Қавла : «у ?лаи ман фии алсмоўоту алأрз » хлқоу маликои ФкиФи икўни влдоу бинҳмои тноФ . Малику вилодати ҳаргизи баҳам ҷамъ наёяд ва ҳамчунин малику никоҳ ки миён эшон мунофотаст , касе ки фарзандӣ дорад натавонад буд ки он фарзанди малик вай бошад , ва на касе ки занӣ дорад он зан дар он ҳол ки мнкўҳаҳ вайаст мамлука вай тавонад буд , пас майдон ки ҳар ки дар осмону замини ҳамаи раҳе ва бандаанд худоиро ъзу ҷл , ҳамаи мамлук ва маснӯъ вайанд , даъвии вилодат бар ваии ботил ва ӯ ҷли ҷалола аз он муқаддасу муназзаҳ .

« ва ман ъндаҳ » яъне алмлоӣкаҳи аллазӣнаи ъндаҳ , аллазӣнаи ҷълтҳми алъараби бнотаҳ , комаи қоли ъзу ҷл : «у ҷълўои алмлоӣкаҳи аллазӣнаи ҳам ибоди арраҳмони إносо » . « ва ман ъндаҳ » . Ҳуҷҷатаст бар мӯътазилау ҷҳмиаҳ дар исботи ҷиҳату макони бории ҷли ҷалола , ази луи лами икни бзотаҳи фии мавзеу илмаи фии кули мавзе , лмои кони лқўлаҳ : « ва ман ъндаҳ » маънӣ « лои исткбрўни ани ибодата » эй лои итъзмўну лои истнкФўни ани ибодата ,у лои ихрҷўни ани тоъата . «у лои истҳсрўн » эй лои иъиўн . Иқоли ҳсри алрҷлу астҳср , азои лғбу аъиӣ ,у алмлоӣкаҳи лои иъиўни ?фони тсбиҳҳми иҷрии муҷрии алнФс .

« исбҳўни аллилу алнҳор » инзҳўни аллоҳи ани алўлду алзўҷаҳу алшрику ъмои лои илиқ ба алии алдўом , « лои иФтрўн » эй лои изъФўни анҳу ,у қили лои иФтрўн эй лои ишғлҳми ани алтсбиҳи рисола ,у иҷрӣ алтсбиҳ манеҳам муҷрии алнФси мнои лои ишғлнои ани алнФси шайъи ءи Флзлки тсбиҳҳми доим .

« أми атхзўои ?алааи ман алأрзи ҳам иншрўн » яъне аҳами атхзўои ?алааи иншрўни аламутии ман аларз ? истифҳомаст бмънии инкор , мегуяд мушрикони Қурайш ки , батонро худоён гирифтанд ин худоёни мурдагонро аз гӯр бар май ангизоннд ва эшонро зинда мегардонанд то эшонро бон шабаҳат уфтад ва эшонро анбозони аллоҳ таъолӣ гӯйанд , маънӣ онаст ки онкии қудрат он надорад ки мурда зинда кунад худоиро нишоед .

« луи кони Фиҳмо » эй фии алсмоءу аларз . « ?алааи إлои аллоҳ » яъне ғайри аллоҳ . Алои ӣнҷо бмънӣ ғайраст ва ҳамчунин дар ҳамаи қуръон ҳар ҷо ки гуфт : « лои إлаҳи إлои ҳў » яъне лои илоҳи ғайра .

Қоли алшоър :

Ва кули ахи мФорқаҳи ахўаҳ

Лъмри абики алои алФрқдон .

Алмънӣу кули ахи ғайри алФрқдини мФорқаҳи ахўаҳу маънии алоиаҳи луи кони фии алсмоўоту аларз , арбоби ғайри аллоҳи лхрбтоу ҳлки ман Фиҳмо бавуқӯъ алтнозъи байни алолҳаҳ . « Фсбҳони аллоҳи раби алърши ъмои исФўн » эй ?лаи алсмоўоту аларз ва мо фавқҳо ман алкрсӣу алърш ,у ҳўи муназзаҳи ани алвасфи болшрику алсоҳбаҳу алўлд .

