( аз ончии мари уламои дайни ҳақу ҳукамои пешинро ақвол мухталифаст андари ин маънӣ , хостем ки андари ин китоб боз гӯйем ихтилофи ақволи эшонро ва пайдо кунем ба далоили ақлии мар чарое пайвастани нафасро ба ҷисм , пеш аз онкӣ ба қавлӣ расем ки мақсӯди мо аз таълифи ин китоб онаст ва он мақсӯд баёнаст аз онкии нафас чаро бар мисол мусофирӣаст андари ин олам ва аз куҷо ҳаме ояду куҷо ҳаме шаваду андари ин сафари зод ӯ чист . Пас гӯйем ки ҷумлагии ҳукамоу уламо каз чарое корҳо бррсидаҳанд , ба ду гуруҳанд : як гуруҳи расӯлони худоӣ ва атбоъ эшонанд ки ба китобҳои худоӣ мақаранд ,у дигари гуруҳи мункирони набуввату танзил ва атбоъ эшонанд ва гӯйанд ки ҳукамо дигаранду дайн дорон дигаранд , яъне андари дайн ҳикмат нест . )

( ва он гуруҳ ки ба расӯлону китобҳои худоӣ мақаранд , ба ду гуруҳанд : як гуруҳ онанд ки ҷузи ҷисми чизеро нашносанду рӯҳро низ ҷисм гӯйанд , ва лекин гӯйанд ки рӯҳи ҷисмӣ латифасту мари Фриштгонро аҷсом латиф гӯйанд ва ҳар чанд ки гӯйанд : Фриштгон арвоҳанд , эътиқодашон онаст ки рӯҳи ҷисмӣ тнк бошад чу нурӣ , аз баҳр онкӣ гӯйанд : Ҷабраили наздики расӯл ( с ) омадӣ ва бо ӯ ба овозу ҳуруф сухан гуфтӣ ва аз осмони пеш ӯ паридӣу боз аз пеш ӯ ба осмон паридӣу хостии хеш бузург кардӣу хостӣ хирад кардӣ , ва хирадманд донад ки ончӣ биёбад ва башнавад ва биппарад ва ба овоз сухан гуяд ва хирадтару бузург тар шавад , ҷисм бошад . Ва ин гуруҳ ҳшўёт умматанд ва гӯйанд : мари нафаси мардумро беҷисм сабот несту мардумро ранҷу роҳат аз роҳ ҷисм бошад андар ҳар ду оламу лиззат ӯ ба ҳар ду сарои андар хӯрдану пӯшидан ва мубоширатаст ,у танзилу китобро гирифтаанду даст аз тоўили он боздоштаанд . Ва гӯйанд ки худоӣ ҳаме гуяд мари биҳиштёнро ки бар тахтҳои ороста такя зада бошанд рўборўӣ , бад-ӣни оят , қавла : ( алии срри мўзўнаҳи мткӣини алайҳои мутақаббилин итўФи алайҳими влдни мхлдўни бокўобу абориқу коси ман муайяни лои исдъўни анҳуов лои инзФўну Фкҳаҳи ммои итхирўну лаҳми тайри ммои иштҳўну ҳури айни комсли аллўи луи алмкнўни ҷзоءи бмои конўои иъмлўн ) ,у дигари ҷой ҳаме гуяд : шуморо андари биҳишти миваҳои бисёраст каз он ҳаме хуред , бад-ӣни оят , қавла : ( лаками фӣҳо касӣраи минҳои токлўн ) . Ва ин гуруҳ чу кор бо хасм ояд , андари илм тақлид кунанд ва ҳуҷҷат нашунаванду мар ҳар киро ҷуз бар эътиқод эшонаст , кофар гӯйанд . Ва ин гуруҳ , мардуми мари ин зиндаи ҷисмонии сухани гӯйро донанд ва гӯйанд : эзади таъолии моро аз баҳри он офарид то неъматҳои ӯро бихӯрем ва агар мардум набӯдӣ , неъматҳои худоӣ нохӯрда бимонадӣ ва зойеъ шудӣ . )

(у дигар гуруҳ онанд ки гӯйанд : нафас беҷисм собитаст ва ӯ ҷавҳарӣаст қоим ба зот ва ёфтан ӯ мари лиззати ҷисмониро андари ин оламаст ба ҷисму сарои охират ҷисм нест ва ёфтан нафаси мари лиззати рӯҳониро андари охират ба зот хешаст бе миёнҷии ҷисм ,у мари Фриштгонро арвоҳи муҷарради ноҷой гир гӯйанд . Ва гӯйанд : Ҷабраил бар дили расӯл ( с ) фурӯд омадӣу ваҳй ба илҳом бошад на ба овозу ҳуруф ,у ҳуҷҷат бар ин даъвии қавли худои оранди бад-ӣни оят , қавла : « назул ба алрўҳи аломин - алии қлбки лткўни ман алмнзрин - блсони арабии мубин » . Ва ҳуҷҷат бар онкӣ гуфтанданд : сарои охират ҷисм нест , қавли худои таъолии оранд ки ҳаме гуяд , қавла : «у ани ?илдори алохраҳи ?лаии алҳиўони луи конўои иълмўн » , ва гӯйанд ки ин оят далеласт бар онкии сарои охират ба зоти хеш зиндаасту ончӣ ба зоти хеш зинда бошад , мар ӯро ҷисм набошад , бал ки мари ҷисми ҳайвониро бошад ки зиндагӣ ӯ ба рӯҳ бошад на ба зоти хеш . Ва аз офариниши хеши бад-ӣни қавл ки гуфтанд : сарои охират ҷисм несту арвоҳ муҷаррадаст , гувоҳ овараданд бидонча гуфтанд : зўоти мо ҷисмаст бо нафаси омехта ва ин олам ҷисмаст безиндагӣ , пас воҷиб омад ки он олам зинда бошад беҷисм . Ва гуфтанд ки раво набошад мари ҷисмро ки ӯ аз нафаси зиндагӣ пазираст олимӣ бошаду мари нафасро ки ӯ мари ҷисмро зиндагӣ диҳандааст олимӣ набошад , ва ҳуҷҷат овараданд мари қавли худои таъолиро ки ҳаме гуяд андари сифати биҳишт , қавла : « фӣҳо мо тштҳиаҳи алонФсу тлзи алоъину антми фӣҳо халдун » , ва гуфтанд : ин оят далеласт бар онкии лаззоти биҳиштён ҷисмонӣ нест , аз баҳри онкӣ ҳаме гуяд : андари биҳишт онаст ки нафас орзӯ кунаду чашмҳоро хуш ояд ,у нахусти орзӯии нафаси бақоӣ абадӣаст ва ин чизе ҷисмӣ нест ,у дигари орзӯии мардум онаст ки бидонади мар ӯро чаро офариданду ончӣ на ҷисмаст чигунааст ,у ончӣ бад-ӣн монад аз чизҳое ки мари нафасро орзӯӣ шинохтан онаст он ҳама илмӣаст на ҷисмӣу ончӣ ба чашм хуш ояд низ ҷисмӣ нест , бал ки латоифаст ки ҷисм бидон ороиш ёфтааст . )

(у ҳукамои пешин ки мтобъти расӯлон ( ъ ) накарданду мари китобҳои худоиро мункир шуданд то ваболи феъли хешро , бидонча мари хештанро ба мақар омадани мари пеши равони хешро ба пайғомбарӣ ва бар мтобъони хеш ба даъвии пайғомбарӣ - пас аз онкии мари онро мункир буданд - дурӯғ зан карданд , бчшиднду бкшиднд , низ ба ду гуруҳ шуданд : гуруҳе гуфтанд ки нафаси мардуми пас аз онкӣ аз ҷасад ҷудо шавад но чиз шавад - ҳам чу нафасҳои наботӣу ҳайвонӣ - ва беҷасад гуфтанд мар ӯро вуҷӯдӣ нест албата , ва ӯ чизе нест магари эътидол каз табоиъи ҳаме падед ояд ба ҳаракоти аҷсому аҷроми алавӣ ,у падед омадани мардуму дигари ҳайвону набот на ба хости сонеъ мурӣдаст то аз чарое ӯ боз ҷустан , ва ин гуруҳи ҳшўёт фалосифаанд ки дҳрённд . Ва дигргрўаҳ гуфтанд ки нафасро пас аз ҷудо шудан ӯ аз ҷасад ба зоти хеш қиёмаст . )

