Андарин ду байт шаш суоласт , ҳамаи маҷҳӯл : яке даҳр ,у дигари ҳақ , ва се дигрсрўр . Ҳаме гуяд : бурҳони барин ки гуфтеми ҳаёти рўзгзорост низ « ки » суол чаҳорумаст , маҷҳӯласт , бад-ӣни лафз кӯ гуфтаст ,у панҷуми камол , вшшми ғайбат .

Ва ҷавоби фалсафии азин суолҳо нахусти мари даҳри рост ки гуфт : даҳри бақо мутлақаст мари арвоҳи муҷаррадро кони бзир аҷсом нест ,у мари онро фасод вФно нест . Ва низ гуфтанд ки « даҳри бқоءи зиндаи доранда зот хешаст . » яъне ончи зиндагӣ аз зот ӯ бошад намирад ,у бақо онч намирад даҳраст . Ва гуфтанд ки замони даҳр мтҳизаст , ва он бқоءи аҷсод (аст . )у маънӣ « ҳаёти рўзгзор » замонаст наздики уқало . Ва « камол » бқўли арсттолиси ҷавҳар нафасаст , ки мар ӯро пурседанд ки « нафас чист ? » гуфт « алнФси камоли ҷисми табиии зии ҳиўаҳи билқувва . » гуфт « нафаси камоли ҷисмӣ табиӣаст кони бҳди қӯт зиндааст » , яъне ки ҷисми ҷўҳрист ки зиндагии андрў бқўтаст . Ва ҳукамои дайни ҳақи алайҳими ассалом ҳамин гуфтанд , аз баҳри онки мар ӯро сояи нафас ниҳодаанд ки ӯ бзоти хеш зиндааст , то ҷисми бзндгии зотӣ ки нафасаст зинда шавад бзндгии арзӣ . Ва мари ҷисмро сояи нафаси гуфтани қавл муҳкамаст , аз баҳри онки соя ҳар чиз монанди чиз бошад . Ва чу нафаси зинда зотӣаст ( ва ) ҷисми зинда бқўтаст , ӯ мари зиндаи зотиро бмнзлт соя бошад . Ва чу ҷисми ҷўҳрист ки зндгиши бҳд қӯтаст ,у ҷисми азин қӯти онгоҳ бФъл ояд ки нафасӣ аз нуфуси номӣ ё ҳайвонӣ бадв расад , ва чу зиндагӣ ки андари ҷисм бқўтаст ҳамеи бнФси номӣ бФъл ояд ,у онч аз қӯт бФъл ояд аз нақз бкмол расад , пас дуруст шуд ки нафаси камол ҷисм бошад . Ва ин ҳаддӣаст ки мари нафасро ниҳодааст ин файласуф бар тариқати хеши сахти тамом . Азин суолоти ончи ҳкмоءи фалсафаро андарин суханаст , инаст ки ёд кардем .

Ва аммо ҷавоби аҳли тоўили марин суолҳоро онаст ки гӯйем аз онч шунӯдем бҳзрти муқаддасаи эмоми набавӣ аз хонадони илму китобу шариъати бадастӯрии эшон алайҳими ассалом ки пурседанд аз эмоми ҳақи носрлдини аллоҳи алайҳи ассалом ки « ҳикмати Фозлтрст ё ҳақ ? » ӯ алайҳ ассалом гуфт « ҳикмат фозил тараст аз ҳақ , аз баҳри онки ҳақ бҳкмт ҳақаст . Онгоҳ гуфт ки « ҳақ онаст ки шабаҳатро бардорад аз муштабаҳ , ва ҳикмат амалӣаст бълм карда . Ва ҳрк илмӣ донад , ва он илми азу басӯрат амал берун наёяд , ӯ ҳаким набошад . » . Ва гуфт « ( илм ) бории субҳонаи ташкил ва тасвир ҷисмаст ,у амали илоҳӣ ибдоъ оламаст бад-ӣни ҷисми куллӣ мушкил , то бдлолти ин амали илмии гуфтем ки мубдиъ ҳақ ҳакимаст . » ин қавл аз ӯст алайҳи ислом . Ва мо бар шарҳи ин қавл ки ӯ алайҳ ассалом гуфт « илми ташкил ҷисмаст . » гӯйем : дурустаст ки илми ташкил ҷисмаст . Ва он бадв навъаст : яке азу сунъӣасту ташкили аҷсоми собити алшкл , чунин ки оламаст қоими бошколи хеш . Ва дигари қўлисти бтшкили мари ҷавҳари ҳаворо бшклҳои ҳуруфу калимот ки он зуд зоил шавад , аз баҳри онк илмӣ муҷассамаст бдончи ҳамеи ҳавои кўҷсмст мушкил шавад бълми ҳаким .

