Аз туруқи ҳандасаи бознамоӣам ки пеш аз ақл чиз нест , гўбим ки ҳркҷои ду чиз баробар шаванд ё ҳар ду ба бузургӣ чанд якдигар бошад ё яке аз дайгарӣ бузургтар бошад , ва чун дуруст шавад ки яке аз он ду чиз аз ёри хеш бузургтар нест ва низ кеҳтар азу нест дуруст шуда бошад ки ҳамчанд ӯст , ва мисол кунем марин қавлро бад-ӣни ду хат : яке хати алифу дигари хати боء , ва гӯйем агар хати алиф ҳамчанд боء нест ва бузургтар аз хати боء низ нест ночораи хати алифи кеҳтар аз хат боء бошад , вагар хати алифи бузургтар аз хат боء нест ночораи хати алиф ҳамчанд хат боء бошад , ва чун ин муқаддамаи ҳандасӣ гуфтем гӯйем ки мо чизҳои бисёр ҳаме ёбем чаҳ аз маъқӯл ва чаҳ аз маҳсус ва чизҳоро ҳаме байнем каз якдигари падед ҳаме ояд чун ҳайвон аз наботу набот аз табоиъ . Пас чора нест ки як чизи пеш аз ҳама чизҳо бӯдааст падеди омада то дигараи чизҳо азуи падед омадааст , чун ақлро бар чизҳо ҷокўл ҳаме ёбем бдонстим ки ақласт ончи пеш аз ҳама чизҳо бӯдааст , пас агар касе гуяд ки пеш аз ақл чаҳ буд ва чаро равон бошад ки пеш аз ақл чиз бошад гӯйем ки ҳар чаҳ хоҳӣ аз мавҷӯдот ихтиёр кун ,у оташро бигирем ва гӯйем ки чаро раво набошад ки оташи пеш аз ақл бошад ? пас гӯйем ки оташи пеш аз ақл буд , пас ақл боистӣ ки ба оташи ақлро кори бстимӣ на ба ақли мари оташро кори Фрмўдимии чунин ки ҳаме фармойем , пас дуруст шуд ки оташи пеш аз ақли набӯдаи сет , пас агар гуяд бо ақл баробар бӯда аст гӯйем чун чизҳо аз чизеи ҳаме падед ояд раво набӯд ки ҳамеи чизҳо аз ду чиз падед ояд , ки агар раво будӣ ки чизҳо аз ду чиз будӣ низ раво будӣ ки ҳамаи чизҳо ба якбори мавҷӯд будӣ , ва чун ҳаме ёбем ки чизе аз чизеи ҳаме падед ояд лозими гашт донистан ки чизеи нахустин на аз чизе падед омад ба зарурат , ки агар ҷузи чунин гӯйии мавҷӯдот раво набӯдӣ ки падед омадӣ , пас гуфтем ки он чиз ки на аз чизе падед омад яке буд , пас дуруст шуд ки оташ бо ақл баробар набӯд , ва чун оташи пеш аз ақл набӯд ва бо ақл баробар набӯд дуруст шуд ки ақли пеш аз оташ буд .

Ва низ гӯйем ки пеш аз ақли чиз чигуна андар ваҳм ояд ,у ҳамаи чизҳо чизе ба ақл ёфтанд , ва ба тозии мар « чиз »ро « шийъ » гӯйанду мар « чизе »ро « шиӣит » гӯйанд ,у ҳамаи чизҳо бад-ӣни қавли худ ақл бошад , аз баҳри онки чизҳо чизе аз ақл ёфтанд , пас чигуна пеш аз чизе чиз бошад ? ва агар пеш аз чизе ки ба тозии он шиӣитаст чиз раво бошад ҳамчунон бошад ки пеш аз зоти хеши чизе мавҷӯд бошад , ва ин маҳол буд таваҳҳум кардан ,у эзади таъолии мари ақлро гуфт бар ҳама чизҳо қодираст чунонк бисёр ҷои андари қуръон ҳаме гуяд : қавла « ани аллоҳи алии кули шийъи қадир » , гуяд : худоӣ бар ҳамаи чизҳо қодираст , ва бидон мари ақлро ҳаме хоҳад ки ҳамаи чизҳо зер ӯст , ва ҳар хирадманд ки маънии ин қавл ки худои таъолӣ ба чанд ҷой бозгуфтааст андари китоби хеши бидонади миқдор хеш бишносаду нафас ӯ таваҳҳум накунад бориро субҳона , андар ёбад ки ин куфр ва ширк бошад , блак ҳар ки гумони барад ки ӯ бориро субҳона донистааст даъвӣ карда бошад ки ӯ аз худоӣ бартараст , пас бибояд донистан ки бар амали ҳеҷ чизро ба тавоноӣу ҷокўл шудан несту падеди орандаи ақли мари ақлро на аз чизе бирав подшоҳаст бад-ӣни сунъи латиф , ва бибояд донистан ки ибдоъ ки мубдиъ аввал бидон падед оварда шудаи сет чизе нест , аз баҳри онк агар он ибдоъ чизе бошад бо мубдиъи чизеи дигар баробар бошад ё пеши азу , ва он вақти ақл на мубдиъ бошад , аз бҳронки мубдиъ чизе бошад на аз чизеи дигар , вагар ӯ пеши азуи чизе будӣ ин номи мубдиъи мари мубдиъро дурӯғ будӣ , вагар бо мубдиъи чизе будӣ мубдиъи чизе будӣ офарӣда аз онч бо ӯ пеши азуи чизе буд ки ӯро азу офарӣда буданд , ва низ чизе будӣ нои офарӣда , бдончи мубдиъ он бошад ки ӯ на аз чизе бошад . Ва ин чунон бошад ки касе гуяд « ман нишаста истода дидам » ва ин мутаноқиз бошаду мутаноқиз дурӯғ бошад , пас дуруст шуд ки ибдоъ чизе нест , вагар пеш аз мубдиъи чизе буд аз ду берун набӯдӣ : ё мубдиъ будӣ на аз чизи падеди омада ё чизе будӣ аз чизеи падеди омада , ва ин чизе бошад каз пеш чизе бошаду боз ҳаме шавад аз чизе ба чизеи дигар то аз ниҳояти бишавад ва ин маҳол бошад андари ақл , пас бад-ӣни бурҳон ки намудем пеш аз ақли чизе на раво бошад . , ва низ гӯйем ки чиз зотӣ бошад аз ҷумлаи зотҳо ва зотҳо бар дўгўнаҳаст : ё маҳсусотаст ё маъқӯлот , ва ҳастӣ , маҳсус ба ҳис дуруст шавад ва ҳастӣ маъқӯл ба ақл дуруст шаваду чизе ки ҳиси мрўро натавонад ёфтан мар ӯро ба ақл ёбанд ва мавҳум бошад , пас чизеи маъқӯлот ба ақласт ва чун зери ақл андар наёяд на маҳсус бошад ва на мавҳум ,у онч на андар ҳис ояд ва на андари ақл на чиз бошад ва на мавҷӯд .