Аз ончии гузашт равшан шуд ки мол монанди мораст , ки ҳам дар он заҳраст ва ҳам « трёқ » . Мафосиди он заҳри он ,у фавойиди он трёқшаст ва ҳар ки онҳоро бишносад метавонад аз шари моли эҳтироз ,у хайри онро ахзи намояд ва ба ҷиҳати ин матлаб май гўӣим : аммо мафосиди мол бар ду қисмаст : мафосиди днёӣӣу динӣу охиратӣ .

Аммо мафосиди днёӣии он , заҳматҳо ва шдоидӣаст ки дида мешавад ки ағниёу молдорон , аз тарсу биму ҳузну андӯҳ ва ҳаму ғаму парешонеи хотиру тафарруқи аҳволу талхии айшу заҳмат дар таҳсили мол ,у муҳофизату нигоҳбонии он ,у дафъи дузду золиму ҳосид аз он , ба он мубтало ва гирифторанд оре :

Ва аммо мафосиди динӣаи он , се навъаст : аввали онкии боиси иртикоб маосӣ гардад , зеро ки ба воситаи мол , қудрат бар маосии ҳосил ,у роҳи вусӯл ба онҳо осон мегардад пас ҳар гоҳи шаҳвати маъсият ба ҳаракат ояду инсони худро қодир бар он бибинад ва ба суҳӯлат ба он тавонад расед басо бошад ки муртакиб он шаваду гуноҳӣ аз ӯ сар занад ва аммо агар маъюс аз имкони он гуноҳ бошаду қудрат бар он надошта бошад доъияи он маъсиятро намекунад .

Ва аз ин ҷиҳатаст ки гуфтаанд ки яке аз асбоби исмат аз маъсият , адами қудрат бар онаст пас касе ки ба воситаи мол , бар гуноҳ қодир шуд , агар муртакиб он шавад ҳалок мешавад ва агар муртакиб нагардад ва сабр кунад , он низ шиддат ва заҳматӣаст , зеро ки сабр бо вуҷӯди қудрат низ бисёр шадидаст .

Дувуми онкии боиси ғарқ хуш гузаронидану фурӯ рафтан ба неъматҳо мегардад , зеро ки ҳамчунон ки мебайнем , ғолиб онаст ки молдорони машғӯл тнъм мешаванд ва ба хўшгзронидни улфат ва одат мекунанд ва наметавонанд аз неъматҳо бигузаранд ва ҳар як лиззатиро ки ёфтанд майл ба лиззат дигар мекунанд ва чун ба ин муътод шуданд , ва ба хўшгзронидн одат карданд , басо бошад ки аз ҳалол муяссар нагардад пас даст ба моли муштабаҳ дароз мекунанд ва ба тадриҷ аз он таҷовуз намӯда ба ҳароми фурӯ май раванд ва ба ин ҷиҳат ба анвоъи ахлоқи разила , аз : кизбу риёу ҳасаду ғайри инҳо мубтало мегирданд .

Ва бисёр кам иттифоқ меуфтад ки касе соҳиби мол ва сирват бошад ва ба хўшгзронидну тнъм одат накунад ва дар садад он набошад ва касе ки анвоъи атъимаи лазиза ва либосҳои фахриа аз барои ӯ муяссар бошад куҷо метавонад онҳоро тарк кунад ва ба нони ҷӯйу ҷомаи куҳнае қаноат кунад ? оре : ин шаън касеаст ки соҳиби нафаси қавӣ қудсӣа бошад , монанди : сулаймони бен Довӯди алайҳи ассалому амсол ӯ илова бар ин , баъд аз онкии моли одамӣ бисёр шуд муҳтоҷ ба аъвон ва ансор мегардаду сарукор ӯ бо мардум меуфтад ва касеро ки сарукор бо аҳл дунё бошад чора надорад ки бо эшон ба нифоқу дўрўӣии сулӯки намояд бо вуҷӯди онкии сарукор бо аҳли дунёи доштан , боиси адовату кӣнау ҳасаду кибру риёу ғайбату бӯҳтону сухани чинӣу соир маосӣ мегардад .

Ва ин ҳама аз шавамӣ мол ,у эҳтиёҷ ба ҳифзи ислоҳи он ҳам мерасад .

Сеюм : ва он муфсида Эйаст ки ҳеҷ соҳиби молӣ аз он холӣ нест ва он , инаст ки нигоҳдоштану ҳифзи мол ,у анҷом додани умӯри мутаъаллиқа ба он , одамиро аз ёди худо боз медорад ва ҳар чаҳ ба воситаи он инсон аз ёди худо ғофил шавад , нест магари хусрону вабол .

