Чун боз намудем ки нахусти чизикаҳ падед омад амр бозӣаст ва далел фармудем бар дурустии ин қавл андар онаст ки чизҳо зер илмаст пас лозим ояд ки нахуст илм бӯда шудааст . Акнӯн гўӣим аз амри бории субҳонау таъолии нахусти олам рӯҳонӣ бӯда шудааст онгаҳ аз онъолми аинъолми падед омадаасту гўӣим онъолм доност ва тамомаст ва боқӣаст ва латифаст аънӣ ки ҳамаи ҷон ва донишасту далели ореми бдонкаҳи нахуст онъолм бӯда шудааст онгоҳи ин олами падед омадааст бидонча гўӣими аинъолми ҷисмонӣ гардандааст аз ҳол ба ҳолу бад-ӣни гаштани азуи чизҳо падед ҳаме ояд аз маодину наботу ҳайвон ки андрўи нишонеҳо ( ӣ ) қасд ( ва ) мурод пайдост бидонча наботи ҳамеи равед ки пойдорӣ ҳайвон бадвасту мардуми ҳаме падед ояд ки ҳар дуро нигоҳ медорад ва агар мардум набошад наботу ҳайвони ҳама ночиз шавад .
Пас донистин ки қасд дар йени чизҳо на мари аинъолми рост агар касе гуяд ки он қасди ҳамин табоиъ мекунад гуфта бошад ки ҳамин олами худ қасдаст ва ҳам ӯ худ мақсӯд ва ин сухан мутаноқиз бошад ва чун дониста шуд ки қасди андарин олами мари он олами росту мари он қосидро низ олам гуфтем бидон рӯй ки қасди андари чизҳо чизе тавонад кардан ки ӯро бидонча андрў қасд кардааст монндгӣ бошад . Пас ончии мо гуфтем лозим ояд ки онъолм ки аинъолм феъл ӯст монандааст брўӣии бринъолм ва чун дринъолм аз илми шарифтар чизе набӯд гуфтем ки онъолми ҳам донишпазир ва ҳам дониш диҳандааст ва чун дар аинъолми нафас ( дониш )пазир буду ақли донишдиҳанда буд гуфтеми онъолм ақласту нафасу дигар чиз нест аз баҳри онкии андари олами ҷузи ҳамин ду чиз набӯд ё осмонҳо буд фоидадиҳандау табоиъ буд фоидаи пазирнда ё табоиъ буд фоидадиҳандау набот буд фоидаи пазирнда , ё набот ( буд ) фоидадиҳандау ҳайвон буд фоидаи пазирнда ё ҳайвон буд фоидадиҳандау мардум буд фоидаи пазирнда , ё устод буд фоидадиҳандау шогирд буд фоидаи пазирнда , ё пайғамбар буд фоидадиҳандау уммат буд фоидаи пазирнда ва аз ҳайвони нар буд фоидадиҳандау мода буд фоидаи пазирнда ё сонеъ буд фоидадиҳандау маснӯъ буд фоидаи пазирнда ва чун аз ҷумлагии аинъолми фоидаи пазирнда буд бидонча андрў ҳама ояд аз наботу ҳайвону гавҳарҳо як як андари асли ин табоиъ нест гуфтем ки онъолми ӣнҳама ӯ кунад ӯ фоида диҳанда бошад онгаҳ гуфтем ки онъолми андари зоти хеши бадв қисмаст яке фоидадиҳанда чун ақлу дигари фоидаи пазирнда чун нафас ва чун донистем ки аинъолми фоида пазираст дониста шуд ки онъолми фоида диҳандааст ва дониста шуд ки онъолми пеш аз ин олам бӯдааст ва инро тақаддуми шарафии гўӣим на тақаддуми замонии чунонкии мари устодро бар шогирди тақаддум шарафӣаст чунонкии андари икзмони номи устодии мари устодроу номи шогирдии мари шогирдро андари икҳол лозим ояд на пештар ва на пастар далели орем бар онкӣ онъолм доност бдончаҳи гўӣими осори санъат бар ҳикмати андринъолми андари таркиби афлоки бтмомтру росттар шаклӣ ки он шакл мудавварасту муносибати ин чаҳор табъ ( ки ) ҳар икиро бо дайгарии брўӣӣ мухолифатаст ва ҳамон табъро бо рӯй дигари муносибат то чун биравӣ муносибат бо якдигар биомезанд ва бо рӯй мухолифати ҳама яке нашаванд ки фоидаи азу падед бияёд ( пайдост ) мурод аз чҳо табъ оташасту боду обу хоку оташи гарм ва хушкасту хоки сард ва хушкаст ин ҳар ду дар хушкӣ мувофиқанд ва дар гармӣу сардии мухолифу ҳавои гарм ва тарасту оби сард ватар ва дартарӣ ҳар ду мувофиқанд ва дар гармӣу сардӣ мухолифанду шарҳи ин дар китоб дигар гуфтаем .
