Хазонҳои шарафу ҳикмат каз калимаи бории субҳона бар ақлу кушода шудааст беандозааст ,у локини ончи ақли аввал аз он шараф ки ёфт бар нафас куллӣ баборед бениҳоят нест , бали ақл бар нафас аФозтӣ кард аз ҷӯад борӣ бидон қдркаҳ нафас бидон тавонои гашту рост ниҳодани олами табиӣ то бидон берун оварад марин шахсҳои кўндаҳу табоҳи шавандаро ,у боздошт аз нафаси мари он ҳмтро ки бидон пайваста шавад олами табиӣ ба олами рӯҳонӣ , ва он ҳикматаст ки мари онрои нафаси худованди қиёмати алайҳи афзали ассаломи бирезад , чунонк худоӣ таъолӣ мегуяд , қавла :у ани ман шийъи алои ънднои хзоӣнаҳ ва мо ннзлаҳи ало бақадр маълум . Ҳаме гуяд : нест ҳеҷ чизи ҷузи онки наздики мости хзинҳои иону фурӯи нФрстимши магар ба андозаи дониста . Ва фурӯ фиристодан мисласт бар Фоӣдаҳ додани ҳаддии бартари ҳаддии фурӯтарро . Яъне ки ончи наздик ақласт беканораасту онч ӯ ба нафас додааст ба андозааст . Ва нафаси куллӣ орзӯмандаст бдончи азу боз доштааст аз насиби ҳикмату шарафи вбдони андар ҳар ду олам бақо ёфтааст ,у нафаси мари он шарафро ки ақли аввали бадв пайвастааст ва бирав тобандааст ва бар маълули хеш ки он табиатаст , то аз табиат ки он феъл куласт он шарафи андари нафасҳои ҷузеи мардуми асар ҳаме кунад бар андозаи равшанӣу тирагии нафасҳо ва ҳар нафасӣ ки он равшан тарасту мизоҷи табоиъи андари ҷасад ӯ баростии наздик тараст аз он шарафу ҳикмати насиб бештар ёбад , ва ҳар нафасӣ ки он тира тарасту мизоҷи табоиъи андари ҷасад ӯ норост ва мухолифаст аз он шараф боз монад , ва чун нафасӣ қарор гирад андари ҷасадии рости мизоҷи давр аз тирагӣу ихтилофи табиат пазиро шавад мари осори нафаси куллиро ки бар табиат бирав боридааст пазируфтани аслии ҷавҳарӣ , ва ӯ расӯл аз нафас куллӣ шавад аз миёни дигари нафасҳо сӯии он нафасҳо каз пазируфтан он осори пас монданд ,у рисолати номи он пазируфтанаст ки нафаси паёмбари пазируфт аз осори нафаси куллӣу расӯли гашт аз пазируфтани сӯии дигари мардумони бадви сабаб : яке аз он онаст ки он касон каз пазируфтани осори нафаси куллӣ боз монад бсбби тирагӣ , нафасҳои эшон , ҳам аз ҷинс ӯ расӯланду ҳмбозисти миёни расӯлу миёни эшон бад-ӣни сӯрати мардумӣ ва ҷудоӣаст майонишон бсбб пазируфтани осору анбозӣу ҷудоӣ ки миёни тавонгар ва дарвешаст , ки дарвеш анбозаст бо Фўоӣди нафаси куллӣу мисоли тавонгари андари ҳосили тавонгарӣ бо тавонгар бидон рӯй ки тавонгарӣ тавонгар ба дарвешии дарвеши ҳаме падед ояд , ва қимат кард ҳам дарвеш ва ҳам тавонгари ҳамеи падеди оранд , шарафи тавонгарӣ эшон ҳар ду аз тавонгарӣ анбоз бошад ,у хости тавонгар аз дарвеш , бдончи тавонгарро чизеаст ки дарвешро он нест . Пас расӯл ба ҳикмату шараф каз нафаси куллӣ пазируфтааст тавонгараст ва халқ бидон ҳикмату шарафи дрўишоннд , чунонк худоӣ таъолӣ мегуяд , қавлаи таъолӣ : ё аиҳо анноси антми алФқроءи илои аллоҳу аллоҳи ҳўи алғнии алҳмид . Ҳаме гуяд : эй мардумони шумо дрўишониди сӯии худоӣу худои тавонгар ва сутӯдааст . Пас воҷиби гашт бар расӯл аз он тавонгарӣ ки ёфт ҳақи ҳмбозону ҳмшкорони хеши берун кардан ,у худои таъолии бстўди марони гуруҳро ки эшон андари моли хеш насиб карданд хоҳандагонроу бозмондагонро , чунонк гуфт қавла :у аллазӣнаи фии амўолҳми ҳақи маълуми ллсоӣлу алмҳрўму бад-ӣни касони мари паёмбаронро хўостондри замони хешу асосонро хости андари асри хешу имомонро хости андари замон ӯ ки ин илми хеши марони касонро казон шарафу фазл ки зиндагии абадӣу неъмат ҳамеша андрўст бозмонданад насиб карданд .

Ва дигари сабаби паёмбару паёмбарони он буд ки он нафасҳо каз пазируфтани Фўоӣди нафаси куллӣ ба нафаси хеш бозмонданад бе миёнҷии оҷизи набуданд аз пазируфтан он Фўоӣд ба вақти шунидан аз расӯл . Пас бад-ӣни сабаб ӯ расӯли гашт аз нафаси куллӣ бомари борӣ то бишинаванд мари халқро аз ончи эшонро бадали тоқат пазируфтан он набӯд , то адли худои таъолӣ ба халқ бирасад , ва он қӯт ки халқроаст андари шунидан зойеъ нашавад , ва чун сонеъ ҳаким донист ки эшон тоқат надоштанд ки марони аФозти рӯҳониро бадалҳои хеши пзирФтндӣ бар эшон хашм гирифт бибоз доштани пайғоми ҷасадоне аз эшон ки он таклиф буд ва гуфт : лои иклФи аллоҳи алои мо атиҳо . Гуфт : нафармоед худои нафасиро магари онч ӯро тоқат он додааст .

Ва низ гўӣим ки худоӣ таъолӣ багазед аз миёни бандагони хеши рўсўлиро вмрўро басӯи дигарон фиристод ба пайғом , аз баҳри онк аз нахусти мари ақли ғарӣзиро бадишони фиристода буд ки бидон ақли пайғоми ҷисмонии бтўонстнд пазируфтан . Ва низ аз баҳри он буд фиристодани расӯл ба халқ ки он андари гумон мардумон ояд сӯии баъзе аз мардумон дуруст нашавад магар онгаҳ ки он гумонеро маҳсуси бибинанд ва биёбанд . Вчўни андари даврӣ расӯлӣ бияёду мардумонро битарсанд ба чизе ки андари гумонҳои эшон оянда бошад он трсонидни гумони эшон ба яқин шавад . Ва мисоли ин чунон бошад ки андари гумонҳои мо собитаст ки чун оташ ба ҳизуми фарои дориҳизмро бисӯзад . Вагар касе бияёд ва моро гуяд дидам ки оташ ба ҳизум дар аўФтод ва насӯхт ҳизумро мари гумонро бидон гуфтор устуворӣ афзоед . Ва далел бар воҷиби гаштан фиристодани расӯл аз худоӣ ба халқи ин олами табиӣ собит кунему гўӣим ки пайдо шудан зойишҳои олам аз маодину наботу ҳайвон аз ҷиҳати ҳаракатҳои кавокиб ва афлокаст ббўдш ҳар навъе аз анвоъи зойишҳо сабаб онаст ҳар будаш он навъро ки ба фазл пеш ӯст то бирасад зойиш олам бамурдам ки будаш ӯ аз баҳр хешаст на аз баҳри чизеи дигар , чунонк гўӣим ки будаш наботи сабаб будаш сутур буд ки агар набот набӯдӣ сутур набӯдӣ . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки агар набот аз сутури бозгирии сутури бимираду бўдси сутури сабаб будаш ддгони гўштхўор буд чаҳ агар сутури гиёҳ хор набӯдӣ дадаи гӯшт хор набӯдӣ . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки агар гӯшти хорро аз гиёҳи хори бози дории бимирад , ва будаш ҷонвари сабаб буд мар будаш мардумро ва агар ҷонвар набӯдӣ мардум набӯдӣ . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки агар ҷонвар аз олам баргирӣ мардум бар гирифта шавад вмрдм сабаб набӯд мар бӯдани чизеи дигарро , блак будаш мардуми худ аз баҳри зоти мардум буд ,у мардум аз ҳамаи чиз ки будаш эшон пеши азу буд шарифтар буд . Пас мрўро нигоҳ дошт воҷиб омад бики тани ҳам аз мардум . Пас шарафи он нигоҳбони мардум бартар омад аз шарафи ҳамаи мардум . Ва низ мардумро ду ҳаракатаст : яке ҳаракат ақласт ки бидон мари зоти хешро нигоҳ дорад аз офатҳоу тадбири ҷисму рӯҳ хеш бидон ҳаракат кунад ,у дигар ҳаракат онаст ки андари афъоли мари онрои кори бандад бар неку бад . Ва он ҳаракат ки мардумро ақлӣаст мари онрои гоҳи гоҳи кори бандад . Вҳмишаҳ аз мардуми ҳаракат ақлӣ наёяд магар буқат кашӣдан манфиатӣ ё бдФъ кардани мзртӣ , ва ин ҳаракатҳои фурӯмоя аз хӯрдан ва рафтану гуфтани суханҳои нои бакору ҷузъи он ҳар вақте бошад . Ва ҳамеша пас азин ҳукми ҳаме воҷиб ояд ки ҳаракоти ситорагони воФлоку онч аз баҳри падед овардан ин шахсҳои тира фурӯмоя бошад ҳамеша мавҷӯд бошад , ва он ҳаракат каз баҳри падед омадан шахс бошад ки андрў нигоҳ дошт дигар шахсҳо бошад ки гоҳ гоҳ бошад . Ва чун ҳаракоти ситорагону афлок ва он ҳаракат ки бадви сиёсати халқу салоҳи олам ба ҳосил ояд муттафиқ шаванд шахсеи муътадил падед ояд , ки он шахси ҳам ҳаракат будаш пазирад ва ҳам ҳаракати сиёсати халқ , ва ӯ расӯл шавад сӯии дигари мардумон ки шахсҳои эшон ҷузи ҳаракат будаш напазируфтаанд . – инаст сабаб гузидани сонеъи мари як мардумро ба рисолати сӯии дигари мардумон .

Ва низ гўӣим ки мо фурӯ мондаем аз андар ёфтан чизе ки аз офариниши мо ғарази офаридагор мо онаст , пас воҷиб ояд бар сонеъи ҳаким фиристодан касе аз мо ба сӯии мо фурӯмондагон то огоҳӣ диҳад аз ончи ризоӣ ӯ аз мо дар онаст ва онч пайдост чун офтоби Фоӣдҳои шриъии андари халқи покизаи доштани мари нафаси хешро аз феъли сутурон ва аз доштани мари офаридагори хешро ба намор ва аз мувосот кардан бо даравишон ба закоту ҷузи он . Вагар сонеъи ҳакими моро ба муроди мо дасти боздоштӣ ҳар касе роҳӣ дигар гирифтӣ ва ҳамеша касе андар гумон афтодӣ аз тариқат гумон афтодӣ аз тариқати хеш ки магари ҳақи ҷуз онаст ки ӯ дорад . Ва чун расӯл худоӣ бияёд андари даврӣу халқро аз сӯй ҳақ хонду халқи зери як фармон ҷумла шаванду шак аз миён халқ бархезаду салоҳу ороми миёни халқ пайдо ояд . – бад-ӣни сабаб буд ки эзади таъолии як танро аз халқ ба паёмбарӣ ихтиёр кард .

