Тавҳиди мутакаллимони мазҳаб эътизол онаст ( ки ) гуфтанд : нахусти чизе ки бар мардум воҷибаст , шинохт худоӣаст , аз баҳри онки андари шинохти худои мардумро рағбатаст бкорҳоءи сутӯда , ва парҳезаст аз чизҳо зишту накӯҳида , аз баҳри онк чу мардум донист ки мари ӯро сонеъаст ва будаш ӯ бснъи сонеъӣ ҳакимаст ,у тклиФҳоءи диниро бар хештан воҷиб карда бинад , андари корҳоءи сутӯда рағбат кунад , ва аз зиштӣҳо бипарҳезад . Ва мо гӯйем ин қоида ӣӣ некӯаст ақлии андари эҷоби маърифати худоӣ бар хештан .

Онгоҳ гуфтанд ин гуруҳ ки шинохти худоӣ на бзрўрт ҳосил ояд ва на бтқлид , аз баҳри онк агар халқро шинохти худоӣ бзрўрт омадӣ , ҳамаи халқи андари маърифати худоӣ яксон будандӣ , чунонк андари маърифати дафъ кардани гуруснагии бтъом ,у маърифати дафъ кардани тишнагии боб ки он зарурии аи сети ҳамаи халқи бик манзалатанд . Ва гуфтанд ( тақлид ) бо тласт , аз баҳри онк агар тақлиди ҳақ будӣ тақлид онк гуяд « олам қадимаст » низ ҳақ будӣ , ҳамчунонк тақлид онк гуяд « олам муҳаддисаст » ҳақи аи сет . Ва гуфтанд чу тақлиди ботили аи сети андари шинохти худоӣ , ва зарурӣ нест , ҷузи назари чизе намо над ,у ҳуҷҷат бар эҷоби назари қавли худоиро субҳона доранд ки ҳаме гуяд : бигӯӣ мари халқро ки бингаред ки чист андари осмонҳоу замин яъне аз ншониҳоءи ҳикмат . Онгоҳ гуфт : ва суд надорад нишонеҳо рондани пайғомбарони мари гуруҳеро ки нгрўиднди бад-ӣни оят : қавла « қул анзрўои мо зои фии алсмўоту аларз ва мо тғнии аи лойоту аи лнзри ани қавми лоиўмнўн . »

Ва мо гӯйем онч гуфтанд ки шинохти худоӣ зарурӣ нест , савоб гуфтанд , влкн онч гуфтанд бар итлоқ ки тақлид ботиласт , хато гуфтанд ;у чўози шарҳи тавҳиди ин гуруҳи андари исбот сонеъ бипардозем , баёни онч хато гуфтанд , букунем . Ва далели ин гуруҳ бар исботи сонеъ олам онаст ки гуфтанд : мо андари ъои лами ҳаме ба байнем ки аҷсом аз ҳолеи баҳолӣ ҳаме гардад , кони гаштани мари он аҷсомро андари он ҳолҳо ҷуз бФоълӣ набошад , чунонк худоӣ таъолӣ мегуяд : қавла «у лақади хлқнои алонсони ман сулолаи ман тин . Сами ҷълноаҳи нутфаи фии қарори макин . Сами хлқнои аи лнтФаҳи ълқаҳи Фхлқнои алълқаҳи мзғаҳи Фхлқнои алмзғаҳи ъзомои Фксўнои алъзоми лҳмои сами аншоноаҳи хлқои охири Фтборки аллоҳи аҳсани алхолқин . »

Ҳаме гуяд : мардумро бёФридм аз гулии беруни охта аз ҷое , чунонк аз миёни ангуштон берун ҷӯшад гул чун бФшорндш , онгоҳи мари онро обӣ андак кардем андари қарор гоҳе устувор , онгаҳ мари он нутфаро хӯн баста кардем , онгаҳ мари он хӯни бастаро чун гӯшти хо ӣидаҳ кардем , онгоҳи мари онро устихон офаридем , онгаҳ он устихонҳоро бгўшт бпўшо ?ниядем , онгоҳи офариниш дигар кардемаш . Бузургаст худоӣ ки офаридан ӯ некӯтар сет аз офаридани ҳамаи офаринандагон .

