Ва аммо тафаккур дар аъмоли худ ки аз он ба муроқибату муҳосибат таъбир мешавад ва агар чаҳ дар баёни тавба зикр хоҳад шуд валикин дар ӣнҷо низ хулосаи он мазкӯр мешавад .

Ва кайфияти он , онаст ки одамӣ дар ҳар шабонаи рӯзии соъатӣ ба тафаккури кор худ биафтаду ахлоқи ботинӣау аъмоли зоҳирӣаи худро тафаҳҳус кунаду аҳволи дилу ҷавориҳи худро таҷассуси намояд , лавҳи дилро дар муқобили худ ниҳодаи онро мулоҳиза кунаду дафтари шабонаи худро гушӯдаи сар то пои онро мутолиа фармоед .

Пас агар дили худро бар тариқи ростӣу дурустии мустақӣм ,у муттасиф ба ахлоқи Ҷамилау холӣ аз авсоф разила дид ,у аъзоу ҷавориҳи худро машғӯли тоъоту ъбодотӣ ки ба онҳо мутаъаллиқасту мҷтнб аз маосӣу сиӣотӣ ки ба онҳо муртабит аст ёфт шукри илоҳӣ ба ҷо оварад , ва агар мухолифи инро мулоҳиза намӯд дар садади алоҷ он барояд ва агар бархӯрд ки маъсиятӣ аз ӯ сар зада ба тавбау анобаи қазоу тадорук он кунад .

Ва шаккӣ нест ки ин қисм аз тафаккур , маҷолӣ восеъ дорад ,у қадари зарурии он мустағриқи шабона рӯз мегардаду моҳу сол , кифояти астқсоءи онро намекунад , зеро ки қадари лозим бар ҳар кас онаст ки дар ҳар шабонаи рӯз фикр кунад дар ҳар як аз сифоти мӯҳлика аз бухлу кибру аҷабу риёу ҳақаду ҳасаду ҷубну ғазабу ҳирсу тамаъ ,у ғайри инҳо аз сифоту назари басиратро кушодаи чароғи фикр ба даст гираду завоёии дили худро бигардад ва аз ҳамаи ин сифот тафаҳҳус кунад .

Пас агар чунон фаҳмид ки дил ӯро аз ҳамаи инҳо холӣаст дар мақоми имтиҳон худ барояд ва бибинад ки шайтону нафас , амрро муштабаҳ накарда бошанд .

Маслан агар чунон гумон кунад ки нохушии такаббурро надорад , имтиҳон кунад худро ба дӯш кашӣдан хики обӣ аз кӯча , ё пуштае ҳема аз бозор ба хона .

Ва агар чунон фаҳмид ки аз ғазаб холӣаст , худро дар маърази иҳонати сафеҳии даровард ва ҳамчунин дар ғайри инҳо аз сифот , ба имтиҳонотӣ ки гузаштагон аз некон , худро озмоиш кардаанд озмоиш кунад то мутмаин гардад ки аз решаи ҷамеъи ин сифоту шоху барги онҳо дар мазраъи дилаш асарӣ нест ореи нафас , макор ,у шайтон , ҳилагар ва ғаддораст .

Ва агар ёфт ки чизе аз ин сифот дар дил ӯ ҳаст саъй кунад дар халосӣ аз он ба мавъизау насиҳату сарзанишу маломату мусоҳибати некон ва маҷоласт хубону риёзату муҷоҳида то салби он сифати бишавад ва агар ба осонӣ салб нашавад муолиҷаро мукаррари намояд .

Ва баъд аз он тафаккур кунад дар сифоти ҳасана , агар ба гумони худ худро муттасиф ба онҳо ёфт дар садади озмоиш худ барояд то аз макри нафасу талбиси он мутмаин шавад ва агар худро аз яке аз онҳо холӣ ёфт таъаммули намояд дар тариқи таҳсили он .

