Ҳамеи пурсад ки чгўиии нахусти осмон буд ки қўитрст , ё нахусти замин буд ки ӯ марказаст мари доӣраҳи оламро ?у нахусти марказ бояд тодоираҳ кашӣдан ; влкни гӯйӣ « нахусти замин буд » пас беонк бигард замини осмон буд замин чигуна устоди барин ҷой ? яъне ки астодн замин бидонаст ки гардиш осмонаст .

Ҷавоби ҳакими файласуфи марин суолро онаст онон каз фалосифаи бобдоъи вҳдўс олам мақаранд ( гӯйанд ) : нахусти ҳиўлӣ буд ҷавҳарии маъқӯл на маҳсус , ва чу табоиъи муфрадот аз гармӣу сардӣу хушкӣ ватарӣ бтқдири илоҳӣ бар ҳиўлӣ афтод , ҳар ду сипас аз анки бонФроди маъқӯл бӯдани боздўоҷ маҳсус шуданд ва мутамаккин шуданд . Ва далел бар онки ҳиўлӣ бе сӯрати венаи сӯрат бе ҳиўлии мавҷӯд нбўдон овараданд ки гуфтанд : имрӯз низ ҳиўлӣ маҳсус нест бал маъқӯласт ,у сӯрат низ беҳиўлӣ мавҷӯд нест ҷузи бъқл . Чунонк гӯйем : оби ҷўҳристи срдўтару нарм ва ( ҷанбнда ) . Ва ин маъонӣ ки вуҷӯд об бадваст аз сардӣ ватарӣу нармӣу ҷанбндагии ҳама эърозасту арзро чизе бояд баргирад ки он ҷуз арз бошад . Пас воҷиб ояд азин таҷассуси ақлӣ ки ончи мари сардӣ ватарӣу нармӣ (ро ) бар гирифтааст то об гаштааст , ҷавҳараст ,у онрои ҳиўлии аввалии гуфтем .

Онгоҳ гуфтанд : агар ҷавҳаряти оби сардӣу нармӣ ( ва )тарӣу хушкӣ будӣ , воҷиб омадӣ ки чу об гарм шудӣ ё сахт шудӣ ҷўҳритш ботил шудӣ ва нашуд , бал чу гарм шуд ҳам об буд , ва чу бФсрд ва сахт шуд ях буд ,у ҷўҳритш бар ҷой буд . Пас донистем ки ин маънӣҳо андари оби эъроз буд .

Онгоҳ гуфтанд : агар ҳамаи табоиъи бҷмлгӣ аз ҳиўлӣ бархезад чунонк аз оби сардӣ ватарӣу нармӣу гармӣ ҳама бархезад , онгоҳи ҷавҳарят ( об ) ботил шавад , аз баҳри онк ҷисмӣ набошад казин чаҳор сифати мар ӯро ҳеҷ набошад , бал об бидон обаст ки тарасту сардяш табиӣаст ва гармяш мақараст . Вагар оташро гармӣу хушкӣу равшанӣ ки эъроз ӯст аз ӯ зоил шавад ҷавҳаряти оташ аз оташ зоил шавад .

Ва чу дуруст кардем ки вуҷӯди оби бсрдӣ ва тарӣасту вуҷӯди оташи бгрмӣ ва хушкӣаст , ва ин ҳар чаҳор эърозанду ҷавҳаряти ин ду ҷавҳари бад-ӣн эърозаст . Пас воҷиб ояд азин рӯй ки ҷавҳаряти табоиъ боърозаст . Ва пеши азин чунон дуруст кардем ки ҷавҳаряти мари ҳиўлии рост ки эърозро бар гирифтаст . Вази баҳри он чунинаст ки ин ду ҷуфти аънии ҳиўлӣу сӯрат ҷуфт карда мубдиъ ҳақанд , ва яке азин ду бе ҷуфти хеш вуҷӯд нест .

Онгоҳ гуфтанд ки чу сӯрати бҳиўлӣ Фрдўҷ шуд , табиати куллӣ андарин ҷавҳар падед омад , ва он оғози ҳаракати маконе буд ки андарин ҷавоҳир афтоду ҷўҳрҷсми бтқсими табиати куллӣ ки андари исбот ӯ пеши азин сухани гуфтем мнқсм шуд бад-ӣни ақсом ки зоҳираст .