Ва мо ҳаме донем гуфтанд ки ин аҷсоми андарин ҳолҳо ҷузи бФоълии қодиру бхўост ӯ ҳаме нагардад , ва воҷиб ояд ки он фоили пеши азин аҷсом бӯда бошад , то ҳолҳоро бар ҷисми ҳодис ҳаме кунад , ва чун ҳдсҳо бар ҷисми ҳаме зу падед ояд , фоил қадим бошад ки пеши азин ҳодисот бошад . Ва гуфтанд : бад-ӣни далели сонеъи қадиму гардонандаи ҳоли аҷсом собитаст . Онгоҳ гуфтанд : чун сонеъи олам собит шуд , воҷиби аи сет донистан ки сонеъ оламаст ва қодираст взндаҳ ва шунавост ва биност ва қадимаст .

Ин мутакаллимони мари йени шаш сифати зот ( худоиро ) гӯйанд . Ва гуфтанд : агар касе гуяд ки чаҳ донанд ки сонеъ қодираст ? гӯйем : мо ҳаме байнем каз ду тани онкаш кардан на чун он дигараст ки феъл нтўо над кардан , пас ночори маринро ки феъл тавонад кардан , сифатӣ лозим ояд ки феъл азу бидон сифат ояд ва чун сонеъи олами фоил оламаст , мари аи варо сифатӣ кунем ки феъл азу бидон сифат ояд , ва он сифат қудратаст . Пас гуфтем ки ӯ қодираст . Ва гуфтанд : агар касе гуяд ки чаро гуфтанд ки сонеъ доност ? гӯйем : мо андари олами фоилӣ ҳаме байнем ки феъл ӯ муҳкам нест ,у феъли сонеъи олами муҳками аи сет . Пас воҷиб ояд ки мар ӯро сифатии аи сет ки феъли муҳкам азу бидон сифат ояд ,у феъли он фоил ки мар ӯро он сифат нест , ҳаме муҳкам наёяд . Пас он сифатро ки феъли азу муҳкам ояд , илми гуфтем . Пас донистем ки сонеъи олам қодирасту нир оламаст . Ва гуфтанд : агар касе гуяд , чаҳ дои ?нияд ки сонеъи олам зиндааст ? гӯйем : мо андари мавҷӯдоти мавҷӯдӣ ҳаме байнем ки қодиру олами аи сет . Пас воҷиб ояд ки мавҷӯдиро ки ӯ олам ( ва ) қодираст , сифатӣ ҳаст ки бидон сифати мар ӯро мумкинаст ки илм ва қудрат дорад , ва он сифати мари он мавҷӯдро кӯ на оламаст ва на қодираст , нест ; ва он сифатро зиндагии гуфтем .

Пас донистем ки сонеъи олами кӯи ҳам до ност ва ҳам қодираст , зиндаи аи сет , аз баҳри онки ҳарчи мари ӯрои илм ва қудрат ҳаст зинда ( аи сет ) ва чун илму қудрати сонеъ дуруст шуд , зндгиш дуруст шуд . Ва гуфтанд : агар касе гуяд чаҳ дои ?нияд ки сонеъ шунавост ва биност ? гӯйем ки андари олам ҳар ки ӯ зиндаи аи сет ва бе офати аи сет ӯ шунавост ва биност ,у андар ё бандаи чизҳоء андар ёфтанӣаст , ва ҳар шунавандау бинандаи ӣиро шунавои ӣӣу бинои ӣӣ ӯ ҷузи бдо Н нест ки ӯ зиндаи аи сет ва беофат , ва чу чунинаст ва дуруст кардем ки сонеъи қадим зиндаасту мари ӯро офатӣ нест , донистем ки шунавоу бинои сет ва андар ёбанда чизҳоء андар ёфтанӣ аи сет . Ва гуфтанд : агар касе гуяд чаҳ дои ?нияд ки сонеъи олам қадимаст ? гӯйем далел бар онк ӯ қадими а сет онаст ки чу сунъ ӯ ҳаме байнем , ночори сонеъи ин сунъ ё маъдӯм бошад ё мавҷӯд , ва агар мавҷӯд бо шуд ё муҳаддис бошад ё қадим ва раво нест ки сонеъи олам маъдӯм бошад аз баҳри онки маъдӯм на қодир бошад ва на олам ва на зинда , ва мо дуруст кардем ки сонеъи олами қодиру олами взндаҳу самиъу басири аи сет , пас маъдӯм нест ва чу маъдӯм нест , пас мавҷӯдаст . Онгоҳ гӯйем : чу мавҷӯдаст ё муҳаддисаст ё қадимаст , ва раво нест ки сонеъ муҳаддис бошад ар баҳри онк агар муҳаддис бошад мар ӯро сонеъи дигар бояд ки муҳаддис набошад . Ва агар он сонеъ низ муҳаддис бошад мар ӯро сонеъи дигар бояд ; ва ҳамчунин ҳаме боз шавад то сонеъӣ ки муҳаддис набошад бал қадим бошад . Пас собит шуд ки гуфтанд ки сонеъи олам муҳаддис нест ва чун муҳаддис нест қадимаст .

