Агар мардумро маъод набӯдӣ ки боз шудандӣ бидон аз баҳри бёФтни мукофоти абадӣ , то некӯкор ба савобу бдкрдор ба уқоб расад , офариниши оламу онч андрўаст бозӣ будӣ ; аз баҳри онки ҳеҷ ботил нашуд аз он чизҳо ки олам берун оварад ба тадбири сонеъи хеш ,у зойеъ то шудан чизҳо ки андари олам падед омад ҳам ба сабаб будаш мардум буд , чунонк гӯйем агар мардум набӯдӣ гавҳарон гудохтанӣ ва ногудохтанӣ набӯдӣу онч аз конҳо падед омад ботил шудӣ ва зу ҳеҷ ҷонварро Фоӣдаҳ набӯдӣ ва чизҳои хушбӯӣ чун машку анбару кофуру ҷузъи он ҳамаи ботили гаштӣ ,у чандини ҷомҳо каз абрешим ва аз пашми мардум ба ҳосил кард ҳамаи ботил будӣ ,у гӯногӯни Фоӣдаҳ ки мардум гирифт аз набот ва аз миваҳо ва пӯстҳоу дандону устихон ва сарвҳои ҳайвони ҳамаи зойеъ будӣ , ва чун мардум ба ҳосил омаду чандини Фоӣдаҳ аз офариниш бигирифт донистем ки он ҳамаи чизҳо офаридагор аз баҳри мардуми офарӣда буд , ва гувоҳӣ дод бар дурустии ин ҳоли қавли худои таъолӣ ки гуфт , қавла : «у ҳўи алзии халқи лаками мо фии аларзи ҷмиъо . »
Гуфт ӯ онаст ки « бёФрид аз баҳри шумо ҳар чаҳ андар заминаст ба ҷумлагӣ » ва чун ҳамаи манофеи олам ба мардум падед омаду мардум бар мисоли дигар ҳайвон бизӣаст , агар ӯро бозгаштан набошад ин фазл ки мардумро буд бар ҷумлагии офариниш то аз ҳамаи чизе Фоӣдаҳ гирифт зойеъ шавад , ё боистӣ ки ин шарифтар офариниш ки мардум буд зойеъ шудӣ , пас лозим омад ки маъодӣ бошад мардумро беФноء .
Ва низ гӯйем ки чун аз офариниш бар ҳикмат каз сонеъи ҳаким падед омад чиз зойеъ нашуд , воҷиб наёяд ки ин тафовути азим ки андари миёни ду мардумаст яке некӯкору дигари бдкрдор зойеъ шавад , ва мо ҳаме байнем бдкрдоронро ки андарин олам бо ъзу ҷоҳу фармони равоеи андару некӯкорону ситами расидагон бо хорӣу андӯҳу бечорагӣ ва дарданд , вагар марин ҳар ду гуруҳро бозгаштӣ набошад ки касе ба ҷзоء онч карда сет бирасад , бо ин туфоти бузург ки андари зндгиءи дунёеи миёни ду тан буд пас аз марг ҳар ду баробар бошад ба ночиз шудан , аз адли кирдигор лозим наёяду андари санъати ҳаким ба офариниши олам чунин нест . Аз баҳри онки табоиъ ки олами таркиб аз ӯ ёфтааст ба адл қоимаст ,у андари офариниши ҷонварону набот адл пайдост , ва чун ростӣ аз таркибии бишавади он таркиб пой надорад , пас раво набошад ки андари офариниши мардуми ин тафовут баравад . Пас лозим ояд ки мардумро бозгаштан бошад ки ҳар яке аз бдкрдору некӯкор ба ҷзоءи кор хеш бирасад . Чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : «ам ҳасби аллазӣнаи аҷтрҳўои алсиӣоти ани нҷълҳми колзини омнўоу ъмлўои алсолҳоти сўоءи мҳёҳм ӯ ммотҳми соءи мо бҳкмўн . » ҳаме гуяд : « оё чунон ҳаме пиндоранд ки онон ки бадӣҳо карданд ки мо эшонро чунон касон кунем ки гаравиданд ва корҳои некӯ карданд баробар бошанд зиндагӣу мрдгиءи эшон бдҳкмӣаст ин ки ҳаме кунед » пас аз ин ояти ҳаме овоз диҳад хирадмандонро андари халқ ки пас аз маргу ҷудо шудан нафасҳо аз ҷасадҳо ин тафовути ҳаме падед хоҳад омадан чун имрӯз падед наомад ,у зини тохир ки ҳаме уфтад аҷаб набояд доштан ки бӯданӣ ҳамчун бӯдааст сӯии хирадманд , пас сӯй ақл бӯда тараст , ва ин андаки рӯзгори ин ҷаҳонии сӯии мардуми заъифи хирад бисёр намояд ки ӯ фонӣаст азин зиндагӣу андар бӯданӣ дидораш нест ,у сӯии ақли кул ончӣ хоҳад буд сахт наздикаст , чунонк худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : « анҳми ирўнаҳи бъидо ва нароҳ қрибо » гуфт : « эшон даври ҳамеи бенандаш ва мо наздики бубинамаш . »
Ва низ гӯйем ки чун андари мардуми нафасии ҳамеи бубинами шарифтар аз онки андар ҳайвонаст ва он нафаси сухан гӯйаст ки ҳаме пайдо ояду илми пазирад ва башнавад ва бишинаванду бидонаду дайгариро доно кунад , вазин нафаси мардумро андари олам афзӯнӣ набӯд андари зиндагӣ ӯ ,у мари хештанро бидон нафаси зёдтӣ бақо натавонист алФғдн ,у андари ҳамаи нафасҳои наботӣу ҳайвонӣ ҷустани бақои ниҳодаи сет , лозим ояд ки онкас ки ин нафаси сухани гӯии андари ниҳоди мардуми ғаразиро ниҳод , ва чун андарин олам азон ғарази чизе падед наомад воҷиб ояд ки он ғарази офаридагори мардум аз ниҳодани нафаси сухангӯии андари мардуми пас аз ҷудо шудани рӯҳ ӯ аз ҷасад ӯ падед ояду ончи некӯи кирдори андари неъмату лиззату роҳат боқӣ шаваду бдкрдори андари ранҷу шиддату дарду бало ҳамеша гардад . Покаст ҳикмати эзади субҳона аз анки маҳоли андари офариниш раво дорад ва ҳар некӯи корӣу бади кирдориро мукофоти онч эшон карда бошанд бирасонад .