Ва гуфтанд : чу табиати куллӣ мари ҷавҳари ҷисми матбӯъро бҷнбонид , ҳарчи азуи латофату равшаноӣу сФўт буд боз шуд фарох ,у ҳарч аз кудурату касофату тирагӣ буд бар ҷой хеш бимонад ва сахт шуд . Вази латофатҳо ҳарчи равшан буд кавокиби гашти бшкли ҳоءи мудаввар ,у ҳарч аз латофат бенур монад азу афлок омад бтқдири сонеъи ҳакиму феъли табиати куллӣ . Ва ҳарч аз афлок фурӯтар монад оташ буд каз афлоки касифтар сет ,у бози ҳаво аз оташ касиф тараст ,у бози об аз ҳаво касиф тараст ,у бози хоки бғоити касофат ва гаронӣаст ки андари маркази боситод . Ва мисли ин сунъро чунон гуфтанд ҳукамо ки касе сангии гарони роози ҳавои фурӯди афканд бар рӯй обии бузурги росту ҳамвори устода , ва аз афтодани он санги андари оби доираи ӣӣ боз шавад , нахусти хирад ки маркази он доира онҷоӣ бошад аз он об ки он санг бирав афтода бошад , ва он доираи боз ҳаме шавад , вази андарун ӯ дигари доира ва се дигари доираи бртртиби боз ҳаме шавад ва ҳар чндони доираи аввалии бозтар ҳаме шавад , он дигари дўоӣр сипас он бртртиби ҳамеи раванд .

Гуфтанд ки ҷавҳари ҷисми андари макони мутлақи бўдўи мухтареъ буд , ваз ҷое наёмада буд ,у бҳичи ҷониби мрони латофатҳоро казу бар хост ва боз шуд доранда ӣӣ набӯд . Он латофатҳо баҳамаи ҷонибҳо рост боз шуд , ва чу рост боз шуд телҳо вқбҳо омад гирду рост бе ҳеҷ тафовут . Ва замин ки ӯ бғоити касофати бўдондр миёна монад . Ва об ки мари ӯрои андакии латофат буд , бар рӯй хоки устод . Ва ҳавои кӯ аз оби сабктар буд , бартари азуи истод . Воин доираи азими бад-ӣни табоиъи муфрадот ки бар ҳиўлӣ афтод ,у сунъи табиати куллӣ кӯи фоилу ҳофиз аҷсомаст сохта шуд ,у осори ҳикмату тқдирўи тадбир ки андари табоиъу афлок ва анҷум падедаст гувоҳӣ диҳад ки табиати куллӣ ҷавҳарӣ сонеъаст бмзоҳрти ақли куллӣу миёнҷии нафаси куллӣ то ин маснӯъи бад-ӣни ҳайату бад-ӣни ростӣу муҳкамӣ омадааст .

Ва гуфтанд наёяд касеро ки гуяд « замин чаро андари миёни фалаки бистодст ? » аз баҳри онки нахусти дуруст боядаш кардан ки чунон воҷиб омадӣ ки замин бо ин гаронӣу зирндгӣ ки ҳаст босмони бршдии баҳамаи ҷонибҳоу осмон гирд шудӣу биҷои боситодӣ . Ва чу ақл раво надорад ки санги як манӣ аз рӯй замини бзоти хеш бар ҷой хеш биҷунбад , бал воҷибаст ки бар як ҳоли сӯии марказ гроиндаҳ бошад , чигуна дуруст ояд қавли онкас ки гуяд : « замини бад-ӣни ҷой чаро устодааст ? » ва агар бигӯед , ҷавобаш он бошад ки гӯйанд : аз баҳр онк онаст ,у ҷояш инаст , вази ҷой дигар наёмадааст то онҷо боз шавад , чунонк агар сангиро бҳўо барандозанд бар ҳаво нестад , бал бидон ҷойгаҳ боз ояд каз онҷои рафта буд . Вуҷӯди олами бакуляти хеш аз ҷое наёмадааст , раво нест ки пароганда шавад . Ва далел бар онки ин ҷавҳари куллӣ аз ҷое наёмадааст , онаст ки ҳаме пароганда нашаваду қасд баҷое надорад . Вдлил бар онки ин ҷавҳар пароганда нахоҳад шудан , онаст ки маровро ҷое нест ҷузин кондрўст .

