Гуфтам ки шаҳри байти алмуқаддас бар сар кӯҳӣасту замин ҳамвор нест аммо масҷидро замини ҳамвор ва мстўӣаст , ва аз беруни масҷид ба нисбати мавозиъ ҳар куҷо нишебаст девори масҷиди баланд тараст аз он ки пай бар замини нишеб ниҳодаанду ҳркҷо фарозаст девори кӯтоҳ тараст , пас бидон мавзе ки шаҳру маҳалҳо д рншибаст масҷидро дрҳост ки ҳамчунон ки нақб бошад бурӣдаанд ва ба соҳати масҷид берун оварда ва аз он дарҳо якеро боб алнабӣ алайҳи алслўаҳ ва ассалом гӯйанд ва ин дар аз ҷониби қибла яъне ҷанубаст , ва инро чунон сохтаанд ки даҳ газ паҳно дораду иртифоъ ба нисбати дараҷот ҷое панҷ газ улувва дорад яъне сақфи ин ммр дар ҷоҳо бист газ улуввааст , ва бар пушти он пӯшиш масҷидаст ва он ммри чунон муҳкамаст ки банноӣ бидон азмӣ бар пушти он сохтаанд ва дар ӯ ҳеҷ асар накарда , ва дар он ҷои сангҳо ба кор бардаанд ки ақл қабул накунад ки қӯт башарӣ бидон расад ки он сангро нақл ва таҳвил кунад , ва мегӯйанд он иморати сулаймони бен Довӯди алайҳ ассалом кардааст ,у пайғамбари мо алайҳи алслўоту ассалом дар шаби миъроҷ аз он раҳгузар дар масҷид омад , ва ин боб бар ҷониби роҳ Маккааст . Ва ба наздик дар бар девор ба андозаи сипарии бузург бар санг нақшӣаст , гӯйанд ки Ҳамзаи бен Абдулмуталлиб ъам расӯли алайҳи ассаломи он ҷо нишастааст сипарӣ бар дӯши бастаи пушт бар он девори ниҳода ва он нақш сипар ӯст . Ва бар ин дар масҷид ки ин ммр сохтаанд дарӣ ба ду мисроъ бар он ҷои нишонда , девори масҷид аз беруни қариби панҷоҳ газ иртифоъ дораду ғараз аз сохтани ин дар он бӯдааст то мардум аз он маҳалларо ки ин зилъи масҷид бо он ҷост ба маҳалла дигар набояд шуд чун дрхўоҳнд рафт . Ва бар дар масҷиди аздсти рости сангӣ дар девораст болои он понздаҳ араш ва чаҳор араш арз ҳамчунин дарини масҷид аз ин бузургтар ҳеҷ сангӣ нест аммо сангҳои чаҳор газ ва панҷ газ бисёраст ки бар девор ниҳодаанд аз замин ба сӣ ва чиҳил гази баландӣ . Ва ди ри паҳнои масҷид дарӣаст машриқӣ ки онро боб алъайн гӯйанд ки чун аз ин дар беруни раванд ва ба нишебии фурӯи раванди он ҷои чашма селоонаст . Ва дарӣ дигараст ҳамчунин дар замини барда ки онро боб алҳтаҳ гӯйанд , ва чунин гӯйанд ки ин дар онаст ки худои ъзўҷл банӣ асроиилро бад-ӣн дар фармуд дар рафтан ба масҷиди қавлаи таъолии адхлўолбоби сҷдоу қўлўои ҳтаҳи нғФрлкми хтоёкму снзиди алмҳснину дарӣ дигараст ва онро боб алскинаҳ гӯйанд . Ва дар даҳлези он масҷидӣаст бо миҳробҳои бисёр ва дар аввалаш бастааст ки касе дар натавон шуд , гӯйанд тобути сакина ки эзади табораку таъолӣ дар қуръон ёд кардааст он ҷо ниҳодааст ки Фариштагони бргрФтндӣ . Ва ҷумлаи дарҳои байти алмуқаддаси зеру болой на дараст ки сифат кардаам .