Пас гўӣим ки ростӣу равшанӣу покизагии андари шахси расӯли худоӣ ба ниҳоят ва ғоят бошаду андари шахсҳои рости гӯии дорандагони мрўроу пазирндагони мари фармони худоиро забон ӯ ба миқдор бошад , ва ба мисли шахси расӯли камоли ростӣҳоу салоҳу зуҳд ва порсое бошад . Ва ҳамаи шахсҳои муъминон аз халқ ҷузъ бошанд мари он кулро . Ва далел ба ростии офариниши расӯлу покизагӣу порсоеу шарафу салоҳ нафас ӯст ки доноу нодон бар сухан ва фармон орамидаанд ,у нишони ростӣ ва салоҳ онаст ки мардум бигӯеду бадв фароз ояд . Пас аз омадан нафасҳои халқ бар сухани паёмбари гувоҳӣ ҳаме диҳад бар эътидол ӯ ва бар салоҳи нафас ӯ алайҳи ассалом , ва нест ҳеҷ каси андари олам ва набӯдааст касе ки халқ бар сухани онкаси қарор гирифтааст чунин ки бар сухани паёмбарони қарор гирифтаанд . Ва бибояд донистани хирадмандро ки қарори халқ бар сухани паёмбарони алайҳим ассалом бидон аўФтод ки будаш олами амри худоӣ буд ки мари онро калима гуфтанд . Ва калима суханӣ бошад ва чун иллати олам аз ёрии субҳонаи сухан буд олами андари ончи бзод бар мардум қарор гирифт ки ӯ зиндаи исти сухани гӯй ,у ғояту ниҳояти олам ӯ буд ,у ғояту ниҳояти кори маълул он бошад ки ба иллати хеш монанда шавад бираве аз рӯйҳо , ва чун олам ба зоти хеш чун иллат хеш натавонист шудан ба сухани гуфтани зойишҳо падед оварад , пас якдигаранд то бирасонанд мари зойиши хеш ба мардуми сухани гӯй монанди ақл ки калимаи бадви пайваста буд . Пас ҳар ки аз мардум бидон аввали падеди омада пайваста шавад ки калимаи борӣ бо ӯст расӯл бошад гузида аз сонеъи ҳаким бо битарсанд мардумро бдонҷи рӯҳи аломини андари дил ӯ афканда бошад ба забони фуми хеш , ва бимонад он сухан ба миёни мардумони рӯзгори дароз , ва он сухан сабаб бошад мари ростии корҳои эшонроу салоҳи эшонро , ҳамчунонк он сухани нахустин аз бории субҳонаи сабаб буд мари рост шудан ин оламро , ва агар гузидан аз халқ бар расӯлии магари якеро азишон сӯй халқ нест блаки сӯй худоӣаст , чунонк ҳаме гуяд , қавлаи таъолӣ :у рбки ихлқи мо ишоءу ихтор , мо кони ?лаами алхираҳ , субҳони аллоҳу таъолии ъмо ишркўн гуфт :у парвардгор ту биёфрианад ончӣ хоҳаду бгзинд , яъне аз бандагони мари рисолату васояту имоматро , ва нест гузидани мари эшонро , яъне ки эшон воқиф нестанд бар рӯҳонӣону пайвастани эшон ба халқ , покаст худоӣ ва баландаст аз онки бгзинди мари онро ки эшон Марвро анбоз гиранд андари имомат , эзади таъолии моро дузи дороад аз пас рафтану анбоз гирифтан бо касе ки худои таъолӣ ӯро бгзидаҳаст .