Чун шӣомти зулму ситам ,у фазилати сифати хуҷастаи адолат маълум шуд , бидон ки аз барои сифати адолат , осору лавозимӣ чандаст ки толиби ин сифатро аз онҳо чора несту адолат бидӯни онҳо мтҳққ намешаваду адои дайни адлу раияти парварӣ ,у қазои ҳақи ҷҳондорӣу додгустарии мавқуф бар риояти он умӯраст .

Аввали онкӣ дар ҳар ҳоле аз аҳвол ба зоти поки эзади мутаъоли мутаваккил , ва ба фазлу раҳмат бе ғояти худованди лами излу лоязол мутавассил бӯда , тавфиқи анҷом ҳар муҳиммиро бар ваҷҳи савоб аз даргоҳи ҳазрати раби алорбоби масъалати намояду тамшият ҳар амреро ба машйати он ҷаноб , манӯти дониста ,у рӯзу шаб ба забони аҷзу инкисор аз дарбори ҳазрати офаридагори сулӯки роҳи дурустро талабад .

Дувуми онкӣ дар ҳар амре аз умӯр , ба қадари мақдӯри поси шариъати ғроу ҳифзи аҳкоми миллати Байзоро макнуни замири мунир ,у пешниҳоди хотири ҳақ пазир гирданд , то дар шамотати мухолифӣн бар аҳли исломи боз ,у забони таъну маломати аъодии дайнро бар худ дароз нигараданд ва чун мулӯку салотин , поси ин маъниро бидоранд , ва дар тарвиҷи дайн ,у иҷрои ҳукми он иҳтимоми намоянд , ба ҳукм « анноси алии дайни млўкҳм » , аҳадӣ аз ҳуккому уммол ҳар диёр ,у соири мтўтнини билодро , маҷоли инҳироф варзидан аз он набошад ва аз баракати дайни қавӣам , хонаи дайну дунёии худ ,у кафеи раоёи обод ва маъмур гардад .

Сеюм онкӣ фақат ба боздоштани худ аз иртикоби зулм иктифо нанамояд , балки аҳадӣ аз раияту сипоҳӣу коркунону гмоштгонро маҷоли иртикоби зулму ситами надиҳад ва ба ҳасани сиёсат , бисоти амну амонро густарда , соҳати мамлакату вилоятро аз хасу хори газанди золимони мардуми озор ба ҷоруби муъаддилати брўбд чун ҳар зулмӣ ки дар вилояти Фрмонрўоӣӣ бар мазлӯмӣ воқеъ шавад фии алҳқиқаҳи домангир ӯ мешавад .

Балки низ ба ҳамин иктифои нанамудаи ҳифзу ҳаросати атрофи мамлакатро аз душманон бар зиммаи ҳиммати худ лозими шуморад ва дар амнияти туруқу шўоръи саъии худро мабзул фармоед .

Чаҳоруми онкӣ чун хоҳад зимоми ихтиёри ҷамъӣ аз раоёу фуқароро ба даст касе диҳад ,у аҳадиро ба тафвизи шуғлӣу амалӣ арҷманд созад , ҳамин ба кифояту кордонӣ ӯ дар забту рабти махориҷу мадохили девонӣа иктифо нанамояд , балки ибтидои нақди гавҳар ӯро бар маҳак эътибор зада , покӣу нопокӣ ӯро имтиҳон фармоеду инсофу мурувват ӯро мулоҳизаи намояд .

