Гўӣим ки маъно фано онаст ки чизе каз чизеи падед омадааст взўи ҷудо шуда бошад ҳам бидон асл хеш бозгардад , чунонк чизеаст аз ду чиз : яке латифу дайгарии касиф , чун нафасу ҷасад , чун ҳар яке аз ин ду бо аслҳои хеш бозгарданд гӯйанд мардум фонӣ шуду ақл аз чизе падед наёмадааст казу ҷудо шудааст , блаки падед омадан ӯ аз чизе бӯдааст ба амри бории субҳона ,у амри борӣ ба ақли пайвастаи аси пас худ ба асли хеш бозгаштаасту мурӯрро фано лозим наёяд . Аммо ҳар чизе ки табоҳ шавад табоҳ шудан ӯ аз ду гӯна бошад : ё аз ҷиҳати зоти он чиз бошад ё аз ҷиҳати зотии дигар . Аммо он чиз ки фаноу фасод ӯ аз ҷиҳати зотӣ дигар бошад он зоти дигар бояд ки қоҳир ва қавӣ бошад ва зид бошад мари ин дигарро то ба қаҳру қавӣ ва зиддиӣ хеш табоҳ кунад мари зиди хешро , ва он чиз ки фасод ӯ аз ҷиҳати зот ӯ бошад он тариқ астҳолт бошад ки мустаҳил шавад бсбби ахтло ки андари зот ӯ бошад ва мо андари ақл чизе наёфтем ҷуз аз гавҳар ӯ то Марвро мухолифи гаштӣ , въқли бсбби он хилоф мустаҳил набӯдӣ андари зоти хеш ва низ дайгарӣ нест ки қӯт ӯ аз қӯти ақл афзӯнаст то бидон қӯти мари ақлро қаҳр кунаду фасодро андар ӯ орад .

Агар касе гуяд ки эзади таъолӣ ки падеди оранда ақласт азуи қавӣ тараст ва нишоед ки мари ақлро қаҳр кунад ?у ҷавоб ӯро гўӣим ки эзади ҷлу ҷалола бартараст аз онк ӯро қӯт гӯйанд бал ки ӯ бахшад мари офаридагонро қӯтҳои шариф , ва қӯтҳои эзади таъолии андар амр ӯст на андари аўӣӣ ӯ . Пас агар гуяд қудрату қӯт раво дорем эзадро аз баҳри онк ҳар чаҳ андари амр ӯ бошад андрў ё шуд , гўӣим ки ин олам низ ба амр ӯ ба пой шудааст пас аз ин қиёс раво шуд ки ин олам бо ин ҳамаи касофати андари зот эзад бошад , тъоли аллоҳи ъмои иқўли алзолмўни ълўои кбиро

Ва низ гўӣими амри эзади субҳона ки буд на зиёдат гирифт ва на нуқсони пазируфт ва на амреи дигар падед омад бар хилофи он . Маънӣ « кун » он бошад ки ббош , пас бад-ӣни фармони ббўди ақли тамом бе ҳеҷ хилофу нуқсон . Пас агар раво бошад ки андари анчаҳ ба амри эзади таъолӣ буд бе миёнҷии нуқсон андар ояд он нуқсону фасод ба амре дигар бошад , ва он чунон бошад ки гӯйанд « лои ткн » яъне мабош ,у эзади таъолӣ бартарасту андешаҳо ва муназзаҳаст аз ботил кардани ҳикмату амри хешро , эзади таъолии бартар аз он ёд кард ки он дубора раво бошад , чунонк гуфт : қавла : « ва мо амрнои алои воҳидаи клмҳи албср » нест фармони мо магари яке чун дрФшднӣ » ба чашм .