( он гуруҳи ин гуруҳ низ ба ду фирқа шуданд : як фирқа гуфтанд ки мари нафасро ҷузи ин олами ҷисмӣ сарое несту ҷазои некӣу бадии ҳам андари ин сарой ёбад андари аҷсому пайвастан ӯ ба ҷисм ба сунъ борӣаст то мари лаззотро андари ин сарой биёбад . Ва ин гуруҳи мари нуфусро маротиби нгўинд , бал ки гӯйанд ки нафас бар мисоли пеша варӣаст ки ҳамаи пешаҳо бидонад чу дастафзор пеша ҳо биёбад ,у ҷисми мар ӯро ба манзалати даст афзораст , агар андари ҷисм мӯрча ояд , мари он олатро кори бандад ва мӯрчагӣ кунад ва агар андари ҷисм асп ояд аспӣ кунад , бар мисоли мардии коркун ки ки агар олат дурудгарӣ ёбад дурудгарӣ кунад ва агар олат бофандагӣ ёбад ҷўлоҳгӣ кунад . Ва гӯйанд : нуфуси андари аҷсом ҳаме гардад андари ин олам , ва ин қавл суқротаст андари китоби Фодну қавл афлотӯнаст андари китоби тимоўсу қавл арстотолисаст , бо онкии қавли ин ҳукамо мухталифаст андари кутуби эшон бад-ӣни маънӣ , ва бидон монад ки вақте андари ин маънӣ бар эътиқодӣ бӯда андака ба охири замони хеш бозгаштаанд аз он , ба хоссаи афлотӯн , аммо қавли суқрот ба таносухаст . Ва дигар фирқа гуфтанд ки нафас бар ҳиўлӣ ба нодонӣу ғофилии хеши фитна шудааст ва аз олами хеш биФтодаҳасту андари ҳиўлӣ овехтааст ба орзӯии лаззоти ҷисмонӣ ,у мари нафасро олимӣ ҳаст ҷузи ин оламу лекин чу бо ҳиўлӣ бёўихтаҳаст , мари олами хешро фаромӯш кардаасту борӣ – субҳона – мари ақлро фиристодааст андари ин олам то мари нафасро огоҳ кунад ки ин ки ҳаме кунад хатосту мар ӯро аз олам ӯ ёд диҳад то даст ) аз ин олам кӯтоҳ кунад ва ба олам хеш бозгардад . Ва гуфтанд ин гуруҳ ки фалосифаи рҳнмоённди мари нафасро сӯии сарой ӯ ва ҳар ки фалсафаи биомузад , нафас ӯ аз ин хато огоҳ шавад ва ба сарой хеш бозгардад ( ва ) ба неъмат абадӣ расад ,у лекини нафас то ба илм фалсафа нарасад , аз ин роз огоҳ нашавад вази фитна бӯдан бар ҳиўлӣ нараҳад . Ва иллати пайвастани нафас ба ҷисми мари зиндагӣу иродату ғифлати нафасро ниҳоданд ин гуруҳ . Ва гуруҳе аз ҳукамои гФтндкаҳи нафас ҷавҳарӣаст номиранда (у пазирнда ) илм илоҳӣасту ҷуфткунанда ӯ бо ҷисм худоӣаст , аз баҳри онкӣ то мари илмро бипазирад ва пас аз он аз ҷисм ҷудо шавад ва ба сарой латиф расаду ҷазои феъли хеш бар некӣ ва бадӣ биёбад . Инаст ихтилофи ҳукамоу уламои андар чарое пайвастани нафас ба ҷисм .

Ва акнӯн мо андари ин маънӣ ба ъзл сухан гӯйему мари ҳақро аз ботил ба бурҳон ҷудо кунем ба ҳидояти ҳодии худои таъолӣ ва ба иршоди эмоми ҳақ аз хонадони расӯл ( с ) ва гӯйем : пайвастан лафзӣаст вази хештани вази ҷудо шудан хабар диҳад . Ва пайвастани нафас ба ҷисм бо ҷудои эшон аз якдигар ба сифот , далеласт бар ҷудои эшон аз якдигари пас аз ин пайвастагӣ . Ва ин пайвастани мари нафасро бо ҷисм , низ далеласт бар онкии эҷод аз мавҷад ба вуҷӯди ин ҳар ду ҷавҳар бар ҳар яке аз он ба афрод аўФтодаҳаст , ҳар чанд ки миён будаш эшон замон набӯдааст . Ва ҷудо шудан ин ҳар ду ҷавҳар аз якдигари пас ( аз ) пайвастагӣ , гувоҳӣ ҳаме диҳад ки вуҷӯди эшон ҷудои ҷудои мавҷӯд шудааст то пас аз пайвастагӣ майл доранд сӯй бозгаштан бидон ҳоли аввалии хеш ки эҷоди эшон бар он бӯдааст . Ва майл ҳар яке аз ин ду ҷавҳари сӯии ҷудо шудан аз якдигар ба табъ , гўост бар онкии он эҷод ки эшон ҷудои ҷудо ( бидон ) мавҷӯд шуданд , аз мубдиъи эшон бемиёнҷӣ бӯдааст ( ва ин пайвастагии мари эшонро бо якдигари пас аз эҷод ба миёнҷӣон бӯдааст ) то аз ин имтизоҷу издивоҷ ки ба миёнҷӣон ёфтаанд гурезандаанд , ва бидон анФрод ки ба сунъ мубдиъ ёфта анд орзӯманданд , ҳам чунонкии мураккаботӣ ки аз табоиъи ҳаме ба миёнҷӣ падед оянд – аз наботу ҳайвон – майл доранд сӯии фасоди ин таркиб аз ин таркиби дувум ки ба миёнҷӣон ёфтаанд ва бозгаштани сӯии он ҳоли аввалии хеш ки мари онро аз сонеъи хеш бемиёнҷӣ ёфтаанд – аънӣ ки хок на ба миёнҷии афлоку анҷум хокӣ ёфтаасту обу ҳавоу оташ низ на бад-ӣни миёнҷӣони алавии обӣу ҳавоӣ ва оташӣ ёфтаанд , бал ки ин аҷсоми мари ин сӯратҳои аввалиро ба сунъ мубдиъ ёфтаанд бемиёнҷӣ – аз онаст ки мураккабот ба таркиби дувуми сӯии он таркиби аввалӣ бозгрдндаҳанду мари онро ба табъ ҷӯяндаанд .

Ва чу дуруст кардем ки вуҷӯди ин ду ҷавҳар ба оғози ҷудо ҷудо бӯдаасту мари чизҳоро чора Эй нест аз бозгаштан ба ҳоли аввалии хеш , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( комаи бдонои аввали халқи нъидаҳу ъдои ълинои анои кнои феълин ) , гӯйем ки ба зарурати ақл воҷибаст ки пайвастани нафас ба ҷисм аз баҳр онаст то беҳтар аз он шавад ки ӯ ба оғоз бар он бӯдааст ва ин беҳтарии мар ӯро ҷуз аз роҳи пайвастан ӯ ба ҷисм ҳосил наёяд . Ва бурҳон бар дурустии ин қавли он орем ки ҳаме байнем ки ҷисм аз пайвастан бо нафаси ҳамеи беҳтар аз он шавад ки ҳаст – ба ғояти беҳтарӣ - , аз баҳри онкии ҳамеи зиндагӣу ҳаракат ба иродат ёбад пас аз онкии мар ӯро на зиндагӣаст ва на хост ,у зинда шудани мурдаи ғояти беҳтарӣ ӯ бошад . Ва чу сунъ зоҳираст бидонча ҷисм ба нафаси зинда шавандаасту сунъи ҷуз аз баҳри беҳтар кардани мари чизеро набошаду бадтар шудани чизи ҷуз ба гаштан аз ҳоле ки бар онаст ва норасӣдан ба камол беҳтарӣ набошад , хирадманди мари ин қавлро ки ҳаме гӯйем : пайвастани нафас ба ҷисм аз баҳр онаст то нафаси беҳтар аз он шавад ки ҳаст , мункири натавонад шудан .

Он гоҳ гӯйем : ки беҳтарии нафас ки ӯ ҷавҳарӣаст пазирои мари осори ақлро , ҷуз ба пазируфтан ӯ мари илму ҳикматро набошад , аз баҳри онкии илму ҳикмати асарҳои ақланд ва эърозанд мари ҷавҳари нафасроу шараф ҳар ҷавҳарӣ бар ҳасби шараф арз ӯст . Ва илму ҳикмат ба нафаси ҷуз аз роҳ ҳавос нарасаду ҳавоси мари нафасро ҷузи андари ҷисм ҳосил наёяд . Ва нафаси сӯии ончӣ аз роҳи ҳавос бар он далели наёбади роҳи наёбад , чунонкии нобӣнои модарзоди мари рангҳоу шаклҳоу ҳаракатҳоро тасаввури натавонад кардану гунги модарзоди мар овоз нашносад албата , чунонкии андари қавлӣ ки андари ҳавоси зоҳири гуфтеми шарҳи ин аҳвол карда шудааст . Ва агар касе мари ин қавлро ки ҳаме гӯйем : иллати пайвастани нафас ба ҷисм онаст то нафаси беҳтар аз он шавад ки ҳаст бидонча аз роҳи ҳавоси зоҳир бар маҳсусот матлаъ шаваду ҳавоси зоҳир ӯ мари ҳавоси ботин ӯро сӯии маъқӯлоти роҳи барад , мункир шавад , доно шудани нуфуси мардуми дурусти ҳавосу ҷоҳили мондани нуфуси касоне ки ҳости бенаӣ ё шунавоӣ ӯ мухталаст , моро гувоҳӣ диҳаду мар ӯро дурӯғ зан кунад , бо онкӣ нигоштани сонеъи ҳакими мари ҷисмро бар ин нигорҳои бисёру сӯратҳои гӯногӯну ҳосил шудани маъниҳои бисёр аз ин як ҷавҳару андари ин як ҷавҳар ки ҷасад мардумаст ба сабаби ин сӯрати ҷисмӣу истодани қӯтҳои нафаси нотиқаи андари ҷойҳоӣ ки мари онро аз баҳри он қӯт ҳо кардаанду матлаъ шудани нафас нотиқа бидон қӯтҳо аз роҳи он ҷойҳои ҷисмии ҷасадӣ бар он маъниҳо ки мар ӯро бар он ҷуз аз он роҳ итилоъ нест ҳамаи китобҳои илоҳӣаст , чунонкии пеш аз ин шарҳи он гуфтем . Ва агар мумкин будӣ ки нафаси ҷузи бад-ӣни тасаввуру ташреҳ ки аз сунъи сонеъи ҳаким бар ҷисм афтод доно шудӣ ё аз ин сунъ фоида ёфтӣ ки ба нафас бознагаштӣ , ин сунъи беҳудау бозӣ будӣ , ва ин гумон бехирадонаст , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( ва мо хлқнои алсмоءу аларз ва мо бинҳмои бтлои злки занни аллазӣнаи кФрўои Фўили ллзини кФрўои ман алнор ) .

