Ва махфӣ намонад ки сифати зуҳд , яке аз манозили роҳи дайн , ва болотарин мақомот соликинаст парвардгори олами ҷли шона дар китоби Карим худ мефармоед : « влои тамаддуни ъиники илои мо мтъно ба أзўоҷо манеҳам Зуҳраи алҳиўаҳи алднёи лнФтнҳми фӣа » хулосаи маънии онкӣ « чашми мадор ба сӯии ончӣ мо додаем , аз зинатҳои зиндагонии дунё ба баъзе аз аснофи мардум то имтиҳони нмоӣими эшонро ва озмоиш кунем » ва дигар мефармоед : « ва ман кони ириди ҳрси алднёи нؤтаҳи минҳои вмои ?лаи фии алохраҳи ман насиб » яъне « ҳар ки ҳосили дунёро бихоҳад мо ба ӯ май диҳем ,у дигар дар хонаи охирати насибӣ аз барои ӯ нест » ва аз расӯли худои слии аллоҳи алайҳу ?алау силам Марвӣаст ки « ҳар ки дохил субҳ шаваду фикр ӯ кори дунё ,у ҳиммат ӯ мқсўр бар дунё бошад , худо бар ӯ корро музтариб ва мутафарриқ месозаду шуғл ӯро пароканда мекунаду фақр ӯ эҳтиёҷ ӯро дар муқобил ӯ медорад ва аз дунёи зиёдтар аз ончӣ аз барои ӯ муқаддар шудааст ба ӯ наме расонад ва ҳар ки дохил субҳ шаваду фикру ҳиммат ӯ амр охират бошад , худои амр ӯро ҷамъ месозаду шуғл ӯро аз барои ӯ муҳофизат мекунаду дил ӯро ғанӣ ва бениёз мегирданду дунёро залилу хор ба назд ӯ меоварад » ва фармуд ки « ҳар бандаро дидед ки худо ба ӯ хомӯшӣу зуҳд дар дунёи ато фармӯдааст ба ӯ тақарруби ҷўӣид ки ба ӯ илқои ҳикмату доноӣӣ аз мабодӣ файёза мешавад » ва низ фармуд ки « ҳар ки хоҳад худои илмӣ ба ӯ диҳад беонкӣ дарс бихонад , ва ҳидоят кунад бе онкии роҳнмоӣӣ бо ӯ бошад , пас дар дунё зуҳд кунад ва аз дунёи қатъи алоқаи намояд » ва низ аз он ҳазрат Марвӣаст ки фармуд : « дил аз дунё бурдор то худои туро дӯст дораду дил аз ончӣ дар даст мардум аст бурдор , то туро дӯст доранд » ва низ аз он ҳазрат Марвӣаст ки « зуд бошад ки баъд аз ман тайифае биёянд ки подшоҳӣ аз барои эшон мустақар набошад магар ба қатлу тҷбр ,у ғанӣ аз барои эшон ҳосил нагардад магар ба бухлу дилтангӣ ,у муҳаббат ба якдигари ҳам нрсоннди магар ба мтобъти ҳавоу ҳавас ; огоҳ бошед ки ҳар ки он замонро дарёбад ва ба фақр сабр кунаду ҳоли онкии қудрат бар фароҳам овардан мол дошта бошад , ва бар душмании мардум бо ӯ сабр кунад бо вуҷӯди онкии қудрат бар муҳаббат эшон дошта бошад , ва бар зиллату хории сабри намояд бо вуҷӯди инки бар ахз кардани иззат қодир бошад , ва ин ҳамаро ба ҷиҳат худо карда бошад худои таъолии савоби панҷоҳ садиқ ба ӯ каромат фармоед » ва фармуд ки « ҳаргоҳи нури дохил дил шавад синаи кушода ва васеъ мегардад арз карданд ки нишоне аз барои ин ҳаст ? фармуд : балӣ , паҳлуи тиҳӣ кардан аз сарои ғурур ,у рӯ овардан ба хонаи баҳҷату сарвар ,у мустаъиди марг шудани пеш аз расӣдан он » рӯзӣ фармуд ки « аз худо шарм кунед ҳамчунон ки бояд ; арз карданд ки мо шарм мекунем аз худо ; фармуд : пас чаро месозед чизеро ки дар он маскан намекунед ? яъне зояд бар скноӣ шумоаст ва чаро ҷамъ мекунед чизеро ки намехуред » ҷамоатӣ бар он ҳазрат ворид шуданд ва арз карданд ки « мо аз аҳл имонем ҳазрат фармуд аломати имон шумо чист ? арз намуданд ки чун блоӣӣ ба мо рӯ дод сабр мекунем ва чун неъматӣ ба мо расед шукр май нмоӣим ва розӣ ҳастем ба қазои илоҳӣу душманони худро ба мусӣбатӣ ки ба эшон расад шамотат намекунем ҳазрат фармуд : ҳаргоҳ чунин ҳастед пас ҷамъ макунед чизеро ки намехуред ва банно накунед ончиро ки дар он сокин намешавед ва бар чизе ки оқибат бояд гузошт ва рафт дил мабандеду рашку ҳасад бар якдигар мабаред » Марвӣаст ки « рӯзии баъзе аз занони он ҳазрат аз бисёре гуруснагӣ ки аз он ҳазрат мушоҳида намӯд ба гиря омад ва арз кард : ё расӯли аллоҳ оё аз худо наме талабӣ ки туро таомӣ фиристад ? фармуд ба он хдоӣӣ ки ҷони ман дар қабза қудрат ӯст ки агар аз худои худ масъалат кунам ки кӯҳҳои дунёро тилло карда ва ҳар ҷо ки рӯм бо ман равона кунад , ҳар оина мекунаду лекини ман ихтиёр кардам гуруснагии дунёро бар сирии ону фақри дунёро бар Ганаии ону ҳузну андӯҳи онро бар фараҳу шодмонии он ба дурустӣ ки дунёи сазовори Муҳамаду оли Муҳамади алайҳ ассалом несту худо аз барои пайғамбарони أўлўолъзм розӣ нашуд магари сабр бар нохўшиҳои дунё ,у канора кардан аз лаззоти он пас аз барои ман розӣ нашуд магари инки таклиф кард маро ба ончӣ бар эшон таклиф карда ва гуфт : « Фосбри комаи сабри أўлўои алъзми ман алрсл » яъне « сабр кун ҳамчунон ки аўлўои алъзм аз пайғамбарон сабр карданд » ба худои қисм ки чорае биҷузи итоат ӯ надорам ва ба худои қисм ки сабр мекунам ба қадари тўоноӣӣу тоқати худ ҳамчунон ки эшон сабр карданд » ва фармуд ки « пайғамбарони пеш аз ман буданд ки баъзе аз эшон ба фақр мубтало шуданд , ба наҳвӣ ки биҷуз ъбоӣӣ наёфтанд ва баъзе мубтало ба шипиш шуданд , ва инро дӯст тар доштанд аз инки худои дунёро ба эшон атои намояд » ва фармуд ки « имони банда комил нест то онкии гумномиро дӯсттар аз шносоӣӣ ва шӯҳрат дошта бошад ва кам чизеро дӯсттар аз бисёре мол доштан дошта бошад » ва аз он ҳазрат Марвӣаст ки « парвардгор ба ман фармуд ки агар хоҳии сангҳои Маккаро аз барои ту тилло кунам ? арз кардам : худовандо мехоҳам ки як рӯз гурусна бошам ва як рӯзи сайр , то дар рӯзи гуруснагии туро бихонам ва тазаррӯъ кунам ва дар рӯзи сирии ҳамду сипоси туро ба ҷо оварам » ва Марвӣаст ки « он ҳазрати рӯзӣ бо Ҷабраил аз Макка берун омад , ба кӯҳи сафои болои рафтанд , он ҳазрат ба Ҷабраили алайҳ ассалом фармуд ки ба хдоӣӣ ки маро ба ҳақ мабъус кардааст ки дар ин шом аз барои оли Муҳамад на кафи гандуми биришта Эйаст на қадре оради ҷӯ ҳануз сухани он ҳазрати тамом нашуда буд ки ногоҳ аз осмони садоу зилзилаи азимӣ зоҳир шуд , ба наҳвӣ ки ҳазрат тарсиданд фармуд ки магари қиёмат барпо шуд ? Ҷабраил арз кард ки ё расӯли аллоҳи ин садои шҳпр исрофиласт ки бар ту нозил мешавад пас исрофил омад ва арз кард ки худои таъолии сухани туро шунид , маро бо ҳамаи калидҳои рӯй замин ба назд ту фиристоду маро амр фармуд ки онҳоро ба хизмат ту биоварам ва ба ту арз кунам ки чунончии хоҳии ҳамаи кӯҳҳои хиттаи тҳомаҳро аз барои ту зумурраду ёқӯту тилло ва нуқра кунам ? « ?фон шӣт набиё маликоу ан шӣт набиё ъбдо » пас агар ху