Агар раиятро ба золимӣ сипорад , дар амонатӣ ки худо ба ӯ супурда хиёнат карда ,у зулму ситамро дайгарӣ хоҳад кард ,у ғубори бадномии он бар сафаҳоти вҷнот ӯ хоҳад монаду иддаои мазлӯмон низ ба ӯ хоҳад расед балӣ :

Панҷуми онкии хотири хатирро ҳамин қадар ҷамъ нафармӯда ва дар астФсори аҳволи сулӯк ӯ ниҳояти иҳтимоми намояду кайфияти рафтор ӯро бо раоё тафаҳҳус фармоед ҳар чаҳ домани тазвири дароз , дар талбису худъа бозаст ва дар тафаҳҳусу таҷассус , эҳтиёт намӯда аз хабардорони худотарс ,у огоҳони қавии алнФси холӣ аз ғараз , астФсор фармоед , зеро ки басӣ бошад ки ҷамъиро ки мзнаҳи арзи ҳол ба хизмати соҳиб ихтиёр бӯда бар шаҳвату мол фирефта бошад , зеро ки золиму шарири пайваста дар рзоҷўӣии муқаррабони подшоҳ ё амирсоъӣ ҳастанд , ва ба анвоъи хадамоти эшонро аз худ розӣ медоранд ва бошад тайифае ки ришват қабул накунанд ва аз аҳл тадайюн бошанду заъфи нафасу андешаи оқибати худ , забон дар калом хамӯшӣ кашида ё аз оқибати андешӣ аз баёни воқеъ эҳтиёт кунанд балки бар мутакаллифин мҳоми ибод лозимаст ки ҳамчунон ки аз дақоиқи аҳволи худ бохабар ҳастанд , назари итилоъ бар кайфияти авзоъи соири вилоёти даври даст низ ки ҳазрати иззат дар зери нигини ҳишмати эшон дароварда афкананд алҳосл , соҳибони ихтиёрро аз чигунагии сулӯки коркунони худ дар ҳар ноҳияу блок , аз наздику давр ҳамеша матлаъ бӯдани лозим ва зарурӣаст .

Ва аз ин ҷиҳат буд ки салотини муъаддилати шиор ,у ҳуккоми хайри осорро ҷосусону хбргирон дар атрофу ҷавониби вилоёт худ бӯда , то эшонро аз аҳволи гмоштгони эшон бохабари созанд ва бисёр буд ки ба касе барме хӯрданду ному нишони худро аз ӯ пинҳон карда астФсори аҳволи мамлакатро менамуданд .

Шашуми онкии ҳишмати ФрмонФрмоӣӣу шавкати ҷҳонбонӣ , монеъ аз додрасӣ бечорагон нашавад ва аз фарёди додхоҳон рӯй нигараданд ва аз нола ситамдидагон наранҷаду тазаллум бе адабонаи фақироне ки худои амрашонро ба ӯ муҳаввали фармӯда гӯш диҳаду афғон бе тобонаи заъифоне ки парвардгор , эшонро ба ӯ муҳтоҷ карда истимоъи намояд ба дўрбоши азимату ҷалол , бесару поёни шикастаи ҳолро аз даргоҳ худ наронад ва роҳ омад ва шуд гадоёни парешонро ба исоўлони дурушти ху , бар худ набандад .

Оре : ҳар ки сар шуд дарди сараш бояд кашид ва ҳар ки сарвар шуд бар зердастон боядаш бахшед агар ӯ фарёди эшонро гӯш накунад чаҳ бузургӣ бар эшон фурӯ шуд ? ва агар ӯ ба дод эшон нарасад чаҳ хароҷӣ аз эшон бастанд ? ранҷи дастони эшон бар ӯ гуворост агар арза аз даст эшон бастанд номи сарварӣ бар ӯ равост агар номаи эшонро бихонад султон , ҳукм офтоб дорад , бояд партави илтифоти худро аз ҳеҷ зарра бе қадре дареғ надорад ва ин шеваро мунофӣ бузургӣ надонад зеро ки шаънии аъзам аз шаън хдоӣӣ несту ҷаноби аҳадят аз ғӯри рисии аҳадӣ ор надорад ,у дасти рад бар сина аҳадӣ намегузорад .

Тазаллуми раият , нишони адл подшоҳаст ва ба дарди дили ҳамаи кас расӣдани лозимаи мартабаи зилли аллоҳи шикваи додхоҳон , фарёд шоҳӣаст длҷўӣии сару пои бараҳнагон , шукронаи соҳиби кулоҳӣ .

