Чун , ақсоми риёро донистӣ бидон ки қисми аввал , ки риё дар имон бошад бадтарӣни ақсоми риё , ва аз афрод кофараст балки бадтар аз куфр ва шадидтар аз онаст .

Ва аммо қисми дувум , ки риё дар ибодот бӯда бошад , ҳамаи анвоъи он ҳаром , ва аз гуноҳон азимаасту соҳиби он мағзуби даргоҳи парвардгор ,у мамнӯъ аз вусӯл ба съодоту илова бар он , мӯҷиби бутлони ибодат ,у фасод онаст , хоҳ дар асл ибодот бошад ё дар « васфи лозим » он ва фарқӣ нест дар бутлони ибодат ба қасди риёи миёни инки қасд ӯ риёӣ маҳз бошад ва ҳеҷ ният қурбат надошта бошад , ё инки ҳар ду бо ҳам зм бошаду болоштроки боис бар амал бошанд балки агар қасди қурбати ҳам роҷҳ бошаду шоибаҳ эй аз дарё дар он бошад бози ибодат фосидасту соҳиби он аз ӯҳдаи таклифи худ барнаёмадааст балки ҳол ӯ бадтар аз касеаст ки ибодатро тарк намӯда бошад , чун ин шахс , илова бар гуноҳи тарки ибодат , гуноҳи риёро низ дорад .

Ва ҳамчунин фарқӣ нест дар фасоди ибодат ба қасди риё , миёни инки дар ибтидои ибодати қасд риё дошта бошад ё онкии он қасд , дар асноء ориз шавад пас агар ибтидо ба қасди қурбату хулӯси дохил ибодатӣ шуду лекин дар аснои он риё дар қасд ҳосил шуд ҳамаи он ибодати ботил ,у иъодаи он лозимаст , хоҳи феъли ттмаҳи ибодат ба ҷиҳати риёӣ маҳз бошад ки агар ба итилоъи мардум намебуд намекард ё ба ҷиҳати қурбату риё ҳар ду бо ҳам бошад ё ба ҷиҳат қурбат бошад аммо дар он шоибаҳ риё бошад , мисли инки мутаваҷҷеҳи намоз шаб шуд ба маҳзи ризои худо ва агар ҳеҷ каси онро намедид бози онро ба ҷо меоварад лекин ба ҷиҳати итилоъ касе бар он дар асноء , фараҳу сарвару инбисот аз барои ӯ ҳосил шуд ба воситаи ҳусӯли манзалат аз барои ӯ дар дили он шахси бинанда аммо ин дар амалӣаст ки ба фасоди баъзе аз он , ҳамаи он ботил мешавад аммо ҳаргоҳ амалӣ бошад ки сиҳҳати баъзи аҷзои он , мавқуф бар сиҳҳати баъзе дигар набошад мисли қироати қуръону амсоли он , пас рёӣӣ ки дар асноء ҳосил мешавад ҳамин амалӣ ки баъд аз риёи воқеъ шуда ботил мешаваду ончии собиқ бар он бӯда ботил намегардаду ҳаргоҳ касе ибодатӣ ба қасди ихлосу қурбат анҷом диҳад ва дар аснои он низ шоибаҳи рёӣӣ воқеъ нашаваду лекини баъд аз онкӣ аз он фориғ шавад чунончӣ касе бар он матлаъ шавад шукуфтаи хотир ва масрур гардад ба воситаи умеди ҳусӯли мартаба аз барои ӯ дар назд он кас , амал ӯ фосид намешавад ва аз савоби он ҳам чизе кам намегардад , агар худ боиси изҳори он нашуда бошад .