Онгоҳ гуфтанд : агар касе гуяд ки худои оламу қодиру зинда ва ва шунавандау бино ва қадимаст ( бсФот ) ё бзи ?ути қодрўи оламу ҳӣу самиъу басир ва қадимаст ? гӯйем ки ин сифатҳо мари ӯро зотӣаст . ӯ қодир бақадрату олам бълм несту зинда бзндгӣ нест , бали ин сифоти мари ӯрои бз ?утаст , аз баҳри онк агар ин сифатҳо мари ӯро зотӣ набӯдӣ , ҳар яке азин сифатҳо ё муҳаддис будӣ ё қадим . Агар ҳар сифатии муҳаддис будӣ воҷиб омадӣ ки пеш аз ҳудуси ин сифот , худоӣ на қодрбўдӣ ва на олам ва на зинда , ва агар худои пеш аз ҳудуси ин сифатҳо қодиру олам ва ҳӣ набӯдӣ ин сифатҳо аз ки ёфтӣ чу мари ӯрои худ бе ин сифатҳо фоил набӯдӣ ? ва низ раво нест гуфтани коини сифатҳо мари ӯрои қадим будӣ , ( чаҳ ) воҷиб омадӣ ки қадим яке набӯдӣ , бал ӯ қадим будӣу қудрат ӯу илм ӯ взот ӯ всмъу басар ӯу қадам ӯ сифати қадим будӣ пас гуфтанд : дуруст кардем ки қадим якеаст ки сифот ӯ на муҳаддисаст ва на қадим , бал зотӣаст .

Ва гуфтанд : агар касе моро пурсад ки чаҳ гуед ки сонеъи қадими бчизӣ мо нанада ҳаст ? гӯйем : раво нест ки сонеъи қадими бчизӣ монанд бошад албата , ар баҳри онк ҳар чизе ки ҷуз сонеъаст муҳаддисаст ,у ҳарч муҳаддис бошад , қадим ( набошад ) . Пас раво набошад ки қадим монанди муҳаддис бошад , чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд : қавла « велами икни ?лаи кФўои аи ҳад . » онгоҳ гуфтанд : агар касе гуяд ки чаҳ донед ки худо якеаст ? гӯйем : далел бар онк худо якеаст онаст ки агар сонеъи олами ду будӣ , яке аз эшон мари он дигарро аз сунъи бози дои штӣ , ва он боздошта аз сунъи табиат будӣ ва сонеъ набӯдӣу сонеъи он қавӣ будӣ ;у агз ҳар ду андари қӯт мткоФӣ будандӣ , ё ҳар ду якдигарро аз сунъ бо з доштандӣ , ( пас ) сунъ набӯдӣ , ва сунъ ҳаст ! ё ҳар ду бар як муттафиқ шудандӣ бе ҳеҷ хилоф ,у сунъии кози ду муттафиқ ояд бе ҳеҷ хилоф , аз як сонеъ бошад на аз ду . Пас дуруст кардем гуфтанд ки сонеъ якеасту қадиму қодиру оламу зиндау шунаво ва биност , ва ин сифатҳо мари ӯро ( зотӣ )асту бҳич монанд нест .

Ин ки ёд кардем тавҳиди мутакаллимони мазҳаб эътизоласт бо фурӯъ бисёр . Ва мо гӯйем : азин қавӣтар тариқатӣ нест миёни аҳли мазоҳиби мухталифи дайни исломи андари тавҳид . Ва ин гуруҳи хештанро аҳл назар гӯйанд ,у ҷузи мари аҳли таъйид кандар хонадони расӯл Мустафоанд касеро тоқат он нест ки ин тавҳидро нақд тавонад кардан ;у хўои нндгони ин китобро бад-ӣни тафтиш ки мо аз ақоўили ин гуруҳон ҳаме кунем итилоъаст бар тариқати мутакаллимони андари тавҳид , ва низ итилоъаст бад-ӣни нақд ки мо кунем ҳамеи маринро бар савобу ?хитои эшон .