« лои исӣли ъмои иФъл » эй лӣси алайҳи эътирози фии фаълау лои фии ҳукмаи ази лои аҳад мислаиу фавқаи Фисأлаҳи ани фаълау ҳукмаи бъбодаҳ . « ва ҳам исӣлўн » эй алъбоди мсӣўлўни ани аФъолҳм . ӯ худовандаст офаридагору кирдигор , гуфт ваии ҳамаи рост , ҳукми ваии ҳамаи савоб , феъли ваии ҳамаи пок , амр ва наҳй ваии муҳкам , касро нарасад ки бар ҳукми вай эътироз кунад , ё бар феъли вай чун ва чаро гуяд бҳҷти худовандӣу офаридагорӣ , Фллаҳи алҳҷаҳи алболғаҳ . Ва бандагонро пурсанад аз ақволу аъмоли эшон чунон ки онҷо гуфт : «у қФўҳми إнҳми мсؤлўн » на бидон пурсед то бидонад ки эшон чаҳ кардаанд ки ҳақи ҷли ҷалолаи доно буд дар азал ки аз бандагон чаҳ ояд аз аъмолу ақволу ҳаракоту саканот , донист ки эшон чаҳ кунанд ва кӣ кунанд ва чун кунанд , пас саволи эшон аз тариқи эҷоб ҳуҷҷатаст бар эшон , на аз тариқи истеълом , яке аҳл тавбих бошад аз ваии пурсад то ҳуҷҷат бар вай дуруст шавад ва ӯро тавбих кунад , яке аҳл мағфират бошад аз ваии пурсад то ҷзоءи кирдори ваии бтмомии бадви расонад , заҳҳок гуфт : сабаби нузули ин ояти он буд ки мушрикон Қурайш гуфтанд : ё Муҳамади рбнои иктби ълинои алзнби сами иъзбнои алайҳ ,у бойени сухани такзиб қадар хостанд , то раби алъзаҳи ин ?ит фурӯ фиристод бҷўоби эшон ва ин ояти ҳуҷҷатӣ қотеъаст бар қадреау далелии возеҳ бар бутлони даъвии эшон . Ва Мустафо ( с ) гуфта : « алқдриаҳи маҷуси ҳзаҳи аломаҳи ани мрзўои Флои тъўдҳму ани мотўои Флои тшҳдўҳм » .

Ва қоли слии аллоҳи алайҳу силам . « синфони ман умматии лӣси лҳмои фии алисломи насиб , алмрҷӣаҳу алқдриаҳ » .

Ва қоли слии аллоҳи алайҳу силам : « икўни фии умматии хсФу масху злки фии алмкзбини болқдр » .

Ва ани алӣ ( ъ ) қол : қоли расӯли аллоҳ ( с ) : « лои иؤмни абд ҳатто иؤмни борубъ , ишҳди бони лои илоҳи алои аллоҳу ании расӯли аллоҳи бъснии болҳқ ,у иؤмни болмўту болбъс ,у иؤмни болқдр » .

Ва ани ъоӣшаҳи қол : қоли расӯли аллоҳи слии аллоҳи алайҳу силам : « сетаи лънтҳми лънҳми аллоҳу кули набӣ , муҷоби алзоӣди фии китоби аллоҳу алмкзб бақадр аллоҳу алмтслти болҷбрўти лиъзи ман азли аллоҳ ,у изли ман аъзи аллоҳ ,у алмстҳли лҳрми аллоҳу алмстҳли ман итратии мо ҳарами аллоҳу алторки лснтӣ .

Қавла : « أми атхзўои ман дунаи ?алаа » амрҳми аллоҳи бъбодтҳои фии китоби ман кутуба . « қул ҳотўои брҳонкм » қрбўои ҳҷткми алии злк . « ҳозои зикри ман маъаӣ » эй ҳозои алқуръони фӣаи зикри умматӣу зикри аломми алмтқдмаҳу лӣси фӣаи ҷавози злку лои аламри бъбодаҳи алоўсон .

