Қавлаи таъолӣ : « аллоҳи нури алсмоўоту алأрз » аллоҳи нур ,у алнўри фии алҳқиқаҳи мо инўри ғайра , нури ҳақиқат он бошад ки ғайрииро равшан кунад , ҳар чаҳ ғайрииро равшан накунад онро нури нгўинд , офтоб нураст ва моҳ нураст ва чароғ нураст . На бони маънӣ ки бнФс худ равшананд локини бони маънӣ ки мунаввар ғайранд , ойинау обу ҷавҳари амсоли онро нури нгўинд агар чаҳ бзот худ равшананд зеро ки мунаввари ғайр наанд , чун ҳақиқати ин маълум гашт бидон ки : « аллоҳи нури алсмоўоту алأрз » аллоҳаст равшанкунанда осмонҳо ва заминҳо бар муъминону дӯстони мусаввир ашбоҳасту мунаввари арвоҳ , ҷамеъ алонвор манеҳ ,у ҳама нурҳо азуаст ,у қавом ҳама бадваст , баъзе зоҳир ва баъзе ботин , зоҳирро гуфт : «у ҷълнои сроҷои вҳоҷо » , ботинро гуфт : « أи Фмни шарҳи аллоҳи садраи ллإсломи Фҳўи алии нури ман раба » нури зоҳир агар чаҳ равшанасту некӯи табаъу чокари нур ботинаст , нури зоҳири нури шамс ва қамараст ,у нури ботини нури тавҳиду маърифат , нури шамсу қамар агар чаҳ зебо ва равшанаст охири рӯзии онро кусуфу хусуф буду фардо дар қиёмати мукаддар ва мкўр гардад , лқўлаҳи таъолӣ : « إзои алшмси кӯрат » , аммо офтоби маърифату нури тавҳид ки аз матлаъи дилҳои муъминон сар бузанд онро ҳаргизи кусуф ва хусуф набӯду ткдири гирд ӯ нагардад , тулӯъӣаст онро беғуруб , кшўФӣ бекусуф , ишроқӣ аз мақоми иштиёқ . Во нашуд :

Ва бидон ки анвори ботин дар маротиби хеш мухталифаст , аввали нур исломаст ва бо исломи нури ихлос . Дигар нур имонаст ва бо имони нури сидқ , сдигр нур эҳсонаст ва бо эҳсони нури яқин . Равшанои ислом дар нур ихлосаст ,у равшанои имон дар нури сидқ ,у равшанои эҳсон дар нури яқин , инаст манозили роҳи шариъату мақомоти оммаи муъминон . Бози аҳли ҳақиқатроу ҷавонмардони тариқатро нур дигарасту ҳоли дигар , нур фаросатаст ва бо фаросати нури мкошФт , бози нури истиқомат ва бо истиқомати нури мшоҳдт , бози нури тавҳид ва бо тавҳиди нури қурбат дар ҳазрати ъндит , банда то дарин мақомот буд бастаи равиш хубаш бошад , аз эдар бози кашиши ҳақ оғоз кунад ҷазбаи илоҳӣ дар пайвандади нурҳо даст дар ҳам диҳад , нури азимату ҷалол , нури лутфу ҷамол , нури ҳайбат , нури ғайрат , нури қурбати нури алуҳият , нури ҳувият , инаст ки раб Алъоламин гуфт : нури алии нури кор баҷое расад ки убудийят дар нури рубубият нопадид гардад , ва ин анвор бар камол ,у қурбати зии алҷлол дар кули олами ҷузи Мустафои арабиро нест , ҳар касеро азин баъзеаст ва ӯро куласт зеро ки ӯ кул камоласт ,у ҷумлаи ҷамолу қиблаи аФзол , рӯй абӯи Саиди алхдрии қол : канти фии ъсобаҳи фӣҳо зъФоءи алмҳоҷрину ани бъзҳми истр баъзан ман алърӣу қории иқрأи ълиноу нҳни нстмъи илои қроءтаҳи Фҷоء алнабӣ слии аллоҳи алайҳу силам ҳатто қоми ълинои Флмои роаҳи алқории скти Фслми Фқол : мо кантами тснъўн ? қлно ё расӯли аллоҳи қории иқрأи ълиноу нҳни нстмъи илои қроءтаҳ , Фқоли расӯли аллоҳи алҳмди ллаҳи алзии ҷаъли фии умматии ман амрати ани асбри нафасии мъҳм , сами ҷлси встнои лиҷъл нафса Фино , сами қоли беда ҳоказо Фхлқи алқўму нурати вҷўҳҳми Флми иърФи расӯли аллоҳи аҳад , қолу конўои зъФоءи алмҳоҷрин , Фқол : алнабӣ ( с ) абшрўои съолики алмҳоҷрини болнўри алтоми явми алқёмаҳи тдхлўни алҷнаҳ қабл ағнёءи алмؤмнини бнсФи явми миқдораи хумси моӣаҳи ом » .

