Гўӣим ки рӯзаро битозӣ савм гӯйанду савми боз истодан бошад аз чизе ки мардуми андар он бӯда бошанду рӯза воҷибаст бар ҳар мусулмонӣ ки болиғ бошад ва ҳозир бошад аз соли икмоаҳи кони шинохта ( шуда )аст бмоаҳи рамазон ва он икмоаҳи сӣ рӯзи тамом бояд бенуқсон ва ҳар рӯзии рӯзаро аз шаб бояд ният кардани бурузаи доштани он рӯз ва ( аз ) ончии рӯзаро табоҳ кунад хештанро нигоҳ бояд доштан ва он таом хӯрданасту шароб хӯрдану ҷимоъ кардану ғайбат кардан ва корҳои ношоиста кардану тоўил рӯза онаст ки нахусти бадоне ки ҳоли нафаси андар дайн баробараст бо ҳоли ҷасаду андари ҳоли тандурустии салоҳи ҷасад вобастааст ба таом хӯрдану шароб хӯрдану андари ҳоли бемории алоҷи ҷасад вобастааст бтъом нохӯрдану боздошти шароби азуу таоми нафаси танзилу зоҳир шариъатасту шароби нафас тоўил кушоданасту баёни шариъати пас ҳамчунин салоҳи нафас вақте андари кор бастан шариъатасту зоҳир ва донистану тоўил ӯ ва он бҳнгомӣ бошад ки ҳудӯди дайн бар пой бошаду олами дайни бихлл бар мисоли тандурустии ҷасаду боз вақте салоҳи нафаси андари пӯшидаи доштани ботин шариъатаст чун муъминон битарсанд бар ҳалок шудани хеш аз мухолифони дайни пас рӯзаи доштани мардуми бзоҳри тоъати хдоисту хештанро бимонанд крднисти бФрштгон ки аз таому шароб бениёзанд ва давр карданаст хештанро аз хуии сутурӣ ки ҳар чаҳ ёбанд баҳр вақте ки бошад михўрнди ин одати сахти но сутӯдааст ва кам хӯрдани ъодтисти сутӯда ва кам хорро низ ҳамаи кас дӯст доштаанду ботини рӯзаи боистодни ҳудӯд дайнаст аз шарҳу баёни ботини китобу шариъату далел бар дурустии ин қавли сухани хдоист ки андари сӯраи Марями алайҳои салом омадааст қавлаи таъолӣ : Фои мотарин ман албшри аҳдои Фқўои лӣ анӣ назуррат ллрҳмни сўмои Флни аклми алиўми ансёҳмигўиди Марямро пас агар бинӣ аз мардум касеро пас гӯй ки ман ният рӯза кардаам хдоирои пас сухан нагӯям ман имрӯз бо ҳеҷ мардумӣу андари хабар омадааст ки моҳи рамазон номӣаст аз номҳои худоӣ ва он моҳӣаст фозилтар аз ҳамаи моҳҳо ва андар хабараст ки андрўи мари Фрштгонрои бенанд ва дарҳои осмонрои андрў ва ба некӣ ҳо бигушоӣанду андрў ҷавонмардӣ фармуд кардан бо заъифон бар андозаи тавонои хешу солӣ дувоздаҳ моҳасту моҳи рамазон аз он ёздаҳи моҳи дигари шариф тарасту баёни тоўили он инаст ки ҳар пиғмбрирои васӣ ва ҳар имомиро дувоздаҳ ҳуҷҷат бошад яке аз дувоздаҳ ҳуҷҷати пайғамбарии васӣ ӯ бошад ва яке аз дувоздаҳ ҳуҷҷати васӣ эмом бошад ки аз пас васии биҷой ӯ истаду Юсуфи алайҳи ассаломи ҳуҷҷат буд аз пас эмом ки ёқӯб буду эмоми ҳаме хоста буданд мрўрои бхёли бнмўдн ки он ёздаҳи ҳуҷҷати дигару эмоми рӯзгору боб ӯ ҳаме ӯро итоат хоҳанд дошт чунонкӣ хдоитъолӣ фармуд ки қавлаи таъолӣ : ании рояти аҳади ъушри кўкбоу алшмсу алқмри роитҳми лӣ соҷдин гуфт ман дидам ёздаҳи ситорароу моҳу офтоби маро саҷда карданду бёздаҳи ситораи ёздаҳи ҳуҷҷатро хост ки ӯ давоздаҳуми эшон буду боФтоби мари эмомро хосту бмоаҳи мари бобарои хосту бсҷдаҳ кардан эшон мари хештанро он хост ки эшон маро итоат доранду моҳ мисласт бар вазиру васии вазир нотиқ бошад бар ишорати