Ва шарафи ин ҷавҳари хасиси мтбдли алаҳвол – ки ҷисмаст – аз пайвастагӣ ӯ бо нафас бидонча бадв ҳаме расад аз ҳису ҳаракати ародӣу ороишҳои рӯҳонӣ , мари нуфуси уқалоро далел бар шараф ёфтан нафас низ аз пайвастагӣ ӯ бо ҷисм ба роҳи ҳавос аз илму ҳикмат . Аз баҳри онкӣ ҳар яке аз ин ду ҷавҳари пазирнда сӯратасту шарафи ҷавҳар ба сӯратасту сӯрати ҷисм маҳсусасту сӯрати нафас маъқӯласт , ва чу сӯрати маҳсуси мари ҷисмро бад-ӣни пайвастагӣ ки ёд кардем ҳаме ( ба ) ҳосил ояд , ( хирадмандонро бибояд шинохтан ки сӯрати маъқӯли мари нафасро низ аз ин пайвастагӣ ки ёд кардем ҳаме ба ҳосил ояд , ) ва донад хиради тамому нафас бедор гашта ки чу аз ин сунъи мари ин як ҷавҳарро ки ҷисмаст чандини шарафу камол ба ҳосил ояд , раво набошад ки мари он дигари ҷавҳарро аз ин сунъи фоида Эй набошад , ва раво набошад ки сунъ ( сонеъ ) ҳаким бар ду ҷавҳари аўФтд : аз як рӯй ҳикмату хайр ва ташриф бошад , вази дигар рӯй ҷаҳлу шар ва тўзиъ бошад .

Аммо ин иштибоҳи мари бештар аз халқро то ҳамеи мари ташрифи нафасро мункир шаванд , ба ду сабаби ҳамеи аўФтд : яке бдонкаҳи ҷавҳари нафасро ҳаме исбот натавонанд кардан ,у дигари бдонкаҳи шарафи нафаси андари инқиёд ӯ бастааст мари сонеъи хешро ( ва он инқиёд аз ӯ мари сонеъро ) ҷуз ба миёнҷӣон нафсонӣ набошад . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки ҷисми ҷавҳарӣ мнқодаст мари сонеъро ва муҳайёст мар пазируфтани сӯратҳои хешро ки шарафу ҷамол ӯ бидонаст ,у миёнҷӣони ҷисмонӣ ки ҷисми сӯрати бадишони пазирад – ва он тухмҳоу нутфаҳоу афлок ва анҷуманд – истодаанд бар тасвири мари ҷисмро , лоҷарами шараф бар ӯ зоҳир ҳаме шавад бидонча мар ӯро – аънии ҷисмро – хост несту мари нафасро хостаст ,у инқиёд ӯ ҳаме ҳосил нашавад ба куллияти мари сонеъи хешроу миёнҷӣони нафсониро – чунонкии инқиёди ҷисми холис шудааст мари сонеъроу миёнҷӣони ҷисмониро - , лоҷарами бештар аз нафаси ҳаме беҷамол (у шараф ) бимонад бад-ӣни сабаб ки ёд кардем , ва ин ҳуҷҷатӣ шоФӣаст .

Аммо агар касе гуяд : чу муқаддамаи қавли ту онаст ки мари чизҳоро чора Эй нест аз бозгаштан ба ҳоли хешу ҳамеи гӯйӣ ки нафас аз пайвастан ба ҷисми ҳаме ба илм ва ҳикмат расад , ин қавл аз ту иқрораст бидонча нафаси пеш аз пайвастан ба ҷисми ҷоҳил ва бесӯрат буд , пас натиҷа аз ин ду муқаддама он ояд ки нафаси ҳам чунон ҷоҳил хоҳад шудан ба охир каз аввал бӯдааст , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : ончии иллати гаштани ҳол ( ӯ ) расӣдани чизе дигар бошад ба камоли хеш , чу он чизи дигар ба камол хеш бирасад , ӯ ба ҳоли аввалӣ хеш бозгардад , аз баҳри онкӣ ( он ) иллат аз ӯ зоил шавад , чунонкии иллати гаштани ҳоли ҷисм аз ончӣ ӯ бар онаст расӣдан нафасаст ба камоли хеш , лоҷарам чу нафаси андар ӯ ба камол хеш расад – ва он ёфтан ӯ бошад аз роҳи ҳавоси мари маҳсусотроу далел гирифтан аз он ба ҳавоси ботин бар маъқӯлот ба муддатӣ ки андари он муддати накбатӣ ба сабаби миёнҷӣони нодон аз табоиъу афлоку анҷуму ҷузи он бадв нарасад – аз он пас ҷисм ба ҳоли хеш боз гардаду сӯратҳо ки ёфтааст аз гӯшту пӯсту устихону ҷуз он бияфканад . Аммо ончии андари роҳи тамом шудан хеш бошад аз нестӣ ки мари онро Айнӣ мавҷӯд нест , на ба ҳоли нуқсон хеш бозгардад ва на нест шавад , аз баҳр онкӣ нест мавҷӯдӣ несту ончии мубдиъи ҳақи мар ӯро на аз ҳаст ҳаст кунад , абадӣ шавад . Ва вуҷӯди ҷавҳар ( нафас ) оғоз бар пазируфтанаст мари илми илоҳиро ки расӣдан ӯ бидон илм аз роҳ ҷисмаст ,у ҷисми мари нафасро ба манзалати мураккаб ва олатаст то аз маҳал на ҳаст ба мақари камол хеш расад , ва он тасаввур ӯ бошад ба илми илоҳӣ – аънии таҷреди тавҳид ба шинохтани мари латоифу ксоиФро ки навъҳои офаринишанд –у ончии вуҷӯд ӯ ( бар ) пазируфтани маънӣ ӣӣ бошад аз маъонӣ , камол ӯ андар пазируфтан он маъонӣ бошад ки ( ӯ ) мавҷӯди ҳақи он огоҳ шавад ки бидон камол бирасад . Пас нафас ( азҷсм ) ҷудо нашавад сипас аз ёфтан мари ҳавосро андар ӯ ,у тасаввур кардани ончии мар ӯро аз баҳри он мавҷӯд кардаанд – ё ба ҳақ ё ба ботил – андари роҳ расӣдан ( ба ) камол хеш бошаду камол ӯ андари қабули ҳикмат илоҳӣаст . Ва мари нафасро пеш аз пайвастан ӯ ба ҷисм ва ёфтан ҳавос , номи илм ё ҷаҳл маҳоласт . Набинӣ ки мари кӯдаки хирадро чу ба дараҷа пазируфтан илм нарасида бошад , ҷоҳили нгўинд ва ҳам чунон олам низ нгўиндш ? ва ин ҳол далеласт бар онкии нафаси нотиқаи андари роҳ расӣданаст ба камоли хешу ҷаҳл ӯ чизе собит нест , бал ( ки ) адам илмаст . Ва ин ду чиз – ки илм ва ҷаҳласт – аздод нестанд , чунонкии гармӣу сардӣ ватарӣу хушкии аздоднд ва ҳар яке аз он ба зоти хеш қоимаст , бал ( ки ) илм Айнӣаст . Аз баҳри онкӣ ӯ тасаввур нафасаст мари чизҳоро чунонкӣ ҳастанду нестии илм ки ӯ Айнӣ нест - бал ( ки ) адам Айнӣаст - ҷаҳласт , чунонкии нестии тавонгарӣ ки ӯ Айнии молу малик мардумаст дарвешӣаст ки ӯ чизе нест албата , магари нафии мол ва маликаст . Ва чу ҳоли ин оят , гӯйем ки ҷавҳари нафаси чунонкӣ ба зотаст хеш қоимаст ба афрод , сипас аз ин омехтан аз ҷисм ҷудо шавад , ва ин эъроз - бал ( ки ) сӯратҳо - ки илм ва ҳикматаст , мар ӯро аз омехтан ӯ бо ҷисм ҳосил ояд . Ва чу ин ҷавҳар якеаст бе ҳеҷ ҷузвӣу эърозаши ҳам чу ӯ латифасту мари латифро бо латиф иттиҳод бошад на мхолтт ва на муҷовират - чунонкии мари ҷузвҳои ҷисмро бошад ки он як чиз нест - илм бо ҷавҳари нафаси як чиз шаваду нафас аз ҳад пазируфтани илм берун ояд ва ба камол расад ва ҳамеша монад , бидонча вуҷӯд ӯ на аз чизе дигараст то бидон бозгардад .

