Ин суол чунонаст ки ҳаме гуяд миён андар ёбанда ва андар ёфтан фарқ чист ва сеюмро кон андар ёфта аст натавонист гуфтан . Ва мадрак андар ёбанда чизасту идрок феъл ӯст аънӣ андар ёфтан , ва мадрак онаст ки мари ӯро андар ёбанд . Ва ин ҳамчунонаст ки касе гуяд миёни фоилу миёни феъл фарқ кун . Ва фоил он бошад ки феъли азу падед ояд чу дурудгар ,у феъл ӯ дрўдгрист ки он андар нафас ӯст , ва тахт онаст ки дурудгарӣ бирав падед омадаст .

Пас ҳукамо гуфтанд ки феъл миёнҷӣаст миёни фоилу миёни мафъӯл ,у феъл ҳамеша ё андари зот фоил бошад бқўт ё бар зот мафъӯл бошад бФъл . Ва феълро бзоти хеш қиём нест , аънии дурудгарӣ ё андари нафас дурудгар бошад пӯшида ё бар зот тахт бошад зоҳир . Пас ҳамчунин идрок ки он феъл мадракаст ё андар мадракаст пӯшида ё андар мадракаст баҳам шуда . Ва мадраки ҷавҳар нафас мардумаст ,у идрок ӯ мари чизҳо (ро ) бпнҷ ҳостаст аз бинанда ва шунавандау бўиндаҳу чшндаҳу бсоўндаҳ ,у мари нафасро панҷ қӯтаст аз баҳри онки идроки ин панҷ мадракро ки ҳар яке аз он панҷ қӯтро ҷои андари зери он олатаст ки он рагаст бидон тавон ёфтан .

Яке қӯташ бинандааст ,у мар ӯро ҷои андари миёнаи сиёҳӣ чашмаст бзири он пӯсти равшан ки ҳар ки бичишам касе андар нигаҳ кард , сӯрати хешро андрў бибинад ,у мар ӯро бад-ӣни сабаби мардумак чашм гӯйанд , аз баҳри онк андар ёфтан дӣданӣҳо аз рангҳо ва шаклҳо ки ин бар тбиътҳости вази ҳаракатҳо мари нафасро бад-ӣн қӯтаст ки зери он маъданаст ки гуфтем ва ин қӯти мари сўртҳоءи ҷисмиро бипазираду мари онро пеши ҳоси куллӣ барад ки он нафасасту нафаси мари онро бмёнҷии ин қӯт бишносад ва тасаввур кунадаш ва тамиз кунад то бидонади кони ранг чаҳ чиз буду шакл чаҳ чизе буд .

Ва ҳамчунин дигари қӯти нафаси кон шунавоӣаст , ҷои он андрсўрох гӯшаст аз бҳрондр ёфтан овозҳо маънии дор ва бемаъниро ,у сӯрати овозу сухан мавҷ ҳавост нодӣдании бхлоФи мадраки ҳости бинанда ,у ончии ин ҳост низ андар ёбад аз маҳсусоти хеш , онрои баростии пеши ҳоси куллӣ барад ки он нафасаст , то нафаси мари онро тамиз кунад .

Ва ҳамчунин бадӣгари қӯт ки он чшндаҳаст , ҷои андари зери пӯсти сар забонаст аз баҳр ёфтан мижаҳороу ончи ин ҳост андар ёбад низ бхлоФ онаст ки он ду ҳост андар ёфтаст ки пеши азин ёд кардем ,у мадраки хешро ин ҳост низ бнФси расонад ки худованди ин қӯт ҳо ӯст .

Ва ҳамчунин чаҳоруми қӯти нафас ки мадрак ӯст қӯт бўиндаҳаст ,у ҷои ин қӯти андари сўрохҳоء бинӣаст сипас пардаи ӣӣ ки мағз сипас он пардааст , ва ин ҳости мари буиҳоро андар ёбад ки он на дӣданӣаст ва на шуниданӣ ва на чашеданӣ ,у ончи ин ҳост андар ёбад аз мадракоти хеш , низ мари онро бнФси расонад ки ҳиси куллӣ мар ӯ рост .

Ва панҷуми қӯти нафас ки ан бсоўндаҳаст андар ҳама ҷасадаст парогандау бхосаҳтар андари зери пӯсти сари ангуштон дастаст ки бадви нарму дурушту мутаҳаррику сокину гарму сардро андар ёбад ,у ончи ин ҳост андар ёбад бхлоФ онаст ки он дигар ҳостҳо андар ёфтаанд ,у мадраки хешро ин мадрак низ пеши нафаси барад ки мадрак куллӣ ӯст . Пас зоҳир кардем ки нафасро панҷ қӯтаст аз баҳри панҷ гӯнаи мадрак ,у феъл ҳар қӯтӣ аз қӯти ҳоء ӯ андари мадраку маҳсуси хеш идрок ӯст ,у онч маҳсус ӯст мадрак ӯст .

Онгоҳ гӯйем бибояд донистан ки ҳар яке аз ин қӯти ҳоء андар ёбанда чу мари он андар ёфтан хешро андар ёбад , аз он андар ёфтан худ мафъӯл шавад , аънӣ чу чашм бингарад сӯии чизе ки мар ӯро алвон ( ва ) шакласт , қӯти бинандаи мари он лавну шаклро бпзирФтнии муҷаррад бе ҳеҷ ҳиўлӣ , ва бидон лавн ва бидон шакл шавад то мари онро андар ёбад . Пас ин бинанда фоилӣ бошад ки ҳамеи бФъли хеш мафъӯл шавад , аз баҳри онки он дӣданӣ сипас аз анк бинанда бинад баҳол хеш монаду бинанда ки мари он лавну шаклро бипазирад аз ҳоли хеши бигардад . Пас зоҳир кардем ки андар ёбанда аънии мадрак аз андар ёфтан хеши ҳаме мафъӯл шавад ,у ҳолаши ҳамеи бигардад ва андар ёфта баҳол хеш бимонад .

Ва ин дақиқаро аз баҳри он гуфтем ки гуруҳе гуфтанд : агар мо мари мубдиъи ақлро бъқл андар ёбем онгоҳи ақл фоил бошаду мубдиъ ӯ субҳонаи мафъӯли авбошад , ва ин раво набошад . Ва мо бинмудем уқалоро бад-ӣни далели ақлӣ ки ақли мари мубдиъи хешро андар ёбад босаботи маҳзи барӣ аз ҳамаи сФтҳоءи маҳсусоту маъқӯлот ,у мубдиъи ҳақи субҳонаи мафъӯл ақл набошад , бали ақли бнўр андар ёфтан мар ӯро босаботи муҷарради шарафу нури пазирад ,у инфеъоли сӯй ақл бошад на сӯии бории субҳонау таъолӣ . Ва ин ҷавобӣ шоФӣаст марин суолро бородти ақлӣ .

Ва ҳукамо гуфтанд : замони баса қисмаст . Яке ҳозир чу имрӯз ва ин соъат , вдигри гузашта чун дайу прир , всаҳи дигари оянда чун фардо ва пас фардо . Ва чизҳоءи замонӣ низ бад-ӣни се қисмаст . Пас гуфтанд : чашм олатаст мари идроки чизеро ки ҳозираст имрӯз ,у гӯш олатаст мари идроки чизеро ки дайу прирбўдст ва гузаштааст ,у фикрат олатаст мари идроки чизеро ки фардо ва пас фардо хоҳад бӯдан . Ва гФтндкаҳи ақл олатаст мродроки мубдиъотро на мари идроки мубдиъро вллаҳи алҳмду алмнаҳ .