Сухан дароз шуд , ин ҷойгаҳи Фрўҳштм
Гарон шуду шкҳонми ман аз гаронии бор
Савол кардам , қасдами азин тънт нест
Збҳр фоида оварадам ин бузурги нисор
Ҷавоб хоҳам кардани бнзм агар на буд
Чунин ки ҳаст гирифтаи макони хурмои хор
Вагар бнзм нагӯям , бнсру бтшҷир
Чунон ки бихаради мива чанд аз он ашҷор
Сухан бҳҷт гӯям пас аз онгаҳ аз бурҳон
Радоаши созами яке ва аз далел аз ар
Бад-ӣни байтҳо узри пайваста кардани саволот бисёр хостаст , ва барисам уқало гуфтааст ки муроди ман азин на тънтаст , бали савол ҳаме кунам аз баҳри фоидаро . Ва ин сухани некӯ будӣ агар ҳам бад-ӣни қавл ихтисор кардӣ , валикин чу бар асар гуфт « ҷавоб хоҳам кардан » ва бохр гуфт « ман худ донам ки ҷавоб чист » ин тънт бошад на астФодт ; бал чун худ донист ки ҷавоби ин саволот чист , чунин боист гуфтани бохри шеър ки « ғаразами азин тънт нест , бали ин саволот аз баҳр он кардам то ҳушёрону ҷуиндагони илмро бар талаби ълмҳоءи пӯшида ҳарис кунам , ва марин саволотро ҷавоб хоҳам кардан то касоне ки ин маъониро биҷӯянд , бидонча мо мари эшонро бар талаби он баъс кардем барисанд ,у савол бе ҷавоби навид бехиром бошад , ва ин ҳар дўсхт бемаза бошад . »
Ва моктобии андари илми ҳисоб тасниф кардаем ки номи ин китоб « ғароиби алҳсобу аҷоиби алҳсоб » ниҳодаем ,у мари онро саволу ҷавоб сохтаем ва дивист масаълаи ҳисобиро андрў ҷамъ кардаем : нахусти савол ва бар ақаби он ҷавоб ,у бози намӯдани тариқи истихроҷи ону бурҳон бар сиҳҳати он ки ҳеҷ илмӣ аз илми ҳисоби мубарҳан тар нест . Ва ҳар чанд ки имрӯзи базмин хуросону мшорқи ҳосбӣ комил нест , чун маро бар ҳали он мушкилоти даст буд , ва он китобро тасниф кардам мари ояндагони халқро бузмони оянда .
Ва ин мард гуфт ки « ҷавоби ин саволоти бикунам ки агар ҳамчунин ҷои хурмои хор гирифта набошад . » бад-ӣни қавл он намӯдааст ки брўзгор ӯ султони замин ӯ ҷоҳил будаст ,у илмро бидон рӯзгори уламои басти нёрстнд кардан . Ва агар бсбби астилоءи ҷаҳл бар халқ боистӣ ки ҳукамоу уламои хомӯши бншстндӣ ва ҳикмат накардандӣ , ҳакими алҳкмоу хотами уланбиёи Муҳамади алмустафои слии аллоҳ алайҳ боистӣ ки ин ганҷи ҳикмату кони ҳақоиқи олълумро ки қуръон Каримаст бхлқи надодӣ ; бали мар ӯро худоӣ таъолӣ бифармуд ки « бар хон бхлқи ончии бтў ваҳй кардаам ,у намозро бпоӣ кун ки намоз боз дорад халқро аз фавоҳишу мнокир . » бад-ӣни оят ки гуфт : қавла « атли мо аўҳии алики ман алкитобу ақми алслўаҳи ани алслўаҳи танаии ани алФҳшоءу алмнкру лзкри аллоҳи Акбари валлоҳи иълми мо тснъўн . » вмънии зоҳири слўаҳ парастиш худост бҷсди боқиболи сӯии қиблаи аҷсод ки он каъбааст хонаи хдоء таъолӣ бимика . Втоўили ботини слўаҳи парастиш худоӣаст бнФси нотиқаи боқибол бар талаби илми китобу шариъати сӯии қиблаи арвоҳ ки он хона худост он хонаи ӣӣ ки илми худоӣ андрўаст , ва он эмом ҳақаст алайҳи ассалом . Ва агар касе мари басти илму иқомати тоъатро мунтазир бошад то султони ҷаҳл аз хилқат бар гирад ҷоҳилу осӣ берун шаванд азин олам , бали ҳукамо бар мисоли дарахтон мива доранд баланду пурбор ,у ҷуиндагони ҳикмат бар мисоли кӯдакони гуруснау ҷлдўи ҳиялатгару дурбин ,у ҷҳоли халқ бар мисол сутуронанд нгўсору гарон ки на бар дарахт тавонанд нгрстн ва на низ донанд ки бар дарахт чист , ва он кӯдакони миўҳоءтру тозау ширину лазиз аз он дарахтон ҳаме чинанд ва ҳимӣ хуранд бе онки сутуронро аз кор эшон хабараст . Ва бад-ӣни маънии ин байтҳо марост шеъри муаллиф :
Набинад бар дарахти ин ҷаҳони бор
Магари ҳушёри мард эй марди ҳушёр
Дарахти ин ҷаҳонро сӯии доно
Хирадмандаст бор ва бе хиради хор
Ниҳон андар бидон некон чунонанд
Чу хурмо дар миёни хор бисёр
Марои гўӣӣ : агар ҳуру карӣмӣ
Бемагон чаҳ нишинии хор ва беёр ?
Бзнҳор худоем ман бегмон
Накӯ бингар гирифторам мапиндор
Нагӯяд кас ки симу гавҳари влъл
Бснг андар гирифтораст ночор
Агар хораст ва бе қадараст имгон
Марои ӣнҷо басӣ қадарасту миқдор
Агар чаҳ мори хору ностўдст
Азизасту сутӯдаи муҳраи мор
Нашуд беқадару қимати сӯии мардум
Збӣ қадре садафи лўлўии шҳўор
Гули хушбӯӣ покизааст агар чанд
Наравед ҷуз ки дар саргину шдёр
Тўӣии бори дарахти ин ҷаҳон низ
Дарахтии ростӣ , борати згФтор
Агар бори хиради дорӣ , вагар не
Сапедории сапедории сапедор
Намонад ҷузи дарахтиро хирадманд
Ки бориш гавҳарасту барги динор
Ба аз динору гавҳари илму ҳикмат
Казу дил равшанасту чашми бедор
Ин миқдори марин байтҳо (ро ) ки ин марди бохри ин шеър гуфтаст , нақл кардем на бар рӯй мнозъту мноқшт , бал аз баҳри он то чу аФозли ин китобро бихонанд , донанд ки мо азин миқдори таноқуз ки андари сухани бародар мо рафтаст , ғофил набӯдаем . Онгоҳ гуфтаст :