Ва аммо роғиб , бокӣ надорад , аз ҳар ҷоӣӣ ки дунё ба ӯ рӯ оварад , хоҳи ҳалолу хоҳи ҳаром ва музоиқа надорад дар талаби молу дунё аз ҳеҷ навъе , агар чаҳ нафас ӯ ҳалок шаваду ҳурмат ӯ баравад » ва низ аз он ҳазрат Марвӣаст ки « аломати толиби охират онаст ки дил аз зинат чанд рӯзаи дунёӣ фонӣ бардорад огоҳ бошед ки дил бардоштану зуҳди ҳеҷ зоҳидӣ дар дунёи қисмат ӯро кам намекунаду ҳирси ҳеҷ ҳарисӣ бар дунёи ончӣ аз барои ӯ муқаддар шударо зиёд намекунад пас мағбун касеаст ки аз насиби худ дар охират маҳрӯм шавад » балӣ :

Аз ҳазрати эмоми Муҳамади боқири алайҳи ассалом Марвӣаст ки « худоӣ таъолӣ фармуд : қисм ба иззату ҷалолу азимату бҳоءу баландии мартабаи худам , ки ҳеҷ бандае хоҳиши маро бар хоҳиши худ ихтиёр накард дар чизе аз умӯри дунёи магари инки ман дил ӯро ғанӣ ва бениёз мекунаму шуғлу фикр ӯро мунҳасир дар охират май гардонаму осмону заминро зомини рӯзӣ ӯ май гардонам ва аз барои ӯ беҳтар аз ҳар тоҷирӣ тиҷорат мекунам » ва низ аз он ҳазрат Марвӣаст ки « болотарин мардум дар назд худо аз ҷиҳати қадару мартаба , касеаст ки бок надошта бошад ки дунё дар даст ҳар ки мехоҳад бошад пас ҳар ки нафас ӯ каромат ва иззатӣ дорад дунё дар пеши чашм ӯ хор ва бемиқдораст ва ҳар ки нафас ӯ хор ва залиласт дунё дар назар ӯ эътиборӣ дорад » ҳазрати эмоми ҷаъфари содиқи алайҳ ассалом фармуданд ки « зуҳд , калид дар охирату безорӣ аз оташасту зуҳд инаст ки ҳар чаҳ туро аз худо боз дорад онро тарк кунӣ бидӯни инки таъассуфӣ бар фӯт он дошта бошӣ на аҷабӣ бар тарки он нмоӣӣ ва на ба он сабаб , мунтазири фараҷӣ дар дунё бошӣ , ё хоҳии туро бар ин сифати ҳамд ва ситоиш кунанд , ва ба ин ҷиҳати ивазии талабӣ балки тарки онро роҳати худ донеу гирифторӣ ба онро офати шуморӣ ва ҳамеша аз офати гурезон ,у толиб роҳат бошӣу зоҳид касеаст ки ихтиёр кунад охиратро бар дунёу зиллатро бар иззату саъй дар ибодатро бар роҳату гуруснагиро бар сирӣу ёди худоро бар ғифлату бадан ӯ дар дунё бошаду дил ӯ дар охират » ҳазрати эмоми ризои алайҳ ассалом фармуд ки « ҳар ки субҳ ва шом кунаду бадан ӯ саҳеҳ бошад ва аз касе музтариб ва хоӣФ набошаду қӯти шабонаи рӯзи худро дошта бошад гуё ки ҳамаи дунё аз барои ӯ ҷамъаст ,у шаккӣ дар ин нест » .

Пас хушо ба ҳол касе ки дил ба дунё набандаду зуҳд дар онро ихтиёр кунад ва ҳамин қадар басаст дар фазилати зуҳд ки ҳамаи анбиёу авлиё ба он сифати мавсуф , балки ашҳри сифоти эшон буд ва ҳеҷ пайғамбарӣ мабъус нашуд магар бо зуҳд ва агар на ин будӣ ки қурб ба парвардгор ,у наҷот дар дори қарор ба он мавқуфи бадӣ , ъзмоءи навъи инсон ,у баргузидагони худованди манон ,у огоҳон аз ҳақиқати кор ,у доноёни асрор бар худ чунин тнки нгрФтндӣ .