Ва нақди мо мари ин суханонро онаст ки гӯйем : ончи ин гуруҳ гуфтанд ки тақлиди андари тавҳид ботиласт , чаҳ агар тақлиди ҳақ будӣ , тақлид онк гуяд « олам қадимаст » ҳамчуи тақлид онк гуяд « олам муҳаддисаст » раво будӣ , хатост ,у тақлид воҷибаст аввал бар халқ то аз он тақлид бтҳқиқ расад , влкни ин гуруҳи мари тақлидро алиф ва одат шиносанду онкӣ ҳаме гуяд « олам қадимаст » бтқлид ҳаме нагӯяд бал бо лФу одат ҳаме гуяд , ончи падараш бо гуруҳе ки андари миёни эшон бар омад , бар он эътиқод буданд ; ӯ мари онро аз эшон бигирифт ва бар он ху кард то чу нафаси сутурӣ ӯ бар одат бҳимӣ бирафт ,у андар пазируфтани шариъат коҳил шуд , мтобъи даҳрёни гашт ва эътиқод кард ки бтқлиду таклифи шариъатро бибояд пазируфтан , ва бар одати сутурӣу сирати нафаси ҳиссии кондрў буд боистод .

Далел бар дурустии ин қавл ки гуфтеми даҳрӣ бар тақлид нест , бал бар одатаст , онаст ки касе андар олам набӯдаст ки даъвӣ пайғомбарӣ кардаасту халқи бтътил даъват кардааст албата ; мо гӯйем таътили андари гардани мардумони онкас тақлид накардаст ки бпорсии маънии тақлид чизе бошад ки онро дар гардан мардумон карда бошанд бали даҳрӣ бар одати нафаси ҳиссии бҳимӣ ки он андар мардумаст бирафтаст ,у одати нафаси бҳимии даст бо зи ди аи штнст аз шариъат ва ё пазируфтани дайни бтқлид , чунонк сутурон чунинанд . Ва тақлиди ин динҳоءи илоҳии аи сет ки пиғо мабарон алайҳим ассалом овардаанд : аз Нӯҳу иброҳӣму Мӯсоу исоу Муҳамади алайҳи ассалому алии ?алау дайни ислом тақлидаст андари гардани мусулмонони бқҳр , чунонк худоӣ таъолӣ гуфт : қавла « ё аиҳо лзини омнўои қотлўи аи лзини илўнкми ман алкФору лиҷдўои Фикми ғлзаҳу аълмўои аи Ни аллоҳи маъаи аи лмтқин . » . Гуфт : эй гарав надагон ҷанг кунед бо гуруҳе аз кофарон ки шуморо наздиканд , ва эшон андари шумо сахтӣу дуруштӣ май бенанди бсбби дайн , ва бдо Нанд ки худоӣ бо прҳизкоронст .

