Андарин ду байт ду саволаст , ва ҳар дуро баҳам аз он нбштм ки ҳар ду саволи бикдигри пайваста буд . Ин марди ҳамеи пурсад ки чаро хонаи офтоби мари асадро ниҳоданду хонаи моҳи марои саратонро ниҳоданд берун аз дигари хонҳо ?у дигари ҳамеи пурсад ки чаро мари ҳрстораҳи ӣиро азпнҷи ситораи раванда ки он берун аз офтоб ва моҳаст андари фалаки ду хонааст ,у мари офтоброу моҳро яке хона беш нест ? ва ҳар яке (ро ) азин ( ду ) савол ҷавобӣ дигараст .

Ҷавоб онч гуфт « чаро хонаи офтоби мари бурҷи асадро ниҳодаанд ( ва ) хонаи моҳи мари бурҷи саратонро ниҳодаанд ? » онаст ки гӯйем : офтобу моҳро андари оламу бхосаҳи андари онч бар ҳамин замин бӯда шавад аз маволеди асари бештар аз онаст ки мари дигари ситорагони рост . Аммо бешии асари офтобро андари маволеди олам иллат онаст ( ки ) ҷурми офтоб аз ҳамаи аҷроми азимтару қавӣ тараст ,у мадор ӯ андар фалак чаҳорумаст ки он қалб афлокасту маъдан манба нураст ,у нури моҳу дигари кавокиби ҳама аз офтобаст ,у аҳволи олами боътдол ӯ муътадиласту бонқлоб ӯ мунқалибаст . Пас ҷурми олами бакулят шахсеаст ки рӯҳи он шахси ҷурми офтоб мунираст . Ва чашми бозкрдни шкўФҳоу тоза рӯй шудани кӯҳу сҳорӣу ороиш пазируфтани миўҳоу дарахтону бедор шудани ҷонварон аз хоб бидон вақт ки офтоб аз матлаъи хеши сар бар кунад , бар дурустии ин қавл ки гуфтам : « офтоби рӯҳ ин оламаст » гўои мост . Ва аммо бешии асари моҳи андари маволеди оламу ҳудуси мзонбу тағайюри аҳволи ҳавоу табдили асбоби рӯзгори бсбби моҳи боонк ӯ аз дигари кавокиби сайёраи бҷрми хрдтрст аз онаст кӯи наздиктар ситорааст базмин ,у осори дигари кавокиб каз маркази олами аънии замин давранд , ҳарчанд ки аҷроми эшон бузургтар сет , босори моҳи кӯи базмин нздиктрсти ҳаме тағайюр пазиранд ва мтбдл шаванд , пас мари офтоброу моҳро бад-ӣни сабаб ки асар ҳар ду андар олам бештараст аз осори дигркўокби бад-ӣни ълтҳоءи мухталиф ки ёд кардем , мўослтӣу мҷонстӣ ва мқорнтӣаст ки мари дигари кавокибро боФтоб он нест ; бали бештар аз авқот чу офтоб ғоиб шавад , моҳи мар ӯро чу хлиФтӣ ва вазирӣаст ки нури ӯро сипас аз ғайбат ӯ боҳилли замини ҳамеи расонад . Пас бсбби ин мўослт ки миёни ин ду кавкабаст , ки равшаноӣ ( яке ) ҳамеи бурузи бмои рсдўи равшанои он дигари ҳамеи бшб қӯт гирад , офтобро султон рӯз гуфтанду моҳро султони шаб .

