Гуруҳе аз мардумон чунин гӯйанд ки эзади таъолии пеш аз он ки одамро бёФриди чигунагӣ , олами мрўрои маълум буд . Ва ҳуҷҷати оранд бар онч гӯйанд агар сӯрати олами маълуми эзад субҳона набӯдӣ . Пас чунон бошад ин сухан ки эзади таъолии бёФриди он чиз ки надонист мари онро . Ва хато гуфт онкас ки чунин гуфт , аз баҳри онки сӯратҳо ки маълумаст наздики пешаи варони пеш аз онки мронрои пайдои оранд , ҳамчунонк натавонанд чизе кардани ҷузи он чизеи дигар . Ва онч эшон омӯхта бошанд аз санъатҳо он ҷузи андари нафасҳои эшон ҷои дигар мавҷӯд бошад ,у ҳиўлиҳо ки эшон мари он сӯратҳои сниътиро барон ҳиўлиҳои падеди оранд . Аммо эзади субҳона ки чизи офарид на аз чизҳо ҳоҷатманди нюади бдончи офариди бчизии пеш аз офариниш , аз баҳри онк чизе набӯд мавҷӯд ки сӯратҳоро андарони бақо будӣ магари илми борӣ субҳона бидон , гуфтем ки офаридагори оламро бёФриду пеш аз офаридани сӯрати олами наздик ӯ таъолии ҷадда маълум набӯд . Вагар сӯрати олам бо бории субҳона будӣ пеш аз офаридан чора набӯдӣ аз онки он сӯрат ё чизе будӣ каз ночиз будӣ , агар ночиз буд ночизро чигуна сувара кард аз баҳри чизе дигарро то пеш аз он чизеи дигар буд ки он сӯратро бар гирифтӣ . Пас агар чиз буд сӯрати олам чора набӯд ё азалӣ буд ё мубдиъи ҳақ ё на азалӣ буд . Агар азалӣ буд бо ӯ чаро нигоҳ дошт мари оламро то вақт офаридан ӯ ки оламаст , вагар азалӣ набӯд бо ӯ чаро нигоҳ дошт мари оламро то вақт офаридан ӯ ки оламаст , вагар азалӣ набӯд он сӯрат бо мубдиъи ҳақу бёФриди мари он сӯратро пеш аз онки мари оламро офариду сӯрати оламро . Пас худ чаро . . . Ки олами офарид . Ва савоб онаст ки гўӣими сӯрати олам бо офаридани илми бик ҷое буд то замон гуфта набошад андари миёни сӯрати оламу олам . Ва сӯрати олам маълум набошад . Бо мубдиъи ҳақ то ин сухан дуруст шавад ки мубдиъи ҳақи оламро на аз чизи офарид . – инаст сухани ҳақи ошкорои андари ақл . Ва дигари касб кардани андари мубдиъот аз нотавонӣ , сонеъонаст ки натавонанд кардани пеш аз донистан он чиз . Аммо мубдиъи ҳақ ки амр ӯ ибдоъаст ҳоҷатманд нест бдончи сӯрати ончи офарид аз нахусти маълум ӯ бошад то воҷиб кунад ки ҳикмату қудрат ӯ бғоит тамомӣ бошад . Ва мисли ин ҳол чунонаст ки яке бошад ки ӯ шеъри натавонади гуфтан , агар хоҳад ки касе азу шеърӣ башнавад нахуст бояд ки шеъриро ҳифз кунад он вақт бихонаду ҷузи онк ҳифз карда бошад чизеи натавонади гуфтан , ва дайгарӣ бошад ки ӯ шеъри гуфтанро бдиҳаҳ гуяд мрўро ҳоҷат наёяд бҳФз кардан шеърӣ гуфта блак бар бахт хеш бигӯед чунонк хоҳад , агар бештар хоҳад бештар ва камтар хоҳад камтар , пас онкас ки шеър аз қӯти табъ хеш битавонад гуфтан ёд нагирифта қодиртар бошад бар онч гуяд аз он оҷиз ки ӯ шеър рост карда ёд гирифтааст ва ҷуз бидон миқдор ки донаду наздик ӯ маълум шуда бошад тавоноӣ надорад . Ва онкас ки ӯ гуяд сӯрати ин ъломи пеш аз офаридан ӯ наздики бории субҳона буд чунон даъвӣ ҳаме кунад ки ҷузи бад-ӣни миқдор ки ин оламаст бориро субҳона қудрат нест . Аз баҳри онки даъвӣ ӯ чунонаст ки чаро ин миқдори маълум ӯ ҷлт қудрата набӯд ки агар пеш аз ин пайдо оварадӣ . Ва андарин даъвӣ ки бикради қудратро бъҷз мансӯб кард . Ва ситоиши нодон накӯҳиш бошад . Ва бибояд нигаристан андари табиати куллӣ ки ӯ фурӯд мубдиъотаст , ки чигуна падед кунад чизҳои табииро бидон қӯт ки мубдиъи ҳақ мрўро додааст андари иллат ӯ беонк аз нахусти мари онро сӯрат кунад , бал бидон қӯт ки азим ки дорад ҳар чизеро андари сӯратҳо биҷойгоҳи хеши ҳаме наад . Ҳамчунин гўӣим ки мубдиъи ҳақ ки бо ӯ чиз несту амр ӯ ибдоъ маҳзаст ҳамаи илму ҳикмати бёФриди мари оламро бо ҳамаи сӯратҳои ӯ бо онки чигунагии он маълум буд наздик ӯ субҳонаи пеш аз офариниши он . Низ гўӣим ки сувараи он мард мавҷӯд набӯдӣ наздики мубдиъи ҳақу номумкин будӣ офаридани чизе нодонистан агар ндонндӣ ки чаҳ мигўинд боз кардандӣ аз он , аз баҳри онк аз як рӯй ҳаме раво надоранд офаридани олам басӯратӣ нодониста , ва аз дайгарӣ рӯй ҳаме раво доранд офаридани олам на аз чизеу мробдоъи эзадро боФридни чиз на аз чизи мақари омдстнд ки ин азимтар аз ҳамаи тўоноииҳост ва мункир шуд сетанд он чизеро ки фурӯ аз онаст , ва он сӯрат кардан оламаст бе онки сӯрати наздик ӯ маълум буд . Ва ҳар онч ҳаме гӯйанд сӯрати олами пеш аз ибдоъи олами наздики мубдиъи ҳақи мавҷӯд буд мари сӯрат ҳар ду оламро фазл ҳаме ниҳанд бар ҳар ду олам , аз баҳри онки раво ҳаме доранд ки худои таъолӣ ҳар ду оламро бёФрид на аз чизе , ва раво намедоранд ки сӯрати сӯрати олами наздик ӯ набӯд пеш аз офариниш . Ва чун чунин ҳаме гӯйанд сӯрати оламро бар олами фазл май нааду Фоӣдаҳи андари ду оламаст на андари сӯратҳои он ,у худои таъолӣ бартараст аз онки наздик ӯ фозилтар он чиз бошад ки дарав Фоӣдаҳ набӯд .