Аммо агар касе гуяд : чу ҳамеи гӯйӣ ки пайвастани нафас ба ҷисм аз баҳр онаст то нафас ба илм ва ҳикмат расаду бад-ӣни сабаб ба неъмату моли ҷовидии пайвандад ва расӣдан ӯ ба илму ҳикмати ҷуз аз роҳ ҷисм нест , пас воҷиб ояд ки ҷисм аз нафаси шариф тар бошад , аз баҳри онкии ончии чизеи дигар аз ӯ шарафи пазирад ӯ ба ғоят бошад аз он шараф ва он пазирндаи баъзе аз шараф ӯ пазирад ва агар ҳамаи шараф ӯро бипазирад воҷиб ояд ки чу ӯ шавад , пас аз ин ҳикмат воҷиб ояд ки агар нафаси мари ҳамаи шарафи ҷисмро бипазирад ҷисм шавад , пас ту чаро мари нафасро ки шараф ӯ аз ҷисмаст ҳамеи шарифи гӯйӣу мари ҷисмро ки ӯ мари нафасро шараф диҳандааст хасиси гӯйӣ ? ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : илми ҳақиқат онаст ки бадоне ки чизе аз ончӣ ӯ бар он бошад ҷуз ба таклифи мукаллафӣ беҳтар нашавад ва агар он мукаллафи беҳтар аз он чиз набошад ки таклиф ӯ пазирад , бо ҳам чу ӯ бошад ё хасистар аз ӯ бошад , агар ҳам чу ӯ бошаду фоилу мафъӯли андари як мартаба бошад феъл падед наёяд , ва агар фоили хасис тар бошад он чизи хасистар аз он шавад ки ҳаст ба феъл ӯ ,у ончии таклифи пазирад аз мукаллафи хеш , ё ба миёнҷии пазирад ё бе миёнҷии пазирад , ва моро зоҳираст ки нафаси мари ин беҳтарии таклифиро - ки он пазируфтани илм ва ҳикматаст - бе миёнҷии ҳавосу омӯзандагону раҳнамоён аз маҳсусот напазирад . Пас гӯйем ки ҳавоси вҷсму маҳсусоти ҳамагон миёнҷӣонанд то ҳамеи шараф аз мукаллаф ба мукаллаф бирасад ,у мукаллафи сонеъ оламасту мукаллаф нафасаст ,у ҷасаду ҳавосу аҷсоми андари миёнаи дасти аФзорҳоонд аз баҳри расонӣдани мари шарафи сонеъро бад-ӣни шарафпазир ки нафасаст , чунонкии хоиску санадону анбру ҷузи он миёнҷӣону даст афзорҳоанд аз баҳри расонӣдан ( мар ) он сӯратҳоро ки андари зоти ангуштарӣ гар аст бидон сими пора ки сунъи ангуштарии ҳаме бар ӯ бояд ки падед ояд ва ин миёнҷӣони мари сӯратро ҳамеи натавонад пазируфтану қимат ҳаме нагиранд , ҳар чанд он сӯрат аз устоди ангуштаригар ба миёнҷии эшон ( ҳаме ) бидон сим пора расад то қӣматӣ шавад .

Аммо агар касе гуяд : чаро сонеъи ҳакими мари нафасро бе миёнҷӣони ҷисму ҳавос ба камол ӯ нарасонад ? ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : раво набошад ки сонеъӣ ки ӯ монанди хеши чизе падед тавонад овардан худ падед омада набошаду мубдиъи ҳақ ӯ бошад , аз баҳри онкӣ агар раво бошад ки азалии чизеи падеди орад ки он азалӣ бошад , пдидоўрдаҳ ӯ як рӯй муҳаддиси вази дигар рӯй қадим бошад , ва ин маҳол бошаду ончӣ ба гуфтору тасаввур андар наёяд , вуҷӯд ӯ маҳол бошад . Ва чу зоҳираст ки аз нафаси ҳамеи нафас падед ояд , монанди ӯ зоҳир шудааст мари уқалоро ки нафаси мубдиъ ҳақ нест , бал ( ки ) мубдиъаст . Ва ҳеҷ сонеъ на аз чизеи чизеи натавонад кардани магари мубдиъи ҳақ ,у ончӣ на аз чизе ( чизе ) тавонад кардан , мар ӯро ба муовинати ҷузи хештан ҳоҷат набошаду маснӯъ ӯ ҷуз бемиёнҷӣ падед наёяд . Ва он сонеъ ки мар ӯро ибдоъ нест , маснӯъ ӯ бемиёнҷӣ падед наёяд ва он миёнҷӣ ки маснӯъ ӯ бидон падед ояд , маснӯъи мубдиъ ҳақ бошад , чунонкии ҳиўлии аввалу муфрадоти табоиъи мубдиъоти мубдиъ ҳақанд , ваз он гуфтанд ҳукамои дайн ки ҳиўлии мари нафасро атост аз мубдиъи ҳақу ҳиўлии мари ҳикмати илмиро пазирндааст ба миёнҷии нафас аз ақли аввал . Ва чу нафаси мубдиъ ҳақ нест вау падед овардан ӯ мар монанди хешро андари ин олам бар дурустии ин қавли гўост , маснӯъ ӯ ба дараҷа ӯ бемиёнҷӣ ки он маснӯъи мубдиъ ( ҳақ ) буд , нарасад . Ва маънии ин қавл онаст ки пдидоўрдаҳ ӯ мари қӯт ӯро ҷуз ба тадриҷ ва миёнҷӣон натавонист пазируфтан , аз баҳри онкӣ заъиф омад чу аз мубдиъи ҳақи мар ӯро ёрӣ набӯд . Ва он ёрӣ каз мубдиъ ҳақ ёфт , яке ҳиўлии нахустин буд ки мари ҳикмати илмиро андари пазируфт ,у дигар ба ақли куллӣ буд ки мар ӯро аз баҳри расонӣдани мари пдидоўрдаҳи хешро ба дараҷа ӣ камол таъйид фиристод аз ҳикмати илмӣ . Бар мисоли пайконеи заъиф ки вазн ӯ ним дирами санг оҳан бошад аз пазируфтани мари қӯти мардии қавиро то бидон қӯт бар сипар оҳанӣн бугзараду зирау ҷавшанро бадарад , ҷузи он гоҳ ки он мард ба таъйиди ақли мари он пайконро ба сари порае чӯб андар созад ва бар дигари сари он чӯбпурҳо дрншонд то чу қӯти мард бадв бирасад биппараду бигардаду сроҳн пеш шаваду қӯт мард бидон оҳани аўФтд , он гоҳи он мард ( мар ) он чӯб рост кардаро ки бар ӯпурҳо нишонда бошад андари зиҳи камон наад ки он камони ҳамаи қӯт ӯро битавонад пазируфтан то чу чӯбу шохи камон ( мари қӯт ) мардро бар зиҳи афканд , ( зиҳ ) мари он қӯтро бар сари он чӯби пора рост карда афканд – аънии он сар ки ба зиҳ пӯстааст –у сари чӯби мари он қӯтро бар ҷузвҳои хеши афканди рост бар миёна ӯ то ба тартиби ҳамаи қӯтҳои мард ба сари он оҳани пора заъиф расад ки пайкон номаст ( то чу ) он қӯт аз роҳи ин миёнҷӣон бадв расад , мари онро битавонад пазируфтан ва ба зирау ҷавшану дигари оҳанҳо андар шавад , ва ин кор аз он марди ҷуз ба тадбири ақлу миёнҷӣон шоиста наёяд .

Пас зоҳир кардем бад-ӣни шарҳ ки раво нест ки маснӯъи сонеъӣ монанди ӯ ояд бе онкии бартар аз он сонеъ сонеъӣ бошад то ба ёрии он сонеъ бар ин маснӯъи он фурӯдин монанди ӯ шавад , чунонкии маснӯъи нафаси ҳаме монанди ӯ шавад чу аз мубдиъ ( ҳақ ) ёрӣ ёбад аз роҳи ақлу ҳиўлӣ . Ва маҳоласт ки маснӯъи сонеъӣ ки бартар аз ( ӯ ) сонеъӣ набошад монанди ӯ ояд , чаҳ агар чунин бошад , мубдиъ мубдиъ бошад ва ин маҳол бошад . Ва чу ҳол инасту маснӯъ ( нафас ) ҳаме бе миёнҷии ҷисму таъйиди ақл тамом нашавад , донистем ки бартар аз нафаси куллӣ ки ӯ сонеъи олам ҷисмаст сонеъӣ ҳаст ва он мубдиъи ақл ва ҳиўлӣаст на аз чизе . Ва бад-ӣни бурҳон ки намудем , зоҳир шуд ки ончӣ ӯ пдидоўрдаҳи мубдиъ ҳақаст монанди мубдиъ хеш нест , бал ( ки ) ба дараҷа камоласт аз мубдиъот . Ва ончии зуҳӯр ӯ ба миёнҷӣ ақласт , ба дараҷаи ақли ҷуз ба миёнҷӣ нарасад . Ва миёнҷӣ ки мари сонеъро андари тамом кардани сунъ хеш бидон ҳоҷат бошад , ба зарурати он мубдиъ бошад , ва он маснӯъ то бар он миёнҷӣ нагзарад андари роҳ кун бошаду мар ӯ ном ҳастӣ лозим наёяд ҷуз бар тариқи муҷоз . Ва ончии тамом шудан ӯ ба гузаштан ӯ бошад бар миёнҷӣ , ночора бидон миёнҷии ҳол ӯ аз онкӣ бар он бошад бигардад , чунонкӣ чу нафас ба ҷисми пайвандад ҳавос ёбаду ҷисм аз ӯ ҳаракати ародии пазирад .