Ва бар мқтсоءи эътидоли рӯзгор аз фалаки он шаш бурҷро ки он як нима фалакаст андари вилоят офтоб ниҳоданд кӯи султон ( рӯзаст , ва шаш бурҷи дигарро ки он дигар нима фалакаст андари вилояти моҳи нҳодндкўи султон ) шабаст ,у бад-ӣни сабаби фалакро бадв қисм ниҳоданд : шаш бурҷ аз ҷониби офтоб ва шаш бурҷ аз ҷониби моҳи ночораи ду хона бошад баробари якдигар : он яке хонаи офтоб будӣ ( ва он дигари хонаи моҳ будӣ ) то фалаки бадви қисм ( шавадӣ . ) ва ҳар яке азин ду подшоҳро хона ӯ бар сари вилоят ӯ будӣ то бохри вилояти он султони дигар буд . Ва ин ду хонаро бо ҳамл ва ҳут набоист ниҳодан , ки он оғозу анҷоми буруҷ буд , то аз сари авҷ шояд гирифтан ки он бартарин нуқтаи ӣӣ буд аз сайри кавокиб бар ҷониби қутби шимолӣ , ва он саратонаст ки офтоб аз он бртрншўди сӯии қутби шимолӣ . Ва он бурҷӣ мунқалибаст ки чун офтоб онҷо расад оламро табъ дигар шавад вази гармӣ ватарӣ бгрмӣ ва хушкӣ расад . Ва агрхонаҳи офтоби ҳамлро нҳодндӣу хонаи моҳи ҳутро , як султон (ро ) хона бар сар вилоят афтодӣу дайгариро биёбони вилоят , вази ду султон раво набошад ки якеро хона бар сар вилоят бошад ва якеро бпоёни вилоят . Пас бад-ӣни сабаби марин тақсим (ро ) аз авҷ офтоб гирифтанд ,у сари авҷ аз иксўии саратон буд , ва аз дигари сӯи асад . Ва воҷиби он буд ки хонаи офтоби мари саратонро нҳодндӣ аз баҳри онк саратон бартараст аз асдсўии қутби шимолӣ ,у офтоби шарифтар сет аз моҳ , ва ҷое ( ки ) баландтараст мари подшоҳи шарифтарро сазовортар бошад . Влкни саратони бурҷии обӣ буду офтоби кавкабии оташӣ ,у асади бурҷии оташӣ буду моҳи кавкабии обӣ ва ин вазъ на бар мқтзоءи ҳикмат будӣ ки кавкаби оташии андари хонаи обӣ будӣу кавкаби обии андари хонаи оташӣ . Пас хонаи офтоби мари асадро ниҳоданд ки баробари саратон буду оташӣ буд ҳамчун худованди хеш ,у хонаи моҳ ( мар ) саратонро ниҳоданд ки баробари хонаи офтоб буд ( ва ) ҳамчуи худованди хеши обӣ буд .

Вилояти фалаки бад-ӣни тақсими миёни ин ду султон ва панҷ ҳошит қисмат шуд чунин ки нигоштем :

Ва тақрир кардем ки чаро хонаи офтоби асадро ниҳодаанду хонаи моҳи саратонро ниҳодаанд , бо онки ин суол лозим нест аз баҳри онк худоӣ гуфтааст кин чунинаст , бали ин ном зад аҳл саноат тинҷем кардаанд . Аммо фалаки бдўоздаҳи бурҷ мнқсмаст , влкн ҳар як бФкрти софи барин фалак нигарад ,у қурси офтобро кӯи бмсоҳти сдўи шаст ва чаҳор бор чанд кара хокаст бмқдори қурсии биндчнди як бадасти андари як бадаст , донад ки бар фалак на сӯрат баррааст ва на сӯрати харчанг , бал каз он ситорагон ки андар бурҷ ҳамласт ҳар якеро ҳазор фарсанг масофатаст . Валикини ин номҳо мавзӯаст : бҳкми он ҳиӣотҳо каз ситорагон бар мисолии ҳамеи бенанд , мари он (ро ) номӣ ниҳодаанд . Ва мо бар мқтзоءи мавзӯъоти аҳли ин саноати ин ҷавобро ки мақдамони эшон бад-ӣн мақаранд , ҷавоби ин масаълаи додем . Ин ҷавоби он саволаст ки гуфт « чаро хонаи офтоби асадро ниҳоданду хонаи моҳи саратонро ниҳоданд ? »

Ва аммо ҷавоб ончӣ гуфт « чаро мари ду якеро азин ду султон ки офтоб ва моҳаст як хона беш нест андари фалак ,у мари панҷ ситораро ҳар якеро андрФлки ду хонааст , яке аз ҷониби офтоб ва яке аз ҷониби моҳ ? » онаст ки гӯйем : ин ҳафт ситораи сайёра ки мудаббирон оламанд , бмнзлти даст афзорҳоанд мари нафаси куллиро аз баҳри сохтани ашхоси мўолидъолми бтоииди ақли куллӣ . Ва ниҳояти ин сунъи сӯрат шахс мардумаст ки он некӯтар сӯратӣаст , чунонк хдоء таъолӣ гуфт : қавла «у сўркми Фоҳсни сўркм » . Вазин ҳафт кавокиби ду султонанд ки асари эшон қавӣ тараст андари маснӯъот , чунонк иллати афзӯнии асари эшонро пеши азин ёд кардем , ва панҷ кавкаби дигари мисол ходимонанд мари ин ду султонро андарин сунъ ки сохта шудааст ,у ҳосил ҳаме ояд ки охири он ҷасад мардумаст бо ин олтҳоءи ҳукмӣ , ва шоиста ёфтан илм ва ҳикматаст .