Баъд аз он мутаваҷҷеҳ ҳар як аз аъзоӣ худ шавад ва фикр кунад дар маосии мутаъаллиқа ба он , Маслан нигоҳ ба забон кунад ки оё дар он рӯзи ғайбатӣ ё дурӯғӣ ё луғавӣ ё фӯҳшӣ ё хўдстоӣӣ ё сухани чинӣ аз он содир шуда ё на ва ҳамчунин гӯшу дасту поу шикаму ғайри инҳо аз аъзо .

Онгоҳ тафаккур кунад дар тоъотӣ ки мутаъаллиқ ба ҳар як аз ин аъзоъ ҳаст аз воҷиботу мустаҳабот , пас агар баъд аз Фҳс ёфт ки аз онҳо маъсиятӣ сар назадау тоъотро ба ҷо овардаанд ҳамди худоро кунад ва агар ба судӯри маъсиятӣ ё тарки тоъатии бархӯрди аввали сабабу боиси онро биҷӯед ва дар садади қатъ он барояд сипас тадоруки онро ба тавба ва надомат кунад то фардои он монанди имрӯз набошад .

Ва ин қадар аз тафаккур дар аҳволи худ дар ҳар шабонаи рӯзӣ лозимаст аз барои ҳар диндорӣ ки муътақиди нашъа охират бошаду некони салафу аҳли тақвоу вараъ аз гузаштагонро дар субҳ ҳар рӯз ё шом ҳар шаби ҳамин тариқа ва одат бӯда балки аз эшон тӯморӣ бӯда ки дар онҷои неку бади сифоту афъолро сабт карда ва ҳар рӯзу шаби ҳоли худро ба онҷо муқобила менамуданд , ва чун аз заволи сифати разила ё атсоФ ба фазилатӣ мутмаин мешуданд дар он тӯмор қалам мекашиданду даст аз фикр дар он бардошта ба бақия мепардохтанд ва чунин менамуданд то ҳамаро қалами кашанд ва баъзе ки мартабаи эшон пасттар ва гоҳе маъсиятӣ ки аз эшон сар мезад маосӣ эй ки бояд худро аз он боз доранд дар тӯмор менавиштанд чун акли ҳаром ё шубҳа ё кизб ё ғайбат ё мроء ё мусомиҳа дар амр ба маърӯф ва наҳй аз мункиру амсоли инҳо ,у саъй дар халосӣ аз ҳар як менамуданд .

Ва болҷмлаҳи солеҳин салафро ин тариқа ва равия бӯда ва инро аз лавозими имон ба муҳосибаи рӯз қиёмат мешимурданд .

Пас вой бар мо ки даст аз пайравӣу мтобът некон бардоштау пардаи ғифлатро бар дида худ фурӯгузошта , фикри муҳосибаи рӯзи қиёматро фаромӯш , ва аз шароби ғифлату битолати маст ва биҳуш гаштаему чунончии эшон рафтори моро мушоҳида менамуданд ҳукм мекарданд ба куфри моу адами эътиқоди мо ба рӯзи ҳисоб .

Оре чигуна чунин набошаду ҳоли инки аъмоли мо ба амал касе ки имон ба биҳишт ва дӯзах дошта бошад мушобеҳатӣ надораду рафтори мо ба рафтори аҳл имон намемонад , зеро касе ки аз чизе тарсид аз он май гурезаду шавқ ба чизе ки дошта бошад дар талаби он бар меояд ва мо иддаои тарс аз ҷаҳаннам мекунем ва медонем ки фирор аз он ба тарк маосӣасту ғарқи лаҷа маосӣ ҳастему даъвои шавқ ба биҳиштро май нмоӣим ва медонем ки расӣдан ба он ба итоат ва фармонбардорӣаст ва дар он тақсир ва кӯтоҳӣ мекунем , умрро ба ҳаво ва ҳавас мегузаронему ҳавои духул биҳишт дорему рӯзгорро ба ҳарза сарф мекунем ,у тамаъи висоли ҳурони поки сиришт май нмоӣим .