Ва чу ҷисм ҷавҳарӣаст пазирои мари ҳикмати амалироу мари нафасро ду қӯтаст : яке амалӣу дигари илмӣ ва ӯ ҷавҳарӣ латифаст , бибояд донистан ки ҳикмати амалӣ ки падед омадан ӯ бар ҷисмаст , мар ӯро далеласт бар ҳикмати илмӣ ки он ҳаме ба ҷавҳар ӯ муттаҳид хоҳад шудан . Пас гӯйем ки чу пайдо шуд ки мари нафасро ду қӯтаст , пайдо шуд ки мар ӯро ба ҳар қӯтии ҳамеи ҳикматӣ бояд пазируфтан . Ва чу мари ҳикмати амалиро аз ин ҷисм куллӣ ёфт ки ба ҳикмати нигошта шудааст ба миёнҷии ҳавоси зоҳиру дигари миёнҷӣон аз нуру ҳавоу ҷузи он , лозим ояд ки мари ҳикмати илмӣ (ро ) низ аз роҳ миёнҷӣон ёбад . Пас бояд ки миёнҷӣон ки мари ҳикмати илмиро ба нафас ҷузвӣ расонанд , аз роҳи ҳавоси ботин ӯ расонанд ба далолати ҳавоси зоҳир , ва он миёнҷӣон ба пой кардагонӣ бошанд аз ҷиҳати нафаси куллӣ – ки нигоранда ( ин ) ҷисм куллӣаст ба шаклҳо ки он ҳикмат амалӣаст – то ҳар ду ҳикмат ба ҷавҳари нафас аз роҳи миёнҷӣони офаринишӣ ( ибдоъӣ ) бирасад ва ҳар гоҳ ки миёнҷии бегонаи андари ин миён хавз кунад , нафас аз расӣдан ба олами хеши бозмонд ва ба камол хеш нарасад ва ноқис бимонаду ҳол ӯ бтар аз он бошад ки ҳастӣ наёфта бошад , ва ҳукамо гуфтаанд ки нобӯда беҳтар аз бӯда ба бўдшии бад . Ва чу зоҳир кардем ки то нафас аз роҳи ҳавос ба дониш нарасад ном ҳастӣ ба ҳақиқат бар ӯ ниўФтд ва ӯ мари ҳавосро ҷузи андари ҷисми наёбад , пас пайдо шуд ки то нафас ба ҷисм нпиўндд ҳастӣ ба ҳақиқати наёбад . Ва чу ҳол инаст , ҷисм олатӣаст мар расӣдани нафасро ба ҳастӣ ҳақиқии хеш . Ва чу зоҳираст аз маснӯъоти олимӣ ки чизе ки тамомӣ ӯ ба миёнҷӣ ва олатӣ бошад , ба охири кори он чиз аз он миёнҷӣу олат бениёз шавад чу тамом шавад , донистем ки ба охири нафаси куллӣ аз ҷисм бениёз шавад ваз ӯ давр монад ,у ҷудо шудани нуфуси ҷузвӣ аз ашхоси ҷузвии ҷисмӣ бар дурустии ин қавли гўост .

Ва чу лафзи пайвастан - чунонкӣ ба оғози ин қавли гуфтем - аз хештани вази ҷудо шудан хбрдҳндаҳаст ва ҳар нафасӣ аз баҳри вуҷӯди хеш пиўндидаҳаст , лоҷарам ҳар нафасӣ низ аз ҷисми ҷудо шавандааст . Ва чу хасми мо - ки ҳшўёт умматанд - бдонкаҳи ҷонҳо пеш аз онкӣ ба ҷисмҳо пайваст мавҷӯд буданд ( ва ҷудо буданд аз ашхос ва ба охир аз он ҷудо шаванд ҳам чунонкӣ ҷудо буданд ) мақаранд , даъвии эшон ки ҳаме гӯйанд : бози дигари бори ин ҷонҳо бад-ӣни ашхос боз шаванд , ботил шуд ба ду рӯй : яке бидон рӯй ки аз ҳикмати ҳаким раво нест мари ду чизро ба ҳам фароз овардани ҷуз аз баҳри беҳтар кардан ҳар дуро ( ё мари якеро аз эшон , ) ва он беҳтари иллати фароз овардан эшон бошад ва чу он беҳтар ҳосил ояд , ки он фароз омадагӣ бархезад , он гоҳ агар дигари бори мари ҳамон ду чизро ба ҳам фарози орад , бояд ки ҳамин иллат бар ҷой бошад ва агар иллат бар ҷой будӣ , боистӣ ки аз якдигари ҷудои ншдндӣ ,у ҷудо шудан эшон аз якдигар далеласт бар зоил шудани иллат , ва агар дигари бори фароз омадан ин ду ҷавҳар лозим ояд , ҷудо шудан эшон низ лозим ояд ( сипас аз он , чунон ки бидон Крети пешин лозим омад , ) магар гӯйанд : бидон Крет пешин натавонист мақсӯди хешро аз фароз овардан ин ду гавҳар ба ҳам ҳосил кардан , он гоҳи ин мазҳаб таносух бошаду сустӣу бутлони он мазҳаб зоҳирасту сухани гуфтани андари он маънии андари ин қавл нагунҷад . Ва дигар бидон рӯй ки аз ҳикмату ақл воҷиб наёяд ки ду ҷавҳар ки мари якдигарро зид бошанд – чунонкии нафас ки ӯ ҷавҳарӣаст ба зоти хеши зинда зидаст мари ҷисмро ки ҷавҳарӣаст ба зоти хеши мурда – як чиз шаванд ва ҳамеша бимонанд , аз баҳри онкӣ ( ҳар чаҳ ) вуҷӯд ӯро оғозӣ замонӣ бошад , муддат ӯ сипарӣ шаванда бошаду мари ҷисмро каз нафаси зиндагии пазиради оғозӣ замонӣ бошад ва раво набошад ки ҷисм каз нафас зинда бошад абадӣ бошад албата , чаҳ агар чунин раво бошад ки ончии мар ӯро оғозӣ замонӣ бошад ҷовид бимонад , низ раво бошад ки ончӣ ӯ азалӣ бошаду мари кун ӯро оғозӣ замонӣ набошад бимирад , ва агар ин маҳоласт он низ маҳоласт .

Пас зоҳир кардем ки вуҷӯди нафас ба ҳақиқат набошад магар аз роҳи пайвастан ӯ ба ҷасад ,у қавли худои таъолӣ бар дурустии ин даъвии гўост ки ҳаме гуяд , қавла : (у ани мнкми алои воридҳо кони алии рбк ҳатман мқзё ) , ҳаме гуяд : нест аз шумо яке магар ки андар оташ ояд ва ин воҷибасту қазо рафтааст бар парвардгори ту бад-ӣн . Ва зоҳири ин оят онаст ки ҳамаи мардумонро нахусти андари дӯзахи оранд , он гоҳи прҳизкоронро бурҳонанду ситамкоронро андар ӯ бигузоранд , чунонкӣ ба дигари оят ҳаме гуяд , қавла : ( сами ннҷии аллазӣнаи атқўоу назри алзлмини фӣҳо ҷсё ) . Ин ояти пайдо ҳаме кунад ки нафас мавҷӯд нашавад то андари ин олам наёяд бар ин марказ ки андари миёнаи оташ асираст , чунонкӣ ба зоҳири оят ҳаме гуяд : нест аз шумо касе магар ки андар оташ ояд . Бад-ӣн сабаб гуфтанд гуруҳе аз аҳли шариъат ки оташи асир дӯзахасту гузаштани нафас аз ӯ ба илмасту мондани нафаси андар ӯ ба ҷаҳласту ситорагон Фриштгонанд ки гирди дӯзах гирифтаанд ва нагузоранд фосиқонро ки аз дӯзахи беруни шўндўи олами нафас ( берун ) аз ин доира ҷисмаст ва онаст ки биҳишт номасту сироти роҳ худоӣаст ки халқро ҳаме ( бар ӯ ) бибояд гузаштан то ба биҳишт расанд ва ҳар ки аз сироти биўФтд , андар дӯзах уфтад ва ҳар ки аз ӯ бугзарад , мақар ӯ ба биҳишт бошад .