Ҷаноби мустатоби Амиралмӯъминини алайҳи ассалом дар айёми тамаккуни хилофат , рӯзҳо кори халқи сохтӣ ва шабҳо ба ибодат холиқ пардохтӣ баъзе арз карданд : « ё Амиралмӯъминин : чаро ин ҳамаи тъб бар худ қарор май диҳӣ ? ё рӯзи осоишии Фрмоӣид ё шаб фармуд : агар рӯз осоем , кори раият носохта монад ва агар шаби оромам , кори ман нотамом монад » .

Подшоҳи ҳӯшмандӣ аз яке аз аҳли ҳоли илтимос пандӣ намӯд гуфт : агар саодати ду ҷаҳони хоҳии шабҳо дар даргоҳи ҳақ , дод гдоӣӣ бидиҳ ва рӯзҳо дар боргоҳи худ ба дод гадоён барис .

Салотини адолати пешаро додрасии мазлӯмон , ин қадар иҳтимом бӯда ки подшоҳи одилиро сиқли сомъаҳ ориз шуд ва аз нишнидани фарёди додхоҳони ғаму андӯҳ бар ҳошия замираш нишаст , оқибат , раъии адолати иқтизояши чунон фармон дод ки аҳадии ҷомаи сурхи напушади магар касе ки арз ҳол дошта бошад , то ба тадоруки аҳволашон қиём тавонад намӯд .

Ҳафтуми онкӣ чун шикваи мзлмўмиро шуниду ҳоли ситамдидае ба ӯ расед дар таҳқиқи сидқу кизби он тафаҳҳуси намояд ва ба маҳзи инки баъзе аз ришваи хорон , ё соҳиби ғаразон , такзиб ӯро кунанд ё ӯро ба аблаҳӣ ё нодонӣ ё ғараз нисбат диҳанд иктифо нанамояд ,у баъд аз онкии сидқи воқеа бар ӯ равшан шуд ончии муқтазоӣ адолат бошад дар он маъмӯл дорад , ва дар дафъи он ситам аз он мазлӯм мусомиҳа нанамояд .

« дар аҳди Довӯди пайғамбари алайҳи ассаломи фармондиҳии ҷаббор буд , офаридагори олам ба ҳазрати Довӯди алайҳи ассалом ваҳй фиристод ки бирав ба назд он ҷаббор ва бигӯ ки ман туро барои он салтанат надодаам ки моли дунё бар рӯй ҳам ҷамъ кунӣ , балки ба ҷиҳати он зимоми Фрмонрўоӣиро ба даст ту додаам ки додрасӣ мазлӯмон кунӣ ва нагузорӣ ки нолаи додхоҳии эшон ба даргоҳ ман расад ба дурустӣ ки ман савганд хӯрдаам ба зоти муқаддаси худам ки ёрӣ мазлӯм кунаму интиқоми кашам аз касе ки дар ҳузур ӯ ситам бар мазлӯмии рафта ва ӯ нусрат вай накарда » .

Ва қатъи назар аз ахбор , чигуна бо муруввату инсоф ҷамъ мешавад ?у куҷо бо мардӣ ва мардонагӣ месозад ки бераҳму ситамкории дасти тазаллуму таъаддӣ ба гиребони бечораи бинўоӣӣ афканда бошад ,у оҳу нола ӯро ба фалак расонида бошад , ва ин маънӣ бар касе зоҳир шаваду худованди олам ӯро қудрат бар дафъи он ситам дода бошад ва бо вуҷӯди ин , дил ба дард наёяд ва дар аъонти он мазлӯм мусомиҳа кунад ва он бечораро гирифтори зулми бигузорад ва худ шабҳо бо хотири ҷамъӣ дар бистар истироҳат осоед .

Ҳон , ҳон эй Фрмонрўоёнӣ ки рӯзро ба айшу тараб ба шаб май расониду шабро бо сдгўнаҳи истироҳат ба сар меоваред , ёд оваред аз ситами расидагони бечора ,у мазлӯмони овора ки рӯзҳо дар тъбу тсдиъ , ва шабҳо аз бими зулму ситам бо ҳзоргўнаҳи ғаму ?илами тавъам ба сар мерасонанд .

