайри воҳидаи валадати нисфи инсону луи астснии лўлди моӣаҳи ғуломи кули ғуломи иқотли Форсо .

. . . «у азкри рбки إзои нсит » қавли ибни аббос ва ҳасан онаст ки : азои нсити алостсноءи сами тазаккурати Фостсн чун истисно фаромӯш кунӣ он гуҳ ки бо ёд ояд истисно кун , азинҷост ки бмзҳби ибни аббос агар касе савганд ёд кунад ва пас аз як сол истисно кунад , истисно дуруст бошад . Ва бқўли ҳасан то дар он маҷлис ки дар он савганд меравад нишаста бошад истиснои дуруст буд , чун аз он маҷлис бархест пас аз он дуруст набошад ,у мазҳаби фуқаҳоу аҳл фатво онаст ки истисно дар савганди муттасил бояд ва гарна дуруст набошад .

Аммо астсноء дар имони иҷмоъи аъимма салафасту шиори аҳли суннат , чунонк гӯйӣ : анои муъмини ани шоءи аллоҳ , на онк дар асли имони бандаи шак май даройад ки шак дар асл имон куфраст , локин дар хотамати он шак май даройад ва дар камоли он банда надонад ки хотамати кори вайу саранҷоми имони вай чун хоҳад буд , ва низ камоли имон худ надонад ки камоли имон дар камол аъмоласт ва дар броءт аз нифоқ , ва ин ҳар ду хислат бар банда пӯшидааст . Ва қили анмои сҳи алостсноءи фии алоямони тأдбои бзкри аллоҳи фии кули ҳолу аҳолаҳи лломўри кулҳо илои машйаи аллоҳи Фқди адаби аллоҳи субҳонаи набӣаи Фқол , «у лои тқўлни лшии ءи إнии фоили злки ғдо , إлои أни ишоءи аллоҳ » Фтأдби расӯли аллоҳ ( с ) фии кули мо кони ихбри анҳу мълўмои кон ӯ мшкўко ҳатто

Қоли лмои дахли алмқобр : ассаломи алайкуми аҳли дори қавми муъминину анои ани шоءи аллоҳи бкми лои ҳуқуқ ,у аллҳўқи баҳами ғайри машкӯки фӣау локини муқтазии алодби бзкри аллоҳу рабти аломўр ба .

. . . «у азкри рбки إзои нсит » қоли ъкрмаҳи маъноа : азкри рбки азои ғазабат .

Ва қоли вҳби мактуби фии алонҷил : ибни одами азкрнии ҳайни тғзби азкрки ҳайни ағзби Флои амҳқки Фимни амҳқу азои зулмати Флои тнтсри ?фони нусратии лаки хайри ман нсртки лнФск . Қоли Ассадӣу алзҳоки ҳозои фии алслоаҳ

Лқўлаҳ ( с ) : ман насӣ салоа ӯ номи анҳо Флислҳои азои зикрҳо .

Ва қили маъноаи азкри рбки азои нсити шиӣоу силаи ани изкрки злки ?фони зкрку ало « ва қул ъсии أни иҳдини рабии лأқрби ман ҳозои ршдо » эй ъсии ани идлнии алии мо ҳўи аршади ман ҳозои алзии нситаҳ ва мо ҳўи аслаҳ лӣ манеҳ . Қоли алҳсн : « лأқрби ман ҳозои ршдо » яъне ман ибодаи алоўсон ,у қоли алзҷоҷи қул ъсии ани иътинии рабии ман алоёту алдлолоти алии набувватии мо икўни ақрби ман алршду адли ман қиссаи асҳоби алкҳФу злки ани алқўми сأлўаҳи ани қиссаи асҳоби алкҳФи алии ваҷҳи алъбод .