Ва қили тақдира « ҳозои зикри ман маъаӣ » яъне алқуръон ,у ҳозо « зикри ман қаблӣ » яъне алтўриаҳу алонҷил ,у лӣси фӣҳо кулҳо ибоҳаи злк . Маънӣ онаст ки эшон ҷуз аз аллоҳи таъолӣ худоён гирифтанд ва парастиданад , эй Муҳамади ту эшонро гӯии ҳуҷҷат худ биёред бон ки аллоҳи таъолии шуморо парастиши эшон фармӯда дар китобӣ аз китобҳои хеш , инак қуръони китоб ӯ ки бо ман , ва инак тӯрӣау Инҷил ки пеш аз ман фурӯ фиристодаанд , ва дарин китобҳо азин маънии ҳеҷ чиз нест то бидонед ки ҳаргизи ҳеҷ кас ҳуҷҷатӣ надошт бпрстши парастидае ҷузи аллоҳи таъолӣ . Ва гуфтаанд . « أми атхзўои ?алаа » дар оят пеш гуфт ва « أми атхзўои ман дунаи ?алаа » дарин оят гуфт , ва ин такрор бефоида нест аз баҳри онкии ончӣ дар оят пеш гуфт қиёсӣаст ва ин ки дарин оят гуфт тақлидӣ . Фқоли фии алоиаҳи алаввалӣ : « أми атхзўои ?алааи ман алأрзи ҳам иншрўн » яъне аўҷдўои ?алааи иншрўни аламутии ман аларзи Фотхзўҳми ?алааи қёсо ?у қоли фии ҳзаҳи алоиаҳ : « أми атхзўои ман дунаи ?алаа » . Маъноаи аўҷдўои фии китоби аллоҳи аламри ботхози алолҳаҳи Фотхзўҳми ?алааи тқлидо ?

Ва ҳозои маънии муфиди ҳасан ,у қили маънии алоиаҳ « أми атхзўои ман дунаи ?алааи қул ҳотўои брҳонкм » алии истеҳқоқҳо алолҳиаҳу қади теми алклом . Сами астأнФи Фқол « ҳозо » эй алқуръон , « зикри ман маъаӣ » эй хабари ман маъаӣ ва мо аҳли аллоҳи ?лаам ва мо ҳарами алайҳим ва мо ?лаами ман алсўобу алъқоб . «у зикри ман қаблӣ » эй хабари ман қаблии ман аломми алсолФаҳи мо феъли аллоҳи баҳами фии алднё ва мо ҳўи фоили баҳами фии алохраҳ . « бали أксрҳми лои иълмўн алҳақ » Флои итأмлўни ҳаҷаи алтўҳид . « фаҳми мързўн » бсбби ҷҳлҳм . Қили анмои ъдмўои алълми лоърозҳми ани алнзр ,у луи взъўои алнзри мавзеаи лълмўои лои маҳола ,у ҳозои далели алии вуҷуби алнзр ,у ани олълум аддӣнӣаи кулҳо касбӣа .

« ва мо أрслнои ман қблки ман расӯл إло наваҳй إлиаҳ » . Қрأи Ҳамзау алксоӣӣу ҳФси ани ъосм . Наваҳй болнўну касри алҳоءи аътборои бмои тақаддумаи ман қавла : « ва мо أрслно » ,у қрأи албоқўни иўҳии болёءу фатҳи алҳоءи алии мо лами исми фоила . « أнаҳи лои إлаҳи إлои أнои Фоъбдўн »

Ириди лами ибъси рсўлои алои бтўҳиди аллоҳу лами иأти расӯли бони ?лаами ?илҳо ғайри аллоҳ .

