Пас бояд дар ин замон иктифо намӯд ба мутолиаи аҳволи гузаштагону хондани ҳикоёти эшон ва ҳар ки ҳикояти эшонро башнавад ва бар кайфияти аъмоли эшон матлаъ гардад медонад ки эшон бандагони худо ва дар даъвии бандагӣ содиқ бӯдаанд ва эшонанд подшоҳони ҳақиқӣу салотини воқеӣ .

Яке аз асҳоби Сайиди авлиёу сарвари асФё « алайҳи олоФи алтҳиаҳу алсно » мегуяд ки « рӯзии намози субҳро дар ақаби он бузургвори гзордм , чун он ҳазрат салом дод ба дасти рости гашту асари ҳузну малол бар рухсори мубораки он баргузӣдаи малики мутаъоли ҳувайдо буд , ва чунин нишастанд то офтоб тулӯъ кард пас дасти мубораки худро ҳаракат доданд ва фармуданд киу аллоҳ ҳар оина дидам асҳоби Муҳамади слии аллоҳи алайҳу ?алау силамро ки имрӯзи яке мисли эшон наме байнами дохил субҳ мешуданд парешони мӯ ва ғубор олуд , бо чеҳраҳои зарди шабро ба бедорӣ ба сари барда , гоҳе дар саҷда ,у замонии истода , чун номи худо май бурданд бар худ меларзиданд чунон ки дарахт дар рӯз бо бод тунд меларзад ва ашкҳои эшон чунон ҷорӣ мешуд ки ҷомаҳои эшонро тар менамӯд » «у Увайси қарнӣ ки яке аз асҳоби ҷаноби Амиралмӯъминини алайҳи ассалом буд шабҳоро нхФтӣ , як шаб гуфтӣ ин , шаб рукӯъаст ва он шаб ба рукӯъи истодӣ то субҳ ва як шаб гуфтӣ ки ин , шаб суҷудаст ва ба саҷда мерафтӣ то тулӯъи субҳ » рабиъи бен хсим гуяд ки « ба назд Увайс рафтам , дидам намози субҳро хонда ва нишаста машғӯли дуо буд , бо худ гуфтам : дар гӯша Эй биншинам то аз дуо фориғ шавад пас машғӯли дуо буд то зуҳр дохил шуд , бархесту намози зуҳрро адо кард , баъд аз он машғӯли тасбеҳ ва тҳлил шуд то намози аср ,у баъд аз намози аср ба аврод машғӯл шуд то намози мағрибу ъашоро баҷо оварад ва ба ибодат иштиғол намӯд то тулӯъи субҳ ,у намози субҳро хонд ва нишаст ба дуои хондан , ки андакии чашм ӯ майл ба хоб кард , гуфт : худоёи паноҳ май барам ба ту аз чашмӣ ки пар хоб мекунад » ва дар осори расида ки « мардӣ бо занӣ такаллум карду даст бар рон ӯ гузошту дафъаи ҳушёр шудаи надомат ба ӯ рӯй дод , дасти худро бар оташи ниҳод то ҳамаи гӯшт он бирафт » «у дайгарӣ ба занӣ нигоҳ кард , ҳамон дам огоҳ шуд чунон муштӣ бар чашм худ зад ки кӯр шуд » «у шахсеи дигари нигоҳ ба номаҳрамӣ намӯд , пас бо худ қарор дод баст ки то зиндааст оби сарди нёшомди пас обро гарм кардӣ ва нӯшедӣ » яке аз бузургон ба ғурфае гузашт , аз касе пурсед ки « ин ғурфаро кӣ сохтаанд ? пас бо худ итоб кард ки эй нафас : туро суолӣ ки аз барои ту фоида надорад чикор ? ва ба уқубати ин суоли як соли мутаволӣ рӯза гирифт » ва дайгарӣ пурсед ки « фалони шахс чаро хобидааст ? ва ба ин сабаби як сол , хобро бар худ ҳаром кард » « абӯи талҳаи Ансорӣ боғӣ дошт рӯзӣ дар онҷо намоз мекард дар он ҳол , мурғии шурӯ ба хондан карду дил ӯ машғӯли овоз он шуд гуфт : боғӣ ки маро аз ҳузури қалб дар намоз боз дорад ба кор ман намеояд онро фурухту қимати онро тсдқ кард » шахсеи машғӯл амре шуд то ҷамоати намози аср аз ӯ фӯт шуд , ба ин сби дивист ҳазор дарҳам тсдқ намӯд » « шахсеи дигари намози мағрибро таъхир кард то ду ситора намоён шуд , бидон ҷиҳати ду банда дар роҳи худо озод кард » ва яке аз акобри дайни рӯзии ҳазор ракаат намоз мекард то поҳои ӯ хушк шуд , баъд