Мтолҳони фалосифа аз суқроту аи нбзқлс то бо Флотўну арсттои лӣс чунин гуфтанд ки иллатҳо роикӣ ( иллат )асту иллат олам ӯст , иллат аввалӣ гуфтанд ки иллатҳоро маротиби аи сет , ва ҳар иллатиро маълулии аи сет , аз иллати аввали кони бории аи сет то бмълўли охир кон мардаст . Ва гуфтанд ки иллат он бошад ки чун мар ӯро бўҳм баргирӣ маълул бар хезад ,у ҳарчи мо онрои бўҳм ( баргирем ) дайгарии бабр гирифтан ӯ бар гирифта шавад онк бар гирифта шавад маълул бошад онро ки мо ӯрои бўҳм бар гирем , чунонк гуфтанд ки қурси офтоби иллати рӯзи аи сету рӯз маълул ӯст . Ва далел бар дурустии ин қавл о Наст ки чу мо қурси офтобро бўҳм баргирем , донем ки рӯз бар хезад ва гуфтанд ки чун чизе бошад ки агар мари онрои бўҳм бар гирем бабр гирифтан ӯ ҳеҷ чизеи дигар бар гирифта нашавад , бдои ним ки он маълули бози пасини аи сет , ва он мардуми аи сет , ки агар мо мардумро бўҳми азин олам бар гирем , ҳеҷ чизеи дигар бар гирифта нашавад албата , чунонк агар ҳайвонро яъне ҷои нурро бўҳм бар гирем . Мардум бар гирифта шавад , аз баҳри онки мардум навъе аи сет аз ҷонвару ҳайвон ҷинс ӯст , влкн агар мардумро бўҳм бар гирем , ҳайвон бар гирифта нашавад .

Пас дуруст шуд ки мардум навъасту маълули боз пасинаст на бузмони бали бткўин ,у ғарази сонеъи олам аз сунъ вуҷӯд ӯст , ки сунъи бадви бохри расидаи аи сет . Ва гуфтанд ин ҳукамо : чу мардумро маълул охир ёфтем , бъқл собит шуд иллати аввал , ки бартари азу иллатӣ нест , чунонк фурӯтар азин ки мардумаст маълулӣ нест . Ва гуфтанд ки иллати ин маълул ки мардумаст ғизост , аз баҳри онк агар ғизо бархезад ( мардум напояд ) . Пас гуфтанд : иллати мардуми ғизоро ёфтем . Ва гуфтанд иллати ғизо табоиъаст , ки агар табоиъ набошад , набот набошад ,у табоиъ иллат бошад . Ва гуфтанд : иллати табоиъ афлокаст , ки агар афлок набошад табоиъ набошад , ва чу мари афлокро бо сӯрат бисёру ҳаракат бениҳоят ёфтанд , гуфтанд : афлок низ маълули аи сет , аз баҳри онк ҳамчун дигари мусаввирот ( ва ) мутаҳаррикот ки зер ӯ андар ояду ҳама маълулотанд , ӯ низ мусаввир ва мутаҳаррикаст . Пас гуфтанд : афлок низ маълули аи сету иллат ӯ гуфтанд сонеъи ъои лами аи сет .