Ва ҳақи бнздик уқало онаст ки иштибоҳи бадв зоил шавад , ва бузургтар иштибоҳии андар муташобиҳот китобаст , ки он ҷузи бтоўили брнхизд , чунонк худои таъолӣ сипас аз онки муташобиҳоти китобро ёд кард , гуфт : тоўили ҷузи худоӣу бузургону панҷаи фурӯи бардагони андари илми дайн касе надонад , бад-ӣни оят : қавла «у моиълми тоўилаҳи алои аллоҳи волросхўни фии алълм . » андари ин қавл гуфта шудаст ки иштибоҳи бтоўил зоил шавад . Ва чу чунинаст , зоҳираст ки ҳақи худованд тоўиласт , аз баҳри онки ҳақи бадви ҳаме ҳақ шавад ва падед ояд ,у ботили бадви ҳаме ботил шавад аз муташобиҳот , чунонк худоӣ гуфт : қавла « лиҳқ алҳақу ибтли алботлу луи караи алмҷрмўн » . Ва ҳақи тоўилст ,у далел бар онки ҳақ тоўиласт қавли хдоисти субҳона ки ҳикоят кард аз Юсуф алнабӣ алайҳи ассаломи кӯи мари ёқӯбро гуфт эй « падар ! ин тоўил аз хоб манаст ки маниш дидам ,у худои мари онро ҳақ кард » бад-ӣни оят : қавла «у қол ё абати ҳозои тоўили руъёии ман қабл , қади ҷаълҳо рабии ҳқо . »у мари ин ҳақро зоҳиркунанда ӣӣ ҳаст ,у зоҳиркунанда ҳақи суханони худоӣ субҳонааст , чунонк гуяд : қавла « виридоллаҳи ани иҳқ алҳақ бклмотаҳу иқтъи добри алкоФрин . » . Воҷиб ояд ки худованди тоўилу гзорндгони тоўили бФрмон ӯ суханон худоӣанд , чунонк исои алайҳи ассаломи суханӣ буд аз суханони худои таъолии бҳкми ин оят ( ки ) ҳаме гуяд : қавла « анмои алмсиҳи исои ибни Марями расӯли аллоҳу клмтаҳи алқиҳои илои Марям ва рӯҳ манеҳ . » ва ҳамчунин мари расӯли Мустафоро алайҳи ассаломи худои таъолӣ « китоби хеш » гуфт бад-ӣни ояти қавла : ҳозо « китоби интқ » алайкум « бо лҳқ . »

( худованд ) илми тоўили васии расӯл аллоҳаст ,у мдққони даъват истихроҷӣ кардаанд азин се ном : яке алӣ ,у дигари ҳақ , ва се дигрўсӣ . Ва гуфтанд : ҳисоби ду ҳарф « ҳақ » баҳисоби ҷамал бо ҳар ду ҳарф баробараст бо ҳисоби номи худованди тоўил , . Вҳсоби се ( ҳарфи васӣ ) бо ҳарасаи ҳарф ва бо ном низ баробараст бо ҳисоби номи худованди тоўил ва ин сатр латифаст . Вчўи заволи иштибоҳ баҳақаст , онгоҳ тоўиласт ончи иштибоҳи бадв зоил шавад . Пас натиҷаи бурҳонии азин ду муқаддама он ояд ки тоўил ҳақаст . Ва тоўили бози бурдан сухан бошад бовел ӯ ,у аввали ҳама мавҷӯдот ибдоъаст кӯ бъқл муттаҳидаст , ва мӯед ҳама расӯлон ақласт . « пас » воҷиб ояд донистан ки ибдоъ ҳақаст ки сухани бтоўил аз ақли пзрФтсти бтўсти анбиёи алайҳими ассалом .

Аммо сарвари мари ҷавҳари ақлро гӯйанд ки ҷинаи алмоўӣ ҷавҳар ӯст . Расӯли Мустафои алайҳ ассалом гуфт « чун биҳиштёни бнздик биҳишт расанд , ?дана биҳиштён бигиранд » бад-ӣни хабари азои азлФти алҷнаҳи лоҳлҳо , ахзҳми мрҳи алҷнаҳ . »у далел бар онки ҷавҳар ақл шодӣаст онаст ки саботи шодии бзўол ( ҷаҳл ) омадааст ,у завол ( ҷаҳл ) омадаи бълмст . Пас падед омад бад-ӣни муқаддамоти бурҳонӣ ки саботи шодии бълмст ,у илм феъл ақласт . Ва низ маълумаст ки ҳеҷ шодии мардумро бартар аз шодӣ фалак нест ,у фалаки ҷузи мари ақлро нест андари олами пас зоҳир шуд ки шодӣ ҷавҳар ақласт . Ва низ аз ҷумлаи ҳайвоноти ҷузи мардумро ки мари ӯрои нафас оқиласт ханда нест ,у ҳкмоءи фалсафаи як ҳади мардумро « зиндаи хндндаҳ » ниҳодаанд ,у хандаи изҳори шодӣ (аст ) ,у ихтисоси мардуми бихандаи гувоҳии рост гӯйаст бдонки ғояти шодии ақли рост .