«у лбсўои фии кҳФҳми слоси моӣаҳи синӣн » қтодаҳ гуфт : ин ҳам сухан аҳл китобаст ки дар муддати лбси асҳоби Каҳф мухталиф буданд , ҳамчунонк дар адади эшон мухталиф буданд , то қавмӣ гуфтанд : « слоси моӣаҳ » ва қавмӣ гуфтанд : слосмоӣаҳу тсъи синӣн , раби Алъоламин бҷўоб эшон гуфт : « қул аллоҳи أълми бмои лбсўо » яъне анҳми лами иълмўоу ан илмҳо ъанд аллоҳ ,у далел бар қавли қтодаҳи қроءти ибн масъӯдаст : «у қолўоу лбсўои фии кҳФҳм » аммо қавли ҷумҳӯр муфассирон онаст ки ин ахбор ҳақаст ҷли ҷалола аз муддати лбс эшон мегуяд диранги эшон дар он ғор аз он рӯз ки дар ғор шуданд то он рӯз ки эшонро бингихтнди сесад ва на сол буд ,у бойени қавл « қул аллоҳи أълми бмои лбсўо » маънӣ онаст ки : қул лмни ҷоءку заъми анҳо аксар ӯ ақали аллоҳи аълами бмои лбсўоу қади ахбри бзлк эй Муҳамади эшонро бигӯӣ ки дар муддати лбси эшон бхлоФ афтодаанд , аллоҳи таъолӣ донотараст бони муддат ва он чунонаст ки аллоҳи таъолӣ хабар дод сесад ва на сол .

Ва қил « аллоҳи أълми бмои лбсўо » анҳо ҳўи ллбсҳми баъди мўтҳми илои замони Муҳамад ( с ) ,у қоли ибни ҷрири қолати алиҳўди анҳми лбсўои мнзи дхлўои алкҳФи илои иўмнои слосмоӣаҳи сана , Фқоли аллоҳи бали лбсўои фии кҳФҳми илои явми мўтҳми слосмоӣаҳи санау тсъу синӣну аллоҳи аълами бмои лбсўои баъди мўтҳми илои иўмно .

Қроءти Ҳамзау ксоиӣ : « слоси моӣаҳи синӣн » музофаст бе тнўини боқӣ бтнўин хонанд ,у анмои ҳасани алтнўини фии алмоӣаҳи лонҳои нзлту лӣси фӣҳо зикри алснини Флмои аштбаҳи алии алсомъини алслосмоӣаҳи анҳо аъўомам шҳўрам айёми нзлти синӣни Фобқии злки макона , комаи феъли бтнўини алқўорири фии сӯраи алонсони Фикўни бдлои ман слосмоӣаҳу қили фӣаи тақдиму таъхир эй лбсўои фии кҳФҳми синӣни слосмоӣаҳ ва ман лами инўни ҷаъли слосмоӣаҳи музофаи илои синӣни лони алҷмъи ҳўи аласлу ҳўи алмроди ази алмънии слосмоӣаҳи ман алснин ,у анмои қили слосмоӣаҳи санаи актФоءи блФзи алвоҳади ани лафзи алҷмъи лонаи иълми ани алмоӣаҳи лои изоФи илои алвоҳади фии алмънӣу ани рҷлоу амрأаҳи фии қўлки моӣаҳи раҷулу моӣаҳи амрأаҳи ирод ба алҷмъу алксраҳ , «у аздодўои тсъо » эй аздодўои алии слосмоӣаҳи лбси тсъи синӣн . Қили анмои ҳаии слосмоӣаҳи санаи болшмсиаҳу аздодўои тсъои болқмриаҳи лони фии кули санаи итФоўти аҳади ъушри иўмои Фикўни маҷмӯи злки тсъи синӣну ашҳрои Фозрби ани зикри алошҳри лони алкломи фии зикри алснин .

« қул аллоҳи أълми бмои лбсўо » ммни ихтлФи фии злк , « ?лаи ғайби алсмоўоту алأрз » мо ғоби фӣҳо ани алъбод , « أбср бау أсмъ » аллФзи лафзи аламру алмънии алтъҷб , эй мо абсри аллоҳи таъолии лкли мавҷӯд ва мо асмъаҳи лкли мсмўъ , « мо ?лаам » эй лоҳли алсмоўоту аларз , « ман дуна » дуни аллоҳ , « ман вале » Носир , «у лои ишрки фии ҳукмаи أҳдо » Флиси лоҳди ани иҳкми бҳкми лами иҳкм ба аллоҳ ,у қрأи шомӣ : «у лои тшрк » болҷзми алии алнҳӣ эй лои тшрки аиҳо алонсони фии ҳукмаи аҳдо .