Мисли ин нур ҳамонаст ки Мустафо гуфта халқи аллоҳи алхлқи фии зулмаи сами раши алайҳими ман нура » .

Оламёни муштӣ хок буданд дар зулмат худ бимонада , дар торикии ниҳоди мутаҳайир шуда , дар ғшоўаҳи халқяти ноогоҳи монда , ҳаме аз осмони азаляти борони анвори сармадят боридан гирифт хоки ъбҳри гашту санги гавҳари гашт , ранги осмону замини бқдўми қадам ӯ дигари гашт , гуфтанд хокӣаст ҳамаи торикӣу зулмат , наҳодӣ май бояд ҳамаи сафоу сФўт , латифае пайванди он ниҳоди гашт , иборат аз он латифа ин омад ки раши алайҳими ман нура .

Гуфтанд ё расӯли аллоҳи ин нурро чаҳ ншонҳост ? гуфт : « азои адхли алнўри алқлби аншрҳи алсдр » , чун рояти султони одили бшҳр дар ояд ғавғоро ҷое намонад , чун сина кушода шавад бнўри илоҳии ҳиммат олӣ гардад , ғамгин осӯда шавад , душман дӯст гардад , парокандагии бҷмъ бадал шавад , бисоти бақои бгстрди фарш фано дарнавардад , зовияи андӯҳро дар бибандади боғи висолро дар бигушоед , бзбон фақр гуяд : илоҳии кори ту дар гирифтӣ бникўиӣ , бе мо чароғ худ афрӯхтӣ бмҳрбонӣ , бе мо халъати нур аз ғайб ту фиристодӣ ба бандаи навозӣ , бе мо чун раҳеро блтФи худ бойен рӯз оварадӣ , чаҳ буд ки блтФи худ басари барӣ бе мо .

Маърӯфасту манқӯл дар осор ки яке аз уламои тобеъин бо лашкари исломи бғзоаҳ рӯм рафт ва ӯро босирӣ гирифтанд муддатӣ дар онҷо бимонад , рӯмёнро дид рӯзӣ ки дар он саҳрои гирд омада буданд , сабаб он пурсед , гуфтанд ӣнҷо усқуфӣаст эмоми асоқФаҳ ки дар чаҳор соли як бор аз савмиъа берун ояду халқро панд диҳад , имрӯзи меоди берун омадан ӯст , он марди мусулмони бони маҷлис ҳозир шуд . Ва гӯйанд ки сӣ ҳазор кас аз рӯмён ҳозир буданд усқуфи бмнбр бар шуд хомӯш нишаста ва ҳеҷ сухан намегуфту халқи ташнаи сухани гуфтани вай , он гуҳ гуфт сухани гуфтани ман баста шуд бингаред магари ғарибӣ аз аҳли ислом дар миён шумост , гуфтанд мо нмидониму касро намешиносем , усқуфи боўоз баланд гуфт ҳар ки дар миёни ин ҷамъаст аз аҳли миллату кеши Муҳамад то бархезад , он мусулмон гуфт ман тарсидам ки бархезам тағофул кардам , усқуф гуфт агар шумо ӯро намешиносед ва ӯ худро наме шиносади ман ӯро шиносам ани шоءи аллоҳ . Пас таъаммул мекард ва дар рӯйҳои мардум тез менигараст гуфтои чашмаш бар ман афтод ва бтъҷил гуфт : ҳозои ҳўи адни манӣ . Инаст он кас ки ман ӯро меҷӯям , бархез эй ҷавонмарду наздики ман ой то бо ту сухан гӯям , маро гуфт ту мусулмонӣ ? гуфтам ореи мусулмонам , гуфт аз уламои эшонӣ ё аз ҷҳол , гуфтам бончаҳ донам оламам ва онро ки надонам мутааллимам ва дар шумори ҷоҳилон наам , гуфт ман турои се масъала хоҳам пурсед марои ҷавоби даҳ , гуфтам турои ҷавоби даҳуми бадви шарти яке онкӣ бо ман бигӯе ки марои бачаи шинохтӣ ,у шарт дигар онаст ки ман низ аз ту се масъалаи пурсам , ҳар ду бад-ӣн аҳд карданду паймони бастанд , он гуҳи усқуфи даҳан бар гӯши ман ниҳод ва нармак бигӯаш ман фурӯ гуфт пинҳон аз рӯмён ки : ърФтки бнўри аимонк , турои бнўри имон ва тавҳид бишнохтам ки аз рӯй ту ишроқ мезад , он гуҳи боўози баланд аз ман савол кард ки расӯли шумо бо шумо гуфта ки дар биҳишт дарахтӣаст ки дар ҳар қасрӣу ғурфае аз он дарахт шохӣаст онро дар дунё мисол чист ? гуфтам мисоли он дарахт дар дунё офтобаст қурс ӯ яке ва дар ҳар сароеу ҳуҷрае аз шуъоъи вай шохӣаст , усқуф гуфт сидқат , дувум масъала пурсед ки расӯли шумо хабар дод ки аҳли биҳишти таом ва шароб хуранд ва азишон ҳеҷ ҳдс наёяд онро дар дунё мисол чист ? гуфтам алҷнини фии батни ИМАи итъзӣу лои итғўт .