Фомо дҳрро гуфтанд ки бақои ҷавҳар сармадӣаст ,у ҷавҳари сармадии аввалии ақл куллӣаст ,у бақо ӯ даҳраст . Ва чунонк даҳри андар уфуқ ақласт , замони андари уфуқ нафас куллӣаст , аънии иллат даҳр ақласт , чунонк иллати замон нафасаст . Ва бидон гуфтем ки иллати замон нафасаст , ки замони адад ҳаракот фалакаст наздики аҳл ҳар ду ҳикмат . Ва ҳаёти рўзгзорзмонст , ки андарин битҳоҳмӣ гуяд «у бози бурҳони онкии ҳаёти рӯзи гузор » яъне бурҳон бар онки даҳри бақо бе маргаст онаст ки замони рӯзи буруз ҳаме гузарад ( ва ) бақои зинда мирандааст . Ва чу бақои зиндаи мирандаи замон гузаранда бошад , воҷиб ояд ки бақои зиндаи нои миранда ки он нафасаст ва ақласт бақо сармадӣ бошад нои гузаранда ,у номи он даҳраст .

Ва қавлии мухтасар бар изҳори даҳру замону тафсили эшон аз якдигар онаст ки гӯйем : замон аз даҳри бҳркоти фалак паймӯдааст ки номи он рўзўи шабу моҳу сол ва ҷуз онаст ,у даҳри замон то паймӯда ки мари ӯрои оғоз ва анҷом нест , бали даҳри замони дирангу бақо мутлақаст . Ва аммо бурҳон бар онки ҷавҳари нафас миранда несту бақо ӯ даҳраст , вбқо мутлақаст азалӣу абадӣ , онаст ки гӯйем : ҷасади мо зиндааст рӯзгорӣ , то зиндагии азуи ҳамеи бишавад . Пас донистем ки зиндагии ҷасад мо арзӣаст , онгаҳ гӯйем : ҳар маънӣӣ ки бързи андари чизе падед ояд , он маънии андари чизеи дигар ҷавҳарӣ бошад ва он чиз ки он маънии мари ӯро ҷавҳарӣ бошад , пеш аз он чиз бошад бавуҷуд аз он чиз ки он маънии андрўи бързи пдидоид , чунонк ҳаме байнем ки гармии арзӣ андроҳн мавҷӯдаст , ва чу оташи азу ҷудо нашавад гармии арзии азуи падед ҳаме ояд , он оташро гармии ҷўҳрист ; ва то оташи боҳн пайвастааст гармии арзӣ аз оҳан зоил нашавад . Ва чу зоҳир кардем ки маънии арзии андари чизе аз чизе ояд ки он маънии андрў ҷавҳарӣ бошад ,у ҷасади моро зиндагии арзӣ буд , натиҷаи азин муқаддамоти бурҳонӣ он ояд ки он чиз ки ҷасади мо азуи бзндгии арзии зинда буд зиндагии ҷўҳрист . Ва ончи зиндагӣ ӯ . Ҷавҳарӣ бошад мари ӯро марг набошад . Пас нафас ки зиндагии ҷасад мо бадваст , бҷўҳру зоти хеш зиндааст , на бчизии дигар . Ва чўбҷўҳри хеш зиндааст , ҳаргиз намираду бақо ӯ даҳраст , чунонк бақои ҷасад ки зиндагӣ ӯ ориятӣ аст замонаст ; лоҷарами нафаси бавуҷуди пеш аз ҷисмаст , чунонк оташи бавуҷуди пеш аз аҳнаст . Ва гуфтанд ки ақл бо даҳр якеаст , яъне пешӣ ва сипасӣ нест мари ақлро бо даҳр ,у нафаси андроФқи даҳри сет , чунонк замони андари уфуқ нафасаст .