«у атли мо أўҳии إлик » эй ақрأи алқуръон ё Муҳамаду атбъи мо фӣа « лои мубаддили лклмотаҳ » яъне мо ибдли ҳозои алқуръони мубаддили иўмои комаи бадали алиҳўди аллазӣнаи злмўои қўлои ғайри алзии қили ?лаам : қоли аллоҳи ъзу ҷл : « إнои нҳни нзлнои аззикру إнои ?лаи лҳоФзўн » .

Ва қил « лои мубаддили лклмотаҳ » эй лои кизби фии меодау лои халафи лқўлаҳ , «у лни тҷди ман дунаи млтҳдо » яъне вузароу млҷоء , млтҳди алрҷли мо иъдли илайҳи ман Заҳиру алолтҳоди алонҳроФи илои мавзе ӯ ило Авн манеҳ , саммии аллҳди лъдўлаҳи ани сўоءи алснну алмлҳди алмнҳрФи ани алсроти алмстқиму кзлки аллоҳду алмлтҳд .

«у асбри нФск » нзлти фии алмؤлФаҳ ва ҳам ъиинаҳи бен ҳсни алФзорӣу алоқръи бен ҳобсу зўи ваҳму злки анҳми атўо алнабӣ ( с ) қабл ани аслмўоу ъндаҳи сҳибу хбобу аммору омири бен Фҳираҳу мҳҷъу абӯи зру салмони алфорисӣ ,у алии салмони шмлаҳи қади арақи фӣҳоу бедаи хўсаҳи ишқҳои сами инсҷҳо , Фқоли ъиинаҳ аммо иўзик ё Муҳамади риҳи ҳؤлоءи Фўи аллоҳи лақади озонои риҳҳм , сами қоли нҳни содоти музир ва ашрофҳо ?фони аслмнои аслми анносу ани абинои абии аннос ва мо имнънои ман атбоъки алои ҳؤлоءи Фнҳи ҳؤлоء ҳатто нтбък ӯ аҷъли лнои мҷлсоу ?лаами мҷлсо , Фонзли аллоҳи таъолӣ : «у асбри нФск » алоиаҳ . . . Ва қади мзии фии сӯраи алонъом . Ва қоли қтодаҳи ҳзаҳи алоиаҳи маданӣау қади нзлти фии асҳоби алсФаҳу конўои сабъи моӣаҳи раҷули Фқроءи фии масҷиди расӯли аллоҳ ( с )у лзмўаҳи лои ирҷъўни илои туҷҷорау лои илои заръу лои илои зръ , ислўни салоау интзрўни ахрии Флмои нзлти ҳзаҳи алоиаҳи атоҳми расӯли аллоҳ ( с ) Фқол : алмҳёи мҳёкму алммоти ммоткми марҳабои болзини амрати ани асбри нафасии мъҳми Фҷлси илайҳаму кони баъди злки иأтиҳму иҷлси илайҳаму конўои исмўни азёФи алислому самяти алсўФиаҳи фии аҳадии алмқолтини баҳаму аслаи сафии Фодркти алзмаҳи алўоў .