Ва агар касе гуяд ки пеш аз ин андари ҷавҳаряти нафас сухан гуфтӣу мар ӯро қоим ба зоту зинда ба зот собит кардӣ ва акнӯн ҳамеи гӯйӣ ки мари вуҷӯди нафасро иллат пайвастан ӯст ба ҷисму маънии ин қавл он бошад ки агар ба ҷисми нпиўндди вуҷӯди наёбади ончии худ мавҷӯдаст , ва ин сухан мутаноқизаст , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : чизҳои ҷисмонӣ бар чизҳои нафсонӣ далеласт – ҳар чанд ки ин ду ҷавҳар ба сифат аз якдигар ҷудоанд –у вуҷӯди ашхоси ҷисмонӣ ба вуҷӯди сӯратҳои онаст . Ва ҳар чанд ки ҳиўлёт ( он ) пеш аз бар гирифтани мари он сӯратҳоро мавҷӯдаст , мари он чизҳоро ба сабаби вуҷӯди он ҳиўлёти мавҷӯди нгўинд ва мавҷӯд набошанд он чизҳо . Маслан чунонкӣ агар порае оҳан бошад каз ӯ даҳ теғ шамшер бияёд , раво набошад ки гӯйем : ин оҳани даҳ теғ шамшераст , чаҳ агар бидонча ҳиўлӣаст мари даҳ сӯрати шамшер (ро , моро ) раво бошад ки гӯйем : ин шамшерҳост , низ раво бошад ки мари он оҳанро гӯйем ки даҳ оинааст ё даҳ табараст ё даҳ ҳазор сӯзанаст бидонча он оҳан низ ҳиўлӣаст мар пазируфтан ин сӯратҳоро , бал ки ин оҳани пеш аз пазируфтани сӯрати шамшеру ҷузи он оҳанаст на чизеи дигару лекин ҷавҳарӣаст мтҷзӣ ,у ончӣ мтҷзӣ бошад , чу ҷузвӣ аз ӯ ҷудо кунӣ нуқсони пазираду ончии нуқсон пазир бошад , нуқсон каз ӯ бишавад , бар дайгарӣ афзоед . Чунонкӣ агар як мушти хок аз замин баргирӣ , аз кули замини он миқдор кам шавад ва агар бар он як мушти хок ки бар гирифтае хоҳӣ ки ( аз хоки чизе ) бифзое – андак ё бисёр – ҳамон миқдор ки бар ӯ бифзое аз замин кам шавад ба зарурат ,у ҳоли ҳамаи ҷисмонӣот ҳаминаст .

Ва ҳоли нафас ба хилоф инаст , аз баҳри онкии нафаси ҷавҳарӣ баситасту ончӣ басит бошад тҷзит напазирад ,у лекини нафас мутакассираст – аънӣ бсёршўндаҳаст – ва ба сабаб бисёр шудани асл ӯ нуқсон напазирад , чунонкӣ агар касе аз порае оҳани миқдорӣ ҷудо кунад ваз ӯ теғӣ кунад , он пора аз онкӣ бошад камтар шавад то чизеи дигар аз ӯ наёяд . Ва ҳоли нафас ба хилоф инаст . Набинӣ ки аз як нафас ки он мардӣ бошад вази занӣ ки ( он ) ҷуфт ( дар хур ) ӯ бошад ҳамеи фарзандон бисёр ҳосил шаванд ки ҳар яке аз он фарзандон ба ҳама рӯйҳо ҳам чу модару падар хеш бошанд беонкӣ аз он ҷуфт ки мари эшонро ҳосил карданд чизе нуқсон шавад ? ва чу он фарзандони ҳамон маълӯмоту маҳсусотро ки эшон ёфта бошанд андар ёбанд , ҳам чу эшон бошанд вази ду нафас бисёр нафасҳо ҳосил шавад беонкӣ аз он ду нафаси чизеи нуқсон шуда бошад . Ва агар он фарзандон ба илми ҳақоиқ алошёء расанду нуфуси эшон ба дараҷа илм барояд то аз он ду нафас ки ҳусӯли эшон аз он буд ба илми бргзрнд , нафасҳои эшон беҳтар аз нафасҳои падар ва модарашон бошад ва ҳар касе донад ки нуфуси он фарзандони ҷузи нафаси падар ва модарашон бошад , аз баҳри онкии чизе ки ӯ беҳтар аз чизе бошад ҳамон чиз набошад . Пас ҳосил шудани нуфуси он фарзандони роълти ҷузи пайвастани ҳиўлёти он нуфус ба ҷисм аз роҳи ғизо пазируфтани нуфуси падару модарашон то андар нутфа омаданд ва ороста шуданд мар пазируфтани сӯратҳоу ҳавосро , чизе набӯд ва агар ин нуфус ки бад-ӣни фарзандон падед омад бад-ӣни ашхос ки падед омад напайваста будӣу олот пазируфтан илм наёфта будӣ , мавҷӯд нагаштӣ албата . Ва чу нуфуси ин фарзандон ба илм ҳалят ёфт – чаҳ илми ҳиссӣ ва чаҳ ( илм ) ақлӣ – мари эшонро мавҷӯди гуфтем ва то ба илм ҳалят надоштанд мавҷӯди набуданд , пайдо омад ки вуҷӯди рӯҳонӣот ба вуҷӯди сӯратҳои эшонаст , ҳам чунонкии вуҷӯди ҷисмонӣот низ ба вуҷӯди сӯратҳои онасту лекини ҳиўлии ҷисм ки мтҷзӣаст нуқсон пазирасту ҳиўлии нафас ки баситаст нуқсон пазир нест . Ва чу ҳол инаст , раво бошад ки мо мари ҷуфтии нафаси мардумро аз нару мода , ҳиўлӣ бисёр нуфус гӯйем ва то он ҳиўлёт ба ҷисм пайваста нашаванд он нуфус мавҷӯд набошанд , ҳам чунон ки сӯратҳои теғҳо то бидон оҳан ки ( он ) ҳиўлии теғҳост нпиўндд , он оҳани теғ ҳо набошад . Ва чу мари ин оҳан (ро ) ба сабаби нооўФтодни сӯрати теғҳо бар ӯ теғ ҳо нагуфтему теғ ҳо набӯд , бо онкии тақдири вазни теғҳо андари он маълум буд , мари ин ду нафасро ки андари макон тақдирӣ пайдост чигуна раво бошад ки бисёр ( нафасҳо ) гӯйем ? магар бидонча донем ки нафаси ҷузвӣ мутакассираст , гӯйем ки андроини ду нафаси нуфус бисёрасту зуҳӯри он нуфус набошад магар аз роҳи пайвастани қӯти он ду нафас ба ҷисми мутлақ бар тақдири сунъи илоҳӣ ба хосса .

( ва ) сухани мо андари ин маънӣ аз баҳри дайн ҳақаст то маълум гардонем мари ҷуиндагони илмро ки растгории нуфус андар чист – ки фоидаи он азимаст –у гирифтории нуфус андар чист – ки зиён ( ӯ ) бар ҳасби фоида ӯ низ бузургаст - . Ва аз ҳукми аҳкми алҳокмин раво нест ки нафасро ки ба ҷисм пайваста бошад бидонча ӯ – субҳона – ба камоли илми хеши бидонад ки агар мари онро андар ҷисм оварадӣ чаҳ кардӣ аз афъолу бидонад ки агар он нафаси мардии бдкрдор будӣ уқубаткунанда будӣ албата . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки ( ҳама ) уқало муттафиқанд бар онкии худои таъолии пеш аз онкии мари оламро биёфрианад , донист ки андари муддати субути олам дар олам чанд мардум ҳосил хоҳад омадан ва ҳар яке аз эшон чаҳ хоҳад кардан аз тоъату исёни вази эшон мсоб кист ва мъоқб кист , ва бо ин илм аз ҳикмат ӯ – ҷлти қудрата – воҷиб наомад ки ин амалро ки офаридани олам буд фурӯ гузоштӣу мари аҳли савобро андари савобу мари аҳли уқобро андари уқоб мавҷӯд накардӣ , бал ( ки ) гуфт : мо биёзмоием ки аз шумо некӯкортар кист , бад-ӣни оят , қавла : ( либлўкми аикми аҳсан амалан ) ,у дигар ҷой гуфт : пас мари шуморо хлиФтон кардем андари замин то бингарем ки чаҳ кунед , бад-ӣни оят , қавла : ( сами ҷълнкми хлӣФи фии аларзи ман бъдҳми лннзри Киеви тъмлўн ) , ва ваъда кард ки ҳар ки андакӣ некӣ кунад , мари онро бинад ба қиёмат ва ҳар ки андакӣ бадӣ кунад , мари онро низ бинад , бад-ӣни оят , қавла : ( Фмни иъмли мисқоли зарраи хирои ираҳ ва ман иъмли мисқоли зарраи шрои ираҳ ) , ва бисёр ҷойҳо андари китоб хеш гуфт ки магари шуморо мукофот диҳанд бидонча карда бошед , чунонкӣ ҳаме гуяд : қавла : ( анмои тҷзўни мо кантами тъмлўн )у ҷузи он . Ва чу маълумаст ки некиро мукофот некӣаст , чунонкӣ гуфт , қавла : ( ҳилли ҷзоءи алоҳсни алои алоҳсн ) ,у мари бадиро ҷазо бадӣаст , чунонкӣ гуфт , қавла : (у аллазӣнаи ксбўои алсёти ҷзоءи сиӣаҳи бмслҳоу трҳқҳми злаҳ ) , ин оёти ҳаме ҳукм кунад ки он кас ки мар ӯро бадӣ ва некӣ нест , мар ӯро ҷазо нест ,у онкии мар ӯро ба қиёмат ҷазо набошад мавҷӯд набошаду онкии мар ӯро андари ин олам ба ҷисм пайвастагӣ набошад , мар ӯро на некӣ бошад ва на бадӣ . Пас зоҳир шуд ҳам ба бурҳон ( ақлӣ ) ва ҳам ба ҳуҷҷати мантиқӣ ва ҳам ба оёти китоби худои таъолӣ ки вуҷӯди нафас ба ҳақиқат – на ба муҷоз ва бар сиблати имкон – ба вуҷӯд мардумаст андари ин олам ки ӯ ҷасадаст ба нафаси ороста – аънии нафаси нотиқа –у андари як нафас ба ҳади қӯти нуфус бениҳоятаст ки вуҷӯди он ҷузи андар ҷисм набошад , чунонкии андари як донаи гандум ба ҳади қӯти чандон гандумаст ки фалаки алаъзам аз он пар шаваду лекини вуҷӯди он гандумҳо ба феъли ҷузи андари аҷзои табоиъ ки мари маънӣ ( ва ) сӯрати гандумиро пазируфта бошад , набошад .

