Нутқи мари нафаси нотиқаро сифатӣ ҷавҳарӣаст ва он мафҳумасту маъқӯл , на маҳсусаст ва на мшор . Ва қавл аз нутқ асараст ва бирав далеласт , чунонк чу мо кӯдак хирад байнем ширхора , гӯйем ки мар ӯро нутқаст бе онки азуи қавлӣ шунӯда бошем албата , ва чун гӯсола байнем гӯйем ки маринро нутқ нест , ҳар чанд ки ҳар ду ҳайвонанд ва на ин сухан гуфта бошад ва на он . Ва оқили мари онкасро ростгӯ ӣ дорад ки гуяд марин кӯдаки хирадро нутқаст , ва касе (ро ) ки гуяд гӯсоларо нутқаст дурӯғи зани шуморад . Ва агар касе мари кӯдакии хирадро гуяд « инро қавласт » ё « каломаст » хато гуфта бошаду шарҳи қавл ( ва ) каломи худ бигӯем .

Пас нутқ на тозӣаст ва на порсӣ ва на ҳиндӣ ва на ҳеҷ луғатӣ , бал қӯтӣаст аз қӯти ҳоءи нафаси инсонӣ ки мардум бидон қӯти маънӣ ӣиро ки андари замир ӯ бошад ба овозу ҳуруфу қавл бадӣгарӣ битавонад расонӣдан . Пас мари он қӯтро кин феъл аз ӯ ояд нутқ гуфтанд ҳукамои дайн ( ва ) фалсафа .

Ва аммо қавл суханӣ бошад кӯтоҳу маънии дор , бали мари қавлро бар чанд рӯй иборат кунанд : яке онки мари лафзиро касе бигӯед қавл ӯ гӯйанд , чунонк ба мисли ҳоҷиб гуяд « вазирро бихонед ки ин қавл амираст . » . Яъне ки амир чунин гуфт ки ман гуфтам ; ва ба дигар рӯй мари қавлро бар эътиқод низ ҳамл кунанд , чунонк гӯйанд қавли абӣ Ҳанифа онаст ки ҳар ки раг бигушоед масҳаши бишиканад ,у қавли шофиӣ ба хилоф инаст ; ва се дигари мари майлу рағбат касеро ба чизеи қавл ӯ гӯйанд низ , чунонк гӯйанд : фалони иқўли болнсоўи фалони иқўли болсбёну ҷузи он ; чаҳорум ҳар ки суханӣ бигӯед ки онро маънӣ ӣӣ бошад рост ё дурӯғ , он қавлӣ бошад азу , ба ҳар забонӣ ки бошад .

Ва аммо каломи маҷмӯи қавл ҳо бошад ки маънӣ ҷуз бидон қавлҳо ва ба тартиби он гзордаҳ нашавад чунонк ба мисли касе гуяд « имрӯз ба даргоҳ амир шудаму бори хостам ва андешедам ки агар бор нахоста пеш амр шавам савоб набошаду маро хор кунад , ва чу бори хостами амир чу донист ки ман адаби нигоҳи доштам , маро пеш хонд ва лутф карду ҳоҷати ман раво фармуд кардан . » инро калом гӯйанд ки қавли ҳоء ба овоз гуфта ба тартиби андрў маҷмӯ бошад , ва ҳар қавлиро аз он маънӣ ӣӣ бошад ва ба маҷмӯи он маъонии ҷузи он маънӣ ҳосил наёяд .

Пас нахуст нутқаст ва он мари нафасро ҷавҳарӣаст андари ҳади қӯт , ва чу ба феъл ояд аънӣ чу мардум тамом шавад ва чизе хоҳад гуфтани нахусти азу халқ бошад ва он тартиб сухан бошад азу ба тадбири андари нафас , сипас аз онки мари онро ба овози беруни орад , чунонк худои таъолӣ ҳикоят кард аз сулаймон алнабӣ алайҳи ассалом ки бар сиблати шукр аз хдоءи таъолӣ мардумон гуфт « эй мардумони моро мантиқ парандагон биёмухтанд » бад-ӣни ?ит : қавла « бо аиҳоолноси ълмнои мантиқи алтир . » .

Андарин қавли пайдои сет ки мантиқу нутқ ба овоз несту қавлу калом ба овозаст , чунонк худоӣ таъолӣ гуфт ба ҳикоят ки мари исоро гуфтам « ту калом гуфтӣ бо мардумони андари гаҳвора » , қавла « такаллуми анноси фии алмҳду кҳло » , яъне ба овоз сухан гуфтӣ ; ва чу сулаймон гуфт « моро мантиқ ( парандагон ) биёмухтанд » яъне донем , ва он ногуфтааст ; пас нутқи сухан дониста бошаду ногуфта ,у калом мантиқ гуфта бошад ,у қавли ҷузвҳо калом бошад ки ҳар якеро маънӣ ӣӣ бошад ,у ҷумлагии он ҷамъ шавад бар гузордан як маънӣ ки он ҷуз бидон қавлҳо гзордаҳ нашавад .