Аммо ин сарвару нишот аз ҷумлаи амроз нафсонӣааст ва онро рёءи хФии номанду соҳиби он таваққуъи таъзиму эҳтиром аз он ки матлаъ шуда дорад ва агар он шахси тақсирӣ дар эҳтиром ӯ кунад дар дили худ астбъод май намояд ва агар нафаси ин шахс , аз марази холӣ май буд ва мутлақан шоибаҳи риё дар ӯ наме буд ин сарвар аз барои ӯ ҳосил намешуду итилоъ касе бар ибодат ӯу адами итилоъ бар он , назд ӯ яксон май буду дили холӣ аз ҷамеъи шўоӣби риё онаст ки : тафовутӣ назд ӯ набошад миёни онкии инсонӣ бар ибодат ӯ матлаъ шавад ё чорпоӣӣ ва модоме ки фарқи миёни ин ду биёбад , аз таваққуъи таъзиму эҳтиром холӣ нахоҳад буд ва ин таваққуъ агар чаҳ мӯҷиби фасоди амал ё камии савоб он нашавад аммо нафасро ҳалок мекунад ва агар он таъзим низ ба амал ояд басо бошад ки мӯҷиби камӣ иҷро гардад .

Ҳамчунон ки аз ҳазрати Амиралмӯъминини алайҳи ассалом Марвӣаст ки : « худои таъолӣ дар рӯзи қиёмат ба қуръон хонон хоҳад фармуд ки оё дар дунёи чизҳоро ба шумо арзони нФрўхтнд ? оё ибтидо ба салом бар шумо накарданд ? оё қазои ҳўоиҷи шуморо нанамуданд ? пас имрӯзи шумо савобӣ надоред ва дар дунё ба савоби худ расидаед » ва ин дар сӯратӣ буд ки худ , изҳори он ибодатро накарда бошад аммо агар худ изҳори онро карда бошад бидӯни қасди саҳеҳии пас баъзе аз уламо мегӯйанд ки аз савоби он ибодати чизе кам намешавад агар чаҳ ба ҷиҳати он изҳорӣ ки ба қасд риё карда маъсиятӣ аз барои ӯ ҳосил бошад .

Ва баъзе дигар гуфтаанд ки илова бар маъсият , савоби он ибодат низ нуқсон меёбаду муқтазои баъзе аз ахбор низ инаст .

Аммо агар дар изҳори он , қасд саҳеҳӣ дошта бошад монанди тарғиби мардум ба амали хайр , ё наҳви он , бокӣ дар изҳор он нест , балки басо бошад ки изҳори он афзал бошад ба шартӣ ки мутлақан шоибаҳи рёӣӣ дар он набошаду муфсидаи дигари ҳам бар он мутараттиб нагардад , мисли ҳатки обрӯии фақирӣ дар изҳори тсдқ ва агар чунин набошаду муҳтамили эҳтимол риё бошад , зинҳор , ки перомуни изҳор он нагардад ва ин мавзеи хатару маҳал лағзишаст , чун хулӯси ният аз ҷамеъи шўоиби риё дар изҳори амал муяссар нест магар аз барои арбоби нуфуси қудсӣау соҳибони қулӯби қавӣа ва бисёре аз аҳли илм ва амал ҳастанд ки худро холӣ аз риё пиндоранд ва дар мақоми изҳори аъмоли худ барме оянду ҳоли инки шайтони эшонро фирефта ва ба ҳалокат андохта .

Ва бидон ки ҳамчунон ки изҳори амал ба қасди саҳеҳ зарар надорад ва аз савоби амали чизе кам намекунад ҳамчунин фараҳу сарвару шукуфтагӣу инбисот аз бурузи амал ,у итилоъи мардум бар он баъд аз онкии худ , онро пинҳон баҷо оварда бошад ҳаргоҳ ба ҷиҳат саҳеҳӣ бошад дар он бокӣ нест , зеро метавонад шуд ки аз касе амали некӣ дар хафо содир гардад ва чун парвардгор , онро зоҳир созад шод шавад , ба воситаи онкӣ аз он , лутфи худоро нисбат ба худ истинбот карда ки маосӣ ӯро пӯшидау тоъот ӯро зоҳири гардонида на аз роҳи мадҳи мардуму ҳусӯли эътибор дар назд эшон ва аз пардаи пӯшӣу лутфи худо ба ӯ дар дунёи чунон тасаввур кунад ки дар охират низ бо ӯ чунин сулӯк хоҳад шуд , ва ба ин ҷиҳати шод ва Фрҳнок гардад ва гоҳ бошад ки шодӣу фараҳ ӯ ба ҷиҳат ҳамин бошад ки чунин тасаввур кунад ки чун касе бар ибодат ӯ матлаъ шуд ӯ низ рағбат дар он ибодат мекунаду мтобът ӯро май намояд .

