Ҳаст ҳама бар ду гӯнааст : ё латифаст ё касиф ,у мар ҳар дуро каронааст , аз бҳронки бнхсти қисмати латиф бар карона касифасту касифи бркронаҳ латифаст бҳкми мухолифат ки андари миён эшонаст , чаҳ ҳар чизеи Бернҳояти мухолиф хеш тавонад истодан ,у бад-ӣни ниҳоят ки ҳамеи гўӣим на мари ҷойгоҳии маконеро ҳамеи хоҳеми блаки мрҳди он чизро май хоҳем ки мрўро мухолифаст , чунонк гармии мухолиф сардӣаст ва чора нест ки гармӣ аз сардӣ ҷудост , чаҳ агар азу ҷудо набӯдӣ мухолиф сардӣ набӯдӣ , ва чун гармии сардиро мухолифаст ва азу ҷудост бзрўрти охири ҳади гармии бовели ҳад сардӣ бошад , ҳамчунонк ҳамеша охири канораи рўшноӣии офтоби бовели канора соя бошад . Пас биёед донистан ки латофат бар канора касофатасту бксоФт маҳдӯдаст . Ва дигари далели бдонки ҳастҳо бекарона нест онаст каз ҷумлаи ҳастӣҳо яке ин олам касифаст ва инро ниҳоятаст ;у далел бар онки ин оламро ниҳоят аст онаст ки ҷузъҳояшро ниҳоятаст ва ҳарчӣ мари ҷузъҳои ӯро ниҳоят бошад мари кул ӯро ниҳоят бошад ,у замин аз ҷузъҳои ин оламаст ва ӯро ниҳоятаст , ин рӯй ӯ ки мо ҳаме байнем ки бҳўо пайвастааст ниҳоят ӯст , ва ҳарчизӣ ки бираве аз рӯйҳои хеш мутаноҳӣ бошад баа рўниҳои хеш мутаноҳӣ бошад ва чун дуруст кардем ки ин олам аз ҷумла ҳастҳоаст ва матнҳоиаст лозим ояд ки ҳастҳо мутаноҳӣ бошад , аз бҳронки ин олам ҷузъӣ бошад аз кули ҳастҳо ва чун ҷузъҳоро ниҳоят пайдо шуд мари кулро ниҳоят пайдо шуд , ва низ гўӣим ки ҳар чизе ки мрўро ҷузъ бошад ӯ мутаноҳӣ бошад , аз бҳронки ҷузъ кам аз кул бошад ва мрўро биравӣ камтарӣ мухолиф бошад . Ҳар касе ки гуяд кули олам номутаноҳӣаст бзрўрт гуфта бошад ки ҷузъи ш мутаноҳӣаст , аз бҳронки сифати ҷузъи мухолифи сифат кул бошад , андарони маънӣ ки кули ном куллӣ бидон ёфтааст ва он маънӣ аз рӯй камӣ ва нестӣаст , ва чун гуфт бзрўрт ки ҷузъҳои олам мутаноҳӣаст иқрор кард ки олам мутаноҳӣаст , аз бҳронк аз мутаноҳӣ номутаноҳӣ наёяд ки эшон ҳар ду мари якдигарро мухолифанд , ва ҳар ки гуяд аз мутаноҳӣ номутаноҳӣ ояд гуфта бошад ки аз гарм сард ояд ва аз сиёҳ сипед ояду хирадмандон бо ӯ сухани нгўинд чун маҳсусро мункир шавад ,у андари мубдиъот ва ҳастӣ он гўӣим ки агар мубдиъотро ки латифаст карона набӯдӣ офарӣда набӯдӣ ва мо донем ки мубдиъ бо бдоъ офарӣда шуд , ва ҳарчӣ ҳаст шуд на аз ҳаст маровро ниҳоятаст , аз бҳронк агар бениҳоят будӣ маровро карона набӯдӣ ва ҳаст шудан ӯ на аз ҳаст карона ӯ буд , ва он ибдоъаст ки бобдоъи карона мубдиъ бошад , аммо мробдоъро ҳастӣ нест ва давраст аз ҳастӣу чизе . Ва ҳар чаҳ андари ақл ӯ пайдо бошад аз ибдоъи мрўро ниҳоят нест , аз баҳри онки ваҳмро сӯии пайдо шудан ӯ роҳ нест ки ӯ иллати ҳамаи ълтҳост ,у грмрўрои иллат лозим омадӣ сухани андарин маънӣ бкнораҳ нараседӣ ва ҳар иллатиро низ иллатии пеш азу набоистӣ , вагар аввали иллатҳо иллатӣ набӯдӣ ки пеши азу иллат набӯдӣ маълул пайдо наомадӣ , ва чун оламро маълул ёфтем донистем ки мари иллатҳоро ниҳоятасту марони ниҳояти иллатҳоро ибдоъи гуфтем ,у бурҳон бар дурустии ин қавл онаст ки мурғии ронӣ ва ӯро ҳаст донеу ниҳоят ӯ бишносӣ чаҳ аз канорҳои ҷисм ӯ ва чаҳ аз ҳади мурғӣ , ӯ ки бидон аз сутуру чарандау ҷуз он ҷудост , ва чун он мурғ аз ту ғоӣб шавад пайдо шавад турои нестӣ , туу мрони нестӣ , турои ниҳоятии ёбӣ чунонк мрҳстшро ниҳоят ёфта будӣ азирок лозим шуд нестӣ , он мурғ ва он ниҳоят буд мрҳстӣ ӯро ва чун мрик ҳаст ҳастиро карона ёфтему мрони нестиро карона набӯд далеласт ки нобӯд шавад ҳамаи ҳастӣҳо ва он каронаи ҳама ҳастҳо бошад . Пас дуруст шуд ки мари ҳамаи ҳастҳоро ниҳоят бошад , ва нестро карона нест , ва низ аз ҳукми ақл лозим ояд ки мари ҳамаи ҳастҳоро ниҳоят бошад аз бҳронк ҳаст онаст ки бдонндш ва чизикаҳ бидонанд бираве аз рӯйҳо донндшу дониш донанда бираве аз рӯйҳои андар он ҳаст расад ва он ҳаст ночора аз он рӯй ки дониши донанда бадв расад мутаноҳӣ бошад , ва ҳар ки гуяд мар ҳастро ниҳоят нест маҳол гуфта бошад , аз баҳри онк бениҳоят ношинохта бошад бзоти хешу ҷуз аз зоти хеш ва нишоед ки чизе бошад ки ӯ ношинохта бошад ҳам андари зоти хеш ва ҳам наздики шносндаҳи дигар ,у ақл ки ӯ мбдъотсти шинохтаи ҷавҳар хешаст зоти пок ӯу гирд гирифтааст шинохта ӯ мрҷўҳр ӯро номи ин номро мустаҳаққ шудааст , пас дуруст шуд ки ҳар чаҳ ҳастаст мрўро ниҳоятаст ва нестро ниҳоят нест . Аз бҳронк нестро бҳич ринуӣ натавон шинохтан .