Нигоҳ кун бар аҳвол кулем аллоҳ , Мӯсои бен умрони алайҳи ассалом ки бевосита бо худо сухан гуфтӣу анвори таҷаллӣ бар ӯ тофтӣ чигуна дар дунё зиндагонӣ кард , ғолиби қӯт ӯ гиёҳи замину барги дарахтон буд ва аз касрати риёзату заҳмат , чунон лоғару заъиф шуда буд ки сабзии алафӣ ки хӯрда буд аз зоҳири шиками муборакаши намоён буд .

Ва назари афкан ба рафтори рӯҳи аллоҳ , исои бен Марями алайҳи ассалом , ки офаридагори олам бе воситаи миси башарӣ , ӯро аз Марям ба вуҷӯд оварад ва бибин ки ҷома ӯ ҳамеша аз мӯӣ буду хӯрок ӯ барги дарахтону алафи саҳроҳо на ӯро фарзандӣ буд ки аз мурданаш битарсад ва на хонае ки аз харобии он андешади ҳеҷ рӯзии қӯти фардои худро захира накардӣ ва ҳеҷ масканӣ надоштӣ ва ба ҳар куҷо ки шом шудӣ хобидӣ .

Рӯзӣ дар биёбону раъду барқ ӯро гирифт , дар ҳар тараф ба талаби паноҳӣ равон шуд ки худро ба ҷоӣии расонад , хаймае аз давр пайдо шуд ба онҷо омад , занӣ танҳо дар онҷо дид шарм кард ва аз онҷои гузашта ба ғорӣ дар кӯҳӣ расед дохил онҷо шуд дид ширӣ дар он мأўӣ дорад , дар онҷо нишасту даст бар он шер кашид ва гуфт : илоҳӣ ҳар чизеро ҷо ва моўоӣӣ дод вале аз барои ман моўоӣии муқарари нафармудӣ ? хитоб расед ки мأўои ту мустақар дар раҳмат манаст чун рӯзи қиёмат дар ояд тазвиҷ кунам бо ту ҳазор ҳури алъайнро ки онҳоро ба дасти худ офарӣдаам ва чаҳор ҳазор сол ки ҳар рӯзӣ аз он баробари умри тамом дунё бошад аз барои ту арӯсӣ кунаму мардумро дар арӯсии ту атъоми намоям ва амр фармоем мунодиро ки Нидо кунад ки кҷоинди зоҳидӣ дар дунё то бибинанди арӯсии зоҳиди мутлақи бен Марями алайҳи ассаломро » .

Ва бишинав аҳволи яҳёи бен закариёи алайҳи ассаломро ки ба ғайр аз пӯст , чизеи нпўшидӣ ва аз дуруштии пӯст , бадан ӯ сӯрох сӯрох шуд рӯзии модар ӯ дархост кард ки ҷбаҳ эй аз пашми бипушад то андакии бадан ӯ ба истироҳат биафтад чун онро пӯшеди ваҳй ба ӯ расед ки эй яҳёи дунёро ихтиёр кардӣ пас гирист ва он ҷбаҳро афканда ба ҳолати аввал авд намӯд .

Нигоҳӣ бар зуҳди паёмбару алии алайҳи ассалому баъд аз ин дида бигушоӣ ва назар кун дар тариқаи рафтори пайғамбари охируззамон , ки воситаи вуҷӯди замин ва осмонасту зуҳди он ҷанобро мулоҳиза кун ки баъд аз беъсат дар муддатӣ ки он сарвар дар дунё буд ҳеҷ субҳӣ ӯу аҳлбитш сайр нашуданд магари онкӣ дар шом гурусна буданд ва ҳеҷ шомӣ сайр нашуданд магари онкии субҳи он гурусна ба сари бурданд ва он ҳазрату аҳлбит ӯ хурмои сайр тановул нафармуданд магари баъд аз фатҳи хайбару хоби он бузургвор бар рӯй ъбоӣӣ буд ки онро ду то кардӣ ва бар он хобидӣ ки шабии онро чаҳор то карданду ҳазрат бар он хобид чун бедор шуд фармуд : маро аз бедории шаб боз доштед бории ъаборо бурдоред ва ду то кунед » .

