Чун хирадманди андари олами табиӣ нигоҳ кунад вмрўро монанди табоиъи намояду табоиъро монад олами намояд ва аз шоҳид бар ғоӣб далел донад гирифтани бидонад ки олами ақлу нафас монанда бошад бъқлу нафасу ақлу нафас монанда бошад бъолми хеш , ва мо мари ақлу нафаси ҷузъиро чунон ҳаме ёбем ки натавонем гуфтан ки андари олами табиии андар бар мисоли чизеи ҷои гир ё аз олам берунанд бар мисоли чизеи дигари муҳӣт , пас ҳамчунин гўӣим ки ақлу нафаси куллӣ андари олам табиатанд бар мисоли чизи мутамаккини андрў ва ё азин олам берунанд бар мисоли ҷурмии муҳӣт бар ҷурмии дигар , бали гўӣим ки нафасу ақли куллӣ андарин оламанд бмънии берун аз баҳри онки ҷой гир нестанду афъолу осори эшон андрўст ва берунанд аз ин олами бмънии онки андирин оламанд , яъне ки тақдиру тадбири эшон андарин оламаст , ё чунонанд ки андарунанду бзоти андарин олам ноёфтаанд , ё чунонанд каз берунанду бҳқиқти нафасу ақли азин олам берунанд бшрФу ҷавҳари хеш , аз бҳронки ин олами касифу торики мари латифи нӯрониро бакор наёяд . Ва далел бар дурустӣ , ин даъвӣ онаст ки ҳарчизӣ ки андари нафас мардум бошад нафаси мардум аз андаруни он чиз бошад ки илми андар нафас ӯст буқати сӯрат кардани мронро , ва чун аз он сӯрат пардохта шаванд чунон бошад ки гӯйии он сӯрат аз нафас берунаст , пас ҳамчунинаст ҳоли нафасу ақли куллӣ бо олам ки пиндории андари олам табиатанд чун бинӣ ки сӯратҳои брҳкмти андари олами падед ҳаме ояду бози пиндорӣ ки берун ӯйанд чун бинӣ каз он сӯратҳо ҳаме пардозанд , ва ҳар ки пиндорад ки беруни ин фалак чизе ҳаст ки ӯро масофатаст , аънии даврӣу наздикии ғалати пиндорад аз бҳронки масофат аз андарун фалакаст ва ҳар чиз ки ӯро андарун бошад ночораи Марвро берун бошад , ва чун ҳаме байнем ки ин оламро андарунаст далел ҳаме кунад ки ӯро берунаст ,у беруни чизи бхлоФ андарун бошад , ва чун андарунашро масофатаст далел мекунад ки берун ӯро масофат нест бҳкми хилоф ки ёни андарун ва берунасту миёни масофат ва на масофат . Пас агар касе гуяд аз беруни ин олам масофатаст қавли хешро нақиза карда бошад ва гуфта бошад ки беруни ин олами ҳам андаруни ин оламаст , ва то масофат нафй накунад берун ӯ исбот накарда бошад , ва аз фазилату шарафи ҷавҳар рӯҳонӣ онаст ки чизҳои рӯҳониро аз ҳол хеш нигараданд , бидон маънӣ ки андари ҷавҳари рӯҳонии фасодро роҳ нест , ва он ҷавҳар каз ҳади қӯти бҳд феъл ояд олами рӯҳонии мронро нигоҳ дорад ва аз ҳоли феъли бози ҳоли қӯти набардаш , аз бҳронки андари ҷавҳари рӯҳонии аздод ва мухолифат нест , ва чизҳои табиии фасоди пазирад ва гавҳарҳои табиии мари чизҳоиро каз ҳади қӯти бҳд феъл оварда бошад бҳди қӯти бози барадаш ва бар як ҳоли натавонадаши нигоҳи доштан , аз баҳри онки андари табоиъи душманон ва мухолифонанду ҳамаи андар як маконанду мари якдигарро аз маконҳо берун кунанд то ҳолҳои эшон карданда . Ҳаме бошаду ҷавоҳири рӯҳониро бимикон ҳоҷат нест ,у бад-ӣни бурҳони ақлӣу сухани Мустафо дуруст шуд ки олами табиати бҷзӣёту куллиёти хеши андаруни олами ақл ва нафасаст , бидон маънӣ ки ин табиӣотро макон ва замонаст ва аз ҳол хеш кардандааст ва он лтоӣФро бимикону замон ҳоҷат нест , лоҷарам аз ҳоли хеш гарданда нест ,у ончи мурӯрро макон набошад андарин олам набошад бҳкми ақл ,у далели бронки олами ҷисмонии андари олам ақласт . – на биравӣ макон бал биравӣ аҳотти илмӣ - онаст ки ақли кулро мубдиъи ҳақи тамоми офарид ва ҳеҷ чизро азу берун нагузошт ,у грчизӣ аз ақли берун будӣ имрӯзи ақл мронро нашинохтӣу ақли ноқис будӣ агар бирав чизеи пӯшида будӣ . Пас чун ҳеҷ чиз бар ақл пӯшида нест далеласт ки ҳамаи чизҳо бики дафъаи андари ҷавҳари ақл падед овардааст мубдиъи ҳақ ва ҳеҷ чизи азу берун набӯдаст , ва чун олами табиат аз ҷумлаи чизҳости натиҷаи ин муқаддама он бошад ки олами табиату олами нафаси андари олам ақласт . Ва бибояд донистан ки мръолми табиатро наздики олами рӯҳонӣ миқдорӣ нест , далел бар дурустӣ , ин даъвӣ онаст ки чун миёни нафас аз нафасҳои ҷузъӣу миёни нафаси куллӣ Фоӣдаҳ пайваста шавад он нафаси ҷузъии мари кули хештанро ҷустан гираду маълӯмоти ақлиро аз кули хеш талаб кунад ,у онч аз нафаси куллӣ бнФс ҷузъӣ расад аз Фўоӣди он олам андакӣ бошад ва бидон андаки мояи Фўоӣд каз он олам биёбад марин оламро фаромӯш кунад , ва гувоҳӣ диҳад бар дурустӣ , ин қавли дасти боздоштани пайғомбарони алайҳими ассалому ҳукамо аз лаззоту шаҳавоти ин оламу карона гирифтан эшон аз талаб кардан ин олам , вагар ин оламро наздики он олами миқдорӣ будӣ нафас ҷузъӣ бидон андаки мояи маърифат казон олам ҳаме ёбад марин оламро фаромӯш накардӣ . Ва чун дуруст шуд ки ин оламро наздики шносндаҳи баъзе аз он олам миқдорӣ нест дуруст шуд ки ҷумлагии ин олами наздики ҷумлагии он олами сахт бехатараст . Ва аз хосияти олам ақлӣ онаст ки ҳамаи масофатҳо андар ва гунҷидааст ва ӯ худ нуқтаасту ҳамеи пас аз бузургии пнҳост аз рӯй шарафу илми вази хурдӣ пинҳон нест аз рӯй ҷисмӣ ,у олам ақлӣ пойдорасту олами ҷисмонӣ нопойдораст ва ҳарчӣ бидон олам расед барҳол хеш бимонад , бибояд кўшидн то нафаси ту Эй бурдор чунон шавад андарин олам ки агар барон ҳоли Бамонеи туро раво бошад , ва ин набошад магари он вақт ки тамоми шӯй аз бҳронки нотамом ранҷа бошад ҳам бад-ӣни сарой ва ҳам бидон сарой .