Ва ба ин сабаб низ аҷри дигар ҳосил мегардад ва метавонад шуд ки фараҳ ӯ ба ҷиҳати рағбати матлаъин аз ибодат бошад , яъне ба ин шод шавад ки дигарон ҳам ба аҷру савобии расиданд .

Ва махфӣ намонад ки ҳамчунон ки сарвару нишоту шукуфтагӣу инбисот бар итилоъ касе бар амалӣ ки дар пинҳони содир шуда ба ваҷҳ саҳеҳ метавонад шуд ки ба ваҷҳи саҳеҳии рағбат касе дар ибодату шавқу майл ӯ ба он дар ҳузури ҷамъӣ ҳосил шавад ки дар хилват чунин набошад ё дар ҳузури эшон зиёдтар шавад аз хилват , зеро одамӣ чун ҷамъӣ аз аҳли имонро мушоҳида кунад ки ба рағбати тамому хузўъу хушўъ , машғӯли ибодат худо бошанд он ҳолат дар нафаси вай таъсир мекунаду мӯҷиби шавқу рағбат ба ибодат мешавад Маслан касе ки одат ӯ намоз шаб набошаду шабӣ бо ҷамоатӣ ба сари барад ки намоз шаб бихонанд , пас чун эшон ба намоз шаб бархезанд дар дил ӯ низ рағбатӣу шавқӣ пайдо шавад ва бибинад ки ҷамъии рӯ ба даргоҳ худо овардаанд ӯ низ майл ба даргоҳи илоҳии намояд , ин риё нахоҳад буд , балки ҳаяҷони рағбату завол ғифлат хоҳад буд ба мушоҳидаи амали дигарон ва басо бошад ки ӯро дар манзили худ мавонеъ ва ъўоиқӣ бошад ки дар он маҷмаъ набошад ва ба ин сабаб дар он маҷмаъ ба ибодат майл кунаду шайтон дар амсоли ин мавозиъ ба васваса меояд ва ба дил одамӣ меандозад ки маълумаст ки ин ибодати ту ба ҷиҳат риёаст , пас тарки он беҳтараст ва ин аз ҷумлаи макрҳои шайтонаст ки бояд аз он ғофил нигараданду лекин дар фарқи гузоштани миёни инки ин шавқу рағбат ӯ барои худост ё ба қасди риё , ниҳоят ашколасту имтиҳон дар ин мақом ба ин наҳв метавон намӯд ки : бо худ фарз кунӣ ки агар дар музиъӣ бошӣ ки туоне ҷамоатиро мушоҳида кунӣ ки машғӯл ибодатанду лекини эшон туро набенанд , агар рағбату шавқи ту камтараст аз вақте ки эшон туро май бенанд маълум мешавад ки ин шавқ аз рӯй риёасту ало ба ҷиҳати тақарруб ба худост .