Сифати дукон ки миёни соҳат ҷомеъасту санги сахра ки пеш аз зуҳӯри исломи он қибла бӯдааст . Бар миёни он дуконӣ ниҳодааст ва он дукон аз баҳр он кардаанд ки сахра баланд бӯдааст ва натавониста ки онро ба пӯшиш дароваранд . Ин дукони асос ниҳодаанд сесад ва сӣ араш дар сесад араш иртифоъи он дувоздаҳ газ , саҳни он ҳамвори некӯ ба санги рухому деворҳоаш ҳамчунин . Дарзҳои он ба арзизи гирифтау чаҳорсуии он ба таҳтаи сангҳои рухом ҳамчун ҳзираҳ карда ва ин дукон чунонаст ки ҷуз бидон роҳҳо ки ба ҷиҳати он сохтаанд ба ҳеҷ ҷои дигар бар он ҷо натавон шуд . Ва чун бар дукони раванд бар боми масҷид мушарраф бошанд . Ва ҳавзӣ дар миёни ин дукон дар зери замин сохтаанд ки ҳамаи боронҳо ки бар он ҷо ба маҷроҳо дар ин ҳавз раваду оби ин ҳавз аз ҳамаи обҳо ки дар ин масҷидаст покиза тараст . Ва чаҳор қубба дар ин дуконаст аз ҳамаи бузургтар қубба сахрааст ки он қибла бӯдааст .

Сифати қуббаи сахра : баннои масҷиди чунон ниҳодааст ки дукон ба миёни соҳати омада ,у қуббаи сахра ба миёни дукону сахра ба миёни қубба . Ва ин хона Эйаст мсмни рости чунон ки ҳар зилъӣ аз ин ҳштгонаҳи сӣ ва се арашаст ва чаҳор бар чаҳор ҷониби он ниҳода яъне машриқӣу мағрибӣу шимолӣу ҷанӯбӣу миён ҳар ду дар зилъӣаст ,у ҳамаи девор ба санг тарошида кардаанд миқдори бист араш ,у сахраро ба миқдори сад газ давр бошад ва на шаклӣ рост дорад яъне мураббаъ ё мудаввари бали сангии номуносиб андомаст чунон ки сангҳои кӯҳӣ , ва ба чаҳор ҷониби сахраи чаҳор сутун банно кардаанд мураббаъ ба болои девори хонаи мазкӯр ,у мёи Н ҳар дўстўн аз чаҳоргонаи ҷуфтии астўонаҳи рухом қоим карда ҳама ба болои он сутунҳо , ва бар сари он дувоздаҳ сутуни астўонаҳи бунёд гунбадӣаст ки сахра дар зер онасту даври сад вбист араш бошаду миёни девори хона ва ин сутунҳоу астўонаҳҳо . Яъне ончӣ мураббаъаст ва банно кардаанд сутун мегӯяму ончии тарошида ва аз як пораи санги сохтаи мудаввари онро астўонаҳ мегӯям акнӯн миёни ин сутунҳоу девори хонаи шаш сутуни дигар банно кардааст аз сангҳои мҳндму миён ҳар ду сутуни се амӯди рухоми млўн ба қисмати рости ниҳодаи чунон ки дар сафи аввали миёни ду сутуни ду амӯд буд ин ҷои миёни ду сутуни се амӯдаст ,у сари сутунҳоро ба чаҳор шох карда ки ҳар шохии поя тоқӣаст . Ва бар сари амӯдии ду шохи чунон ки бар сари амӯдии пояи ду тоқ ва бар сари сутунии пояи чори тоқ афтодааст , он вақти ин гунбади азим бар сари ин дувоздаҳ сутун ки ба сахра наздикаст чунонаст ки аз фарсангии бенгарӣ он қубба чун сркўҳӣ пайдо бошад , зеро ки аз бен гунбад то сари гунбади сӣ араш бошад , ва бар сари бист гази девору сутун ниҳодааст ки он девор хонаасту хона бар дукон ниҳодааст ки он дувоздаҳ газ иртифоъ дорад , пас аз замини соҳати масҷид то сари гунбади шаст ва ду газ бошад . Ва бому сақфи ин хона ба наҷҷорат пӯшидааст , ва бар сари сутунҳоу амӯдҳоу девор ба санъатӣ ки мисли он кам уфтад . Ва сахраи миқдори болои мардӣ аз замин бартараст ,у ҳзираҳ эй аз рухоми баргард ӯ кардаанд то даст ба вай нарасад , сахраи сангии кабӯд рангасту ҳаргиз касе пой бар он наниҳодааст . Ва аз он сӯ ки қиблааст як ҷой нишебӣ дорад ва чунонаст ки гӯйӣ бар он ҷо касе рафтааст ва поиш бидон санги фурӯ рафтааст чунон ки гӯйии гул нарм бӯда ки нишони ангуштони пой дар он чо бимонадааст ва ҳафт паии чунин буришаст , ва чунон шунидам ки иброҳӣми алайҳи ассаломи он ҷо бӯдаасту асҳқи алайҳи ассалом кӯдак бӯдааст бар он ҷои рафта ва он нишон пой ӯст . Ва дар он хонаи сахра ҳамеша мардум бошанд аз муҷовирону обидон . Ва хона ба фаршҳои некӯ биёростанд аз абрешиму ғайра . Ва аз миёни хона бар сари сахраи қандилии нуқра бар овехтааст ба силсилаи қандилҳо султони Миср сохтааст чунончӣ ҳисоб гирифтам як ҳазор ман нуқраи олот дар он ҷо буд , шамъӣ дидам ҳамон ҷои баси бузурги чунон ки ҳафт араш дарозӣ ӯ буд стбрии се шбр чун кофури збоҷӣ ва ба анбар сиришта буд ва гуфтанд ҳар соли султони Миср бисёр шамъ бидон ҷо фиристад ва яке аз онҳо ин бузург бошаду номи султон ба зар бар он навишта , ва он ҷоеаст ки сеюм хонаи худои субҳона ва таъолӣаст чаҳ миёни уламои дайн маърӯфаст ки ҳар намозӣ ки дар байт алмуқаддас гузоранд ба бист ва панҷ ҳазор намоз қабул уфтаду ончӣ ба Мадинаи расӯли алайҳи алслўаҳ ва ассалом кунанд ҳар намозӣ ба панҷоҳ ҳазор намоз шуморанду ончӣ ба Маккаи муаззамаи шрФҳооллаҳ таъолӣ гузоранд ба сад ҳазор намоз қабул уфтад , худои ъзўҷли ҳамаи бандагони худро тавфиқ дарёфт он рӯзӣ кунод .

Гуфтам ки бомҳоу пушти гунбад ба арзир андӯдаанд ва ба чаҳор ҷониби хонаи дарҳои бузург барниҳодааст , ду мисроъ аз чӯби соҷ , ва он дарҳо пайваста бошад . Ва баъд аз ин хонаи қубба Эйаст ки онро қубба силсила гӯйанд , ва он онаст ки Довӯди алайҳи ассаломи он ҷо овехтааст ки ғайр аз худованди ҳақро даст бидон нараседӣу золиму ғосибро даст бидон нараседӣ ва ин маънии наздики уламо машҳураст , ва он қубба бар сари ҳашт амӯд рухомаст ва шаш сутуни сангин ,у ҳамаи ҷавониби қубба кушодааст алои ҷониби қибла ки то сарбастаасту миҳробии некӯ дар он ҷои сохта . Ва ҳам бар ин дукони қуббае дигараст бар чаҳор амӯди рухом ва онро низ ҷониби қибла бастааст , миҳробии некӯ бар он сохтаи онро қубба ҷбриил гӯйанд ,у фарш дар ин гунбад нест балки заминаши худ сангаст ки ҳамвор кардаанд , гӯйанд шаби миъроҷи барроқро он ҷо овардаанд то пайғамбари алайҳи алслўаҳ ва ассалом гӯйанд , миёни ин қуббау қуббаи ҷбриили бист араш бошад . Ин қубба низ бар чаҳор сутун рухомаст ва гӯйанд шаби миъроҷи расӯли алайҳи ассалому алслўаҳи аввал ба қуббаи сахра намоз карду даст бар сахраи ниҳод то боз ба ҷой худ шуд ва қарор гирифт ва ҳануз он нима муъаллақаст . Ва расӯли слии аллоҳи алайҳу силам аз он ҷо ба он қубба омад ки бадв мансӯбаст ва бар барроқ нишасту таъзими ин қубба аз онаст . Ва дар зери сахра ғорӣаст бузурги чунон ки ҳамшаҳи шамъ дар он ҷо афрӯхта бошад . Ва гӯйанд чун сахраи ҳаракат бархестан кард зераш холӣ шуд ва чун қарор гирифт ҳамчунон бимонад .