Ва чун ҳикмати андринъолм маснӯъ пайдост ( ва ) дуруст кардем ки сонеъаши онъолм нахустинаст дуруст шуд ки онъолм доност далели ореми бдонкаҳ онъолм тамомаст онгаҳ гўӣими мо мари бнъолмро нотамом байнем аз баҳри онкии андарин чизҳо падед меояд ки беҳтари азин олами чунонкии ҳайвон падед меояд ки беҳтар азинъолмаст аз баҳри онкии аинъолм аз чаҳор табъи назм гирифтааст на паҳлавии якдигар балки бо якдигар омехта бошанд ва агар ду чизи ҳам паҳлавиро манзум шояд гуфтану андари назми хайр ва салоҳаст мари ду чизро ( ки ) бо якдигар омехта бошанд манзумтар шояд гуфтану андрўи хайру салоҳ бештар бошад .
Лоҷарами ҳайвони бҷсм монанди ин оламаст ки аз он табоиъаст ва барин олами брўҳи эҳсоси мунфасил фазл дорад ва бар олами табоиъи пас дуруст шуд ки ҳайвон тамомтараст аз олам ки мрўро рӯҳасту аинъолмро рӯҳ нест ва чун аз йени олами нотамоми чизеи тамомтар дидем донистем ки ар нотамоми ҷузи бғоити тамомии дигар падед наёяд ва чун дуруст карда будем ки сунъи андринъолми мари он олами рости гуфтем ки онъолм ки сунъ ӯ тамомаст лозим ояд ки тамомаст ва ҳар чаҳ тамом бошад боқӣ бошад .
Ва далели ореми бдонкаҳи онъолм боқӣаст гўӣим чун мринъолмро ҳаме байнем гардандааст аз ҳоли баҳолу ҳақиқати фанои гаштани ҳол мавҷӯдаст аз он маънӣ ки мрўро вуҷӯд хонанду чизикаҳи андари ҷзўёти хеши фанои пазирад лозим ояд ки рӯзии куллият ӯ фанои пазираду анвоъи фанои андарин олам бисёраст ва аз ҷои кӯл шудани аздод бар аздоди андрў чун мурда шудани зиндау равшан шудани торику ганда шудани хўшбўӣӣу ҷузи ону ӣнҳама далел фаност аз баҳри онкии фано зид бақост ҳамчинонкии торикии зид равшанӣасту адами зид вуҷӯдаст пас ин фаноҳои ҷузвии далели ҳмикнд бар фанои аинъолми бакулят ва чун ин маснӯъро фано дуруст шуд бақои онъолм ки ӯ сонеъаст дуруст шуд аз баҳри онкии сонеъро бар маснӯъ шарафаст чунонкии бқоро бар фано шарафасту санъати андарин олам арзӣасту бақои аинъолм низ арзӣасту гаштани ҳол ӯ гувоҳӣ ҳаме диҳад ки бақоаш арзӣасту маънии арзи андари чизе падед наёяд магар аз чизикаҳи он маънии андар ва ҷавҳарӣ бошад яъне зотӣу гармӣу равшании андари оҳан аз оташи арзӣ падед ояд ки гармӣу равшании андари оташ ҷавҳарӣаст яъне зотии пас дуруст кардем ки ин бақои арзии андарин олам аз онъолми падед омадаасту мари онъолмро лозим ояд ки бақоӣ ӯ ҷавҳарӣ бошад яъне зотӣ .