Ва гуфтанд ки аз маълули охир то баъиллатии аввалии ҳарчи андарин миёнаи аи сети ҳамаи мутаҳаррики аи сет ,у лекини ҳаракоти маълулоти фурӯдин аз мардуму ғизоу наботу табоиъи ҳама ноқисаст , ва бо ниҳояти аи сет ; аз баҳри онки ҳаракоти мардумро скўнҳоء ӯ ниҳояти аи сет ,у ҳаракоти ғизоро андари ҷасад ӯ ниҳоятаст чу аз наботӣ ҳайвонӣ расаду ҳаракоти набот (ро ) кӯ иллат ғизост ниҳоятаст , чу аз растани аввал ( онгоҳ ) бтмомӣ хеш расад ки дона бо мива шавад ;у ҳаракоти табоиъи худ бқсрст ,у ниҳояти он : бамӣона фалакаст кони марказ оламаст . То хок ва то санги азкл ( хеш ) замини бқсри қосрӣ бар гирифтау бҳўо барда нашавад , бибоз омадани сӯии марказ ҳаракат накунад , ва чу санг ё хок ё об ё ҳавои бакули хеш боз ояд , ва бар дигари ҷузвҳо хок ки такяи аҷзо ӯ бар маркази олами а сет уфтад ҳаракати азу зоил шавад , ва чу бқҳри ҳавои бзири оби фурӯ мо над ва аз онҷои бтбъ бар ояд , чу бҳўо боз расад , бёромд ва чу оташ аз миёни ҳаво бар марказ хеш бирасад ки он доираи асири аи сет низ бёромд . Ва ҳаракатӣ ки анрои бохр ором бошад ноқис бошад аз баҳр ин гуфтанд ҳкмоءи фалосифа ки ҳаракоти маълулоти фурӯдин ноқисаст ва гуфтанд ки ҳаракати фалак ки зер ӯ маълул ӯсту бартари азу иллат ӯст , ки сонеъи олами аи сет ( комили аи сет ) аз баҳри онки ҳаракати ин бҷонбӣ нест ки чу боинҷо бирасад , бёромд , чунонк чу санг аз ҳавои ҳамеи бҷонб замин гароед , чу базмин расад , бёромд .

Пас гуфтанд : воҷиб ояд ки фалак ки ҳаракат ( ӯ ) бхлоФи ҳаракати дигар маълулотаст маълул авваласт ,у ҳаракоти ноқис ки марин маълулотро сет ки фурӯд азуаст ҳама азуаст ва гуфтанд : ин ҳаракат бе ниҳояти марин маълулро аз иллат аввалӣаст , ва чу марин маълулро ки фалаки аи сети ҳаракат бе ниҳояти аи сет лозим ояд ки қӯти иллат ӯ ки сонеъ олам ӯст бениҳоятасту мари ҳаракати афлокро тамом бидон гуфтанд каз ҷонибии бҷонбӣ ҳаме нашавад , ( то ) чу онҷо бирасад бёромд , чунонк ҳаракоти ҷзўёти табоиъ чу аз куллиёти хеши ҷудои аи Фтнд , ҳаракати сӯии клёи т онҳо бошад ва чун бклёти хеши расиданд , бёромнд ва гуфтанд ки ин ҳаракати тамом яъне ҳаракати астдорти иллати аи сети марин ҳаракоти ноқисотро ки ҷзўҳоءи табоиъи рост .

Ва гуфтанд таъсироти мухталифи алоФоъил аз аҷроми олии самовии сӯии маркази фурӯди ояндаи аи сет , ва будаш коиноти Фои садоти табиӣ аз ҷавоҳиру набот ва ҳайвон бидон таъсиротаст . Ва аз он таъсирот баҳрӣ онаст ки онро боздошт нест , ва он таъсироти куллӣ аи сет , ки андари ҷзўёти замин чизе нест ки мари онро дафъ шояд кардан , чу абрҳо ва боронҳоу ръдўи барқу соъиқау зилзилау сумум ки биафтаду онро ҳилтӣ нест . Ва аммо аз ҷзўёти заминӣ чизҳо ҳаст ки он аз аҷроми алавии Фълҳоء табиӣ ёфтаст , ки бидон чизҳоро аз феъли табиӣ ӯ бози тавон доштани бмхолФт , чунонк чу машкро андари миён зера ниҳанд , буии машкро боз дорад ; ё бмўоФқт , чунонк чун санги мқнотисро бонгбину сайри бёлоинд , оҳанро накушуд ва аз хосияти хеш боз монад ; ва ҳамчунин таъсиротӣ ки бҷсд мардум хоҳад расӣдан аз ълтҳоءи ҷасадӣ , чу мардум онро бишносанд ки чаҳ хоҳад бӯдан аз ҳаводис , битавонад ки мари онрои бхлоФи он дафъ кунад .