«у асбри нФск » эй аҳбси нФск ё Муҳамад , « маъаи аллазӣнаи идъўни рбҳм » иъбдўну изкрўни рбҳм , « болғдоаҳу алъшӣ » тарафии алнҳор яъне салоаи алсбҳу алъср ,у қили ҳам аллазӣнаи ишҳдўни алслоаҳи алмктўбаҳ ,у қили ?ераади алоҷтмоъи ллзкр . Ва ани ибни аббоси қоли мар алнабӣ ( с ) бъбди аллоҳи бен равоҳау ҳўи изкри асҳоба . Фқоли расӯли аллоҳ ( с ) аммо анкми алмлأи аллазӣнаи амрнии аллоҳи ани асбри нафасии мъҳм , сами телаи ҳзаҳи алоиаҳ : «у асбри нФск » илои қавла : «у кони أмраҳи Фрто » , « иридўни виҷҳа » яъне иридўнаҳ ва мо ъндаҳ , «у лои тъди ъиноки анҳуам » эй лои тасарруфи бсрки илои ғайриҳам ман зўии алҳиӣоту алзинаҳ , тқўли ъдои кзои азои ҷоўзаҳу ъдои анҳу азои ансрФи анҳу ,у ҳўи лозиму мтъду алнҳии ллъину алмроди соҳибҳо , « таред зинаи алҳёҳи алднё » эй мридои маҷолисаи алоғнёء , ҳоли сарфи илои алостқболи лои анаи ҳукми алии набӣаи бородтаҳ , « зинаи алҳёҳи алднёу лои ттъи ман أғФлно » яъне Умияи бен халафи алҷмҳӣ , « أғФлнои қалба » эй хзлноаҳи лтркаҳи алтоъаҳу ахлиноаҳи ани аззикру ҳўи алқуръон . Ва қил : « أғФлнои қалба » эй вҷдноаҳи ғоФлои соҳёу лами нсмаҳ бмо насам ба қулӯби алмؤмнини ммои ибини Флоҳҳм , комаи қол : « кутуби фии қлўбҳми алإимон » ман қўлҳми бъири ғФли лами икни алайҳи самау китоби ғФли лами икни алайҳи аъҷом , «у кони أмраҳи Фрто » тҷоўзои ллҳқу хрўҷои анҳуу аслаи ман алсбқу алъҷлаҳ , иқоли фарси фарт эй сабқати алхилу фарти манӣ қавл эй сабақ . Ва қили ?ераади тФритоу тзииъоу амри фарти мзиъи мтҳоўн бау маъноаи зиъи амрау ътли айёмаи ази тарки алоямону алостдлоли боёти аллоҳ .

« ва қул алҳақ ман рбкм » эй табин алҳақ ман рбкму ҳозои алкитоби ҳў алҳақ ман рбкм , « Фмни шоءи Флиؤмн ва ман шоءи ФликФр » ҳозои ваъиду астғноءи лои ризоу адн , кқўлаҳ : « омнўо ба أўи лои тؤмнўо » , «у қили маъноаи қул ё Муҳамади лҳؤлоءи аллазӣнаи ағФлнои қлўбҳми ани зкрно алҳақ ман рбкму илайҳи алтўФиқу алхзлону бедаи алҳдӣу алозлоли иҳдии ман ишоءи Фиؤмну изли ман ишоءи ФикФру лӣси илои ман злки шайъи ءу лсти бторди алмؤмнини лҳўокми ?фони шӣтми Фомнўоу ани шӣтми ФокФрўои Фонкми ани кФртми Фқди аъди лаками рбкми алии кФркм норо аҳоти бкми сродқҳоу ани омнтму атътми ?фони лаками мо васфи лоҳли тоъата .

Ва қоли ибни аббос : « Фмни шоءи Флиؤмн » яъне ман шоءи аллоҳи ?лаи алоямони омн ва ман шоءи ?лаи алкФри куфр ,у ҳўи қавла : « ва мо тшоؤни إлои أни ишоءи аллоҳи раби Алъоламин » .