Ва пас азон ки фалаки миёни ин ду султони бадв қисм шуд чунонк гуфтем , ва шаш бурҷ аз фалаки андари вилоят офтобанд ва шаш бурҷи андари вилояти моҳ , офтоби мари Уторидро кӯ сипас аз моҳи наздиктар кавкабӣаст ҳам паҳлавии хеши андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хонаи бурҷ сунбулааст . Ва моҳ низ ки дигар султон ӯст мари Уторидро ҳам паҳлавии хеши андари ҷониби хеши хонаи ӣӣ дигар дод , ва он бурҷ ҷавзост . Ва пас аз ( он ) офтоби мари Зуҳраро ҳам паҳлавии Уториди андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хона бурҷ мизонаст . Ва моҳ низ мари Зуҳраро андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хонаи бурҷ савраст . Онгоҳи офтоб ( мар ) миррӣхро кӯи бартар аз Зуҳрааст андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хона бурҷ ақрабаст . Ва моҳ низ мар ӯро андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хона бурҷ ҳамласт . Ва аз пас аз он офтоби мари муштариро андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод ( ва он хонаи бурҷ қавсаст . Ва моҳ низ мар ӯро андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод ) ва он хона бурҷ ҳутаст . Вази он бартари Зуҳал буд : офтоби мар ӯро андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хонаи бурҷ ҷаддӣаст . Ва моҳ низ мари Зуҳалро андари ҷониби хеши хона ӣӣ дод , ва он хонаи бурҷ далваст . Ин тақсим бад-ӣнаст ки ин ходимони ин дўподшоаҳ панҷ буданду бадв қисм шуданд . Пас воҷиб омад ки ҳар якеро азишон андари ҷониб ( ҳар ) подшоҳии хона ӣӣ бошад , то эҳсон ҳар ду подшоҳи баростӣ ( ҳар ) яке (ро ) аз эшон бирасад ,у бтосироини олатҳоу дасти афзорҳо нафаси куллӣ сӯрати мардумро ки он шарифтару тамомтар сӯратӣаст ҳаме нагорд .

Онгоҳ гӯйем ки ( аз ) таъсии офтоби андари таркиби мардум ,у дил ҳосил шуд ки он маъдану мураккаб рӯҳаст , ва ин олати андари ҷўФ ва миёна ҷасадаст чунонк офтоби андар ҷўФ афлокаст ,у зиндагии олам андар офтобаст чунонк зиндагии мардум андар диласт . Ва табиати дили гарм ( ва ) хушкасту маъдани ҳарорат ғарӣзӣаст , аз баҳри онк аз таъсии офтоби ҳосил шудааст кўмоиаҳи ҳарорат табиӣаст . Ва аз таъсии моҳи кӯ султон дигараст андари таркиби мардуми мағзи сар ҳосил шудаст , кӯи сард ва тараст бтбъи моҳ . Ва мағзи сари қамару маскани нафас нотиқаасту ҷои тахайюлу ҳифзу зикри тмиизст . Вмғзи сари баса қисматаст наздики ҳукамо : қисми пешини азуи мари тахайюл (ро )аст , ки нафаси бад-ӣни қисм тахайюл кунаду мари сўртҳоءи дӣданӣу шуниданиро , ки роҳи илми сӯии нафаси ин ду роҳаст : яке бенаӣу дигари шнўоӣӣ . Ва қисми миёнгини азмғзсри мрҳФзи рост ки нафаси бадв ёд гирад дӣданӣҳоу шнўдниҳо (ро ) . Ва қисми пасин аз мағзи сари мари зикри рост ки нафас бидон қисм ёд кунад мари ёди гирифтҳоро . Ва миёни дилу миёни мағзи сар пайвастагӣаст , чунонк миёни офтоб ва моҳ пайвастагӣаст ,у эътидоли сардӣ ватарӣ мағзи сар аз гармӣу хушкӣ диласт ки бадв пайвастааст , чунонк нуру феълу ҷамоли мари моҳро аз офтобаст ки бадв пайвастааст . Ва тафаккурҳоро оғоз аз диласт . Онгоҳи мронро ки андрдл падед ояд аз ҳаводиси фикрии дил бар мағз арза кунад ,у нафас ки ҷой ӯ андар мағзаст андари он тааммул кунад боқисоми мағзи кони дасти аФзорҳоء феъл ӯст , то савоби онро аз хатои падеди орад .