Ва далели орем бар онкии онъолм латифаст бидонча гўӣими латиф он бошад ки андари ҷисми осор ӯ бугзараду ҷисми мрўрои ҳиҷоби натавонад кардан аз маҳсусоти далели барин қавл онаст ки андар оташ латофатасту ҷисми мари қӯт ӯро ҳиҷоби натавонад кардан на бинӣ ки агар чаҳ стбрӣу қавии оҳанӣ буд ва бо он сахтӣу қӯт ки андар оҳанаст чун оташи азу бар икрўӣ ҳамсоягӣ кунад қувваи оташи бадӣгар рӯй аз оҳан берун шавад . Ва чун дидем ки андари зери оби азими моҳёну дигари ҷонварони ҳаме падед омаданд андари шикаму пушти модагони ҳамеи ҳаёт роҳ ёфт то оби андари пушти нар ҷонвар гардад ва бҳркт ояду андари шиками модагони ҳамеи ҳайвон гашт донистем ки ин аз латофат онъолмаст ки ӯ сонеъ аинъолмаст .
Ва далели ореми бронкаҳи онъолм зиндааст бар ончии гўӣими андари аинъолм ҳаме байнем ки ҳар чаҳ ҷонвараст шарифтараст аз ончии мрўро ҷон несту онъолм ки сонеъаст шарифтараст аз аинъолм ки ин маснӯъи биҷонст лозим ояд ки онъолм ки ӯ сонеъаст ҳама ҷонасту дониш ва низ чун беҳтарини чизеи андринъолми ҷонвари доно буд ки он мардумаст гуфтем ки чун сонеъи беҳтар аз маснӯъ бошаду беҳтарини чизе аз санъатҳои олам ҷонвар доност донистем ки ин ҷонвари доно наздиктараст бсонъи хеш аз баҳри онкӣ беҳтараст аз дигарон ва чун ҷонвари доно ки мардумаст беҳтар буд ва наздиктар маснӯъи бсонъи хеш он бошад ки беҳтар бошад . Пас дуруст шуд ки онъолм зиндааст ва доност вдрст кунад марин даъвиро қавли хдоитъолӣ ки қавлаи таъолӣ :у ани алдоролохраҳи ?лаии алҳиўони луи конўои иълмўн .
Ҳмигўиди бдрстикаҳ ки сарои бози пасин зиндааст агар бдонндӣ .
Пас далели ореми бдонкаҳи онъолми доноу биноу шунаво ва гуёст чун ин маънӣҳои сутӯда ки андари мардуми ҳаме падед ояд аз онъолмаст ҳаме ангехта шавад ва ин маънӣҳо ки ёд кардем андари арқони табоиъ аинъолм нест ва ин маснӯъаст ( пас ) чора нест ки ин маънӣҳо ки ёд карда шуд аз сонеъ аинъолмаст ва чун ин маънӣҳо андринъолми ҷузвӣ буд донистем ки онъолм куллӣаст тўоноӣӣу биноӣӣу шнўоӣӣу гўёӣии мронъолми росту ӣнҳамаи маънӣҳо мари нафаси кули рости бтоӣиди ақл ки аз амри бории субҳонау таъолӣ ки ӯ моя ҳар ду ҷаҳонаст . Ва гӯям ки онъолми латифу боқӣу тавоноу донои тамом ҷой несту андар ҷой нест ва аз ҷой берун несту офарӣдаи эзади биҳмтост воҷибаст бар муъмини мухлис ки мари онъолмро бишносаду бидонад ки биҳишти бҳқиқт онъолмаст ва ҳар ки онъолмро бҳқиқт бишнохт ҷон ӯ бдонъолм расед ҳам имрӯз ки андар колбудаст ва чун шариъатро низ корбндд бдонъолм расаду андари Наими ҷовидӣ мухиллад гардад эзади таъолии тавфиқи дҳоди мўмнонроу ассалом .