Аз баҳри он нахустин қавл аз ин китоби андари шарҳи қавли гуфтем ки мақсӯд ( мо аз таълифи ин китоб онаст ) ки мари хирадмандонро маълум кунем ки омадани мардуми андари ин олам аз куҷосту куҷо ҳаме шавад , ва ин илмӣаст ( пӯшидау душвори ҳам ба гузордан ) ва ҳам ба андар ёфтан . Ва нафаси донои мари илмро ба дигари нуфус ё ба қавл тавонад расонӣдан ё ба китобату нафаси омӯзандаи мар ( илмро аз доноён ё ба ҳост ) шунавоӣ ( тавонад ёфтан чу бигӯед ) ё ба ҳости бенаӣ ( чу бинависад . )у гуфтори шарифтару латиф тараст аз набишта , аз баҳри онкии гуфтор ( аз ) доно ( мари ҳозиронро бошад )у набиштаи мари ғоибонроу ҳозирони аввалӣ тар бошанд ба ёфтан илму миёнҷӣ ба миёни худованди илм (у миёни ҳозирон ) қавласту миёнҷӣ ба миён ӯу миёни ғоибон набиштааст . Пас он миёнҷӣ ки миёни доноу миёни нодони сазовортар ба илм (аст , ) шарифтару латифтар аз он омад ки миён ӯу миён кам сазоон омад . Пас пайдо омад ки қавли шарифтар аз китобатаст . Ва низ ҳозирони андари ончӣ аз қавл бар эшон пӯшида шавад , ба гӯянда боз тавонанд гаштану гӯянда ба иборатии дигари мари он маъниро ки қавл бар он бошад бадишон тавонад расонӣдан ,у мари хонандагони набиштаро чу чизе аз он бар эшон мушкил шавад , ба нависанда бозгаштан набошад , аз баҳри онкии нависандаро наёбанд ва агар бёбндш , мумкин бошад ки худованди он илм набошад , бал ( ки ) насахткунанда он илм бошад . Ва низ қавл ҳикоятаст аз ончии андари нафас донандаасту китобат ҳикоятаст аз қавл ( ӯ , ) пас набиштаи ҳикоят ҳикоят бошад аз ончии андари нафаси худованд илмасту қавл ҳикоятаст аз ончии андар нафас ӯст , пас пайдо омад ки қавли шарифтару латиф тараст аз китобат . Ва нафаси доно ба зоти хеши ҳам аз қавл бениёзаст ва ҳам аз китобат ,у ниёзмандӣ ӯ ба ҳар ду аз баҳр анаст то мари он илмро ба дайгарӣ бирасонад , ё ба забон ки бигӯед ё ба даст ки бинависад . Ва низ андари қавли иштибоҳи камтар аз он уфтад мари шунавандагонро ки андари китобати мари хонандагони набиштаро , аз баҳри онкии андари набиштаи ҳарфҳост ( бисёр ) ки ба дидор ( андари китобат ) монанд якдигаранд ва он ҳарфҳо андари шунидан монндикдигр нестанд , чунонкӣ чу касе « чиз » набишта бошад , он монанд бошад ба ( хабар ) ва ( хайр )у ҷузи он , бар хонандаи китобат муштабаҳ шавад ки нависанда аз ин калимот кадомаст ва бар шаванда чу яке аз ин ном ҳо башнавад , муштабаҳ нашаваду гумони ниФтдш ки бидон ном , номӣ ( дигар )ро ҳаме хоҳад ки ( чу ) мар ҳар дуро банависанд монанди якдигар бошанд , чунонкии гуфтем ва намудем . Пас пайдо шуд ки қавл бар китобат мақдамаст ва ба мисли қавл рӯҳонӣасту китобати ҷисмонӣ . Ва низ гӯйем ки қавли мари китобатро ба манзалат рӯҳаст мари ҷасадро . Набинӣ ки ( чу ) аз набиштаи яке ба қавли мари ҷӯяндаи он маъниро ки набишта аз баҳр ӯст хабар диҳад , он кас аз нгрстни андари он набишта бениёз шавад ? пас гӯйем ки ҳамчинонкии қавли рӯҳ китобатаст , маънии мари қавлро рӯҳаст . Набинӣ ки чу шунаванда мари он маъниро ки қавл бар ӯ сохта шудааст андар ёбад , аз ҳуруфу калимоти он қавл бениёз шаваду мари он ҳамаро бияфканаду маъниро ба муҷаррад бигирад ? пас бад-ӣни шарҳ пайдо шуд ки маънӣ рӯҳаст мари рӯҳи китобатроу қавли мари маъниро ҷисмасту китобати мари қавлро ҷисмаст .