Ва аммо камол гуфтанд ҳар чизеро ки ноқис бошад . Ва ноқис ҷисмаст чу азоФт ӯ бнФс бошад ,у ноқис низ нафасаст чу азоФт ӯ бъқл бошад . Лоҷарами камоли ҷисм бнФсаст ки бадви ҳаме зинда шавад , чунонк пеши азин гуфтем аз қавли фалосифа . Ва камоли нафаси бъқл аз роҳи ин сунъи азим ки оламаст . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки ҳосил аз вуҷӯди наботу ҳайвон вуҷӯд мардаст , ки бар наботу ҳайвони подшост . Ва тасаллути мардум бар наботу ҳайвон ва бар олам далеласт бар онки ғарази сонеъ аз вуҷӯди олами наботу ҳайвон вуҷӯд мардумаст . Онгаҳ чу мардумро бо нафаси ҳиссии нафас оқилааст , воҷибед ки мардуми тамом он бошад ки нафаси оқила ӯ бтмомӣ хеш расед . Ва тамомии нафаси оқилаи бълмст ,у илми ҷуз бсхн бамурдам нарасад ,у бартар аз мардум чизе нест ҷири аФридгори мардум . Пас воҷиб ояд ки тамомии мардуми бсхн худоӣ бошад на бчизии дигар . Ва чун сухани маънии дор мардум гуяд боўозу ҳуруф воҷибаст ки ( аз ) навъи мардум аз офаридагори хеши шахсеи сухани гӯй тамом шавад , ки он шахс аз худо гуяд . Ва он як шахс воҷиб ояд ки бар навъи мардум мусаллат бошад . Ва ғарази офаридагор аз офаридани мардум низ он як шахс бошад ( ки ) бар навъи хеш мусаллат шавад , чунонк ғараз аз офаридани ҷинси ҳайвон низ худоиро офаридани навъ мардумаст , ки бар ҳайвон мусаллатаст , ( ва ) бад-ӣни сифати пайғомбари алайҳи ассаломи халқро бФрмони худоӣ бар илм таклиф кард , чунон ки гуфт : қавла « адъи илои сиблати рбки болҳкмаҳу алмўъзаҳи алҳасана . »

Пас дуруст кардем ки камоли нафаси бълмст аз роҳи ин сунъи азим . Ва расӣдан аз нақси бкмоли хеши бмрдмист ки падед ояд чунонк он мардуми бдрҷаҳ ӣӣ расад ки аФозти ақли куллиро бтмомии пазирад . Ва ин доираи куллӣ бад-ӣни ҳаракати ҳамвори куллӣ ниҳод аз баҳри ҳосил овардан он ташхис . ( вдрини муддати дароз ) ки ( фалак ) ҳаме гардад , чанд танӣ ( падед омад ) . Ва далел бар онки чунин шахсе ки ҳаме гӯйем ҷуз бо аъмори дароз мумкин нест ки мавҷӯд шавад , онаст ки андари муддатии қариби ҳафт ҳазор соли ин шаш тани аънии одаму Нӯҳу иброҳӣму Мӯсоу исоу Муҳамади алайҳими ассаломи чунон омадааст ки бар баҳрӣ аз халқ солорӣ тавонистаанд кардан . Ва чу солории боФозт ақл карданд ки бадишон расед , ва бар ҷумлагии халқ солор нашуданд , ин ҳоли халқ далеласт бар онки тамомии ақлро касе напазируфтаст ҳануз . Ва ҳануз он рӯз наёмадааст ки фармони худоиро бошад , чунонк ҳаме гуяд : қавла « воломри иўмӣзллаҳ . » ва бисёре ҷҳолу андакии уқало , ҳамчу бисёре ҳашароту ҳайвону андакии мардум , ва чу бисёре наботу андакии ҳайвон ( ва ) мардум , ва чу бисёре мӯоту андакии набот , ҳамаи гувоҳ он омад моро бар онки ин сунъи ҷузи чунин бузмону муҳлат мумкин нест , чунонк худо гуфт расӯли хешро : муҳлати даҳ кофаронро ки ман эшон ромҳлт додам андакӣ , бад-ӣни оят : қавла « Фмҳли лкоФрини амҳлҳми рўидо . »у анояти нафас кӣ аз эҳтиёҷ хеш бидон шахс бошад ки аФозти ақли куллиро тамом ӯ пазирад , ва бар халқи бҷмлгӣ ӯ солор шавад ; ва он ахр солорӣ бошад , мари ин солоронро ,у даври бадв бохр ояд . Ва мар ӯро гуруҳеи баномӣ ҳаме гӯйанд : гуруҳе « Масеҳ » гўиндш ки боз омад ,у гуруҳе « Меҳдӣ » гўиндш ,у гуруҳе « қоим » гўиндш , чунонк худо таъолӣ гуфт андрў : қавла « ъам итсоءлўни ани алнбои алъзими алзии ҳам фӣаи мхтлФўн . » вазин суол гузаштем .