Усқуф гуфт сидқат , сеюм масъала пурсед ки расӯли худо хабар дод ки рӯзи қиёмати луқмаеу зарраеу ҳубае сидқот дар мизон чун кӯҳӣ азим бошад онро дар дунё мисол чист ?

Гуфтам бомдод ки офтоб бар ояд ё шабонгоҳ ки фурӯ мешавад тллӣ ки бзоти хеши кӯтоҳ буд чун пеш офтоб бидорӣ дароз буд ва бисёр намояд , усқуф гуфт сидқат , пас мусулмон аз вай пурсед мо адади абвоби алҷанон ? Фқоли смониаҳ , қол ва мо адади абвоби алнирони Фқоли сабъа ? қоли мо алзии ҳўи мактуби алии абвоби алҷнаҳ ? мусулмон гуфт чун аз ваии ин савол кардам ки бар дар биҳишт чаҳ навиштааст усқуф фурӯ монад ҷавоби нмидод рӯмён гуфтанд ҷавоби даҳ то ин мард ғариб нагӯяд ки усқуфи нмидонд , усқуф гуфт агар ин ҷавоб ночораст бо зуннору салиби рости нмиоид , зуннор бикшод ва салиб бияфканаду боўоз баланд гуфт : алмктўби алии боби алҷнаҳи лои илоҳи алои аллоҳи Муҳамади расӯли аллоҳ . Рӯмёни ин сухан шуниданд санг андохтанд ва дашном доданд , усқуф рӯй бон ғариб кард гуфт аз қуръони ҳеҷ чизи ҳифзи дорӣ ? гуфт дорам ва ин оят бар хонд «у аллоҳи идъўои إлии дори ассалом » усқуф бигирист он гуҳи боўоз баланд гуфт эй мардумон аз дидаи мо ҳиҷоб бардоштанд онк аз осмон меоянд ҳафтсад малик бо ҳафтсад ҳўдҷи ороста ки дар он ҳўдҷҳои арвоҳи шуҳадоъ босмон баранд ва ман яқин медонам ки аз шумо ҳафтсад кас бо ман мувофиқат кунанд акнӯн дарин каромат нигаред то аз ҳеҷ хасм натарсед ва бок надоред , он гуҳи ҷамъӣ бисёр азишон салиб бишикастанд ва зуннор бигусастанд ва мусулмон шуданд , ва он мункирону ногрўидгони эшонро мекиштанду усқуфро низ бикуштанд , он гуҳи куштагонро башмурданд ҳафтсад кас буданд яке беш на ва яке кам на . Мақсӯд аз ин ҳикоят онаст ки нури он муъмини муваҳҳид дар миёни муштии ҷоҳд ва кофар метофт то усқуф бидид ва он кор бирафт . эй ҷавонмард агар мададӣ аз нури ғайби баном ту фиристад ғозӣ аз рӯми чунон асири набард ки он мадади нури турои асири барад , локини бҳичи иллат фурӯ наёяду бҳичи сабаб сафар накунад , « мисли нура » ҷамоатӣ муфассирон гуфтанд ин «ҳо » ишоратаст бмстФии салавоти аллоҳи алайҳ ки хилқаташи нур буду хлътши нур буду нисбаташи нур буд , вилодаташи нур буду мшоҳдтши нур буду мъомлтши нур буду мъҷзтши нур буд , ва ӯ худ дар зоти худ нури алии нур буд , меҳтарӣ ки дар рӯй ӯ нури раҳмат , дар чашм ӯ нури ибрат , дар забон ӯ нури ҳикмат , дар миёни китфи ваии нури набувват , дар каф ӯ нури саховат , дар қадам ӯ нури хизмат , дар мӯӣ ӯ нури ҷамол , дар хуй ӯ нури тавозуъ , дар садр ӯ нури ризо , дар сар ӯ нури сафо , дар зот ӯ нури тоъат , дар тоъат ӯ нури тавҳид , дар тавҳид ӯ нури таҳқиқ , дар таҳқиқ ӯ нури тавфиқ дар сукут ӯ нури таъзим , дар таъзим ӯ нури таслим . Шеър :