Аз султони Маҳмӯди ғазнавӣ машҳураст ки шабӣ дар бистар истироҳат хуфт ва дар он шаб , хоби перомуни чашм ӯ нигарадед , ҳар чанд аз пҳлўӣӣ ба пҳлўӣӣ меғалатед дидааш ба ҳам намерасед бо худ гуфт : ҳамоно мазлӯмӣ дар сарои ман ба тазаллуми омадау дасти додхоҳӣ ӯ , роҳи хобро бар чашми ман бастаи пас посбонро гуфт ки дар гирди хона ман бигардед ва байнед ки мазлӯмиро меёбед биоваред посбонон , андакӣ тафаҳҳус карда касеро наёфтанд бози султон ҳар қадар саъй кард хоб ба дида ӯ наомад , бори дигари эшонро амр ба таҷассус намӯд то се дафъа , дар мартабаи чаҳорум худ бархест ва бар атрофи давлати сарои худ май гашт то гузораш ба масҷиди кӯчакӣ ки ба ҷиҳати нмозкрдни амроءу ғуломон дар ҳаволии хонаи султон сохта буданд афтод , нола зорӣ шунид ки аз дил беқарорӣ барме ояд ,у оҳ сардӣ шунид ки аз ҷон пурдардӣ кашида мешавад , наздик рафта дид бечорае сар ба саҷдаи ниҳода ва аз сӯзи дили худоро мехонд султон фиғон баркашид ки зинҳор эй мазлӯми дасти додхоҳии нигаҳдор ки ман аз аввали шаб то ҳоли хобро бар худ ҳаром карда туро меҷӯяму шикваи маро ба даргоҳи подшоҳ олам накунӣ ки ман дар талаб ту нёсуда ам бигӯ то бар ту чаҳ ситам шуда ? гуфт ки ситамкор бе бокӣ шаби по ба хонаи ман ниҳодаи маро аз хона берун кардау дасти нопокӣ ба домани номӯси ман дароз карда , худро ба дар хонаи султони расонидам чун дастам ба ӯ нарасед арзи ҳоли худро ба даргоҳи подшоҳ подшоҳон кардам султонро аз истимоъи ин сухани оташи дрнҳоди афтода ва чун он шахси мушаххаси рафта ва дар он шаб , ҷустан ӯ муяссар набӯд , фармуд : чун бори дигари он нобакор ояд ӯро дар хона гузошта ба зӯдии худро ба ман бирасон ва он шахсро ба посбони харгоҳ султонӣ намӯда гуфт : ҳар вақт аз рӯз ё шаб ки ин шахс ояд агар чаҳ ман хоб роҳат бошам ӯро ба ман расониди баъд аз се шаби дигари он бдгҳр ба дар хонаи он шахси рафта , бечора ба суръати тамоми худро ба султони расониди он шаҳриёри додрас , бетаваққуф аз ҷои ҷуста бо чанд нафар аз мулозимон , худро ба сари манзили он мазлӯми расонида аввал фармуд то чароғро хомӯш карданд пас теғ аз миён кашида он бадбахтро ба қатл овардау чароғро талабида рӯй он сиёҳи рӯро мулоҳиза карда ба саҷда афтод он мискин , забон ба дуоу санои он хусраву муъаддилат ойин гушӯд ва аз сабаби хомӯш кардани чароғу саҷдаи афтодан астФсор кард .

Султон гуфт : чун ин қазияи мсмўъ ман шуд ба хотири ман гузашт ки ин кори яке аз фарзандон ман хоҳад буд , зеро ба дайгарии гумони ин ҷуръат надоштам , лиҳозои худ мутаваҷҷеҳи сиёсат ӯ гаштам ки мабодо агар дайгариро бифиристам таъаллули намояду сабаби хомӯш кардани чароғ , ин буд ки тарсидам агар ин , яке аз фарзандон ман бошад меҳри падарии монеъ сиёсат гардаду боиси саҷда , он буд ки чун дидам ки бегонааст , шкролҳӣ кардам ки фарзандам ба қатл нарасед ва чунин амалӣ аз авлоди ман содир нигарадед .