Ва аммо агар бидонад ки чаҳ хоҳад падед омадан , валикин надонад ки хилоф онч хоҳад бӯдан чист , мари онро дафъи натавонад кардан ва он бӯданӣ ббошд бирав ночор , чунонк мо донем ки грмоءи сахту срмоءи саъби андари олам аз ҷиҳати ҳаракоти осмону таъсии аҷроми алавӣ падед ояд ,у ҳамеи бубинем ки мардумони мари гармои сахтро бштоФтни бхонҳо ( зер ) замини кандау хашини хонҳо ва хӯрдан таомҳо ва шаробҳо ки ҳарорати табииро аз трокиби мардум рафъ кунад ;у мари сармои сахтро бштоФтни бхонҳоءи гарму истионати ботшу пӯшидан ҷомҳоء хазу мўиҳоءи нарм ва хӯрдан таомҳо ва шаробҳо ки ҳарорати табииро нгоҳдорд , дафъ ҳаме кунанд аз аҷсоди хеш , ва ҳамчунин иллатҳоро ки хоҳад а фитодан , чу бдо над ки чаҳ хоҳад афтодани бдорўҳоиӣ ки донад ки ани бхлоФи он ҳодисаи аи сет ки хоҳад бӯдан , дафъ кунанд .

Пас гуфтанд : зоҳир кардем ки афъоли ҳаракати ҷурми олӣу таъсирот ӯ ҳама чунон нест ки мари онро боздошт несту қавли мутлақи андарин маънӣ ки марҷаъи тавҳиди фалосифаи аи сети мари мейри ҳкмоءи Юнони рости аънии арсттолиси аи ?лаиро ки гуфт : феъли аҷроми самовии андари чизҳоеи равандаи аи сет ки он чизҳо бшрФ аз аҷром самовӣ камтараст ва аммо ончи бшрФ аз аҷром олӣ бартараст таъсироти аҷроми олии андари он коргар нест албата ва гуфт : таъсии аҷроми андари аҷсоди наботу ҳайвони аи сету андари трокибу андари нФсҳоءи ҷисми аи сету нмоءу таъси ӯро сӯии нафаси нотиқаи оқилаи шариф ки бар оламу анчи андрўсти матлаъ ва муҳӣтасту бФлк бар шаваду аҷромро башмурд ва масоҳат кунад , ва сайрҳо ва ҳаракатҳо эшонро андар ёбад , ва ҳеҷ ҳиҷоби мар ӯро боз надорад , ва бигард дарёҳоу замин андар ояд бе ҳеҷ рӯзгорӣ ва бе онки ҳеҷ ранҷӣ бадв расад роҳӣ нест ; албата аз баҳри анки нафаси нотиқаи ҳамеи бдрё андар шавад ва ғарқа нашаваду оташи мар ӯро мутӣъасту мар ӯро насузад ва ин итилоъу султонӣ ҳар нафаси нотиқаро гуфтанд бидонаст кӯ ҷузваст аз он кули хеш , ки афлоку анҷуму онч бзир эшонаст маълул ӯст . Ва гуфтанд ки чун нафаси куллӣ ки ороиндаҳ фалакаст ,у фалак бо анч бираваст аз аҷроми олӣ , коркунон ӯанд , пас мумкинаст бали воҷиби аи сет ки ин ҷузв ки нафас нотиқаасту ҷузви он кули аи сет тавоно бошад бар дафъ кардани мзртҳоءи маълули кули хеш аз ҷасади хеш ки аноят ӯ бидон пайвастаи аи сету анояти нафаси ҷузвии бҷсд бдо Наст ки ҷасад ходим ӯст ва хона ӯст ва мураккаб ӯст .