«у қолўои атхзи арраҳмони влдо » алотхозу алтбнии воҳид , локинаи азои астҳоли ани икўни ?лаи валад , Фолтбнии бўлди алғири абъд , лони злки анмои итлб ба алтъзз ва алоътзод бимикона ,у аллоҳ « субҳона » ғании ани злк . Ин оят радаст бар мушрикон ки гуфтанд алмлоӣкаҳи бенот аллоҳ , ва ҳам хзоъаҳ . Ва бар тайифаи ҷуҳудон ки гуфтанд ъзири бен аллоҳ , ва бар тарсоён ки гуфтанд алмсиҳи бен аллоҳи субҳонаи калимаи тнзиаҳ эй ҳўи муназзаҳи ани иттихози алўлди лони злки иқтзии алмҷонсаҳу аллоҳи ъзу ҷли муназзаҳи ани алвасфи болҷнсу улнуъ . « бали ибоди мкрмўн » эй бали ҳам ибоди мкрмўн , акрмҳми аллоҳи бтоътаҳу лисўои болоўлод , сами аснии алайҳими Фқол : « лои исбқўнаҳи болқўл » эй лои итклмўни алои бмои амрҳм ба ,у лои итъбдўни алои мо амрўо ба . « ва ҳам бأмраҳи иъмлўн » мо иъмлўни бомраҳ . Назираи қавла : « лои иъсўни аллоҳи мо أмрҳму иФълўни мо иؤмрўн » қоли саҳли бен абди аллоҳ : лои исбқўнаҳ эй лои ихтиёри ?лаами маъаи ихтиёра , ва ҳам бомраҳи иъмлўни атбоъи алснаҳи фии аззоҳиру муроқибаи аллоҳи фии алботн .

« иълми мо байни أидиҳм ва мо хлФҳм » эй мо ъмлўо ва мо ҳам ъомлўн . Қоли ибни аббос :у қили мо кон қабл хлқҳм ва мо икўни баъди хлқҳм . «у лои ишФъўни إлои лмни артзӣ » эй лмни разӣаи аллоҳ . Ва қоли лои илоҳи алои аллоҳи Муҳамади расӯли аллоҳ . « ва ҳам ман хшитаҳи мшФқўн » эй хоӣФўн ва ман макраи лои иأмнўн , гуфтаанд хашяти ӣнҷои бмънӣ илмаст эй ман алълм ба мшФқўн . намегуяд эшон аз он ки вайро медонанд азуи митрснд . Қоли алўостӣ : алхўФи ллҷҳолу алхшиаҳи ллълмоء ,у алрҳбаҳи ллонбёء ,у қади зикри аллоҳи алмлоӣкаҳ , фол « ва ҳам ман хшитаҳи мшФқўн »у фӣаи далели алии анаи субҳонаи луи ъзбҳми ?лаккони злки ҷоӣзои ази луи лами иҷзи ани иъзби албрии лконўои лои ихоФўнаҳи лълмҳми аллоҳи анҳми лами ирткбўои азала . Қавла : « ва ман иқл манеҳам » эй ман алмлоӣкаҳу ммни ъбдўои ман дуни аллоҳ . « إнии إлаҳи ман дунаи Фзлк » эй злки алқоӣл . « наҷузия ҷаҳаннами кзлки нҷзии алзолмин » эй алкоФрин . Қоли қтодаҳ : ?ераад ба Иблиси ҳайси адъии алшркаҳу дуои илои ибода нафсау амри бтоътаҳ , қоли лонаи лами иқли аҷди ман алмлоӣкаҳ « إнии إлаҳи ман дуна » .

« أу лами ири аллазӣнаи кФрўо » қрأи ибни касӣри вҳдаҳи ?илами ири бғири алўоў ,у қрأи албоқўни ау лами болўоўу ҳумои фии алмънии сўоء ,у алрؤиаҳи ҳоҳнои бмънии алълм . Ва қили ҳаии ман рؤиаҳи албср . « أни алсмоўоту алأрзи контои ртқо » эй мнсдтину лами иқли ратқин лони алртқи масдар ,у алмънии контои зўотии ратқи Фҷълнои ҳумои зўотии фатқ ,у алФтқи ҳўи алФсли байни шиӣин , контои млтӣмтин .