Ва бад-ӣни шарҳ ки бкрдим , пайдо омад ки маънӣ ба қавл наздиктараст чу ба китобат ва ( мақсӯди ҳам аз қавл ва ҳам аз китобат маънӣаст )у ончӣ ӯ ба мақсӯди доно наздиктар бошад шарифтар аз он бошад каз мақсӯд ӯ давртар бошаду мақсӯд ( доно маънӣасту қавли бадв ) наздиктар аз китобатаст . Агар касе пурсад ки қавл чист ? ҷавоб ӯ онаст ки қавли номҳост тартиб карда кандар ( зер ӯ маънӣаст . ) ва агар гуяд : ном чист ? гӯйем : ҳарфҳост назм дода ба иттифоқи гуруҳе ки далелӣ кунад бар Айнӣ аз аъён . ( ва агар гуяд : ҳарф ) чист ? гӯйем ки ҳарф аз ном ба манзалат нуқтааст аз хату мари ҳарфро маънӣ нест , бал ( ки ) маънии андари зер ( ҳарф ояд чу донои мари онро ) ба ҳам фарози орад ба номҳоӣ ки он ба наздики гуруҳе аз мардумон маърӯф бошад , чунонкии мари нуқта (ро ) баъдӣ ( нест , бали дирозо - ки ӯ ) хатаст - аз фароз омадани нуқтаҳо падед ояду мари дарозӣ (ро ) баъд нахустин гӯйанд . Ва гӯйем мари сӯрати қавл (ро номҳои маърӯф ) ҳиўлӣасту мари сӯрати номро ҳарфҳои маълум ҳиўлӣаст вмри сӯрати ҳарфро овоз ҳиўлӣасту мар ( сӯрат ) овозро ҳаво ҳиўлӣаст , чунонкии мари сӯрати перҳанро карбос ҳиўлӣасту сӯрати карбосро ресмон ҳиўлӣаст ва ( сӯрат ) ресмонро пунба ҳиўлӣасту мари сӯрати пунбаро табоиъ ҳиўлӣаст . Пас гӯйем ки қавл набошад магар аз мардум ба овоз (у овоз ) набошад магар аз берун ҷустани ҳаво аз миёни ду ҷисм ва то овозӣ кашида - аънии дароз - набошад , сӯрати қавл бар аўнншинди втои ҳавои андари чизе ки мар ӯро бигирад боз дошта нашавад ва аз он чизи мар ӯро ба фишурдан бар раҳгузарии танг берун гузошта ( нашавад , овоз ) дароз ки мари ҳиўлии қавлро шояд , ба ҳосил наёяд . Чунонкии нафаси мардуми мари ҳаворо ба шаш андар кашаду андари ҷўФи он олат ( боздорадаш , ) он гоҳи шаш мари бодро ба синаи фарози Афшораду мари гузаргоҳи он бодро - ки ҳулқумаст - чунонкӣ хоҳад фарохтару тангтар ҳаме кунад то аўозии дароз ба берун омадан он ҳаво аз миёни шаш мар ӯро бар маҷрои ҳулқуми ҳаме ҳосил шавад ки он мар пазируфтани сӯрати қавлро шояд ва ҳар гоҳ ки мари ҳулқумро танг тар кунад овозаши борӣк тар ояд ва чу фарох тар кунад овозаш стбртр шавад , ( злки тақдири алъзизи алълим ) , он гоҳ чу овоз ба ком андар уфтад , нафаси мари аўробаҳи миёни кому дандонҳоу лабҳо ба забони бабрад ба ҳарфҳо тартиб карда ва баъзеро аз он овози бурӣда шуда ба роҳи бинӣ берун гузорад ва баъзеро ба роҳи даҳон , то мари ҳарфҳоро кушода ва бекундӣу айб падед оварад . Пас гӯйем ки овози дароз ба мисли чўхтӣаст рост кашида ки нафаси нотиқаи мари онро ба забону дандону лаби андари ком ҳаме шаканд ва ба хамҳои гӯногӯни мар ӯро бхмонд ки он хамҳоу шаклҳо ҳуруфаст аз роҳи шунидан , на аз роҳ дидан , ва ҳар ( се ) чаҳор ҳарфро аз он – бештару камтар - номӣ кардаанд ки он ном бар Айнӣ аз аъёни мари шносндгони он луғатро далелӣ кунад чу мар ( онро ) бишинаванд . Ва дастафзор нафаси нотиқа бар ин сӯратгарӣ ки бар ҳиўлии овоз ҳаме кунад , ин чизҳост ки гуфтем аз шашу ҳаво ва ( ҳулқум )у синау кому дандону забон . Ва китобатро низ мўўнтҳост ки нафаси нотиқаи мари онро аз хаттии рост сохтааст ки мари онро ба шаклҳоу хамҳои маълум бхмонидаҳаст – ҳам чунонкии мари овози ростро бхмонидаҳаст –у лекини дастафзор нафас ( нотиқаи андари ин сӯрат ки бар хати рост ҳаме кунад ки монанди овоз дарозаст , ) дасту қаламу сиёҳӣу ҷуз онасту андари ин ( феъли мари нафасро миёнҷӣон бе ҷонанд ) чу қаламу коғазу сиёҳӣу ҷузи он ,у даст низ аз маҳалу маркази нафас ки он димоғаст ( даврасту андари феъл ) қавли мари нафасро дастафзор шашу синау ҳулқуму забону кому ҷуз онаст ки ҳамгинони зндгоннд ( ва ба димоғ ки маҳал ва ) марказ нафасаст , наздиканд . Бад-ӣн сабабаст ки мақсӯди нафаси нотиқа аз қавл мар шунавандаро маълумтар аз он шавад ( ки мари хонандаро аз ) набишта шавад . Чу қавл ба нафаси махсӯс тараст аз китобату бадви наздик тараст аз китобату мари нафасро ( бар ҳосил кардан ) ин маснӯъ – ки китобатаст – миёнҷӣону даст аФзорҳош давранд ва зинда нестанд , қавл чу зинда рӯҳонӣаст (у китобат ) чу мурдаи ҷисмонӣу ҷуиндагони илм ба илм аз роҳи ин миёнҷии рӯҳонии зиндаи зӯдтар аз он расанд ки аз роҳ ( он ) миёнҷӣони ҷисмонӣ нозинда расанд . Инаст қавли мо андари қавл ва акнӯн андари китобат сухан гӯйем . БтўФиқи аллоҳ .