Бидонед ки чаҳор ҳарф ки андарин ном бузургаст далеласт бар чаҳор асли рӯҳонӣу ҷисмонӣ ки пойдории ҳамаи офаридагон аз рӯҳонӣ ва ҷисмонӣ бидонаст аз Фариштагони наздики гардонидау бандагони нек , ва ҳар ҳарфии азин ҳарфҳо маъданаст мари хайроти ду ҷаҳониро , чун « алиф » казу баробар ақласт ки ӯ маъдан таъйидаст ва « лоам » казу баробари нафас куласт ки маъдан таркибаст вчўн « лоам » дигар казу баробар нотиқ ояд ки маъдан таълӣфаст ва чун « ҳоء » казу баробар баёнаст аз асос ки маъдан тоўиласт , баробараст ҳарфҳои номи худоӣ бо маъданҳои хайри андари ду олам . Ва ин чаҳор маъдани рӯҳонӣ баробараст бо чаҳор маъдани ҷисмонӣ , табиӣ каз табиати кули падеди омадаи сету қавом ҷаҳонён бидонаст , ва чун оташ ки маъдан гармӣаст ва чизҳоро латиф гирданду ҳавои маъдани берун овардану таркиб кардани чизҳосту оби маъдани гирд кардан ва сириштанасту замини маъдани нигоҳи доштан ва бисёр гардонӣданасту бузург кардан , ва агар хирадманд бингарад андари офариниши табоиъу чигунагии ниҳоди ин чаҳор ҷиҳати олами мари ном « аллоҳ » андрўи боФринш набишта бинад , чунонк бинад мари оташро ки сӯии боло ҳаме кашад бе ҳеҷ кажӣу тааннӣ чун алифи аллоҳу лоами аввалро баробар ҳаво бинад , аз бҳронки ҳаворо ду канорааст яке канорааш ба оташу дайгарии канорааш ба обаст ва ҳамчунин лоами дигарро бинад ки чун обаст миёни ду андоза аз дарозӣу паҳнӣ , ва «ҳо »ро бинад ки гирдаст баробари замину ороми ҷои ҷонварон бар заминаст ки ӯ аз номи аллоҳ ба манзалат ҳоءаст , ва ҳамчунин маъданҳои рӯҳонии чаҳоргона ки ёд кардем монандааст ба чаҳор рукни табоиъ , аз бҳронки ақли кул монандаи оташаст ки мари нафасро гарм кунад бдонч аз рӯй тамомӣ бар расӣдан ба савоби абадии андари нафас аз ақл падед ояд ,у ақл латиф кунад нафаси мантиқиро то ӯро аз ҳади қӯт ба ҳади феъли орадаш ва аз доӣраҳи табиати беруни барадаш . Ва ҳамчунонк ақл ниҳоятаст мари он чаҳор асли бузургро оташ ниҳоятаст мари чаҳор рукни оламро . Ва ҳамчунонк оташ пайдо нашавад магар ба гавҳарии фурӯди азу ки мрўрои бипазирад , ва аз оташи бартари андари офариниши фалак қамараст ки бастааст аз афроз ӯ ,у фалаки қамар ки бартар аз оташаст берунаст аз сифоти ин чаҳор табъи зер ӯаст , ҳамчунин бартар аз ҷавҳари ақли куллӣ бастааст клмти эзад ки берунаст аз сифоти ҳамаи мавҷӯдот ки ҳастӣ ҳоаст аз рӯҳонӣу ҷисмонӣ , ва ҳамчунонк бо оташи ҳеҷ чиз тавоноӣ надорад ва азуаст салоҳи зиндагӣ ва расӣдан чизҳои хом ҳамчунин ба таъӣди ақл авваласт салоҳи дайни худоӣу низоми ду ҷаҳон ,у нафаси кул монанда шуд ба ҳамаи рӯйҳо ба ҳаво , аз бҳронк аз нафас куласт берун овардани паёмбарону асар додан аз таъйиди андари нуфуси эшон , ва аз нафас куласт берун овардани олами табиату асар кардани андари олам то олами сӯратҳои табиии бипазирад ва аз чаҳор рукни олам ба ҳаво бибинад рукнҳо ва сӯратҳоро ҳамчунин ба нафаси куллӣ бибинанди паёмбарони сӯратҳои оламро , ва ҳамчунонк ҳавои торикӣу равшанои пазиради нафасҳо аз нафаси куллӣ баҳрии ҳудои пазираду баҳрии залолат , ва ҳамчунонк ба ҳаво буд эътидоли зиндагӣу фасоди он , ва ҳамчунонк