Бидон ки адолат , афзали фазойилу ашраф камолотаст , зеро ки донистӣ ки он мусталзими ҷамеъи сифот камолӣааст , балки айни онҳост ҳамчунон ки ҷавр ки зид онаст , мусталзими ҷамеъи рзоил , балки худ онҳост ва чигуна чунин набошад ,у ҳоли онкии шинохтӣ ки адолати малака Эйаст ҳосил дар нафаси инсон ки ба сабаби он қодир мешавад бар таъдили ҷамеъи сифоту афъол , ва нигоҳдоштан дар васат ,у рафъи мухолифату низои Фимои байни қувои мухолифаи инсонӣа , ба наҳвӣ ки иттиҳоду муносибату ягонагӣу улфати миёни ҳама ҳосил шавад .

Пас , ҷамеъи ахлоқи фозилау сифоти комила , мутараттиб бар адолат мешаванд ва ба ин сабаб , афлотӯн илоҳӣ гуфтааст ки чун аз барои инсони сифати адолат ҳосил шуд , равшан ва нӯронӣ мешавад , ба воситаи он ҷамеъи аҷзои нафас ӯ , ва ҳар ҷузвӣ аз дайгарии касби зиё ва талолу мекунад ,у дидаҳои нафас гушӯда мешавад , ва мутаваҷҷеҳ мешавад ба ҷой овардан он , аз ӯ хостаанд бар наҳви афзал , пас сазовори бисоти қурби мабдаи кули ҷл шаъна мешавад ,у ғояти тақарруб дар назд « малики алмулук » аз барои ӯ ҳосил мешавад .

Ва аз хавоси сифати адолату фазилати он , онаст ки шаън ӯ улфати миёни умӯри мтбоинаҳу тасвияи Фимои байни ашёъ мтхолФаҳаст , ғубори анзоъу ҷидолро май нишонд ,у гирди бегонагӣу мухолифатро аз чеҳраи корфармоёни мамлакат нафас меифшоанд , ва барме гирданд ҳамаи чизҳоро аз тарафи ифроту тафрит ба ҳади васат , ки амреаст воҳид , ва дар он таъаддӣ нест , ба хилофи атроф ки умӯри мтхолФаҳ мткосраҳ ҳастанд , балки аз касрат ба ҳаддӣ ҳастанд ки ниҳоят аз барои онҳо нест , ва шаккӣ нест ки ваҳдат , ашраф аз касрат , ва ҳар чаҳ ба он наздиктар , афзалу акмал , ва аз ҳаводису офоту бутлону фасод давртараст ,у ончӣ мушоҳида мешавад аз таъсири ашъори мавзуна ,у нағмаҳои мутаносиба ба ҷиҳат таносубӣаст ки миёни аҷзои онҳо воқеъ ,у навъи иттиҳодӣ ки Фимои байни онҳо ҳосиласт ,у ҷазби қулӯбӣ ки дар сувари Ҷамилау вуҷӯҳ ҳасанааст , ба ҷиҳати таносуби аъзо ва телаем аҷзои онҳост

Пас ашрафи мавҷӯдоти воҳид ҳақиқӣаст ки домани ҷалолаш аз гирди касрати муназзаҳ ,у соҳати кбрёӣиш аз ғубори таркиб муқаддасаст , ифозаи нури ваҳдат бар ҳар мавҷӯдӣ ба қадари қобилияташро адо намӯда , ҳамчунон ки партави вуҷӯд ҳар соҳиби вуҷӯдӣ аз ӯст пас ҳар гӯнаи ваҳдатӣ ки дар олами имкон , мтҳққаст , зилл « ваҳдати ҳуққа » ӯ , ва ҳар иттиҳодӣ ки дар умӯри мтбоинаҳи ҳосил , аз асар иктоӣӣ ӯст .