Ва чу маълум кардем ки мари нафасро вуҷӯд ӯ ба ҳусӯл илмаст мар ӯро ба роҳи ҳавоси зоҳир то аз он ба маъқӯлот расаду нафаси бад-ӣни улӯм ба миёнҷӣ ҳавос расаду мари ҳавосро ҷузи андари ҷасади наёбад , пайдо шуд ки нафас то ба ҷисм пайваста нашавад , ба ҳақиқат мавҷӯд набошад . Ва акнӯн ки ҷавоби мнозъи хеши додем , ба сухани хеш ки андари он будем бозгардем ва гӯйем ки чу мо мари нафасро ҷавҳарӣ ёфтем муҳайёи мар пазируфтани илмро вази оғоз будаш хеш – аънӣ аз ибтидои пайвастан ба ҷисм – мари пайвастагиро бад-ӣни ҷавҳар ки ҷисмаст ҷӯяндааст ваз ӯ ҷуз ба душвории ҷудо шаванда нест , бо онкии ихтиёри хайру салоҳи хеш ( мар ӯро ҷавҳарӣаст на аз таълимӣ ва на таклифӣ , андар овихтан ӯ ба ҷисм ва аз ҷисм ба табъи бозҷстн ӯ мари беҳтарӣу салоҳи хеш )ро ба ҷавҳар , бурҳонаст бар онкии беҳтарӣ ӯ мар ӯро андари ҷисми ҳаме ҳосил хоҳад шудан . Ва тарсидани нафас аз ҷудои мондани хеш аз ҷавҳари ҷисм ки бадви андар овехтааст бо прҳизидни хеш аз фано , низ бурҳонаст бдонкаҳи мари нафасро андари ҷудои мондан аз ин ҷисм ки бадв пайвастааст , пеш аз онкии мари сӯрати хешро ба илму ҳикмати андар ӯ ҳосил кунад , бими ҳалок ва фаност . Ва чу ин ҷавҳари шариф ки нафасаст , бақоро ҷӯяндааст вази фано тарсндаасту талаб кардани хайру прҳизидн аз шари мар ӯро ҷавҳарӣаст на таълимӣ , пайдо шуд ки ғоят хайрот бақосту ниҳоят шарҳо фаност . Ва андари пайваста шудани нафас ба ҷисми мар ӯро ҳусӯл бақосту мавҷӯд ба ҳақ онаст ки боқӣасту маъдӯм онаст аз нафас ки ба ҷисм напайвастааст . Ва бад-ӣни қавл на он ҳамеи хоҳем ки нафас ки ӯ ба ҷисм напайвастааст Айнӣ собит ҳаст , бал ( ки ) он ҳамеи хоҳем ки мари маъдӯмро Айнӣ нест , чунонкии мавҷӯди Айнии қоим ба зотаст , пас ҳар мавҷӯдӣ маълумасту номавҷӯд маҷҳӯласт .

Ва агар касе гуяд : чу ҳамеи гӯйӣ ки ҳар мавҷӯдӣ маълумасту ончӣ маълум нест мавҷӯд нест , воҷиб ояд ки он кас ки ӯ то ҳазор сол ҳаме бихоҳад бӯдан , мавҷӯд бошад ба ҳукми камоли илми худоӣ , ( ва ба ҳукми камоли қудрати худоӣ ) раво бошад ки мари он касро мавҷӯд накунад то воҷиб ояд ки он кас ки ӯ мавҷӯд нашавад маъдӯм маълум бошад , он гоҳ воҷиб ояд ки як тани ҳам маълум ва мавҷӯд бошад ва ҳам маҷҳӯл ва маъдӯм бошад , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : ҳар масъалае ки он маҳолро лозими орад ( маҳол ) бошаду ончии маълум худоӣаст ки ббошд , раво нест ки набошад ва бӯдан ӯ мари аҷзи қудратро ( бар нобошидн ӯ лозим наёрад ва ҳам чунин ончӣ будаш ӯ маҳоласт , нобӯдан ӯ мари аҷзи қудратро ) воҷиб наёрад . Чунонкӣ агар касе гуяд : чаро эзади таъолии ҳам чу хештанӣ наёфарид агар мар ӯро камол қудратаст , ( ба сабаби онкии ин сухан маҳоласт , нобӯдан ӯ қодириро ки мар ӯро камол қудратаст ) аҷз нест . Ва маҳолии ин суол бидонаст ки ҳаме гуяд : чаро худои таъолии муҳаддисӣ падед наёрад ки он азалӣ бошад , ва ин маҳоласт , бо онкӣ нобӯдани мумкин ба аҷзи қудрати наздиктар аз онаст ки бӯдани номумкин , ва нобӯдани ончии худои таъолӣ донистааст ки ббошд , сӯй ӯ – субҳона – мумтанеъаст ва бӯдан он сӯй ӯ – таъолии ҷадда – воҷибасту сӯии мо мумкинаст . Ва чу зоҳираст ки бӯдани номумкин ки он муҳаддисӣ қадимаст , аз худои аҷз қудрат нест , воҷиб ояд аз акси қиёс ки нобӯдани мумкин аз ӯ аҷз қудрат бошад ,у қудрат ӯ аз аҷз барӣаст . Пас раво нест ки ончӣ мумкин аст набошад , ҳам чунонкӣ раво нест ки ончӣ мумтанеъаст ббошд . Ва ин қавлӣ мубарҳанаст .

Ва агар касе гуяд ки ин олам маснӯъасту мари сонеъ ӯро бар ин сунъ қудратаст ва ҳар ки чизе тавонад кардан , ҳам чунон дайгарӣ ва се дайгарӣ то бениҳоят тавонад кардан , низ мумкинаст ки ҳам чунин олами мари худоиро бениҳоятаст чу будаш ҳам чунин оламҳои бе ниҳояти андари ҳад имконаст , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : гуруҳе аз ҳукамои фалосифаи ин қавл гуфтаанд ва мо андари китоби бустони алъқўли ҷавоби ин гуруҳи андари ин маънӣ додаему бад-ӣни ҷой аз ин китоби қавлии кӯтоҳу кофии бигӯеми андари ин маънӣ , ва он қавл онаст ки гӯйем : раво набошад ки маъдӯд – аънии ончии адад бар ӯ аўФтд – бениҳоят бошад , ( ва агар мари сонеъи оламро оламҳои бениҳоят бошад )у мари он ададро нашимурду маъдӯд мутаноҳӣ бошад , пас бад-ӣни қавл воҷиб ояд ки он оламҳо ки адади он ба даъвӣ ӯ бениҳоятаст мутаноҳӣ бошад бидонча ҳамеи адад бар он аўФтд , ва ин олам ки мо андар ӯйем яке аз он олам ҳо бошаду ҷумлагии он оламҳо бе ин олам ки мо андар ӯйем камтар аз он бошад ба адад ки бо ин бошад , ва маҳол бошад ки чизе ки ҷузвӣ аз ӯ ҷудо шавад , бо он ҷузви хеши ҳам чунон бошад ба бузургӣ ва бисёре ки бе он ҷузв бошад ки ин аз ӯ якеаст –у андари нафаси шинохти ин ( аз ) ҳидоят илоҳӣаст бетаълим - , пас раво набошад ки он оламҳои бениҳоят бе ин олам ки мо андар ӯйем бениҳоят бошад , бал ( ки ) бениҳоят ( бошад ) кам яке ,у ақли мари ин суханро мункир нашаваду ончӣ аз ӯ чизе кам шавад бениҳоят набошад .