Ва бут прессатон бар одат буданд на бар тақлид . Азин пайғомбарон касе халқро бут парастидан тақлид накардаст , бал аз пиғо мабарон тақлиди дайни худоро будаст андари гардани халқ ; ва ҳар ки имрӯз бар зоҳири дайн исломаст ва бе онки бидонад ки чаро ин дайни ҳақи аи сет ,у тавҳид беташбеҳ ва бетаътил дорад а ва бар одати муқаллидони пешини аи сету мтобъи муқаллид муқаллид бошад . Ва ин муҳаққиқону муваҳҳидон аз муқаллидони ҳаме ҳосил оянд , ва ҳар ки тақлид напазирад бтҳқиқ нарасад , чу бтўҳиду бтҳқиқ аз тақлид шояд расӣдан . Тақлид ҳақ бошад на ботил . Ва пайдои сет ки тақлид онк гуяд « олам муҳаддисаст » на чу тақлиди онкаси аи сет ки гуяд « олам қадимаст » бали ин тақлиди муқаддама ҳақасту муқаддамаи ҳақ ҳақ бошад . Онгоҳ ҳар ки аз расӯли алайҳи ассаломи китобу шариъати бтқлиди пазируфт , баришон омухтани тоўили китобу шариъат воҷиб кард , чунонк хабараст аз расӯли алайҳи ассалом ки рӯзӣ бо ёрон нишаста буд , гуфт : аз шумо касе ( бошад ) ки бо шумо ҷанг кунад бар тоўили китоб , чунонк ман кардаму бкштмшон бар танзили он . Бад-ӣни хабар : қавла « ани мнкми лмни иқотлкми алии тоўили аи лктоби комаи қотлкми алии танзила . » пас Абубакр гуфт эй расӯли аллоҳи ман онкас ҳастам ки ин ҷанг кунам ? расӯл гуфт : на . Пас умр гуфт : ё расӯли аллоҳ ман ҳастам онкас ? гуфт : на . Пас Усмон гуфт : ман ҳастам ё расӯли аллоҳ ? гуфт : на . Гуфтанд : пас кист онк бар тоўили китоб ҷанг кунад ? расӯл гуфт : « зоки хосФи алнъл . » гуфт : онкасаст ки ҳамеи наъли дузад . Бнгрстнд : алии бен а бе толиби разии аллоҳи анҳу буд бсФаҳ дигар нишаста буд , ва наълин пайғомбар ҳаме дӯхт ки шрокши гусаста буд ( ва ) ҳаме андар кашид . Онгаҳ донистанд ки худованди тоўили китоб ва шариъат ӯст . Ва тавҳиди ҳақи андари тоўили китобу шариъати аи сет на андари батни торики уммат чунонк ин гуруҳ гуфтанд ки мо андари сухани аишои ним аз баҳри онки халқро бтўҳиди расӯли худоӣ хўо над бФрмони худоӣ на бФрмони хирад , дайн гирифтанд барои хеш то мари эшонро назар бошад чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд : бигӯ халқро ки бмни ҳаме ваҳй кунанд ки худои шумо якеаст таъолӣу тақаддус . Шумо ҳаме пазиред инроу хештанро бмн ҳаме сипоред бар йени сухан ё на ? бад-ӣни оят : қавла « қул анмои иўҳии аи лии аи намои аи лҳкми илоҳи воҳиди Фҳл а натем мслмўн ? »

Вдлил бар он ки тавҳид бе ташбеҳи андари тоўили китоби худои а сет онаст ки ҷузи бтоўили ихтилофу иштибоҳ ко надар китоби аи сет бо тФоқи ниёи яд . Ва раво бошад ки зоҳири қавлҳо мухталиф бошад влкн раво набошад ки қавли худоӣ мутаноқиз бошад то ҷое ки гуяд ҷузи худоӣ ҳеҷ нест : қавла « лӣси кмслаҳи шайъ . » ва ҷое мегуяд ман гӯяндаам ки ҳаме гӯям : қавла « қавли ҳўоллаҳи аи ҳад » шумо низ бигӯед ин қавлро ки шумо низ ҳамчун ман гўиндгои ?нияд ва шумо бино ва шунаво ӣед ва ман биноу шунаво ӣам . Ва ҷое ҳаме гуяд : худои офаридагори ҳамаи чизҳости бад-ӣни оят : қавла « аллоҳи холиқи кули шайъ . » вдигри ҷой ҳаме гуяд : офаридагорон бисёранду худоӣ аз он ҳамагони некӯ офаринанда тараст . Қавла « Фтборки аллоҳи аи ҳасани аи лхолқин . » ва ҷое ҳаме гуяд ки худоӣ онаст ки ӯ мари шуморо бёФрид ва рӯзятон дод бад-ӣни оят : қавла « аллоҳи алзии хлқкми сами рзқкм . »у дигари ҷой ҳаме гуяд : ( худои беҳтарин ) рӯзӣ диҳандагонаст бад-ӣни оят : қавла « валлоҳи хайри алрзои қин . »у ҷои дигар ҳаме гуяд : бар якдигар афсӯс макунед қавла « ё аиҳо аи лзини омнўи лои исхри қавми ман қавм . » ва ҷое ҳаме гуяд ки кофарон бар муъминони ҳаме афсӯс кунанд , худо низ бар кофарон афсӯс кунад , бад-ӣни оят : қавла « Фисхрўн манеҳам схр аллоҳ манеҳаму ?лаами ъзо б аи лӣам . » ва ҷое ҳаме гуяд : чу фиръавну қавм ӯ моро бахшам овараданд , аз эшон кӣна кашидем ва ғарқа кардемашон , бад-ӣни оят : қавла « Флмои осФўно антқмно манеҳам Фоғри қноҳми аи ҷамъин . » пас чу мардии мари дайгариро бахшами орад , он хашми гирифтаи мар ӯро бузанд ё бикашад ё дашном диҳадаш ,у худоиро гуруҳеи бахшами оранд то мари эшонро бкинаҳ ғарқа кунад , мушобеҳати миёни холиқу махлуқ беш азин чигуна бошад ? ва ҷое ҳаме гуяд : худои бдончи шумо андари дил пинҳон доред ,у ончи мари онро ошкор кунед ( доност ) бад-ӣни оят : қавла « аи Ни аллоҳи иълми мо исрўни вмои иълнўн . » ва ҷое ҳаме гуяд : гуруҳе (ро ки ) осӣ шуданд ҳалок кардем . Пас аз он шуморо андари замин Халифа кардем то бингарем ки шумо чигуна кунед ? бад-ӣни оят : қавла « сами ҷълно кам хлоӣФи фии аларзи ман бъдҳми лннзри Киеви тълмўн . »