Пас гӯйем ки офтоб аз олами кабӣр бмнзлт диласт аз олами сағир ки он мардумаст ,у моҳ аз олами кабӣри бмнзлт мағзаст аз олами сағир , ва панҷ ситораи равандаи мари олами кабӣрро ки мар ӯро ҳукамо « инсони кабӣр » гуфтанд , бмнзлти панҷ ҳавосаст ( мар ) мардумро ки мари ӯрои олам сағир гуфтанд , аънии Зуҳалу муштарӣу миррӣху Зуҳрау Уториди мари ин оламро бмнзлти биноӣӣу шнўоӣӣу бўёӣӣу чшоӣӣу бсоўндист ( мар ) мардумро . Ва чу мардуми бҷсдФрзнд олам кабӣрасту бнФс фарзанд куллиятаст , пас олами кабӣри бмсли ҷасад нафас куллӣаст бо ин олтҳоء ки ёд кардем . Ва бад-ӣн рӯй гуфт исои бен Марями алайҳи ассалом ки ман ҳамеи сӯии падари хеш боз шаваму падари ман андар осмонаст » бад-ӣни хабар : « ании зоҳби илои абӣу абии фии алсмоء » яъне нафаси ҷузвии ман ҳаме боз гардад сӯии нафаси куллӣ ( ки ) ӯ андар осмонаст ,у ҷҳоли уммат ӯ бпндоштнди кӯ ҳаме гуяд « ман писар худоем . » .

Ва чу ҷасади мардуми фарзанди олам кабӣраст , воҷиб ояд ки олоту ҳавос ҳар ду олами аънии кбирўи сағири баробар ва монанди якдигар бошанд . Пас гӯйем ки ( бар ) ҳикмати илоҳии бўостти ақлу нафаси куллӣ воҷиб ояд ки ин маснӯъ ки оламаст бғоити аҳком ва камол бошад . Ва моро ғояти камоли хилқати олам аз камоли хилқати хеш маълум шавад , аз баҳри онки хилқати мо ғоят ин сунъаст . Ва чу мо хилқати ҷасади хешро барин камол ёфтем ки ҳаст , ва мавҷӯдӣ нест ки мо онро бад-ӣни таркибу олоти ҳаме андар биёбем , донистем ки ин ғояти камол хилқатаст . Ва гуфтем ки воҷиб ояд ки ин олам ки ҷасад мардумаст ӯро фарзанди ҳам бад-ӣн сӯрат бошад ки сӯрати ин фарзанд ӯст , аз баҳри онк ҳар чизе (ро ) фарзанди ҳаме бар сӯрат ӯ зояд бетафовутӣ . Пас гуфтем : воҷиб ояд ки ҷасади мо бтркиб монанди ин оламаст бетафовутӣ . Вази баҳри он ҳамеи чигунагии таркиби оламро мисол аз таркиб мардум кардем , ва на мари чигунагии таркиби хеш (ро ) ҳамеи мисол аз таркиб олам гирем . Бо онки ин сағир аз он кабӣри падед омадааст на он кабӣри азин сағир : олами ҷасад куллӣасту ҷасади мо олам ҷузвӣаст .