Ва фӣҳо арбаъаи ақвол : аҳадҳо ани алсмоўоти канти муттасилаи болорз , ФФтқнои ҳумои бони ҷълнои бинҳмои алҳўоء . Ва ассонии ани алсмоўоти канти воҳида , ФФтқноҳои бони ҷълноҳои сбъо . Ва алсолси канти алсмоўоти ртқои лӣси Фиҳмои фатқу лои фурӯҷи инзли минҳои алмтр ,у канти аларзи ртқои лӣси фӣҳо фатқ ихрҷ манеҳ алнбот . ФФтқнои алсмоўоти лои бонзоли алғис ,у Фтқнои аларзи лإхроҷи алнбот ,у алии ҳозои алқўли алмроди болсмўот , алсмоءи алднёи Фҷмът ,у алқўли алробъи контои ртқои болзлмаҳи лои ирии мо Фиҳмо , ФФтқнои ҳумои бхлқи алиҷроам алнираҳ . Маънӣ оят онаст ки наме бенанди ногрўидгон ва нанигаранд ки осмонҳо як табақа буд ва мо бақадрату ҳикмати хеши онро ҳафт табақа кардему замини як табақа буд ҳафт кардем , дар миёни осмону замин ҳаво набӯд ки ҳар ду дарҳами баста буд мо аз ҳам ҷудо кардем , осмон бар ҳаво бақадрат бдоштим ,у замин бар об ниҳодем осмони баста буд аз борон ,у замин аз набот , мо онро бикшодем ва фараҷҳо падед кардем то аз осмон борон омад ва аз замини наботи масолеҳу манофеи одамиёнро . Ҳамонаст ки гуфт : «у алсмоءи зоти алрҷъу алأрзи зоти алсдъ » ин ҳама бон кардем то дар нигаред ва бидонед ки ин кардаҳоро кирдигорӣ ҳаст ва ин офарӣдаҳоро офаридагорӣ , он гуҳ дар далоили тавҳид биФзўд гуфт : «у ҷълнои ман алмоءи кули шайъи ءи ҳӣ » эй хлқнои кули шайъи ءи ?лаи ҳаёаи ман алмоء ,у ҳўи алнтФаҳи алтии тхрҷи ман байни алслбу алтроӣб , назираи қавла : «у аллоҳи халқи кули добаҳи ман моء » эй кули ҳайвони идби ман оқилу бҳимаҳ ,у қили ирид ба алмоءи алмшрўб , лони аллоҳи субҳонаи халқи алмоءи авлои сами қалби алмоء нороу халқи минҳои алҷну қалбаи риҳоу халқи минҳои алмлоӣкаҳи сами аҳолаҳи тино ва халқ манеҳ одам .

Ва сأли абӯи ҳрираҳи расӯли аллоҳ ( с ) . Мами халқи аллоҳи алхлқ ? Фқоли алайҳи алслм : « ман алмоء » .

Ва қили ҷълно , ҳоҳнои итъдии илои мафъӯлину алмънии иъиши кули шайъи ءи болмоء ,у фӣаи азмор , тақдирау ҷълнои алмоءи ҳаёаи кули шайъи ء , ФхзФи алмзоФу ақими алмзоФи илайҳи мақома . Сами қоли таъолӣ : « أи Флои иؤмнўн » маъаи зуҳӯри алоёт .

«у ҷълнои фии алأрзи рўосӣ » эй ҷболои савобат , ман расои азои сабт ,у самяти рўосии лон аларз раст баҳо . « أн темед баҳам » яъне лأн ло темед баҳам , қоли қтодаҳ : кант аларз темеду лои исбти алайҳои бноءи Фосбҳту қади халқи аллоҳи алҷболи аўтодои лҳо ҳатто ло темед .

Ва алмиди фии аллғаҳи алтҳрку алдўрон . «у ҷълнои фӣҳо » эй фии аларз . Ва қили фии алҷбол « Фҷоҷо » эй трқо . Ҷамъи Фҷу ҳўи алтриқи алўосъ . Ва қили ҳўи алтриқи байни алҷблин .

