Ба гувоҳии китобу ақл бар доно воҷибаст мари илми ҳақиқатро бшрҳ ва баён бафаҳм мстҷиби наздики гардонӣдану роҳ пурсидани андари илм бар шогирди ббрҳони ақлӣ вае қуръони гувоҳ кардан то олами бнФси хеш мздўмнд шаваду ранҷ ӯ мари мутааллимро барӯманд гардад . Пас мо гўӣим ки пеш аз ин андарин , китоб боз намудем каз хосият ақласт ихтиёри никўкрдн ва аз зиштӣу нописанди давр бӯдан , ва акнӯн гўӣим , ки : некӯи доштани мари некӯро амр маърӯф бошаду зишти доштани мари зиштиро боз доштан бошад аз мункир , ва ин ҳоли баҳамаи ақлҳо андарасту ҳамаи расӯлон аз худои таъолӣ бар устувор кардан ин ду ҳол омаданд : бомари маърӯф ва наҳй мункир , ва ҳеҷ оқил нест ки чун зиштӣ бикунад надонад ки онч ӯ кард зиштаст , аз бҳронки ақлро бгўоаҳ ҳоҷат нест аз беруни хеш , ва мисли он чунонаст ки касе ки ӯ дурӯғ гуяд бсбб кашӣдан Фоӣдаҳ ӣӣ сӯии хеш ё бсбби давр кардани ранҷӣ аз хештан ё бедодии бикунаду мардумонро чунон намояд ки ӯ ростгӯӣ ва ҳқгўӣасту сӯии мардумон чунон бошад бзоҳри гуфтор ки ӯ ростгӯӣ ва додгарасту локини наздики хеши мрўро гувоҳӣ набояд ки бидон сӯии хеш ростгӯӣ шавад , аз баҳри онки ақл дурӯғ нагӯяд ва ӯ бнздики хешу наздики худои дурӯғи зан ва бидодгар бошад , дурӯғу бедоди андари нафас ӯ нигорӣ шавад ки ҳаргизи оннигор пок нашавад ,у имрӯз донистан ӯ марони дурӯғро бечорагии андари зоти хеш ки сӯии хеши бҳичи ҳиялати мари хешро рости гӯии натавонад кардани гувоҳӣ ҳаме диҳад ки оннигор дурӯғу бедодӣ азу бихоҳад шудан , ва агар азин олам бетавба берун шавад оннигор бедодии андари нафас ӯ дард ва азоб гардаду бҳсрт ва пушаймонӣ бимонад абади алобдин , вагар бўқтӣ аз вақтҳо андари ҳоли зиндагонии ин ҷаҳонии гуноҳони хешро ёди оради вазон тавба кунад ва низ бчнони дурӯғ ва гуноҳ бознагардаду мукофоти он бакори некӯи бикунади он кори зишт аз нафас ӯ пок шавад , вагар ҳамчунон бетавба аз йен олам баравад андарони ранҷ ҷовдона бимонад , аз баҳри онки табоҳ кардани онрои андарони олам рӯй нест , чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла «у ҳароми алии қарияи аҳлкноҳо أнҳми лои ирҷъўн » гуфт : ҳаромаст бар он дия ки онро ҳалок кардем ки эшон бо ин ҷаҳон оянд . Ва низ гўӣим ки ҳар нафасии нигорҳои зишт ки карда бошад бад-ӣн ҷаҳон бидон биёвезад ва андомҳои ӯ барон кор брўгўоҳӣ диҳад . Далел бар дурустӣ , ин даъвӣ онаст аз рӯй ақл ки мардуми бдкрдории бад-ӣн андомҳо тавонад кардан ки брҷсми мардуми дасти афзорҳои нафасаст , ва ҳар ки чизе бихӯрад даҳону ком ӯ мрўро гувоҳӣ диҳад бчгўнгии мазаи он таом , вагар зино ва ливотат кунад фараҷ ӯ бидон лиззат ки бибояд мари нафасро хбрдҳд , ва ҳамчунин чашм бдонч бибинад гувоҳ нафасаст , агар онч бинад зишт ё некӯи хабари он баростии пеши нафаси барад ва бигӯед ки чаҳ дидам , вагар аз касе чизе бастанд бадаст сетанду даст гувоҳӣ диҳад мари зоти нафасро ки ман ситадам , ва ҳам имрӯзи ин олатҳо бо нафаси мардуми худ сухан мегуяд ва ҳеҷ каси марин ҳолро мункири натавонад шудан . Пас чаро аҷаб бояд доштан аз онки рӯзи қиёмати ҳамин гувоҳии андарони нафаси бдкрдор нигор карда бошад ки андар ҳар андомии азин андомҳо аз нафаси мардум шохӣаст ки он андоми он феъли бқўти он шох кунад каз шохҳои нафаси бадви пайваста буду гўӣим ки ҳар феълии казин ондомҳо бияёд аз баду неки он феъли андари нафаси мардум нигор карда шавад . Ва гувоҳаст брдрстии ин қавли ончи худои таъолӣ ҳаме гуяд қавла : « явми ташаҳҳуди алӣами أлснтҳму أидиҳму أрҷлҳми бмои конўои иъмлўн » гуфт : он рӯз гувоҳӣ диҳанд баришон