« إнои أътдно » эй ҳёноу ҷълнои ътодоу алътоди алмъди алсобти аллозм , « ллзолмин » аллазӣнаи ъбдўои ғайри аллоҳ , « норо أҳоти баҳами сродқҳо » эй аҳдқти баҳами алнори ман ҷамеъи ҷўонбҳм , кқўлаҳ : « ?лаами ман ҷаҳаннами мҳод ва ман Фўқҳми ғўош » . Ва қили алдхону аллҳби иҳити баҳам қабл вусӯли алнори илайҳаму ҳўи алзли алзии зикри аллоҳи ъзу ҷли фии қавла : « антлқўои إлии зилли зии слоси шуъаб » ,у қоли алклбии ҳўи ънқи ихрҷи ман алнори Фиҳити болкФори колҳзираҳ . Ва қоли ибни аббоси ҳўи ҳоӣти ман нор . Ва ани абии Саиди алхдрии қол : сродқи алнори арбаъаи ҷдри ксоФаҳи кули воҳиди минҳои масираи арбаъӣни сана , « إни истғисўои иғосўо » яънеу ани истмтрўои имтрўо , « бмоءи колмҳл » кдрдии алзит ӯ алнҳоси алмзоб , таъвила :у ани истсқўои исқўо . Қоли муҷоҳид : алмҳли алқиҳу алдм . Ва қоли алзҳок : моءи асваду ани ҷаҳаннами сўдоءу моؤҳои асвад ва шаҷарҳо суд ва аҳлҳо суд , « ишўии алўҷўаҳ » эй инзҷҳо ҳатто исқти лаҳмҳо .

Қоли Саиди бен ҷбири азои ҷоъи аҳли алнори астғосўои бшҷраҳи алзқўми Фиأклўни минҳои сами исби алайҳими алътши Фистғисўни Фиғосўни бмоءи алмҳлу ҳўи алзии қади антҳии ҳураи Фозои аднўаҳи ман аФўоҳҳми антсрти ман ҳураи лҳўми вҷўҳҳми алтии қади сиқтати анҳо алҷлўд , « бӣси алшроб » эй алмҳл , «у соءти мртФқо » эй соءти алнори мткأ , тқўли артФқ эй тўкأи алии мрФқаҳ . Қоли муҷоҳиди соءти мҷтмъои ман маънии алмроФқаҳ . Ва қили соءти алнори мҷлсоу мстқрои сами зикри мо въди алмؤмнин , Фқол : « إни аллазӣнаи омнўоу ъмлўои алсолҳоти إнои лои нзиъи أҷри ман أҳсн амалан » яъне аҷри ман аҳсан амалан манеҳам ФҳзФи алъоӣд ,у қил « إнои лои нзиъи أҷри ман أҳсн амалан » эътирозу алхбри мо баъда .

Ва ҳўи қавла : « أўлӣки ?лаами ҷиноти адан » эй иқома , « тҷрии ман тҳтҳми алأнҳори иҳлўни фӣҳо » эй илбсўни фии алҷнаҳ , « ман أсоўри ман зҳб » ҷамъи асўраҳу асўраҳи ҷамъи савор . Қоли Саиди бен ҷбир : иҳлии кул воҳид манеҳам салосаи ман алосоўр : воҳиди ман Фзаҳу воҳиди ман зҳбу воҳиди ман лؤлؤу иўоқиту канти алосоўраҳи ман зинаи алмулуки фии алднё .

Қол алнабӣ ( с ) луи ани рҷлои ман аҳли алҷнаҳи атлъи Фбдти асоўраҳи лтмси зўӣаҳи зўءи алшмси комаи ттмси алшмси зўءи алнҷўм , «у илбсўни сёбои хзро » лонҳои Фимои қили аҳсани алвони алосўоб , « ман сндсу إстбрқ »у алсндси алҳриру алостбрқи алдибоҷи алрўмӣ ,у қили алсндси алрқиқи ман алдибоҷу алостбрқи алсФиқи алъайн . Ва қили алостбрқи дибоҷи иъмли болзҳби конаи араби ман астбр « мткӣини фӣҳо » эй фии алҷнот , « алии алأроӣк »у ҳаии алсрри фии алҳҷол ,у қили ҳаии алсрри алайҳои ҳҷол , воҳдтҳои арика ва иштиқоқҳо ман арки азои ақом , « нъми алсўоб » алҷнаҳ , «у ҳасанат » алороӣк , « мртФқо » мавзеи алортФоқ .