Ва аммо қисми сеюм ки риёии дрғир ибодот бошад пас донистӣ ки бар ду навъаст : яке дар мубоҳот , яъне : касе амали мубоҳиро муртакиб шавад ё тарк кунад ба ҷиҳати таҳсили ҷоҳ ,у эътибор дар назд мардум , ё дафъи мазаммату нохуш омадан эшон , мисли инки аз чркинии ҷомаи худ музоиқа надошта бошаду лекин ба ҷиҳати инки мардум ӯро покиза ва назиф донанд ҷомаи худро назиф кунад ва аз ин қабиласт тазйини либос ба ҷиҳати ҳузури маҷомеъ ва монанди он ва ин қисм аз риё , мубоҳ ва ҷоизаст , балки гоҳ мешавад ки мамдуҳ мегардад Марвӣаст ки « рӯзии ҳазрати расӯли слии аллоҳи алайҳу ?алау силами хост ки ба маҷмаъи асҳоб ҳозир шавад , назар ба хам обӣ мекарду ъамома ва мӯҳои мубораки худро меорост шахсе дид арз кард шумо низ чунин мекунед ? фармуд : балӣ , ба дурустӣ ки худо дӯст дорад ки банда аз барои бародарони худ зинат кунад вақте ки ба сӯии эшон берун меояд » «у ҳазрати эмоми ҷаъфари содиқи алайҳи ассаломи шахсе аз аҳли Мадинаро дид ки аз барои аёли худ чизе харида буд бардошта ба хона май барад , он мард чун ҳазратро дид хаҷал шуд ҳазрат фармуд : инро ба ҷиҳати аёл худ харидае , ба худои қисм ки агар аз хавфи мазаммат кардани аҳли Мадина наме буд ман низ дӯсти доштам ки барои аёли худ чизеи бихарам ва худ бурдорам ба ҷиҳати эшон бабрам »у навъи дувум аз риё дар ғайри ибодот , дар маосӣ Эйаст ки аз одамӣ сар мезанад , яъне пинҳони доштани гуноҳони худ аз мардуму кароҳат аз итилоъи эшон бар онҳо ва ин навъ аз риёи ҷоиз , балки изҳори намӯдани маосӣу қбоиҳи худ ҳаромаст ва ончӣ гуфтаанд ки муқтазои ихлос онаст ки зоҳиру ботини одамӣ яке бошад мурод онаст ки ботин ӯ ба навъе бошад ки дар зуҳӯри он мутлақан қубҳӣ набошад .

Маънии он , он чизеаст ки яке аз акобр гуфтааст ки бар ту бод ба амали ълониаҳ , яъне амалӣ чун зоҳир гардад , мутлақан шарм ва хиҷлат надошта бошад .

Чунон ки бузургӣ гуфта ки ҳаргиз амалӣ накардаам ки музоиқа аз итилоъи мардум бар он дошта бошам , магари мавоқиъа бо аҳли худаму дафъи бўлу ғоит .

Ва лекини даст ҳар кас ба ин мартаба азмӣ намерасад , балки ғайри аҳли исмату таҳорат ,у қалилӣ аз баргузидагони маҳфили қурби ҳазрати раби алъзаҳ , соири ашхос аз гуноҳони зоҳирӣу ботинӣ холӣ нестанд хусусан аз афкори ботилау всоўси шайтонӣа ,у орўзҳои козиба , ки парвардгор бар ҳамаи матлаъ , ва аз мардумон пинҳонасту саъй дар ахФои онҳоу кароҳати зуҳӯри онҳо ҷоиз , балки роҷҳ ва воҷибасту лекин бояд ғарази ту аз пўшонидни онҳо ин набошад ки : мардумони эътиқоди вараъу тақвоу салоҳи ту низ дошта бошанд балки бояд ғараз он бошад ки ҳақи субҳонау таъолии амр ба ахФои маосӣ ва наҳй аз изҳори онҳо фармӯда .

Чунон ки аз ҳазрати пайғамбари слии аллоҳи алайҳу ?алау силам Марвӣаст ки « ҳар ки муртакиби чизе аз аъмол ношоист гардад бояд бапушанд онро аз мардумон то худо ӯро бапушанд » ё ғараз он бошад ки агар маъсияти ту бар мардум зоҳир шавад забон ба мазаммату хбс ту хоҳанд гушӯд ва чун ту бар он матлаъи шӯии мутафарриқи алҳўосу парешони хотир май гардӣу ҳузури қалби ту тамом мешавад ва ба ин сабаб , аз таҳсили маротиби илми боз май Монӣ ё ғараз он бошад ки мабодои изҳори маосӣу фош шудан он , боис шавад ки дафъи гуноҳон аз назари мардум тамом шавад , ва бар гуноҳ , далер гирданд то мардумони мтобът ӯ кунанд .

Ва ба ин ҷиҳатаст ки бояд маосиро аз аҳлу аёлу авлоди худ пинҳон дошт то далер нигараданд .