забонҳои эшон ва дастҳо ва пойҳои эшон бдонч карда бошанд . Пас гўӣим ки корҳои мардуми андари нафаси мардум нигор шаваду нафаси нома ӣӣ гардад неку бади набишта чунонк ҳам ӯ худ он набиштаро бихонаду ҳамаи нафасҳо марони бдкрдорро бишносад , аз баҳри онки нафасҳо андари он олам муҷаррад бошад аз колбуд ва аз торикӣ , табиат , чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : « Фмни иъмли мисқоли зарраи хирои ираҳ ва ман иъмли мисқоли зарраи шрои ираҳ » гуфт : ҳар ки ҳамсанги зарра ӣӣ андарин ҷаҳон некӣ кунад мронро бибинад ва ҳар ки ҳамсанги зарра ӣӣ бадӣ кунад мронро бибинад . Ва сухани некӯи кирдорони ҳам чунинаст , агар касе ростгӯӣу ҳшиносу никўхўоаҳу насиҳат кор бошаду мардумони мрўрои дурӯғи зану мбтлу бадхоҳ ва хоин доранд ӯ бнздики хешу наздики худои ростгӯӣ ва муҳиқ бошад , пас илм ӯ баростӣу ҳақи хеши сӯрати нафас ӯ бошаду бникўиии сӯрати хеши Марвро лиззатӣу шодӣ ӣӣ ва тавонгарӣ бҳосл ояд ки он шодӣ ва тавонгарӣ ҷовид бо ӯ бимонад , чунонк худоӣ таъолӣ гуфт андари сифати бдкрдорону некӯкорон , қавла « анаи ман иأти рабаи мҷрмои ?фони ?лаи ҷаҳаннами лоямути фӣҳоу лои яҳё ва ман иأтаҳи мؤмнои қади амали алсолҳоти Фأўлӣки ?лаами алдрҷоти лаълии ҷиноти адани тҷрии ман таҳтҳо алонҳори холидин фӣҳоу злки ҷзоءи ман тзкӣ » гуфт : ҳар ки гуноҳи кор ба пеш худоӣ шавад мрўрости дӯзах ки андрў на зайд ва на мерад ва ҳар ки пеш худоӣ шавад муъмин ва кирдорҳои нек карда аишонрости дараҷоти бартарин биҳиштҳои ҷовид ки ҷӯйҳо зер ӯ ҳаме раваду ҷовиди эшон андрў бошанд онаст мукофоти онкасӣ ки хештанро покиза кунад . Ва далели брдрстии ин ҳоли зоҳир мардумаст ки ӯ бад-ӣни сӯрати ҷасадонеи накӯи чеҳрау дуруст андомаст шодмона бошад бдрстӣу некуии хешу хуррамӣ гузарандааст бигзаштани сӯрати ҷасадоне , ки ҳамаи мардум бриқинаст аз марги хешу ночиз шудани ҷасад , ва ҳамчунин ҳар мардум ки донад ки чеҳра ӯ зиштасту андом ӯ ноқисаст ӯ ҳамшаҳ андўҳкин бошад ва аз дигари мардумон парҳез кунад ва шарм зада бошад ,у локини ин андӯҳ гузарандааст бигзаштани зиндагонии ин ҷаҳонӣу шодӣу хуррамӣу хушӣ ва тавонгарӣу некуӣу ғаму андӯҳу зиштӣу душворӣу дарвешии нафсонӣ боқӣаст ббқоءи нафаси нотиқа . Ҳамаи худовандон хирад мақаранд ки нафас намирад ва боқӣ шавад андари олами алавии пас аз ҷудо шудан аз ҷасад ,у андари ақли чунон лозимаст ки нафаси мардуми пас аз шинохти тавҳид боқӣ бошад , аз бҳронки ҷасадҳо бнФс зиндаасту нафас латифаст вагар нафас низ зинда ба чизеи дигар будӣ боистӣ ки нафаси мурдаи ёФтимӣу рӯҳи азуи ҷудо шуда чунонк ҷасад берӯҳ ҳаме ёбем , ва низ агар мари нафаси латифро рӯҳии рўобўдӣ ҳамчунин арвоҳ бениҳоят шудӣ . Пас чун ҳоли чунин буд , воҷиб ояд ки арвоҳро ниҳоят бошад ё яке бошад ё ҳазорон бадв зинда бошанд ва ӯ худ бзоти хеш номиранда бошад . Ва чун офариниш ӯ дўгўнаҳ ёфтем , ё латиф ё касиф ,у касифро миранда ёфтему латифи бхлоФи он буд , донистем ки латиф номирандааст , ва пас аз ҳар рӯеи зиндагӣ лозимаст , пас нафаси мардуми оқили никўкрдори густох ва умедвор бошад ки подоши кори некӯии хеш аз офаридагори бсзои кор хеш биёбаду эмин ва орамида бошад аз бими бодоФроаҳ ки подош бдкрдоронаст чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд қавла : « ё ?итҳо алнФси алмтмӣнаҳи арҷъии илои рбки розӣаи Марзияи Фодхлии фии ибодӣу أдхлии ҷаннатӣ » ҳаме гуяд : эй нафас орамида бози ои сӯии парвардгорати хушнӯду писандидау андари ои ббндгони ману андари биҳишти ман . Дуруст кардем хирадмандро ки нафаси мардум боқӣаст .