Агар инҳоро ки тавҳид бидон табоҳ шавад ҳама бар шмрдимии китоби дарози гаштӣ ва андарин ки ёд кардем уқалоро ҳидоятии аи сети сӯии талаби тоўил то шабаҳат ҳо бидон азу зоил шавад . Ва агар ин мутакаллимони мари худоиро олам собит карданд худои ҳамеи бандагони хешро уламо гуяд бад-ӣни оят : қавла « анмои ихшии аллоҳи ман ибодаи аи лълмо . » пас зоҳир шуд ки олами гуфтани мар ӯро субҳона ширкаст ;у агроини мутакаллимони мари худоиро таъолии қодир собит карданд , худои ҳамеи бандагони хешро қодирон гуяд бад-ӣни ояти қавла « вғдўои алии ҳуради қодирин . » пас ин низ ширкаст ; ва агар ин мутакаллимони мари худоиро субҳона зинда гуфтанд , худои таъолии бандагони хешро ҳаме зиндагон гуяд бад-ӣни оят : қавла « влои тҳсбни аи лзини қтлўои фии сиблати аллоҳи амўото , бал эҳё ъанд рбҳми ирзқўн . » . Ин ширкаст ; ва агар ин мутакаллимони мари худоиро субҳонаи шунаво собит карданд , худои таъолии ҳамеи бандагони хешро шунаво собит карданд , бад-ӣни ?ит : қавла « ҳатто ъои ди кои лърҷўни аи лқдим . » гуфт ар қавли кои фарони бад-ӣни оят : « Фсиқўлўни ҳзи аи аФки қадим . » ин бидъатӣаст ки ин гуруҳ ихтироъ кардаанд , ва номӣаст ки эшон ниҳодаанд худоиро бҷҳли хеш .

Ва аммо сухани мо андарин тавҳиди ин гуруҳ бдонч гуфтанд худои таъолии олам на бълмасту қодир на бақадратаст ,у ҳӣ на бҳёти аи сет ,у самиъу басир на бсмъу басари аи сет , бали зот ӯ онаст ки гӯйем : иттифоқи аи сети ъқлоро бар онки мари сифатро бзоти хеш қиём нест , бали қиём ӯ бмўсўФаст ,у мавсуфи бзоти хеш қоимаст . Пас бад-ӣни эҳтиҷоҷ бешабаҳат раво набошад ки худо ӣ таъолии бсФтии мавсуфи бод , кони сифати худ ҳувият бошад , ва на низ он сифат бидон қоим буд ва агар сифат ӯ ҷузи ҳувият ӯ бошад сифати мари ӯро арз бошаду ҳувият ӯ маҳал эъроз нест . Пас мари ӯро сифатӣ нишоед гуфтан албата . Ва андари тавҳиди аҳли таъйиди мари ин қавлро сипас азин муставфӣ ( шарҳ ) кунем , ва чу бқўли ин гуруҳ зотӣ бошад кони шаш сифат мухталиф бошад яке илму дигари қудрату сдигри зиндагӣу чаҳоруми шунавоӣу панҷуми бенаӣу шашуми қадӣмӣ , ин зотӣ бошад бшши қисмат ар баҳри анк маълумаст ки илми ҷуз қудратасту қудрати ҷуз илмаст , ва ин ҳар ду низ ҷуз зиндагӣанд , ва ин ҳар се ҷуз шунавоӣанд , ва ин ҳар чаҳор ҷузи бенаии андъ ва ин ҳар панҷ ҷуз қадӣмӣанд , ва ин ҳар шаш сифотанд . Агар ҳувияти бории субҳонаи шаш мухолифаст , ин ҷавҳарӣаст бшши қисмат ; ва ин на тавҳид бошад ки таксир бошад , ки як зоти ҳам илмаст ва ҳам қудрат , ( ва ) қавлӣ бемаънӣаст . Пас агар илму қудрат ҳар ду якеаст , воҷиб ояд ки ҳар ки олам бошад қодир бошад . Пас ҳар ки гуяд ки худоӣ олам аст гуфта бошад ( қодираст ) , ва агар чунин бошад худ бар як сифат ( аз ) ин шаш сифати ихтисор бояд кардан , то чун он сифат бигӯе ҳар шаш сифат гуфта бошӣ .