Фармонфармоёни рӯзгор бояд дар ин ҳикоят таъаммул кунанду бибинанд ки ба як додрасӣ ки дар соъатӣ аз он султони срзди ҳоли наздик ба ҳазор соласт ки ном ӯ ба воситаи ин амал , дар чандини ҳазор китоби сабт шуда , дар манобиру масоҷид , ин ҳикоят аз ӯ мазкӯр ,у хосу ом , офарину дуо бар ӯ мефиристанд , илова бар фавойиди ухравӣау мсўботи касӣраи балӣ :

Ва низ манқӯласт ки султони малики шоҳи салҷӯқӣ , дар канор зоянда равад шикор менамӯд , соъатӣ дар марғзорӣ осоиш намӯд яке аз ғуломони хос , говӣ дар канор наҳрӣ дид мечаред , онро забҳ карду порае аз гӯшташро кабоб намӯд он гов аз пераи занӣ буд ки чаҳор ятем дошт бар ваҷҳи маишати эшон аз шери он ҳосил мешуд чун он ъаҷуза аз ин воқеа матлаъ шуд , дӯд аз ниҳод ӯ баромаду миқнаа аз саркашеда бар сари пулӣ ки гузаргоҳи он султон буд нишаст то султон ба онҷо расед бо қади хамида аз ҷои ҷуст ва бо дидаи гирён рӯй ба султон карда гуфт : эй писари олби аслон : агар дод маро дар сари ин пул наме диҳӣ дар сари пули сироти даст додхоҳӣ барораму дасти хусумат аз доманат барнадорам бигӯ то аз ин ду пули кадомро ихтиёр мекунӣ ? султон аз ҳайбати ин сухан бар худ билразед ва пиёда гашта гуфт : марои тоқати сари пул сирот нест магар то чаҳ ситам бар ту шуда ? пераи золи сӯрати ҳолро ба мавқифи арзи расониди султон мутаъассир гашта аввал фармуд : то он ғуломро ба сиёсати расониданд ва ба ивази он модаи гов , ҳафтод гов , ва ба ривоятии дивист гов аз саркори хосса ба он пер зол доданд .

Гӯйанд ки чун малики шоҳ аз дунё рафт он пераи зол бар сари қабр ӯ нишаст ва гуфт : парвардгорои ман бечора будам ӯ маро дастгирӣ кард имрӯз ӯ бечорааст ту ӯро даст гирӣ кун .

Яке аз некон , султонро дар хоб дида гуфт : худо бо ту чаҳ кард ? гуфт : агар на дуои он пераи зан будӣ маро азобӣ мекарданд ки агар бар ҳамаи аҳли замин қисмат менамуданд ҳамагӣ муаззаб мешуданд .

Ва ин ҳикоят низ монанди ҳикояти аввал , сазовораст ки боиси ҳӯшёрӣ шаҳриёрон гардад , зеро ки эшон маболиғии хатир харҷ мекунанд то вилоятиро тасхир кунанд , ва дар онҷо чанд рӯзии хутба ба номашон хонда шавад , ва рӯй сикка ба нақши исмашон музайян гардад ва намедонам кадоми хутба аз ин баланди овозатар ки ҳол , қурун бешуморӣаст ки дар ҷамъи манобири олам бар исми сомии ин ду султон хонда мешавад ва чаҳ сикка аз ин нақши пояндатар ки ҳол , басӣ рӯзгоронаст ки дар дафотиру кутуб ба номи номишон нақш мешавад .

Ҳаштуми онкии ниҳоят иҷтиноб фармоед аз гузордани бидъатӣ , чун агар онро нафъӣ бошад дар замонии андак ба сар хоҳад омад ва то қиёми қиёмати бадномӣу лаънат аз барои ӯ хоҳад буду ҳамаи рӯзаи асари бадии он дар қабр ба ӯ хоҳад расед ва ҳар лаҳзаи мӯҷиби аштдоди азоб ӯ хоҳад шуд .