Сифати дараҷоти роҳи дукон ки бар соҳат ҷомеъаст : ба шаш мавзеи роҳ бар дуконасту ҳарякиро номӣаст . Аз ҷониби қиблаи ду роҳӣаст ки ба он дараҷаҳо бар раванд ки чун бар миён ҷое зилъ дукон боистанд яке аз он дараҷот бар даст рост бошаду дигар бар дасти чап . Онро ки бар дасти рост буд мақом алнабӣ алайҳ ассалом гӯйанд вонро ки бар дасти чап буд мақоми ғӯрӣ . Ва мақом алнабӣ аз он гӯйанд ки шаби миъроҷи пайғамбари алайҳи алслўаҳу ассалом бар он дараҷот бар дукон рафтааст ва аз он ҷо дар қуббаи сахраи рафта . Варо ҳи ҳиҷоз низ бар он ҷонибаст . Акнӯн ин дараҷоти ропҳнои бист араш бошад , ҳамаи дараҷаҳо аз санги тарошидаи мунҳадими чунон ки ҳар дараҷа ба як пора ё дўпораҳ сангаст мураббаъи бурӣда ва чунон тартиби сохта ки агар хоҳанд бо сутур ба он ҷо бар тавонанд шуд , ва бар сари дараҷоти чаҳор сутунаст аз санги рухоми сабз ки ба зумуррад шабиҳаст ало бар он ки бар ин рухомҳо нуқта бисёраст аз ҳар ранг . Ва болой ҳар амӯдӣ аз ин даҳ араш бошаду стбрии чандон ки дар оғӯши ду мард гунҷад . Ва бар сари ин чаҳор амӯди се тоқ задааст чунон ки яке муқобил дар ва ду бар ду ҷониб . Ва пушти тоқҳо рост карда ва ин шарфа ва конгресс барниҳода чунон ки мураббаъӣ май намояд . Ва ин амӯдҳоу тоқҳоро ҳама ба зару мино мунаққаш кардаанд чунон ки аз он хуб тар набошад . Ва дороФзини дукони ҳамаи санги рухоми сабз мнқтаст ва чунонаст ки гӯйӣ бар марғзори гулҳо шукуфтааст . Ва мақоми ғӯрӣ чунонаст ки бар як мавзеи се дараҷа бастааст яке мҳозии дукон ва ду бар ҷанби дукони чунон ки аз се ҷои мардум бар раванд ва аз ин ҷо низ бар се дараҷа ҳамчунон амӯдҳо ниҳодаасту тоқ бар сар он задау шарфаи ниҳодау дараҷот ҳам бидон тартиб ки он ҷо гуфтам аз санги тарошида , ҳар дараҷаи ду ё се пораи санги тӯлонӣ ва бар пеши айвони навишта ба зару китобаи латиф ки амр ба аломири Лайси аддавлаи нўшткини ғӯрӣ . Ва гуфтанд ин Лайси аддавлаи бандаи султон Миср бӯда ва ин роҳҳоу дараҷоти вай сохтааст . Ва ҷониби мағрибии дукони ҳам ду ҷойгоҳи дараҷаҳо бастааст ва роҳ карда ҳамчунон ба такаллуф ки шарҳи дигарҳоро гуфтам . Ва бар ҷониби машриқии ҳам роҳӣаст ҳамчунон ба такаллуфи сохта ва амӯдҳо задау тоқи сохта ва конгресс барниҳода онро мақом шарқе гӯйанд . Ва аз ҷониби шимолӣ роҳӣаст аз ҳамаи олитару бузургтар ва ҳамчунон амӯдҳоу тоқҳо сохта ва онро мақомӣ шомӣ гӯйанд . Ва тақдир кардам ки бад-ӣни шаш роҳ ки сохтаанд садҳазори динори харҷ шуда бошад , ва бар соҳати масҷид на бар дукон ҷоеаст чандон ки масҷидии кучак бар ҷониби шимолӣ ки онро чун ҳзираҳ сохтаанд аз санги тарошидау девор ӯ ба болои мардӣ беш бошад ва онро миҳроб Довӯд гӯйанд ,у наздики ҳзираҳ сангӣаст ба болои мардӣ ки сари вай чунонаст ки зилўии кучактар аз он мавзе уфтад санги ноҳамвор , ва гӯйанд ин курсӣ сулаймон бӯдааст , ва гуфтанд ки сулаймони алайҳи ассалом бар он ҷо нишастӣ бидон вақт ки иморати масҷид ҳаме карданд , ин маънӣ дар ҷомеъи байти алмуқаддас дида будам ва тасвир карда ва ҳамон ҷо бар рӯзнома ки доштам таълиқ зада , аз наводир ба масҷиди байти алмуқаддаси дарахт ҳур дидам .