аз он ҳазор ракаатро нишаста кардӣ ва чун аз намози аср фориғ шудӣ ҷомаи худро бар худ печидӣ ва гуфтӣ ба худо аҷаб дорам аз халқ ки чигуна ғайри туро бар ту ихтиёр карданд ва аҷаб дорам аз халқ , ки чигуна ба ғайр аз ту инс гирифтанд ва аҷаб дорам аз халқ , ки чигуна дили эшон ба ёди ту равшан намешавад » « гӯйанд бузургии умр ӯ нздкӣ ба сад сол расед ва дар ин муддати пои худро ба ҷиҳат хобидан накашид магар дар марази мӯат » «у дайгарии чиҳил соли паҳлу бар бистар хоб наниҳод то як чашм ӯ об оварад ва бист соли чунин буд , аҳлу аёли худро аз он матлаъ насохт » «у дайгарии тозӣона дар баробари худ овехта буд чун дар ибодати сустӣ дар худ меёфт онро барме дошт ва ба пой худ мезад » «у дайгарӣ дар зимистон бар бом хуфтӣу тобистон дар андаруни хона то ӯро хоби набард ва ба ҷиҳати ибодат бедор шавад » « шахсеро як пой хушк шуд ва ба як пой ба вузӯии мағриб , намоз кардӣ то субҳ » шахсе мегуяд ки ҳоҷ дар мҳсби фурӯд омада буданд яке аз аҳли аллоҳ бо зану духтарони худ дар назд мо фурӯд омад , ҳар шаб аз аввали шаб ба намоз ба пой май истод то вақти субҳ , ва чун саҳар мешуд ба овози баланди фарёд барме кашид ки эй корвонёни ҳамаи шумо дар ин шаб хобидед пас кӣ кӯч хоҳед кард ? ва чун садоӣ ӯ баланд мешуд ҳар ки дар мҳсб май буд аз ҷой бар май ҷусти баъзе ба гиря май афтоданду ҷамъӣ ба дуо машғӯл мешуданду тайифае ба таловат қуръон мепардохтанд то субҳ » Абдулвоҳид розӣ гуяд ки « солӣ бо ҷамъӣ ба сафар дарё рафтем чун ба миён дарё раседем боди киштии моро ба ҷазирае андохт дар онҷои ғуломи сиёҳиро дидем нишаста , маймуниро қиблаи худ сохтау маъбудро зойеъ гузошта гуфтем : эй ғуломи маймун , худоиро нишоед гуфт : пас худо кист ? гуфтам : « алзии фии алсмоءи оётау фии албри малакау фии албҳри сиблатаи лои иъзби ани илмаи мисқоли зарра » яъне « худо касеаст ки мамлакат ӯ осмону заминро ФрўгрФтаҳу илм ӯ ба ҳамаи чиз иҳота карда » гуфт : охири ин худоро номӣ нест ? гуфтам « ҳўи аллоҳи алзии лои илоҳи алои ҳўи алмалики алқдўси ассаломи алмўмни алмҳимни алъзизи алҷбори алмткбр » ман ин мегуфтам ва ғломк мегирист , онгоҳ ислом оварад ва бо мо дохил киштӣ шуд ва дар ҳамаи рӯзи машғӯли ибодат буд чун шаб даромад ҳар як аз мо баъд аз أдои воҷиб , рӯй ба хобгоҳи худ ниҳод , ғулом ба назари таъаҷҷуб бар мо нигоҳ кард ва гуфт : эй қавм ! худои шумо май хобад ? гуфтам : ҳошо « лои тأхзаҳи санау лои навам » гуфт « бӣси алъбиди антм » яъне бад бандагонӣ бӯдаед , оқои шумо бедораст ва шумо мехобид ? пас он ғуломи ҳамаи шаби тазаррӯъ ва зорӣ мекард чун субҳ дамид ҳол ӯ бигардеду ҷон ба ҷони офарини супурди шаби вайро хоб дидам дар қасрӣ аз ёқӯти сурх бар Тахтӣ аз зумуррад сабз нишаста ва чанд ҳазор фиришта дар баробари вай саф зада ва рӯй сиёҳ ӯ сифед чун моҳи чаҳордаҳи шабаҳ шуда » .

Балии роҳравони роҳи охират чунин бӯдаанду ҷодаи ибодатро ба ин тариқ паймӯдаанд на монанди ғифлат задагон бе хабари пас эй бародар гоҳе аҳволи эшонро мутолиа куну ҳикоёти эшонро мулоҳиза намойу зинҳору зинҳор , аз ҳам суҳбатии аҳли ин аср , пои каш ва ба рафтори эшон назар макун ки дар миёни эшон касе нест ки дидор ӯ туро судӣ бахшаду калом ӯ туро ба ёди худои афканд .