Ва ҳар чаҳ аз таркибу касрати давртар ва ба ваҳдати наздиктар , афзал ва ашрафаст , балки чунончии эътидолу ваҳдати арзӣаи мо , ки партави ваҳдат ҳқиқаҳ аст набӯдӣ доираи вуҷӯд тамом нашудӣ чун агар навъи иттиҳоди байн « аносири арбаъа » , ки амҳотнд ҳам нараседӣ , « маволеди слос » аз эшон мутаваллиди нгрдидӣ , ва агар аз барои бадани инсонии эътидоли мизоҷӣ ҳосил нашудӣ , « рӯҳи раббонӣу нафаси қудсӣ » ба он таъаллуқ нагирифтӣ , ва аз ин ҷиҳатаст ки чун мизоҷро эътидоли лоиқ аз даст рафт , нафас аз он қатъи алоқа май намояд , балки назар таҳқиқ мебинад ки дар ҳар чаҳ ҳасан ва шарофатӣаст ба воситаи эътидол ва ваҳдатаст , ва он амреаст ки мухталиф мешавад ба ихтилофи маҳали пас дар аҷзои ънсриаҳи ммтзҷаҳи онро эътидол мизоҷӣ гӯйанд , ва дар аъзои инсонӣаи ҳасану ҷамол , ва дар ҳаракот , « ғанҷ » ва « даллол » , дар нигоҳ , « ишва » рӯҳафзо , ва дар овоз , нағмаи дилрабо , дар гуфтор фасоҳатаст , ва дар маликоти нафсонӣаи адолат , ва дар ҳар маҳали онро ҷилвааст ва дар ҳар музиъии номӣ , ва дар ҳар мазҳарӣ ки зуҳӯр кунад матлӯб , ва ба ҳар сӯратӣ ки худро ҷилва диҳад маҳбӯбаст , ва ба ҳар либосӣ ки худро биорояд нафас ба он ошиқаст , ва аз ҳар равзанӣ ки сар баровард рӯҳ ба он гирифтораст .

Ореи ваҳдат агар чаҳ арзӣа бошад , аммо бодӣаст ки буии пероҳани ошноӣӣ бо ӯст , хокӣ ки нақши кафи пой дар ӯст аз каломи волиди моҷд ҳақираст дар ин мақом ки фармӯдаанд : « фии ҳозои алмқоми тФўҳи нафаҳоти алқдсиаҳи тҳтзи баҳои нуфуси аҳли алҷзбаҳу алшўқ ,у итътри минҳои машоми асҳоби алтأлиаҳу алзўқ , Фтързи лҳои ани канти аҳлои лзлк » яъне « дар ин мақоми нафаҳоти қудсӣа май вазад , ки нуфуси аҳли шавқро ба ҳаракат ва эҳтизоз меоварад ,у машоми асҳоби завқро муаттар месозад , пас дарёб онро агар туро қобилият он ҳасту истеъдоди он дорӣ » .

Ва чун шарофати адолатро донистӣ , ва ёфтӣ ки кори он тасвия кардан дар умӯр мухталифааст ,у шуғли он баргардонӣдан аз тарафи ифрот ва тафритаст ба ҳади васату миёна рӯй , бидон ки адолат ё дар ахлоқ ва афъоласт , ё дар атоҳоу қисмати амвол , ё дар муомилоти миёни мардумон , ё дар ҳукмронӣу сиёсати эшон ва дар ҳар як аз инҳо одил касеаст ки майл ба як тараф раво надорад ,у ифрот ва тафрит накунад балки саъй дар мусовоти намояд ва ҳар амреро дар ҳади васат қарор диҳад ва шаккӣ нест ки ин мавқуфаст бар шинохтани васат дар ин умӯр , ва донистани тарафи ифроту тафриту илм ба он дар ҳамаи умӯр дар ниҳоят ашколаст ,у кор ҳар касе нест балки мавқуфаст ба мизонеи адл ки ба воситаи он зиёдау нуқсон шинохта шавад ҳамчунон ки шинохтани миқдор ҳар вазнӣ безиёдау нуқсони муҳтоҷ ба трозўӣӣаст ки ба он вазни намоянд ,у мизони адл дар донистани васат ҳар амре нест магари шариъати ҳуққаи илоҳӣа , ва « тариқаи суннӣа » набуйа ки аз сарчашма « ваҳдати ҳақиқӣа » содир шуда

Пас он мизон адласт дар ҷамеъи чизҳо ,у мутакаффили баёни ҷамеъи маротиби ҳикмат амалияаст пас одили воқеӣ воҷибаст ки ҳакимӣ бошад доно ба қавоиди шариъати илоҳӣау олам ба « навомис » набуйа .