ё боис бар кароҳат аз зуҳӯри маъсият , маҳзи ҳаё ва шармандагӣ бошад , зеро ҳаё низ аз ахлоқи фозилау сифоти шарифау шуъба Эйаст аз имон ва касе ки гуноҳӣ аз ӯ содир шавад ва бокӣ аз зуҳӯр он надошта бошад ҷамъи миёни гуноҳкорӣ ва беҳаёе кардау ҳол ӯ бисёр бадтараст аз гуноҳкори соҳиби ҳаё ва бисёр бошад ки риёи муштабаҳ ба ҳаё мешаваду одамӣ ба воситаи риё аз зуҳӯри гуноҳону қбоиҳи худ музоиқа мекунад ва чунон май пиндорад ки сабаби он ҳаёаст ҳамчунон ки басо бошад ки заъфи нафасу сғри он низ ба ҳаё муштабаҳ мешавад чун ҳаё нест магар дар ончии шръо ё уқало ё урафо қабеҳ бӯда бошад пас ончӣ чунин набошад ва бар одамии иртикоби он душвор бошад сабаби он заъф нафасаст на ҳаёу шарм мисли ваъз кардан ,у имомати намӯдан аз барои касе ки қобил бошаду амр ба маърӯф ва наҳй аз мункир дар ҷое ки узрӣ саҳеҳ бошад ки мӯҷиб ҳаё гардад .

Фоида : то риё реша кун нашудаи ибодот лозимаст дар хилват анҷом шавад .

Фоӣдаҳ : мазкӯр шуд ки ибодатӣ ки ба қасд риё бошад фосиду мӯҷиби исёну схти худованд манонаст пас касе ки аз худ мутмаин набошаду болмраҳи решаи риёро аз замини дил худ наканда бошад лозимаст ки ибодати худро дар хилват ба ҷо оварад ва агар дар аснои он касе матлаъ шуду шайтон ӯро ба риёи афканд ва натавонист ки дафъ он кунад он ибодатро иъода кунад .

Ва ин дръбодтӣ мумкинаст ки миёни худ ва худосту рабтӣ ба ғайр надорад ва аммо ончӣ албата мардумон бояд бар он матлаъ башаванд мисли имомату фатвоу ҳукму қазоу тадрису ваъзу иршоду амр ба маърӯф ва наҳй аз мункиру қазои ҳўоиҷи ихвону амсоли инҳо пас хатари онҳо бисёр , ҳамчунон ки савоби онҳо низ бешумораст пас касе ки аз ҷиҳати илму дониш , аҳляту қобилияти ин маносиби ҷалиларо дошта бошад агар соҳиби нафаси қудсӣу дил қавӣ бошад ки мутлақан эътино ба ризоӣ мардум накунад ,у васвасаи шайтони лъин ӯро нФрибд ,у партави анвори азимату ҷалоли худованди чунон бар дил ӯ тобида бошад ки ӯро аз илтифот ба халқ боз доштау чашм аз дасти мардум дӯхта бошад ки мутлақан шоибаҳи риёу хотрҷўӣии аҳли дунёи перомуни хотир ӯ нагардад , сазовор ӯ онаст ки домани ҳиммат бар миён занад ва шуғлҳои ин маносибро ба анҷоми расонад агар нафас ӯ заъиф бошаду имон ӯ хафиф бошаду дил ӯ монанди ресмонӣ ки дар баробари бод овехта бошад ҳар дам ба тарафии рӯ ба оварад , зинҳор , ҳазор зинҳор , ки қадам дар ин водӣ наниҳаду домани худро аз ин мансабҳо барчинад ва худу халқро ҳалок насозад оре :

Ва аз ин ҷиҳат буд ки бисёре аз уламои салаф ба қадари қувва , аз ин маносиб мегурехтанду перомуни онҳо наме гаштанд ва ба ин сабаб , ахбор бисёр дар хатари ин маносиб ,у касрати офоти онҳо ворид шудау ончӣ дар тхўиФу таҳдиди ваъдау ваъид шуда ва дар ҳақи уламоӣ бе амали расида , дар фитнаи илм ,у ғоилаи он кофӣаст .