Нуҳуми онкӣ чун аз аҳадии хиёнат ё хабосатӣ содир шавад , ё дар тариқи хизмат , хтоء ё лағзишӣ сар занад то мумкин бошад қалами афв бар он кашида дидаи илтифот аз он пӯшанд зеро ки афви ҷароим , аз ашраф макоримаст .

Чунончии ҷаноби мустатоби Амиралмӯъминини алайҳи ассалом фармӯдаанд ки « ҷамоли алсёсаҳи алъдли фии аламрау алъФўи маъаи алқдра » яъне « ҷамоли шаҳриёрӣу ҳасани мамлакати дорӣ , адли намӯдан дар ФрмонФрмоӣӣ , ва бо қудрат бар интиқом , афв фармуданаст » .

Даҳум : ва он умдаи лавозим , балки мавқуфи алайҳи ҳама онҳоаст , онаст ки мақсӯд аз мамлакати дорӣу фармони Фрмоӣӣ , истифоӣ « ҳзўз » нафсонӣау пайравии лаззоту шаҳавот ҷисмонӣа набошаду Аннани нафасро аз млоҳӣ ва « муноҳӣ боз дораду ҳамаи ҳиммат ӯ бар осоишу ороиш масруф набошад .

Ҳазрати Амиралмӯъминини алайҳ ассалом мефармоед ки « раъси алоФоти алўлаҳи боллзот » яъне « сари ҳамаи офатҳо , шефта шудан ба лзтҳост » .

Яъне « чун подшоҳ , машғӯли лаҳву лаъиб ,у мафтӯни лаззот нафас гардад ,у авқоти худро сарф он созад , ҳукм кун ки малики он табоҳ ва вайрон хоҳад шуд » .

Балӣ : ороиши малик ,у перояи он адолатасту осоиши султон , аз осоиши раияти ҳеҷ ҷома бар қомати шаҳриёрони барозандатар аз кисват муъаддилат нест ва ҳеҷ тоҷии рухшандатар аз афсари марҳамат на .

Ва махфӣ намонад ки ҳамчунон ки бар шаҳриёрону мулӯк , муъаддилати густарӣу раияти парварии лозим , ва бар эшон мтҳтмаст ки сояи шафқату марҳамат бар сари кафеи хилоиқи бгстроннд ҳамчунин бар кафеи раоё ,у оммаи броё воҷибаст ки аз ҷодаи итоату инқиёди эшон инҳироф ҷоиз надониста ҳамвора тариқи як рангӣу ихлос , мслўк доранду асомии сомӣаи эшонро дар халаъу малаъ , ба таъзиму такрим бар забони ҷории созанду дуои онҳоро бар зиммаи худ лозим шуморанд .

Аз ҳазрати эмоми Мӯсои алайҳи ассалом Марвӣаст ки фармуданд : « эй гуруҳи шиъаи худро залили мсозид ва ба вартаи миндозид , ба сабаби нофармонии султону фармони фармои худ , пас агар одиласт аз худои таъолӣ дархост кунед ӯро поянда бидорад ва агар золимаст аз даргоҳи илоҳӣ масъалат намоед ки ӯро ба салоҳ оварад , ки салоҳи аҳволи шумо дар салоҳ султон шумост ба дурустӣ ки султони одил , ба манзалаи падар меҳрбонаст пас бипасандед барои ӯ ончӣ барои худ меписандид , ва напасандед барои ӯ ончӣ аз барои худ намеписандид » .

Ва болҷмлаҳи вуҷӯди табақаи олияи салотин , аз аъзами нъмои илоҳӣ ,у қадари эшонро надонистан , куфрони неъмат ғайримутаноҳӣаст пас тухми ихлоси эшонро дар ботин коштан ,у сутуни вуҷӯдашонро пайваста ба ду дасти дуои доштан бар оламён воҷибаст .