бأсри нафаси куллӣ буд салоҳи нафаси мантиқӣ ва ба заволи асар ӯ буд фасоди мантиқӣ , ва ҳамчунонк аз ҳавои халқи олами беморӣу тани дурустии пазирад аз асари нафаси куллӣ нафасҳои мантиқии баҳраи савоби пазираду баҳраи уқоб . Пас гӯйем ки нутқ монанд шуд ба ҳамаи рӯйҳо ба об , аз баҳри онк аз нутқаст ҷамъ кардан ҳикматҳои илоҳии андари олами табиӣ , вази нутқ буд сириштани уламои шриъӣ ки мувофиқ буд мардумони даврро , вази об буд мавҷҳо ки хнқ ( ? халқ ) бидон ҳалок шаванд , ҳамчунин аз зоҳири нутқ падед ояд ва мавҷҳои ихтилоф ки ҳалоки нафасҳои мантиқӣ бидон бошад . Ва салоҳи оби андари пӯшидаи бештар аз онаст ки андар зоҳираст , ҳамчунин салоҳи ҳикмати шариъати паёмбарони андари зеҳну тмиизи бештар аз онаст ки андари зоҳири шариъат , аз баҳри онки зоҳири шариъати мувофиқи ҷсдҳосту ботин ӯ бтмииз кардани мувофиқ арвоҳаст ,у обро хосият онаст ки ҳамеша аз он канор ки латиф бошад сӯй боло шавад ва онгоҳ бидон маъдан хеш ояд бедиранг , ҳамчунин нафаси нотиқа ҳамеша ба боло ҳаме шавад то насиби хеш аз нафаси куллӣ бипазираду бози марони назифро касиф кунад ва бидон диҳад ки зер ӯ бошад , чунонк пайғомбарони алайҳим ассалом карданд ,у нафаси мумайиза монанда шуд ба замин аз ҳамаи рӯйҳо , маънии нафаси мумайизаи ҷудо кунанда бошад бадро аз нек , ва аз нафаси мумайиза буд нигоҳ дошт мари нафасҳои мантиқӣ бар дайни худованди шариъату таъвили мтшҳобҳот то шариъат бар мардум устувор шаваду сӯрати маъодӣ ба илми илоҳӣ ва ба амали шриъӣ тамом гардад бар мисол нигоҳ дошт замину тамом кардан ӯ мари чизҳоро , ва аз нафаси мумайиза буд падед омадан навъҳои баёни андари дайни худоӣ ҳамчунонк аз замин буд падед омадан сӯратҳои ҷисмонӣ , ва ҳамчунонк обу ҳавоу оташи андари замин пинҳон шаванд таъйиди ақли куллӣу тавфиқи нафаси куллӣу таълими нутқи андари нафаси мумайиза ҷумла шаванд . Ва оғози ин чаҳор ҳарф « аллоҳ » аз алифаст ки ӯ аз ҳисоб якеаст ҳам чунонк оғози чаҳор аз якеасту онҷомш ба якеаст , аз бҳронк чун ба ҳамаи чаҳорро чун яке ду се ва чаҳор ҷумла кунӣ даҳ буд ва яке яке бошад андари зоти хеш , пас чунонк оғозу онҷоами чаҳор ба якеаст оғозу анҷоми ин чаҳор ҳарф « аллоҳ » якеаст бдончи оғозаш алифасту онҷомши он алифаст ки охир ҳоءаст . Ва маънии пӯшидаи андарин боб онаст ки иллати ин чаҳор асл ки гуфтем ба ваҳдат эзадаст , ва ҳамчунин оғози чаҳор арқон аз табиат ки ӯ қӯт фоилааст - аънӣ кор кун - ва интиҳои он ашхосаст ки ҷузъ напазирад ,у андар ҳар шахсеи далели даҳ мавҷӯдаст ки аз зоти хеш падед кунад , ва он гавҳари он чизаст ки баргирифтааст мар на арзро ки сӯии аҳли илми мантиқи он на арз донистааст . Пас ҳар чизеи бад-ӣни шарҳ ки гуфтеми оғози он якеасту онҷомш якеаст , ҳамчунонк аллоҳро аввал якеаст ки алифаст ва охираш якеаст ки алифаст бохри ҳарфҳо андар , пас мувофиқ омад шумор аз ҷиҳати офаринишу назми олам бо таълӣфи ин номи бузург ,у лоаму алиф ки баҳами ореи ҳосил азу клмт нафй бошад ва он « ло » бошад ва чун лоами дигарро бо ҳоءи гирди ореи азуи клмт исбот ояд ва он « ?ла » бошад вмшор бошад яъне ки рӯҳонӣони номшор