Ва ҳкмоءи дайн ҳақ гуфтанд ки таркиби мардум олам мухтасараст , ва гуфтанд ки таркиби мардуми азин олам бар мисоли феҳрист (аст ) аз китобии бузург ки ҳарчи андари он китоб бошад дар феҳрист аз он асарӣ падед карда бошад . Ва моро бар куллиёти чизҳо итилоъи ҷузи бостдлол аз ҷзўёт набошад ,у мари истидлолоти ақлиро ҷузи мутаъаллиқони бҳбли илоҳӣу мутамаккинон бар мақъади сидқу мтсбтони бмрсд ҳақ натавонанд гирифтан , чунонк худоӣ гуфт субҳона : қавла « снриҳми оётнои фии алоФоқу фии анФсҳм ҳатто итбини ?лаами ана алҳақ . » ва чу ёфтем офтобро бмҳли дили олами кабӣру моҳро бмҳли мағзи сари олам , гӯйем : панҷ ситораи боқии мари ҷасади оламро бмнзлт ҳавосаст аз ҷасади мо , аънии чашму гӯшу бинӣу даҳону дасти олами ин панҷ ситорааст , аънии Зуҳалу муштарӣу миррӣху Зуҳрау Уторид . Ва чунонк чашму гӯшу бинӣу даҳону дасти моро олтҳост ,у қўтҳоءи нафаси ҷузвии мо бад-ӣни олатҳо кор кунаст то дӣданӣҳоу шнўдниҳоу бўӣидниҳоу чшидниҳоу бсўдниҳои бад-ӣни олат андар ёбем ,у дили мо кон мақар рӯҳасту мағзи сари кони маҳали нафас нотиқааст бар сари ҳавоси мо подшоҳоннд чунонк гуфтеми пеши азин ки ҳарчи қўтҳоءи ҳавоси андари ёбндпиши ҳос куллӣ баранд кон нафасаст , ин панҷ кавкаб низ мари нафаси куллиро бмнзлт олтҳоء ҳавосаст ,у офтобу моҳу дилу мағз ҷасад ӯст ,у қўтҳоءи нафаси куллӣ андарин олатҳо равандааст аз баҳри ҳосил кардани ҳавоси андари мо вази баҳри ҳосил кардан дӣданӣҳоу шнўдниҳоу бўӣидниҳо .

Пас чу мо ҳаме байнем ки андари ҷасади мо чашм дуаст яке сӯии дасти рост ва яке сӯии дасти чапу биноӣии андарин ду макони яке биноӣӣаст ; ва низ андари ҷасади мо гӯш давост яке сӯии росту дигари сӯии чапу қӯти шнўоӣии андарин ( ду ) макон як қӯтаст ; ва низ бинии моро ду сӯрохасту қӯти бўӣндаҳи андар ҳар ду якеаст ;у қӯти чшндаҳро андари таркиби мо ду маҳаласт яке даҳон ва яке фараҷи мубоширату даҳони бмнзлти ҷониб ростасту фараҷи бмнзлти ҷониб даст чапаст ;у олати бсўдни чизҳо моро ду дастаст яке росту дигари чапу қӯти бсоўндаҳи андар ҳар ду олат якеаст ; пас пайдост низ ки таркиби мо низ бадв қисмаст ҳамчунонк ҳукамо гуфтанд ки фалаки бадв қисмаст . Вази миёнаи сари мардум ки мари онро фарқ гӯйанду мӯӣ бар он фарқи бадви ҷониб боз уфтанд : баҳри сӯй рост уфтаду баҳри сӯии чап хаттӣаст ки фурӯд ояд Бамёни ду абрӯ ва як чашм ( сӯй ) рост монаду дигари сӯии чап , ва то миёни бинии он хат фурӯд ояд онки бинии Бамёни ду сўлохи бинии ваз он хатаст каз бинии як сўлохи сӯй рост монад ва як сӯии чап . Ва ҳамчунин ин хат фурӯдед аз чаҳор дандони пешин , ду сӯй рост монад бо як нимаи даҳон , ва ду сӯй чап монад бо дигрнимаҳи даҳон . Ва бчоҳки занах фурӯд ояд он хату Бамёни сина фурӯд гузарад , ва як даст аз он хати сӯй рост монаду дигари сӯии чап . Ва ҳамчунин он хати мари ҷасади мардумро бадв Қумаст кунад , чунонк мо афлокро бо буруҷ бидон хати бадв қисмат кардем бар муқтазии ҳикмат ки ( аз ) ҳкмоءи илоҳии қудамоу анбёءу аъиммаи ҳақу фалосифаи мисоли Бамён халқ монадаст .