Қоли алҳусайн бен Мансур : фии алрأси нури алўҳӣу байни алъайнин нури алмноҷоаҳ ,у фии алсмъи нури алиқин ,у фии аллсони нури албён ,у фии алсдри нури алоямон ,у фии алтбоӣъи нури алтсбиҳ , Фозои алтҳби шайъи ءи ман ҳзаҳи алонвори ғлби алии алнўри алохри Фодхлаҳи фии султона , Фозои скни оди султони злки алнўри аўФру атуми ммои кон , Фозои алтҳби ҷмиъои сори нурои алии нур . « иҳдии аллоҳи лнўраҳи ман ишоء » иҳдии ман ишоءи бнўраҳи илои қудрата ,у бқдртаҳи илои ғайба ,у бғибаҳи илои қадама ,у бқдмаҳи илои азалау абада ,у бозлаҳу абадаи илои ваҳдонията .

« фии буюти أзни аллоҳи أни трФъ » як қавл онаст ки трФъи фӣҳо алҳавоъиҷи илои аллоҳ , ин буюти мсҷдҳост ки бандагон дар он дуо кунанд қиссаи ниёзи хеш биллоҳ бурдоранд ва ҳоҷатҳо арза кунанд , некӯ набӯд ки бандаи худро дастмоли атмоъ ҳар кас кунаду ҳақи ҷли ҷалолаи бахудии худ ончӣ боист ва дрбоист ӯст ӯро змон карда башар ҳоФӣ гуфт : амири алмؤмнини алӣ ( ъ )ро бихоб дидам гуфтам марои пандӣ даҳ гуфт : мо аҳсани атфи алоғнёءи алии алФқроءи тлбои лсўоби аллоҳ ,у аҳсани ман злки тӣаи алФқроءи алии алоғнёءи сқаҳи биллоҳ чаҳ некӯаст шафқати тавонгарон бар даравишон бар умеди савоб ва аз он некӯтар такаббури дрўишонст бар тавонгарон эътимод бар карами ҳақи ҷли ҷалола « исбҳи ?лаи фӣҳо » яъне фии алмсоҷд , ?фони алмсоҷди буюти алъбодаҳи комаи ани улқулуби буюти алородаҳ , сами алъобди исли бъбодтаҳи илои савоби аллоҳ , алқосди исли бородтаҳи илои аллоҳ ,у иқоли улқулуби буюти алмърФаҳу алорўоҳи мшоҳди алмҳбаҳу алосрори маҷоли алтҷлӣ .

« риҷоли лои тлҳиҳми туҷҷорау лои байъи ани зикри аллоҳ » лами иқли лои итҷрўну лои иштрўну лои ибиъўни бали қол : « лои тлҳиҳми туҷҷорау лои байъи ани зикри аллоҳ » ?фони амкни алҷмъи бинҳмои Флои бأсу локинаи колмтъзри алои алии алокобри аллазӣнаи тҷрии алайҳими аломўр ва ҳам анҳо мأхўзўн .