эзади таъолӣ ,у бурузаи доштани моҳ рамазон онаст ки ҳар ки ӯ бдъўти тоўил пайваста шавад бояд ки ҳақиқати шариъат аз пӯшидагӣ ҷӯяд на аз зоҳир ,у рӯз далеласт бар зоҳиру танзилу шаб далеласт бар ботину тоўил , пас моро бифармуданд андари моҳи рамазони бурузи он ҷамъ кардан то шаби мар онро бихӯрем , ва ҳамчунинаст онкас ки бдъўти тоўил андар ояд башнавад мари зоҳирҳороу ҳақиқатро аз айни он зоҳир наҷуед балки ҳақиқатро аз роҳ тоўил биҷӯед то биёбад , ва мисли он чунонаст ки агар касе хоҳад ки аз зоҳири ҳоли бидонад ки гӯшти хӯкро чаро эзади таъолӣ ҳаром карду гӯшти гӯсфанди ҳалоли боз натавонад ёфт марин маъниро андари зоҳир ва ин ду гӯшт на бъқл нопарварда тавонад донист ки чаро гӯшти хӯкро ки ӯ зиёнкор аст набояд хӯрдан ва озурдану гӯшти гӯсфандро ки безиёнаст бибояд хӯрдан ва озурдан , ва агар бзоҳр ҳол бингарем бъқли хеши чунон лозим ояд ки зиёнкорро бибояд хӯрдан ва озурдан ва безиёнро набояд хӯрдан ва озурдан , чун илми ҳақиқати биомузад онгаҳ маънии нохӯрдании гӯшти хӯки бидонаду зиён аз хӯрдан ӯ бишносаду андари гӯшти гӯсфанд низ на андари ҷасад балки андари нафасу мтобъи рмзонро ки муъминаст он донистан аз роҳ тоўиласт на аз айни зоҳири ончизӣ ки монда бошад бхўрдни онкии буруз ҷамъ карда бошад ва рӯз бирав гузашта бошад то хӯрдании ҷасадонеро ки бурузи замонӣ ҷамъ карда бошад андари шаб замонӣ бихӯрад чун рӯза зоҳир дорад андари моҳи рамазон , ( яъне ) зоҳири хӯрдании ҷисмонӣ ки бшриът ёфта бошад ки он рӯз дайнаст андари шаби дайн ки он тоўил ҳақиқатаст хӯрданӣ бошад , ва чун рӯза нафсонӣ дорад бишносад онкас ки ӯ моҳи хдоист ,у шаҳр аз шуҳрагӣ гирифтаанд ва бидонча ҳмигўиди шаҳр рамазон бидон мари онкасро ҳмихўоҳд ки сӯй ӯ худоӣ машҳураст ва онкас онаст ки қуръони андрўи фиристодаи хдоисту қуръони андари онкаси фурӯ фиристодааст ки хилофу шабаҳат аз мислҳои қуръон ӯ тавонад беруни бурдану онкаси васӣ нотиқаст алайҳ ассалом набинӣ ки хдоитъолии ҳмигўиди қавлаи таъолӣ : шаҳри рамазони алзии анзли фӣаи алқуръони ҳудои ллносу байноти ман алҳдӣ ва алФрқон гуфт моҳ рамазон онаст ки фурӯ фиристоданд андрўи қронро то роҳ рост бинмоед мрдмонроу бёнҳоро аз роҳи рост ӯ ҷдокнд яъне машҳур худоӣ онаст ки қри он андари зот ӯ фурӯди омада то роҳ рост бинмоед мрдмонроу пӯшидаи ҳоро пайдо кунад ва ҷудо кунад ҳақро аз ботил пас гуфт қавлаи тъол : Фмни шаҳди мнкми алшҳри Флисмҳпс ҳар ки биёбад аз шумо марин моҳро пас рӯза дорад яъне ҳар кас ки асосро бишносад мартабат ӯро пинҳон дорад аз душманони дайн чунонкӣ гуфт қавлаи таъолӣ : ва ман кони мризо ӯ алии сафари Фъдаҳи ман айёми ахргФт ҳар ки бемор бошад ё бар сафари гӯи рӯзаро мдордмгри рӯзҳои дигари шмрдкаҳ боз бигирад мъниш онаст ки ҳаркас ки нафас ӯ бемор бошад банно ёфтан тоўил ӯ аз ҳоли баҳол гарданда бошад ва заъиф бошад чун беморон ё бсФр бошад яъне талабкунанда мари ҳақиқатро раво набошад ки хомӯш бошад

Аз ҷумлаи сӣ мартабат ки рӯза (ро ) бунёд бар онаст шаш мартабати нотқонрост ва ҳафт мартабати амомонрои сет ва бар он аз мавзӯи шариъат гувоҳон гузаронидем .