Пас агар чунин нест , ва ҳар сифатиро бзоти хеш маънӣ дигараст як ҷавҳари шаш сифат мутакассир бошад , мтўҳд ва мунфарид набошад ; бал ҳар ки гуяд олимӣаст беилм , гуфта бошад ки ҷоҳиласт ; ва ҳар ки гуяд қодирӣаст беқудрат , гуфта бошад ки оҷизаст ;у дигари сифатҳоро ҳамеи нафй лозим ояд ва ҳамчунон бошад ки пеши азин гуфтем аз қавли гуруҳе ки гӯйанд ки худои ҷисми аи сет на чу аҷсом , ва ин чунон бошад ки гуяд ҷисмӣаст на чу ҷисм ва ин ҳазёнӣ бошад . Ин қавл ки гуфтанд он сифатҳо сифоти зоти аи сет , савдое буд ки андари дили ин гуруҳ афтод , ки чун мари он савдоро бқўл бигуфтанд дуруст наомад ,у бгФтору тафтиши ҷуз чунон омад ки андари хотрҳоءи пари васвоси а ӣашон аи фитода буд .

Ва аммо сухан аз он заъифтар ки инҳо гуфтаанд кас нагуфт бар аи саботи онки худои бино ва шунавост , ки гуфтанд бидон донистем ки худо биност ва шунавост , ки ҳар ки зиндааст вебӣ офатаст бино ва шунавост . Пас донистем ки чун худои зинда бе офати аи сети бино ва шунавост , субҳонаи алъзим ! ташбеҳ ( аз ) ин заъифтар чигуна бошад ки ҳаме занн баранд ки худоӣ ҳамчун мардум бе офати аи сет ? ва чаро нгўинд ки худо низ хӯрандау бўиндаҳ ва равандааст , чун ҳамеи бенанд ки ҳар ки зинда ва бе офати аи сет , низ хӯрандау бўиндаҳ ва равандааст ? ва чун ҳаме гӯйанд ки бояд ки худои бино ё андар ёбанда чизҳо андар ёфтанӣ бошад пас мазау буии чизҳо низ андар ёфтанӣ аи сет . Агар худои хӯранда ва бўиндаҳ нест , пас мазаҳоро андари наёбад , ва буиҳоро андари наёбад , ва агар мзҳо ва буиҳо (ро ) андари наёбад , пас ӯ зинда беофат нест . Агар низ аз ҷое баҷое нашавад зинда беофат нест . Ва аммо он қавл ки гуфтанд : агар худоӣ беш аз яке будӣ оламро низом набӯдӣ , қавлии савоб ва мутакаллимонааст .

Ҳар ки марин нақдро ки мо дар тавҳиди ин гуруҳ ёд кардем баҳақ башнавад ,у бъқл тааммул кунад , донад ки ин нақдӣ ҳақаст , ва тавҳид набошад як зотро бшши сифати мухталифи гуфтан , бал таксир бошад ,у худоро бсФоти махлуқи сифат кардан тавҳид набошад , бал ташбеҳ бошад . Ин гуруҳи ҳамеи чизеи бартар аз хештани бенанду ҳамеи хешро худоӣ гумон баранд , злки ҳўи аи лзлоли аи лбъид .