Ва махфӣ намонад ки ин навъ аз тафаккури уламо ва солеҳинаст , ва аммо фикри муқаррабин ва садиқин аз ин боло ,у шаъни эшон азин волотараст балки эшон мустағриқи дарёии муҳаббат ,у инс ба прўдгор , ва ба ҷону дили мутаваҷҷеҳи азимат ва ҷалол офаридагоранд дар фикри ҷамолу ҷалоли эзади мутаъоли мадҳуш , ва аз худу сифоту аъмоли худ болмраҳ фаромӯш кардаанд .

Монанди ошиқӣ ки дар ҳоли лақои маъшӯқи вола ва ҳайрон монаду ҳусӯли ин ҳолат балки аднии мартаба аз тлзз ба ёди азимату ҷалоли худо мумкин намешавад то соҳати нафасро аз ҷамеъи рзоил пок насозӣ , зеро ки ҳол касе ки бо вуҷӯди атсоФ ба ахлоқ бад хоҳад аз тафаккур дар ҷалолу ҷамоли ҷамили мутлақ млтз шавад , ҳол ошиқӣаст ки бо маҳбӯби худ хилват кунад ва хоҳад аз мушоҳидаи ҷамол ӯ алтзоз ёбаду зери пероҳан ӯ аз мору ақраб мамлу бошад ва онро багазанд зеро ки ҳар як аз ин сифот , ҳукми мор ё ақрабӣ доранд ки фурӯрафтагони алойиқи табиатро гузидан онҳо маълум нашавад то вақте ки ин оламро бадрӯд кунанд , дар он вақт мушоҳида хоҳанд кард ки ?илам ҳар як аз инҳо аз мору каждум ба « маротиби штӣ болотараст .

Пас эй ҷони бародар аз хоб ғифлат бархез ва фикрӣ кун аз барои рӯзи растохез , пеш аз онкии чораи амр аз даст берун раваду чанголи марг ба колбуди наҳиф банд шавад ва бар сиблати қатъ ва яқин бидон ки ҳар сифатӣ аз сифот ва ҳар амалӣ аз аъмоли туро дар вақт рафтан ҷзоӣӣаст , ҳамчунон ки сариҳи қуръону наси ҳадиси пайғамбар охируззамонаст ки фармуд : « ҳар чаҳро хоҳии дӯсти дор ки аз он мФорқт хоҳӣ кард ва ҳар чаҳ хоҳӣ зиндагонӣ кун оқибати хоҳии мард ва ҳар корӣ ки хоҳӣ бикун ки ҷазои он ба ту хоҳад расед » .

Пас соъатӣ аз авқоти худро сарфи фикри аъмол худ кун ,у замонӣ дар аҷоиби сунъи худованд таъаммул намой , ва саъй кун ки дили худро аз всоўс холӣ кунӣ ,у тафаккури онро ба ақсоми шшгонаҳи Маҳмӯдаи мқсўрсозӣ , зеро ки чунонкии гузашти ғайр аз инҳо ончӣ бошад аз афкори мутаъаллиқа ба дунёии дниаҳ ва аз всоўс шайтонӣааст пас фикри ту бояд мунҳасир бошад дар истинботи масоили илмия , ё анҷом додан яке аз аъмоли ҳасана , ё дар ибрати яке аз дигарону ҳангоми риҳлат аз ҷаҳон , ё дар тасбеҳу тақдиси парвардгор , ё дар саноеъи аҷоиби офаридагор , ё дар сифоту аъмоли худ .

Ва аммо тафаккур кардан дар зоти худо , балки баъзе аз сифот ӯ , дар шариъати муқаддасаи ғайри ҷоиз ва касе ки ин хаёлро кунад аз ҳади худ мутаҷовизаст « ва мо ллтробу раби алорбоб » , муштии хокро бо худованди пок чаҳ кор , зот ӯ аз он болотар ки каманди андеша ба конгресси ҷалол ӯ тавонад расед ё тоири фикр дар ҳаволӣ ӯ гузар тавонад кард , « таъолии шаънаи ани злки ълўои кбиро » .