« лълҳми иҳтдўн » . Илои дёрҳму аўтонҳм ,у қили иҳтдўни болоътбор , иқоли ани мо байни алмшрқу алмғрби масираи хумси мотаҳи ом , аксарҳо мФоўзу ҷиболу баҳор ,у алқлили минҳои улумрони сами аксари улумрони аҳли алкФр , ва алқлил манеҳ алислом ,у ҳавли алднёи зулмау вроءи алзлмаҳи ҷабали қоф ,у ҳўи ҷабали муҳӣти болднё ,у ҳўи ман зумурради ахзару атрофи алсмоءи млтсқаҳ ба ,у иқоли мо ман ҷабали фии алднёи алоу арақи ман урӯқаи итсли бқоФ ,у қади слти аллоҳи маликои болқоФи Фозои ?ераади аллоҳи ҳалоки қавм , амри алмалики Фҳрки ърқои ман урӯқа , ФонхсФи баҳам .

Қавла : «у ҷълнои алсмоءи сқФо » яъне сқФои фии аларз . « мҳФўзо » ҳифзаи аллоҳи ҷлу ъзи ман алвуқуъи алии аларзи алои бознаҳ , кқўлаҳ : «у имски алсмоءи أни тқъи алии алأрзи إлои бإзнаҳ » . Ва қили мҳФўзои ман алшётини болшҳби кқўлаҳ : «у ҳФзноҳои ман кули шайтони раҷим »у қили мҳФўзои болҳўоءи ман ғайри алоқау лои имод . « ва ҳам ани оётҳо » эй алкФори ани алодлаҳи алтии фӣҳо колшмсу алқмру алнҷўм , « мързўн » ғайри мутафаккирин фӣҳо .

Ва лои муътабарин баҳо .

«у ҳўи алзии халқи аллилу алнҳор » аллилу алнҳори халқони ллаҳи ъзу ҷли Фмои домати алшмси тқтъи ман алмшрқи илои алмғрб Фҳў наҳор , ва мо домати тқтъи ман алмғрби илои алмшрқи Фҳўи лайл ,у луи лои тъоқбҳмои лмои кони башару лои наботу лои ллҳиўони қарори комаи кони фии аломокни алтии лои тзўли анҳо алшмсу аломокни алтии лои ттлъи алайҳо , «у алшмсу алқмри кули фии фалаки исбҳўн » анмои қоли ҳозои лони алФлки идўри фии баҳри мскўб ,у қол исбҳўн кунӣ анҳуам бкноиаҳи алъқлоءи лонаи азоФи илайҳами феъли алъқлоءи кқўлаҳ : «у алшмсу алқмри рأитҳми лии соҷдин » рӯй ани ибни аббоси анаи қол : алқмри арбъўни Фрсхои фии арбаъӣни Фрсхои фии сетин Фрсхо ,у кули наҷм мисли ҷабали азими фии алднё ,у қоли бъзҳми алшмс мисли арзи алднёу луи лои злки ?лакконати лотарӣ ман ҷамеъи алднё ,у кзлки алқмр ,у ахтлФўои фии алФлки Фқоли ибни аббос : алФлки алсмоء . Ва аксари алмФсрини алии ани алФлки мавҷи мкФўФи таҳти алсмоءи тҷрии фӣаи алшмсу алқмру алнҷўм . Ва қоли алҳсн : алФлки шабаҳи алтоҳўнаҳи тҷрии таҳти алсмоء . Ва қоли қтодаҳ : алФлки ?лаи астдораҳи байни алсмоءу аларзи идўри болнҷўми маъаи субути алсмоء ,у қили анаи идўри даври алкраҳ ,у қили идўри даври алрҳӣ ,у қили алФлки алқтби алзии тдўри алайҳи алнҷўм ,у қили алФлки алмўозъи алтии ркбти фӣҳо алнҷўм ,у қил « фии фалак » яъне фии даврон ,у қили алФлки ҷурми мстдиру алостдроаҳи саммии Флкоу лкли воҳиди ман алсёроти фалак ,у фалаки алоФлоки иҳркҳои кули явми ҳркаҳи воҳидаи ман алмшрқи илои алмғрб ,у аллоҳи аълам , ва ман алмФсрини ман қоли ани аллоҳи ъзу ҷли ҳўи Алъолами бкиФиаҳи ҷриҳо , иҷриҳои Киеви ишоءу комаи ишоء .