Ва махфӣ намонад ки ончӣ ба хотир одамӣ мегузараду афкорӣ ки дил ӯро машғӯл мекунад ду қисманд :
Аввал : афкорӣ ки муҳаррики одамӣ бар амалӣ ,у мӯҷиби рағбат бар он амал ,у иродаи он феъл мешавад ва он бар ду қисмаст : зеро ки он феълӣ ки муҳаррики одамӣ бар ба ҷо овардан он мешавад ё феъли хирост ё феъли бад .
Дувум : афкорӣ ки муҳаррик бар феълӣу мабда амалӣ нестанд балки маҳзи хаёлу муҷарради фикр ва тасаввураст , агар чаҳ ба воситаи онҳо нафасро сФоӣӣ ё кудуратӣ ҳосил шавад ки боиси баъзе афъоли хайр ё шар гардад ва он низ бар ду қисмаст : аввал : хаёлоти Маҳмӯдау афкори нофеъау тафсили онҳо мазкӯр хоҳад шуд дувум : афкори фосидау омоли козиба ва аз барои он анвоъ бисёраст , монанди орзӯ кардан , яъне таманнои чизҳоӣӣ кардан ки ба вуҷӯд намеояду тасаввури онҳоро кардан монанди инки дар дил бигузаронанд ки коши фалони корро накарда будам , ё фалони корро карда будаму коши фалони Тифл ман намурда буду ҳоли бузург шудаи муайяну ёвари ман буду коши фалони чизро харида будам ё фурӯхта будам ,у амсоли инҳо .
Ва мисли мутазаккир шудани аҳволӣ ки аз барои ӯ ҳосил шудааст ва ба он шодӣ кардан ё ғамнок шудан , монанди хаёли фалони лиззатӣ ки аз барои ӯ иттифоқи афтода ё ғалабае ки дар фалони рӯз бар ақрон ва амсол карда ё иззатӣ ки билфеъл аз барои ӯ ҳаст ё алмӣ ки дар рӯзӣ ба ӯ расида ё нохушӣ ки ҳол дорад ё ихтилолӣ ки дар амри маош ӯ ҳаст ва аз ин қабиласт тасаввур кардани амволи нафисае ки дорад , аз мсокну амлоку дкокину боғоту асбону уштурону ҷавоҳиру нқўд , ва ба он млтз шудан ё мутазаккир шудани чизҳоӣиро ки надорад ва ба он ғамноки гаштану наҳви инҳо ва монанди тасаввури намӯдани муҳосибаи дукону бозору шарику ёру ҷавоби хсмоءу бартараф кардани душманон ба азобҳои гӯногӯн , бидӯни инки ин фикру хаёли манша асарӣ бошад ё фоидае бар он мутараттиб бошад .
Ва гоҳаст хасмӣ аз барои ӯ несту гФтгўӣӣ бо якдигар надоранд балки маҳзи хаёл ва фикраст , монанди тасаввур кардани ҳолоту умӯрӣ ки ҳаргизи таҳаққуқи онҳо дар назари он шахс нест ва медонад ки ба вуҷӯд намеояду таманноу орзӯии онро низ намекунад балки ба муҷарради тасвири он , лиззати хаёлӣ май барад монанди инки хаёли набувват ва пайғамбарӣ мекунад ва дар зеҳни худ қавоиду аҳкомӣ қарор медиҳаду васӣу Халифа аз барои худ таъйин мекунад ё гдоӣии ҳаштод соли тасаввури салтанату подшоҳӣу тасхири рубъи маскӯнро май намояд , ва ҳар мамлакатиро ба вазъии хоси мусаххар май намояд ,у амроءу ҳукком насб месозаду қурун бешумор ва солҳои бисёр сарварӣ мекунад .
Ва аз ҷумла онҳоаст фоли бад задан ки онро ттир гӯйанд ва ба баъзе аз умӯри иттифоқӣаи дилро бад кардан ва он аломати ҳудуси баъзе макора донистан .
Ва гоҳ бошад ки ба ин ҳол ба ҳаддӣ мерасад ки одамӣ дар назд худ баъзе умӯрро далели вуқуъи макрӯҳӣ бар худ қарор медиҳад ва ба ҳудуси он амр ба ғояти музтариб ва мушавваш мешавад , агар чаҳ он амр мутлақан дар забони мардуми машҳур ба ин набошад
Ва басо бошад ки дар қувваи воҳима , хабосату рдоӣтӣ ҳосил шавад ки дар ағлаби авқоти тасаввури вуқуъи макрӯҳот ,у хаёли ҳудуси масоибу олом аз барои худ мекунад , ва ҳеҷ зеҳн ӯ мултафити хаёли умӯрӣ ки мӯҷиби фараҳ ва сарвар гардад намешавад , мисли тасаввур кардани мурдани авлоду аёл ,у талафи амвол ,у ибтило ба анвоъи беморӣ ,у гирифторӣ ба зиллату хорӣ ,у ғолиб шудани душманон ва расӣдани азият ба ӯ аз дигарон .
Ва гоҳ бошад ки бидӯни сабаб , навъи эътиқодӣ ба вуқуъи ин навъ умӯр мекунад ки ғаму андӯҳ аз барои ӯ ҳам мерасад ва бисёр мешавад ки маншаи ин навъ , ихтилолӣаст ки дар димоғ ҳосил мешавад .
Ва аз ҷумлаи афкори фасодаи васваса дар ақоидаст , ба ҳаддӣ ки мўдӣ ба шак намешаваду мунҷар ба шубҳа намегардад , балки муҷарради ҳадис нафас бошад ,у алои мӯҷиби хурӯҷ аз имон мегардаду қодҳ дар яқин мегардаду дохил дар яке аз сифотӣ ки қаблан гузашт мешавад .