Ва гуфтанд ки ин сунъро пеш ва сипас набӯд ,у оғози замони азгштни фалак падед омад ,у пеш аз гардиши фалак замон набӯд то бшоиди гуфтан ки нахусти кадом буд ?у далел бар онки мар будаш олами пеш ва пас набӯд , бал будаш осмону гирд шудани замини андари як вҳлт буд , он овараданд ки гуфтанд : агар мо муштии хокро бо лухтии оби андар шиша кунем , андари он шишаи се табиат ҷамъ шавад . Яке хоку дигари об ва се дигари ҳаво . Онгоҳи мари он шишаро сахти бҷнбоним то ҳар се табиати андрў бар ҳам омезанд , ва чу хФӣ шаванд онгоҳи он шишаро бунаем . Чгўиди оқил ки нахусти кадоми табиати биҷои истад , ва сипас азуи кадом ?у боз шудан ин се табиатро ки андари он шиша омехта бошад то ҳар яке биҷои хеш боз шаванд ҳеҷ пешӣ ва пасӣ нбошдолбтаҳ , аз баҳри онки хоки андар зибр нишинад бшишаҳи пайваста ,у об бар сар ӯу ҳаво бар сари об . Ва модоним ки чун он табоиъро ки андари он шишаи омехта шудаи бошдбнҳим , ҳар нуқта каз он хоки сӯии бен шиша фурӯ гароед аз нуқтаи оби вази нуқтаи ҳавои ҷудои шўдў ҳамчунонк он нуқтаи хоки фурӯ сӯ шавад он нуқтаи об казу ҷудо шавад , бар суд шавад ҳам дар он вақт , ва он нуқтаи ҳавои коби азу ҷудо шавад . Ҳамон соъат ки об фурӯ шавад ҳавои ҳам дар он соъат бар ояд бе ҳеҷ пешӣ ва сипасӣ албата .

Пас дуруст кардем ки чу ин ҷавҳари матбӯъи бад-ӣни табоиъ муздаваҷ шуд , ин доираи бики вҳлти рости шдў ҳар нуқтаи ӣӣ каз хоки сӯии маркази гроист , дигари нуқтаи бхлоФи он аз оташи ҳамон вақти сӯии ҳошити олами шдбии ҳеҷ пешӣ ва сипасӣ , бали фурӯ шудани хок бар омадан ҳаво бошад на чизеи дигар , ва ин беонеақлӣаст ( ва ) фалсафӣ ки ҷузи бФкрти софу рағбати содиқи андарин бсоир ва ҳақоиқ натавон расӣдан .

Ва аммо ҷавоби ҳкмоءи аҳли таъйиди алайҳими ассаломи мари ин суолро онаст ки гуфтанд : мар будаш осмонҳоро бар якдигари пешӣ ва сипасӣ замонӣ набӯд албата , бали ин сунъи бобдоъ буду ибдоъ безамон бошад , ончи бобдоъ вааду ибдоъ безамон бошад ,у ончи бобдоъ падед ояд аз ҷое баҷое нашавад то замон лозим оядаш , бал бар онҷоӣ падед ояд ки бояд , чандоне ки бояд , аз баҳри онч бояд , бидон ҳангом ки бояд . Пас ин олами барин ҷой падед омад бад-ӣни қадар ки ҳаст , вази баҳри ин кор казу ҳаме ояд , чунин ки ҳаст , ва агар аз ҷое омада будӣ онҷои тиҳии монда будӣ ,у сӯй онҷо шудӣ казу рафта , ва чу олами бҳичи ҷой ҳаме нашавад ва бар ҷои хеш ҳаме гардад то рафтан ӯ азинҷоӣ , далеласт бар онки ҳаракаташи бзот хеш нест , блак аз дигараст , аз баҳри онки ончи ҳаракати бзот хеш кунад қасдаш баҷое бошад чунонк чу ҳаракати санг аз ҳавои сӯии замини бзоти втбиът ки қасдаш онаст ки аз онҷо ки ҳаст бар замин ояд каз онҷо рафтаст , ва агар ин олами бузургтар азин будӣ ( . . . . . )у чизи муқаддари мусаввири бмқдор ва басӯрат хеш ҳаме гуяд ки агар кам азин боистӣ ё беш азин , муқаддар ҳаме тавонистӣ чунон кардан чунонк гуфт : қавла « ваон ман шииءи алои ънднои хзоӣнаҳ ва мо ннзлаҳи ало бақадр маълум . »