Аз исои бен Марями алайҳи ассалом Марвӣаст ки фармуд « эй уламои бад ! рӯза мегиред ва намоз мегузоред ва тсдқ мекунед вале ба ҷо намеоваред ончиро ки мардумро ба он мехонед ва дарс медиҳед ва иршод менамоед амреро ки ба амал намеоваред пас чаҳ бад чизеаст ончӣ ҳукм мекунед тавбаи шумо ба гуфтор ва орзӯасту кирдори шумо ҳаво ва ҳавасаст ва чаҳ суд мебахшад шуморо ки баданҳои худро покиза кунеду ҳоли онкии дилҳои шумо касиф ва чирк олудаст ҳақро ба шумо мегӯям монанди ғарбол мебошед ки оради покиза аз он берун меравад ва нахола дар он боқӣ мемонад ҳамчунин ҳикмату насиҳат аз даҳони шумо май резад вале ғулу ғаш дар синаҳои шумо баҷо мемонад эй бандагони дунё чигуна ба охират мерасад касе ки хоҳиш ӯ аз дунё ба сар наёмадау рағбат ӯ аз дунё мунқатиъ нагашта ? ҳақро ба шумо мегӯям , ба дурустӣ ки дилҳои шумо гиря мекунад аз аъмоли шумо , дунёро дар зери забони худ гузордаеду ибодатро дар зери қадамҳои худ ниҳодаед ба ҳақ бо шумо сухан мегӯям , ба ҷиҳати ислоҳи дунёии худ , охирати худро фосид кардед пас салоҳи дунё дар пеши шумо дӯст тараст аз ислоҳи охират пас кист пасттару хасистар аз шумо агар бидонед ? вой бар шумо , то кӣ ба мардум роҳ менамоед ва худ дар маҳалла ҳайрат задагон истодаед ? гуё шумо аҳли дунёро амр мекунед ки дунёро бияфкананд ки шумо бурдоред қарор нагиред мҳло , мҳло , вой бар шумо чаҳ суд мебахшад хонаи торикро ки чароғ бар болой он наеду андаруни он мувҳиш ва тира бошад ҳамчунин чаҳ суд медиҳад шуморо ки нури илм дар даҳон шумо бошад ва ботинҳои шумо аз он холӣ ва зулмоне бӯда бошад эй бандагони дунёи наздик шудааст ки дунёи шуморо аз бех барканд ва бррў дарандозаду биниҳои шуморо бар замин бимоладу гуноҳони шумо гиребони шуморо бигирад ва шуморо ба подшоҳи ҷазодиҳанда бараҳна ва танҳо бисипорад пас шуморо дар мавқифи Фзиҳт ва расвоӣ бидораду ҷазои аъмоли бади шуморо ба шумо бирасонад » ва ҳар ки аз амсоли мо аз касоне ки амр мекунанд ба ончӣ намекунанд дар ин калом таъаммул кунад пушт ӯ шикаста мешаваду раги дил ӯ қатъ мегардад пас зинҳор , эй олам то аз худ фориғ нашӯй ба дигарон напардози қадам бар маснади маносиб шаръӣа магузор ки худ ва дигаронро фосид мекунӣ илова бар ин , то одамӣ аз худ фориғ нагардад сухан ӯ дар дайгарӣ асар намекунад .

Бо вуҷӯди онкии андаки лағзишӣ аз уламо , қабеҳ тараст аз гуноҳони бузург аз авоми аннос , пас бо вуҷӯди касофати ботини худ , чаҳ бисёр қабеҳаст ки дигаронро одоб ва сунан омӯзанду аломати мухлиси содиқ ки шоистаи ин маносибаст онаст ки ҳаргоҳ дайгарӣ ёфт шавад ки аз ӯ шоиста тар бошаду майли мардумро ба ӯ бисёр ёбаду мардумро ба ӯ роғиб тар бинад шод ва Фрҳнок гардад ва аз майли эшон ба дайгарӣ ки бо ӯ мусовӣ бошад мутлақан тафовутӣ дар ҳол ӯ ба ҳам нарасад ва агар аъозими мамлакату акобри вилояту бузургони зўии алоқтдор дар маҷмаъ ӯ ҳозир шаванд , ё дар намоз ба ӯ иқтидо кунанд , ё дар пои минбари ваъз ӯ нишинанд Аслан калом ӯ тафовут нанамояду ҳол ӯ бо набӯдан эшон яксон бошад , балки ба ҳамаи бандагони худо ба як чашм назар кунад .