Акнӯн гўӣим каз он пас дувоздаҳ мартабат (аст ) андари офариниши ҷисму нафас ва ҳам андари олами дайну андари офариниши ҷисмии он дувоздаҳ онаст ки бар ҷисми мардум аз берун дувоздаҳ сӯрохаст сӯии андарун чун ду бинӣ ва ду гӯш ва ду чашму даҳан ва ду пистону ноф ва ду фараҷу андари офариниши нафасии баробари он дувоздаҳ ақласту нафасу фаҳму фикрату зеҳну хотиру ҳифзу хаёлу ваҳму мутасаррифау тмиизу тақсиму андари олами дайни баробари он дувоздаҳ соҳиб ҷазирааст ки ҳар яке бҷзираҳ махсӯсаст ва мисли он андари ончии бслоҳи аинҷҳону ҷисмӣ боз гардад чунонаст ки аз мо касе дониста шавад ки андар ҳар ҷазира аз ҷазоир чаҳ чиз ёфта шавад аз таому шаробу дору ва ҳар гоҳ ки бчизӣ аз он ҳоҷатманд шавад бибояд рафтан бидон ҷзирту талаб кардани ончизро ки ӯ ҳоҷатаст ҳамчунин доъӣ бояд ки соҳиби ҷзири тонрои бидонад ки ончии марои пурситад аз эшон биёбем ва аз ҳар чаҳ прсндш бок надораду бидонаду ончӣ аз ӯ пурсанади ҷавоби ҳама прсндгон битавонад додан .

Ва пас аз он панҷ мартабатаст ки онро бибояд донистану андари офариниши ҷисмӣ мисли он панҷ ҳавосаст чун шунавоӣу бенаӣу бўёиӣу чишоӣу басоеу андари офариниши нафасӣ тмиизасту тақсиму танзилу таълифу тоўилу ҷамъ кардани миёни ону андари олами дайн монанди ин панҷ нотиқасту асосу эмому ҳуҷҷату доъӣу андари мартабати пайғамбарӣ монанди ин панҷ он панҷ аўлўолъзмасту набии вўсӣу эмом ва монанди ин панҷ миёнҷии миёни аўлўи алъзму миёни олами алавӣ низ панҷ бӯдаанд ва ҳаст чун қаламу лавҳу Микоилу исрофилу Ҷабраил .

Пас ҷумлаи ин ҳудӯд сӣаст чун шаш нотиқ ва шаш эмому қоим ва дувоздаҳ ҳуҷҷати ҷазоир ва панҷ ҳади рӯҳонӣ чун аввалу сонӣу ҷаду фатҳу хаёлу рӯзаи доштани ин сӣ рӯз бар шинохтан ин сӣ ҳад далеласт аз баҳри онк раво нест ки ( аз ) сӣ рӯз кам рӯза дошта бошад ва ё беш аз ону маънии онкӣ ҳар ки ӯ болиғ бошад икмоаҳ бояд рӯза доштан онаст ҳар ки хирад ёбад бирав воҷиб шавад марин сӣ ҳадро шинохтану фавойид аз эшон пазируфтану бФрўд аз хештан додан .