Сифат он мардонаст ки касби зоҳири эшонро боз надорад аз зикри аллоҳ , зоҳирашон бо халқи ботинашон дар шуҳуди асмоءу сифоти ҳақ , мардоне ки талаби эшонро ъдил ,у зикри эшонро далел . Ва меҳри эшонро сиблат , дунё дар чашми эшон қалил . Мардоне ки зикри аллоҳи эшонро шиор , меҳри аллоҳи эшонро дсор , даргоҳи лутфи аллоҳи эшонро ҷойу қарор , ҳимматашони муназзаҳ аз ағёр , ҷамол фирдавсанд вазин дори алқрор , мғбўт муҳоҷиронанду маҳсуди ансор , бар замини ҳамеи раванд ва ҳаме кунад боишон ифтихор . Риҷоли мардоне ки бар сарашони тоҷу кулоҳ на дар дилашони ҷузи дӯстии аллоҳ на , дар кӯии дӯсти эшонро рафиқу ҳамроҳ на , азои азми алмтлўби қул алмсоъд , чаҳ зиён дорад эшонро чун дар дунёи нФоиаҳи бозорҳоонд , қалби ҳамаи нқдҳоонд . Айби хўоҷгоннду ради ҳамсоягон . Локини номашон дар ҷаридаи дӯстон , бар доштагон лутфанд ,у навохтагони раҳмон , дилашони пайвастаи баҳақи нигарон , нишастанашон бар хок , хуфтанашон бар замин , дасташони болин , хонаи шани масҷид , чаҳ зиён дорад эшонро ин фақру Фоқт чун бики ишорати чашми эшон ҷаҳонёнро борон диҳанд ,у бики назари дили эшон кофаронро ҳазимат кунанд ,у бики андӯҳи дили эшон Ҷабраилро фаро роҳ кунанд ки :у лои тъди ъиноки анҳуам . Зўи алнўн мисрӣ гуфт : вақте борони нмёмду мардуми бғоит ранҷур буданду қаҳти расида , ҷамоатии бостсқои беруни рафтанди ман низ мувофиқат кардам съдўни маҷнӯнро дидам гуфтам : халқии бад-ӣни анбӯҳӣ ки май бинии гирди омада ва дастҳои ниёзи сӯй ӯ бардошта чаҳ буд ки ту ишоратӣ кунӣ ? гуфтори вай босмон кард ҳамин калима гуфт : баҳақи мо ҷирии алборҳаҳ . Баҳақи он розӣ ки шаб дӯшин рафт , ҳануз калима тамом нагуфта буд ки борон боридан гирифт то бадоне ки ишорати дӯст бар дӯсти азиз буд .

«у аллазӣнаи кФрўои أъмолҳми ксроб » илои қавла : « ва ман лами иҷъли аллоҳи ?лаи нурои Фмои ?лаи ман нур » зарби аллоҳ мисли алмؤмну алкоФри Фҷъли эътиқоди алмؤмни нуроу фаълаи нуроу молаҳи фии алқёмаҳи илои алнўр , комаи қоли таъолӣ : « нури алии нур » . Ва ҷаъли эътиқоди алкоФри зулмау фаълаи зулмау молаҳи фии алқёмаҳи илои алзлмаҳ , комаи қоли таъолӣ : « зулмоти баъзҳо фавқи баъз » сами қол : « ва ман лами иҷъли аллоҳи ?лаи нурои Фмои ?лаи ман нур » қоли алўостӣ : ани аллоҳи лои иқрби Фқирои лоҷли фақарау лои ибъди ғнёи лои ҷли Ганаа ,у лӣси ллоърози ъндаҳи хатар ҳатто баҳои ислу баҳои иқтъу луи базлати ?лаи алднёу алохраҳи мо вслк бау луи ахзтҳои кулҳо мо қтък ба қурби ман қурби ман ғайри ълаҳу баъди ман баъди ман ғайри ълаҳи комаи қоли ъзу ҷл : « ва ман лами иҷъли аллоҳи ?лаи нурои Фмои ?лаи ман нур » .