Ва гуфтанд : осмони фоида диҳандаасту замини фоида пазирндааст ,у осмони бмсл чун мардӣаст ,у замини бмсл чун занӣаст ,у маволед аз наботу ҳайвони фарзандони ин мард ва зананд . Ва раво нест андари ҳикмат ки азўоҷро бар якдигари бузмони пешӣ ва сипасӣ бошад , чунонк худоӣ гуфт : қавла « ва ман кули шииءи хлқнои завҷайни лълкми тзкрўн . »у мари олами дайнро расӯл осмонаст ,у васӣ ӯ замини олам дайнаст ,у борон аз осмони бад-ӣни замини китоби мубораки қуръон Каримаст ,у набот бар замини бад-ӣни борони азин осмон , муъминонанд . Ва далел бар онки қуръони Карими бмнзлт об боронаст , қавли хдоист ки мари боронро оби манзил муборак гуфт бад-ӣни оят : қавла «у нзлнои ман алсмоءи моءи мборкои Фонбтно ба ҷиноту ҳуби алҳсид . »у китоби хешро низ манзил ва муборак гуфт бад-ӣни оят : қавла «у ҳозои китоби анзлноаҳи мубораки Фотбъўаҳу атқўои лълкми трҳмўн . » .

Ва чун мари ин ҳар дуро манзил муборак гуфт ва он яке аз осмони фурӯди омада буд , ва ин дигар низ аз осмони омада буд , дуруст шуд ки борони китоби худои Муҳамади Мустафои слии аллоҳи алайҳу ?алаи вслм буд ва чу осмону оби муборак падед омад ки ҷузи он ( осмон ) ва ин ( об )аст падед омад ки замини ин об ва ин осмон низ ҷузин заминаст , ва он замини васӣ расӯласт ки ин бирав фурӯд омаду шарҳи ин об ӯ кард , чунонк шарҳи оби борони дунёе ( ва ) падед овардани наботҳои дунё , замин дунёе кард .

Ва низ зоҳир шуд ки наботҳои динии муъминону ақлови ибод худоӣанд , ва гуфтанд : аънии ҳкмоءи дайни ҳақи алайҳими ассалом ки ақли аввал низ осмонаст мари нафаси куллироу нафаси мар ӯро бмнзлт заминаст ва ду осмони ҳақиқати яке ақласту дигари расӯл , ва ду замини ҳақиқати яке нафас куллӣаст ( ва ) дигари васӣ . Вазин осмонҳо ва заминҳо ки ёд кардем ҳеҷ ( як б ) замони пештар аз дайгарӣ нест , аз баҳри онк ҳар чанд вуҷӯди нафаси куллӣ аз амри бории бмёнҷӣ ақласт , миёни ин ду мавҷӯди бузмони пешӣ ва сипасӣ нест албата , ва раво нест ки гӯйем « расӯл аз худои таъолии сухани гзордкаҳи мари онро андари нёбндӣ » . Ки агар чунин бошад гӯяндаи беҳуда гӯй бошад , бар мисол касе ки андари миёни сутурони суханони панд ва ҳикмат гуяд ва ҳаме донад ки аз он сутурон ҳеҷ нест ки бидонад ки ӯ ҳаме чаҳ гуяд ; бал ҳамчунон ки аз халқи яке гзорндаҳи илми китоб буд низ аз халқи яке пазирндаи илми китоб буд , чунонк худоӣ гуфт мари расӯлро ки кофарони мар туро гӯйанд : тўрсўли нестӣ . Ту бигӯ ки худоӣ гувоҳ манаст ва ӯ гўо басаст маро ва ( шумо )роу онкас ки илми китоб наздик ӯст бад-ӣни оят : қавла «у иқўли аллазӣнаи кФрўои лсти мрслои қул кафии биллоҳи шҳидои бинӣу бинкм ва ман ъндаҳи илми алкитоб . » пас зоҳир кардем миён будаш осмонҳоءи ибдоъӣу халқӣу қавлӣу миёни зминҳоءи он ҳеҷ пешӣ ва пасӣ набӯд , вллаҳи алҳмд .