Ва аз ин ҷиҳати ҳазрати исои алайҳ ассалом фармуд : « дар моли се офатаст яке онкии онро аз ғайри ваҷҳи ҳалол ахз кунӣ , арз карданд ки агар аз ммри ҳалол ба даст ояд ? фармуд : офатӣ дигар дорад ки онро дар ғайри мавқеаши сарфи намое арз карданд ки агар дар мавқеаш сарф кунӣ ? фармуд ки офат дигар дорад ки дар ҷо ба ҷо кардан ва нигоҳдоштан он одамиро аз ёди худо боз медорад » ва ин дардӣаст ки бедаво , ва маразӣаст бешифо , зеро ки рӯҳи ибодату ҳақиқати он , ёди худоу тафаккур дар азимат ва ҷалол ӯст ва ин дилӣ мехоҳад фориғ ,у хотирии ҷамъ

Беғаму андешаи суду зиён на хаёли ин фалон ва он фалону соҳиби даҳу мрзъаҳ , субҳу шом дар фикри ҳисоби сари кору хиёнати он ,у кӯтоҳии барзигарон дар амри мазраъау зироат ва иморатаст гоҳе машғӯли фикри мунозиъа бо шуракои арозӣу қанавот ,у замонии мутаваҷҷеҳи хаёли хусумат бо аҳли хароҷ ва « молўҷҳот » , лаҳзае дар ёди гову хар ,у соъатӣ дар фикри асбу астар .

Шаб дар хаёли тавилау анбор , рӯз дар кори обёрӣу шёр ,у ғайри инҳо аз афкор бисёру тоҷири мискини рӯзу шаб бо сад фикри қарин , гоҳе дар фикри хиёнати шарик ,у замонӣ дар таҳияи асбоби сафари давру наздик , гоҳ мегуяд : фалони шарики ҳамаи судро барад ,у замонӣ фикр мекунад ки фалон , « мазориб » сармояро тамом хӯрд , ё фалони кас дар амал кӯтоҳӣ кард ё на ,у фалони шахси молро зойеъ намӯд ё на ,у фалони муҳосиба саҳваст ё дуруст , фалони ҳариф дар муомила сахтаст ё суст , дар ағлаби авқот дар ғурбати маҳзуну мағмум , ва ба ҷиҳати касоди бозору норўоӣии молаши андӯҳноку мҳмўм ва ҳамчунин соири молдорон

Ва болҷмлаҳи фикрҳои аҳли дунёро ниҳоятӣ ,у хаёлоти эшонро ғоятӣ нест ва касе ки биҷузи фикри қӯти соли худро надорад ,у зиёдтар аз онро наме талабад , аз ҳамаи хаёлоти фориғ , ва аз ҷамеъи ин офот солимаст .

Ва аммо фавойиди мол : пас он низ бар ду қисмаст : днёӣӣу охиратӣ

Аммо фавойиди днёӣии он , чизҳоӣӣаст ки фоидаи он пеш аз марг зоҳир мешавад , мисли халосӣ аз зиллати суол ,у хиҷлати аёл ,у хорӣу пастӣу ҳақорату тҳдистӣу иззату бузургӣ дар миёни мардумон , ва бисёре дӯстону аъвон ,у ҳусӯли вақъу эътибор дар дилҳо ,у амсоли инҳо .

Ва аммо фавойиди охиратии он , се навъаст : аввали инки сарфи худ намояд аз барои ба ҷо овардани ибодот , ва қӯт ёфтан бар тоъот , ва стар урат ,у ҷиҳоду ҳаҷу амсоли инҳо .

Дувуми инки ба масраф мардумон бирасонад , ё ба ҷиҳати фуқароу истеҳқоқи эшону савоби ин зоҳир ва равшанаст ё ба ҷиҳати риояти шаъну муруввати худ ,у зёдтии садоқату муҳаббати мардумон , монанди меҳмонӣ кардану ҳадя додану аъонти мардуми намӯдану наҳви инҳо ва аз барои ҳар як аз инҳо савоб бисёр дар ахбор расидаасту фақру истеҳқоқ дар савоби инҳо шарт нест

Балии шарти савоб дар инҳо ният қурбатаст , ё аз барои ҳифзи обрӯии худ , чун дафъи шари золим , ва бастани забони ҳарзаи гӯйону амсоли инҳо ва ин низ мӯҷиб савоб мешавад .

Ва ҳазрати расӯли слии аллоҳи алайҳу ?ала ва силам фармуд ки « ҳар молиро ки одамӣ ба ҷиҳати муҳофизати обрӯии худ сарф кунад ҳукм садақа дорад » ё ба касе диҳад ки хизмат ӯро кунаду шуғлӣ ки ба ӯ руҷӯъ кунад ба анҷоми расонад ва шаккӣ нест ки ин низ аз умӯри мутаъаллиқа ба охиратаст , зеро ки корҳоӣӣ ки инсон ба ҷиҳати зиндагонӣ ба он муҳтоҷаст бисёраст ва агар ҳамаро худ мутаваҷҷеҳ шавад вақт ӯ зойеъ мешаваду рӯзгораш ба ҳайф меравад ва аз кори охират боз мемонад ва шаккӣ нест ки касеро ки ҳеҷ молӣ нест бояд ҳамаи ин корҳоро худ мутаваҷҷеҳ шавад ва аз зикру фикру ибодату тоъати бозмонд .

Сеюм онкии онро ба масрафи хайроти ҷорӣа ,у боқӣоти алсолҳоти расонад аз : сохтани масҷиду мадрисау работу пулу иҷрои қанавоту навиштани қуръону китоб ва нишондани ашҷор ,у амсоли инҳо аз чизҳоӣӣ ки баъд аз одамӣ боқӣ мемонад , ва муддатҳо савоби он рӯз ба рӯз оид мегардад ,у боиси дуои бандагони хад аз хубон ва солеҳон мешаваду исми одамӣ ба хайр мазкӯр мегардад .