Ва маънии онкии таом хӯрдану шароб хӯрдану ҷимоъ кардани мари рӯзаи зоҳирро табоҳ кунад онаст ки чун бар мстҷиб аҳд гиранд ӯро боз доранд аз танзилу тоўили гуфтан ва аз ҷимоъи нафсонӣ кардан ки ҳосил кардани нутфа нафсонӣаст ки чун маъҳуди танзил ( ва ) тоўил гуяд ҳамчунон бошад ки рӯзаи дори зоҳири таом ва шароб хӯрду маънӣ ҷимоъ наздикаст бтъому шароб хӯрдан аз баҳри онкӣ аз ҷимоъи сӯрати инсон бҳосл ояд ва аз таоми бақои он сӯрат бошад ва аз шароби қавӣ шудан ӯ бошад ва ин ҳар се ҳоли ботини бурузаи дор ботин ҳаромаст ҳамчинонкии он се ҳоли зоҳири бурузаи дор зоҳир ҳаромасту рӯзаи кушодан мисласт бар баён кардани мари ҳади асосро ва ҳар ки ӯ рӯза бигушоед бъмдои икрўзро ду моҳи пайвастаи рӯза бояд доштан тоўилш онаст ки ҳар ки ӯ ошкоро кунад мари ҳадро аозини се ҳудӯди куффорат ӯ онаст ки боз гардад сӯии фаръин бтўбаҳ кардан ки эшон мисланд бар ду моҳ ва хабараст аз пайғамбари алайҳи ассалом ки гуфт : азои ақбли аллили манҳо ҳноу адбри алнҳори манҳо ҳнои Фқди аФтр алсоӣм гуфт чун бияёд шаб аз сӯии машриқ рӯза дорад ва бар ( ва дар ) ваз аз сӯии мағриб ( рӯзаи дор ) рӯза бигушоеду тоўили ин хабар онаст ки шаб далеласт бар ботину тоўилу рӯз далеласт бар зоҳиру танзил ва бидонча ҳмигўид чун шаб бугзарад аз сӯии машриқи рӯза дор доред он ҳмихўоҳд ки таъйид аз ақли кул ки ӯ машриқи нур тавҳид аст биёбед ва бидонча ҳмигўид чун рӯз бугзарад ( ва ) рӯи басӯи мағриб кунед яъне ки чун зоҳири шариъат нопадид шавад рӯи сӯй сонӣ кунед яъне ки чун зоҳири шзиъти но падед шавад рӯи сӯй сонӣ кунед ки ӯ мағрибаст нури тавҳидроу бзоҳр аз аҷсоми падеди оранда ҳаме боист ва он сонӣ буду рӯзаи рӯзаи дор кушода шавад яъне ки ҳақ ошкоро шавад ва аз душманони дайни ҳеҷ тарсӣ набошад муъминонро ва ҳар касеро ки ҳақ бирав буду дигар хабараст аз расӯли алайҳи ассалом ки гуфт : лӣси ман албри алсўми фии алсФр ҳмигўид нест аз тоъати рӯзаи доштани андари сафару тоўили ин хабар онаст ки чун муъмин ҷӯянда бошад равонӣаст каз ҷустан ва пурсидани бози истад балки бояд биҷӯед ҳақиқатро то хдоитъолиро бзоҳру ботин тоъат дошта бошаду дигар хабараст аз расӯли алайҳи ассалом ки гуфт : сўмўои тсҳўогФт рӯза доред то тундараст бошед яъне ки пайдо макунед мартабати асосро сӯии зоҳирён то аз офати эшон саломат бошед ва низ расӯли алайҳ ассалом гуфт : соФрўо тғнмўо гуфт сафари гнид то ғанимат ҳо биёбед яъне ки андари даъвати раведу ҳақиқатро ки ғанимат аст биёбеду пайғамбари алайҳ ассалом гуфт шаби қадари андари моҳ рамазон бошаду андари он шаби ҳамаи хилоиқу ҷонварону дарахтону гавҳарҳо мари хдоиро саҷда кунанд ва ӯро хузўъи намоянд ва тоўилш онаст ки аз фарзандони асос касе ҳаст ки ӯ ошкоро шавад андари дайн ва ин сӣ ҳад ки ёд кардем мрўро тоъат доранду худовандони миллатҳои парокандау дайнҳои мухталифи ҳама бҷзо расанд чунонкӣ гуфт : лайлаи алқдри хайри ман алиф шаҳр гуфт шаби қадар беҳтараст аз ҳазор моҳ яъне лоҳқи қоим бар тараст аз ҳар эмом агар чаҳ маротиби эшонро ҷумлаи бик мартабат гӯйанду пайғамбари алайҳ ассалом гуфт бҷўӣиди марин шабро андари даҳаи бози пасини андари тоқҳоу даҳаи бози пасин мисласт бар ҳади имомону даҳаи миёнагӣ мисласт бар ҳади асосон ва нахустин даҳа мисласт бар ҳади се ҳад бпоӣ кардаанд то даҳ бошаду тоқҳо аз даҳаи бози пасин мисласт бар ҳади имомону ҷуфтҳо мисласт бар ҳади ҳаҷатони пас ҳмигўид натавон шинохти мари қоимро магар аз ҷиҳати панҷ ҳад чун асосу эмому бобу ҳуҷҷату доъӣ боз намӯда шуд аз баёни рӯза бар қадари кифояти муъмини мустаҳаққро вассалом .