Пас пайдост кини хати ҷасади мардумро бадви қисмат ( карда )аст . Вазин панҷ олати ҳавоси як чашм ва як гӯш ва як сўлохи бинӣ ва як нимаи даҳони чшндаҳ ва як даст ( бсоўндаҳ ) сӯии дасти рост мондааст ,у дигари чашму дигари гӯшу дигари сўлохи бинӣу дигари нимаи даҳони чшндаҳу дигари дасти бсоўндаҳи сӯии ҷониб чап шудаст . Ва олтҳоءи ин панҷ ҳавоси мо бадв қисматаст андари ҷасади мо чунонк олоти он панҷ ҳавоси олами кабӣр низ бадв қисматаст бар фалак , аз баҳри онки ҳавоси мо панҷасту олот даҳаст чунин ки шарҳ кардем . Ва кавокиби сайёра низ панҷасту маконҳошон даҳаст : панҷ бар ҷониби офтоб ва панҷ бар ҷониби моҳ , аънии ҷавзоу сунбулаи ҳарду хона Уторидаст ,у Уторид якеаст бмсли ҳамчуи ду чашми мост ки ҷойҳоу олтҳоء биноӣӣанд ,у биноӣии мо якеасту савру мизон ки ҳар ду хона Зуҳраанд , ва Зуҳра якеаст бмсл чун ду гӯши мост ки ҳар ду ҷойҳоу олтҳоء шнўоӣӣанд ,у шнўоӣии мо якеаст . Ва ҳамлу ақраб ки ҳар ду хонҳоء миррӣханд , ва миррӣх якеаст бмсл чун ду сўлохи бинии мост ки ҳар ду ( сўлох ) бинии ҷоиҳоء бўёӣӣанд ,у қӯти бўиндаҳи мо якеаст . Ва ҳуту қавс ки ҳар ду хонҳоء муштарӣанд , ва муштарӣ якеаст , чун ду ҷониби даҳони мо андака ҳар ду ҷой чашедананд ,у қӯти чшндаҳ мо якеаст . Ва ҷаддӣу далв ( ки ) ҳар ду хонҳоء Зуҳаланд , ва Зуҳал якеаст , ҳамчунонк ду дасти мо ҳар ду ҷоиҳоءи қӯт бсоўндаҳанд ,у қӯти бсоўндаҳ мо якеаст .

Ва чу андари таркиби мо ҳарчи ин панҷ ҳавоси бад-ӣни даҳ қисми олат андар ёбанд , ҳамеи пеши дилу мағз сар баранд аз баҳри онки рӯҳи андари дили мосту нафаси нотиқаи андар мағз сараст ,у маҳалу манзили ин ду солори кини панҷ ҳавос кор кун Фълҳоءи хеши ҳаме бар эшон арз кунанд ҳар якеро якеаст ,у маҳал ҳар яке азин коркунони панҷ гонаи фалак дуаст чунин ки гуфтем , донистем ки андари афлок ки он инсон кабӣраст ҳоли ҳам ин бошад , ва ҳар якеро аз офтобу моҳу хона якеаст . Ва ҳар ходимиро азин панҷ ходими эшон низ хона дуаст , то шинохта шуд ки сӯрати олам ки он инсон кабӣр аст баробараст бо сӯрати мардум ки он олам сағираст . Ва ин мисолро сӯрат кардем то зери ҳасан хонандагон уфтад ва ин сӯрат инаст ки бхти устувоу буруҷ мубин карда шуд ,у биллоҳи алтўФиқу слии аллоҳи алии набӣаи Муҳамаду ?ала ки ҳкмоءи дайн ҳақанд .

Ва ин ҳамаи бёнҳоءи ақлӣу ъёнҳоءи ҳиссӣ ки гуфтем ва кардем , муқаддамотаст мар расӣданро бсхни эшон ки раҳояши абадӣ аз азоби ҷовидӣу саодат бениҳоят бо неъмати сармадии андари мтобът эшонаст . Андарин маънӣ онаст ки гуфтанд : худои таъолии мардум бар мисоли хилқати олами офарид аз баҳри онки тухми олами ҷавҳари мардум буд ,у олами бмсли дрхтист ки бори он дарахт мардум оқиласт . Ва ғарази ншонндаҳи тухми дарахту таъаҳҳуд ӯ мрдрхтро он бошад то бори азу ҳосил ояд на онк то он дарахт мавҷӯд бошад . На бинӣ ки ҳар дарахтӣ ки бор наёрад боғбони мар арўо барканд ва бисӯзад ?у хабарӣ аз расӯли мо слии аллоҳи алайҳ (у ?ала ) ва силам гуфт ки « ҳар дарахтӣ каз нишондан мо нест оташи бадви сзоўортрст » бад-ӣни хабар « кули шаҷараи листи ман ғрснои Фолнори аввалии баҳо . » ин хабар мисласт бшҳодти офариниш . Ва уқало донанд ки бҳкми ин хабари дарахтоне ки андари боғи дайн ҷоҳилон коштанд , расӯли он нишондаро ботш бисӯзад . Ва ин ишоратӣ балиғаст мари блғоро , ва ин байтҳо марост бидон маънӣ .