Ва низ гўӣим ки фасоди гаштан чигунагӣ бошад ,у чигунагӣ ба ҷавҳар ақл донанд андари чизҳо ,у гаштани чигунагии андари чизе дигар бошад , чунонк чун мардум аз ин кайфият ки дорад бигардаду чигунагӣ , ӯ андари табоиъ пайдо шавад , аз баҳри онки хокаши боз хок шаваду обаши боз об шаваду гармяши андар оташ шаваду бодаши андар ҳаво шавад то ӯро фано бошаду чигунагӣ , мардуми анрди чигунагиҳои дигар шавад . Пас агар гўӣим ки ақл табоҳ шавад чаҳ гўӣим ки андари кадоми ҷавҳар пайдо шаваду кайфияти он фасод ки ӯро бошад ? пас агар гўӣим ки андари кадом ҷавҳар шавад ,у ақли худ ҷуз яке нест , ва чигуна андари нестӣ пайдо шавад ба вақти табоҳ шудани хеш ? ва чун ақлӣ дигар несту фасоди гаштан чигунагӣ бошаду чигунагиро худ ба ҷавҳар ақл донанд дуруст шуд бад-ӣни бурҳон ки намудем ки ақлро фасод нест , чунонк худоӣ таъолӣ мегуяд қавлаи кули шийъи ҳолки алои виҷҳа . Гуфт : ҳар чизе табоҳ шавад магар рӯй худои таъолӣ . Ва ақл рӯй худоӣ аст бидон сабаб ки шинохти тавҳид ба ақласт , ҳамчунонк чизҳоро биравӣ шиносанд .

Давраст эзади таъолӣ аз ҳамаи азоФтҳо ки офаридагони хешро додааст . Ва маънии ваҷҳи эзади субҳонаи чунон бояд донистан ки гӯйии чизҳоро ки бидонанд бар рӯй ан чизҳо донанд , ва он сабаб ки чизҳоро бидон бидонанд рӯй ан чиз бошад . Ва мо ваҳдати аиздрои таъолӣ давр кардем аз бисёреҳо ба нуру шарафи ақли тавонистем кардан ,у исбот кардани андари маҳзи мубдиъи ҳақро пок аз ҳамаи исботи мубдиъот яъне ҳастиҳо ба ақли аввали тавонистем кардан ки ӯ раҳмати мубдиъ ҳақаст бар ҳақ . Аз ин қабл воҷиб омад ақли аввалро ваҷҳи эзади таъолии хондан . Ва аммо аз заъифи алнФс нодон бошад ин андеша ки гуяд агар эзади таъолии мари ақлро қаҳр накунад ӯ ҷли зикраи қодир қоҳир набошад ,у худои мари ақлро лозим ояд ва агар он каси бидонадӣ ки андари табоҳ кардани ҳикмати аҷз зоҳир шавад на қудрати чунин сухан нагӯядӣ , аз баҳри онки мари устодии сонеъи қоҳири ҷилдро рӯзгорӣ бояд то Асияе ё дўлоиӣ бисозаду нодонии оҷиз бе тамизи онро ба як соъат табоҳ тавонад кардан ва ҳар чанд он сонеъ устодтар бошад он кор кард ӯ бештар пой дорад . Пас аз ин ҳукми ақли кул ки ӯ ба асари эзади ҳақ махсӯсаст бояд ки абади алобдин боқӣ шавад . Агар касе хоҳад ки ба қудрати мубдиъ ҳақ бингараду қаҳр ӯро бар офаридагон бибинад ба чашм басират бингарад то эшон бар он табоҳ кардани ақли шарифи бузургвори маронро бибинанд , ва он қудрат онаст ки сифати ақли шарифи онк ӯ бидон аз дигари мубдиъот ва махлуқот ҷудост - онаст ки ҳамаи чизҳоро ба зоти хеши бидонад , ва ҳеҷ чизро ин ихтисос нест . Пас ақли куллӣ худ андарин ҳисор ки ёд карда бошад боз доштааст ва мақҳураст , чаҳ агар ӯро ин хосият набошад худ ақл набошад . Ва бад-ӣн рӯй дониста шавад ки бории субҳона ки Марвро бад-ӣни хосият падед оварад на аз чизе бирав қодирасту мари бории субҳона аз ин сифат муназзаҳаст ва ин фасл ки ёд карда шуд хирадмандро андари тавҳиди чароғӣ равшанаст .