Ва басӣ иттифоқ афтод ки он баргузӣдаи худои ҷомаи худро берун карда буд ки бишӯяд ки балоли азон намоз мегуфту ҳазрати ҷома дигар надошт ки бипушад ва ба намоз берун раваду зуҳди зоҳиди алии алотлоқ ,у сарвари зоҳидии офоқи алии бен абии толиби алайҳи ассалом аз он машҳуртар ки муҳтоҷ баён бошад дар назд дӯсту душман ба сиҳҳати пайваста ки он ҳазрати ҳаргиз аз таомӣ сайр нахурдӣ ва агар мехӯрданд мунҳасир буд ба намак ё сирка ва агар аз он тараққӣ менамуданд қадре шер мехӯрданд ва он ҳазратро анбонӣ буд ки резаҳои нони ҷӯ дар он буд ва онро майл мефармуду гоҳ буд ки шабонаи рӯзӣ ба як каф аз ҳамон сабӯс ки ба даҳан мерехтанд иктифо менамуданду пайвастаи ҷомаи дурушти куҳнаи пӯшедӣ , ки муштамил бар пинаҳои бисёр май буд ва гоҳе ҷомаи худро ба лиФи хурмо пина менамӯд ва гоҳе ба пораи пӯстии куҳна ва мукаррар мефармуд ки алиро бо зинати дунё чаҳ кораст ва чигуна худро розӣ кунам ба лиззатӣ ки фонӣаст ,у неъматӣ ки ғайр боқӣаст ? ва ҳамчунин зуҳди аъиммаи рошидину акобри саҳоба ва тобеъину ғайри эшон аз бузургони дайну уламои солеҳин дар кутуби аҳодӣсу таворих мстўраст , ва дар алснаҳу афвоҳи мазкӯр ҳатто инки баъзе аз эшон бӯдаанд ки панҷоҳ сол ё шаст сол ки муддати ҳаёт эшон бӯда ҷомаи хоби ниФкнднду диягӣ аз барои эшон бар сар оташ наниҳоданду фарш бар рӯй замини ниФкнднду аҳли хонаи худро ба сохтани таомӣ амр накарданд балки шабҳоро бар по истоданд ва рухсорҳои худро бар замин фарш карданд , оби дидаҳояшон бар рухсорашони ҷорӣ ва бо парвардгорашон дар муноҷот ва зорӣ буданд .

Яке аз салотини даҳ ҳазор дарҳам аз барои яке аз бузургон дайн фиристод ӯ рад кард аёл ӯ бо ӯ ба гуфтугӯ омад , гуфт : мисли ман ва мисли шумо монанди шахсеаст ки гов корӣ дошт ва ба он зореъат мекард , чун пер шуд ва аз кор афтод онро забҳ кард то аз пӯсти он мунтафаъ гардад ва ҳамчунин шумо мехоҳед ки маро дар ин перӣ забҳ кунед , пас , аз гуруснагӣ бимиред беҳтараст аз инки марои забҳи нмоӣид .

Ва зуҳди баъзе ба мартабае буд ки дар шабҳои гарм ки ба ибодати истодии маконеро талаб кардӣ ки насими саҳар ба онҷои нўзидӣ то мабодои андакии афоқа аз барои ӯ ҳосил шавад .

Дайгариро сабуии шикастае буд ки об дар он буд , онро аз офтоб бар намедошту оби гармро меошомед ва мегуфт : касе ки лиззати оби сардро ёфт мФорқт аз дунё бар ӯ мушкиласт пас эй дӯстон аз мастии ҳавоу ҳавас ҳушёр шаведу зиддияти миёни дунёу охиратро бишноседу мтобът ононе кунед ки аз ҳақиқати ҳол огоҳ ҳастанд ва худро аз лиззатҳои фонӣаи дунё боз гиред ҷони ман агар чаҳ ин бар ту шоқаст , аммо чанд рӯзӣ беш нест ва ба андак вақте , замони он ба сар мерасад ва то чашм бар ҳам май занӣ рафтааст .

Аҳволи ёрону бародарону дӯстону рафиқонро мулоҳиза кун ки ҳамагии рафтанд ва дар зер хок хуфтанд аз ончӣ андӯхтанд бо худ чаҳ бурданд ва ба ки супурданд ? ва аз айшу тнъм чаҳ тараф барбастанд ? ва чаҳ самар чиданд ? ту гўӣии хобӣ буд ё хаёлӣ .

Пас эй ҷони бародари машаққат дар ин муддати андакро таҳаммул кун , зеро ки оқил , заҳмат чанд рӯзиро ба ҷиҳати истироҳати доимӣ бар худ гуворо мебинад .