Шеъри муаллифи китоб :

Ва чунон ки хдоءи таъолии таркиби ҷасади мардумро бар мисоли таркибу таълифи олам иншо кард , расӯли мари дайни ҳақро бар мисоли офариниши мардуми ниҳод , то ъқлоءи дайни андарин бузург пайкар бингаранду мари онро бо офариниши рости бенанд ( ва ) бидонанд ки дайни ҳақро расӯли бФрмон офаридагор ниҳодаст , ва шаш рӯзи олам ( низ дар ) олам дайнаст . Ва расӯли андари олами дайн маҳал офтобаст ки зиндагии олам дайн бадваст ,у васии расӯли андари олами дайни маҳали моҳи сет ки низому салоҳи олам дайн бадвасту нафаси ҷасад дайнаст . Ва расӯли андари ҷасади дайн маҳал диласт ки зиндагии ҷасад бадаласт ,у васии расӯли андари ҷасади дайни маҳал мағз сараст ки тадбири ҷасад сӯй ӯст . Ва ҳар якеро азин ду асли олами дайн казу яке офтоби олам дайнасту дигари моҳ олам дайнаст яке манзалатаст , ҳамчунонк ҳар якеро аз офтобу моҳи андари фалаки яке хонааст . Аммо манзалати расӯли алайҳи ассаломи таълифи китобу шариъат бетоўил , ва аммо манзалати васии расӯли алайҳи ассаломи тоўили китоб ва шариъатаст бетанзил . Ва андари олами дайни панҷ ситораи мудаббири андари коркунони зери дасти ин моҳу офтоб , ки нури эшон ҳама аз офтоб олам дайнаст алайҳи ассаломи аънии эмому бобу ҳаҷау доъӣу м‍озўн . Ва ҳарякиро азин панҷ ситора ду манзалатаст , чунонк мар ҳар якеро аз панҷ ситораи фалаки олами ҷисми ду хонааст : як манзалат ҳар яке азин панҷ ситораи олами дайн нигоҳ дошт зоҳири китоб ва шариъатасту кор кардан ,у дигари манзалат ҳар яке талаб кардан тоўиласту шинохти он . Ва ин панҷ фармон бурдор ки зери дасти офтобу моҳу олам ( дайнанд ) бмнзлтҳоء ҳавосанд мари худовандони дайни ҳақро , чунонк худоӣ гуфт андари абрҳиму Фзндон ӯ алайҳими ассаломи бад-ӣни оят : қавла « возкри ъбоднои абрҳиму асҳқу ёқӯби аввалии алоидӣу алобсор . » гуфт мари расӯлро алайҳи ассалом ки « ёд кун бандагони моро абрҳим (у асҳқу иъқўбро ки мари эшонро дастҳо ва чашмҳо буд . » аҳли тафсир ки ҳшўёни аҳли уммат (анд ) гуфтанд ки бад-ӣни дастҳо ва чашмҳо ҳамеи мари сабри эшонро хоҳад бар балоҳо ва ранҷҳо ки аз баҳри дайн бадишон расед . Ва аҳл тоўил гуфтанд : дасту чашми пайғомбарону имомони мар онон буданд ки дайни ҳақ (ро ) бФрмони эшон бгстрнд чунонк чизҳоءи ҷисмониро бадаст густаранд ,у мари ашортҳоءи илмиро бидиданд чунонк чашми мари ашортҳоءи ҳиссиро бибинад , ва ҳар ки қавли ҳақи зоҳирро бои хеш аз танзил бигардонад , мҳрФи қавли хдоء таъолӣ бошад .