Ва агар он кас гуяд ки бениҳоятро шумор нашимурду мар бениҳоятро бо ниҳояти нпимоиду ҷумлагии он оламҳо бениҳоятаст ва ин олам бо ниҳоятаст , пас раво набошад ки ҷумлагии он оламҳо ба ҷудо шудан ин олам аз он камтар шавад , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : он оламҳои бениҳоят ки ту ҳаме даъвӣ кунӣ , якон яконаст ва ҳар яке аз он ба зоти хеш олимӣаст ҳам чунин ё чизе дигараст ? ночора гуяд : ҳар яке аз он ҳам чунин олимӣаст . Он гоҳ гӯйем : ба ҳукми ту иқрор кардем ки гуфтӣ : мар бениҳоятро бониҳояти нпимоид ,у натиҷа аз ин муқаддама он ояд ки аз бониҳоят низ бениҳоят наёяд . Ва чу ҳар яке аз ин оламҳо бо ниҳоятаст ва маъдӯдаст , раво набошад ( ки аз ҷумла шудан он агар бисёр бошад , бениҳоят ва номаъдӯд бошад , чаҳ агар раво бошад ) ки аз бониҳоятҳо бениҳоят ояд , низ раво бошад ки бениҳоятро бониҳоят бипаймоед , аз баҳри онкии ҷамъ шудан бениҳоят аз бониҳоятҳо низ паймуданӣаст мар ӯро ба фароз овардан , чунонкии пароканда шудани бониҳоят то шумурдан он паймуданӣаст ба ҷудо шудан . Пас дуруст кардем ки маҳоласт ки маъдӯд бениҳоят бошад ва зоҳир кардем ки андари ҳад имкон нест бӯдани оламҳо бениҳояту ончии андари ҳад имкон наёяд маҳол бошад ва будаш маҳол маҳол бошад , пас маҳоласт гуфтан ки оламҳо бениҳоятаст , бо онкии қавл касе ки гуяд : ҳар ки чизе тавонад кардан ҳам чунон бениҳоят кардан тавонад кардан , на дурустаст , аз баҳри онкӣ на ҳар ки як ман бор бар тавонад гирифтан , сад ман бар тавонад гирифтан то ба бениҳоят расад .

Ва чу ин олам маснӯъаст маъдӯд ( ва ) бониҳоят ба зоти хешу такассури ончии андари ин маснӯъи ҳаме ҳосил ояд – ва он нуфус мардумаст – ба ҳаракоти мукаррару ткрир ашхосаст бар ин ҷавҳар ки ба дафъот бе ниҳояти мари ҳаракат ( ва ) тасвирро пазирндааст – ва он ҷавҳар ҷисмаст - , ин ҳол далеласт бар онкии мари сонеъи инро бар беҳтару бештар аз ин қудрат нест . Ва маснӯъи борӣ – ки мубдиъ ҳақаст – ақл ва нафасаст ки ҷавҳарҳои номутаноҳӣанд ва ин олами маснӯъ мубдиъ нест , бал ( ки ) маснӯъ мубдиъаст . Ва халалҳо ки андари ткрири мкўноти олимӣ ки зери фалак қамараст ҳамеи аўФтд – аз ғалабаи табоиъ бар якдигару табоҳ шудани ашхос сӯрат ёфта бидон сабаб ва бозмондан он аз расӣдан ба камоли хуйу ғалабаи аҳли ботил бар аҳли ҳақ ва нусрат ноёфтан аҳли ҳақи ҷуз ба замони дароз бар аҳли ботил ва бисёре чизҳои нотамому муфсиду андакии чизҳои тамом ( ва ) муслеҳу падед омадани пайғомбарон ( ъ ) ки салоҳи олами андар эшонасту гуфтани мари халқро ки чунин кунед ва чунон макунеду оҷиз омадан эшон аз қаҳри муфсидони ҷуз ба тадриҷу рӯзгор . Ҳамаи гўоҳоннд бар дурустии онкии ин маснӯъ ки оламаст , аз сонеъи хеш бар ниҳояти қудрат ӯ будаш ёфтааст ва агар ин олам аз ин бузургтар будӣ , фасоди андар ӯ бештар аз ин будӣ ки ҳаст . Ва чу ҳол инаст , агар низ ҷузи ин олам будӣ , халали музоъафи гаштӣ . Ва далел бар дурустии ин қавл аз маснӯъоти нуфуси ҷузвӣ шояд гирифтан , чунонкӣ агар касе аз мо сароеи сахти бузурги бикунад ва бисёр кеҳтаронро андар ӯ ҷой созад , агар хирадмандии андари он сарой шавад ва баъзе аз он вайрон шуда бошаду аҳли он сарои вайрон шуда ба зарурат аўФтодаҳ бошанд , ҳукм кунад бар онкии мари худованди он саройро мумкин нест ки мари ҷумлагии ин саройро ободон дорад ва гуяд ки агар ин банно аз ин хирадтар будӣ мари онро ободони доштани осонтар будӣ ва ҳукм накунад ки чу ин мард бар кардан ин чунин сарой қудрат дошт , воҷиб ояд ки чунин сарои мар ӯро бисёр бошад то бениҳоят бошад . Ва лекини чунин қавлҳо гуруҳе гуфтанд ки мубдиъи ҳақро нашнохтанду сухан аз газоф гуфтанд ва чу аз роҳбарони худои таъолӣ роҳ наҷустанд , гумроҳ шуданду мари мубдиъро сифат мубдиъ доданд ва чу нёрстнд ки мари тақсиру халалро ки ҳаст ба мубдиъи ҳақ нисбат кардандӣ , ба зарурати мари тақсирро тавфир ном ниҳоданду мари халалро камол гуфтанд .

Ва ҳади илми тасаввур мутасаввираст мари чизро чунонкии он чизаст ва ҳар ки мари чизро ҷузи чунон тасаввур кунад ки ҳаст , ҷоҳил бошад . Ва шаккӣ нест андари онкии андари зери даст бӯдани ҷоҳилони мари олимонро салоҳ оламаст куллӣ , ва чу ҳол инаст , ғалабаи ҷоҳилон бар олимон фасодӣ бошад куллӣ мари оламро ,у бад-ӣн рӯй фасод зоҳиртараст андари олам аз салоҳ ва ин фасод аз мардумаст ки ӯ мақсӯдаст аз ин маснӯъ ки оламаст , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( зуҳри алФсоди фии албру албҳри бмо касбатедӣ анноси лизиқҳми баъзи алзии ъмлўои лълҳми ирҷъўн ) . Ва қаҳр кардани сонеъи мари ин маснӯъро ки фасоди олам аз ӯст ба миёнҷӣон – чаҳ аз табоиъ ба вабоҳоу тоъӯну қаҳту ҷуз ( он ) ва чаҳ ба фиристодани пайғомбарону зафар додани мари эшонро ( ъ ) бар ҷҳол – далеласт бар онкии қаҳр ӯ – таъолии ҷадда – мари эшонро – хзлҳми аллоҳ – ҷузи бад-ӣн рӯйҳо мумкин нест бадишони расонӣдан . Ва сонеъ ки маснӯъ аз ӯ ба миёнҷӣ ояд , на мубдиъ ҳақ бошаду ончӣ на мубдиъ бошад , аз ибдоъ оҷиз бошаду ончии аҷз бар ӯ лозим бошад , халали андари маснӯъ ӯ раванда бошад , чунонкии халали андари олами ҷисмӣу ҷзўёт ӯ равандааст . Ва мумкин нест ки малики сонеъи олами ҷисмӣ ки халали андар ӯ зоҳираст , бениҳоят бошад . Ва ин сухан бетамизонаст ки аз якдигар ба тақлид бипазиранд , чунонкии худованди китоби арвоҳу амлок гирифтааст мари ин суханро ба тақлид аз ҳакими Эрони шаҳрӣ ки муаллифи китоб ҷалиласт бар ин маънӣ . Ва худованди китоби арвоҳ ва амлок гуфтааст ки мари бориро аввалҳои бениҳоятаст ва ҳар аввалиро сониҳои бениҳоятаст ва ҳар сониро илмҳои бениҳоятаст , ва ҳар ки андари улӯми риёзӣ шурӯ кардаасту илми ҳандасаро муморасат кардааст , донад ки ин сухан маҳоласт . Пас гӯйем : ончии худои таъолӣ донистааст ки ббошд , ( ббошд )у сӯй ӯ – иззати қудрата – он бӯдании воҷиб алўҷўдасту сӯии мо мумкини алўҷўд (аст , )у анчаҳи мумтанеъ алўҷўдаст маълум нест сӯии худои таъолӣ ,у маҷҳӯл ва маъдӯмаст бидонча Айнӣ нест ки ишорати пазирад .

Аммо бибояд донистан ки эҷоди ҳақ ибдоъаст ва он хоси феъл борӣаст ва он феълӣаст бе ҳеҷ олатӣу миёнҷӣ ӣӣ , аз ончии он феъл бар чизе науфтодаасту феълӣ ки он бар чизеи аўФтд ба олат ва миёнҷӣ бошад ваз мубдиъот бошад , на аз мубдиъ ҳақ бошад . Ва эҷоди нуфуси ҷузвӣ аз нафаси куллӣ ба миёнҷӣ ҷисмаст ва расӣдани нафаси ҷузвӣ ба илми маҳсусот ба миёнҷии ҳавос зоҳирасту маҳсусоти мар ӯро бар маъқӯлот далеласту ҳавоси ботини мар ӯро олатаст бар андар ёфтан мари онро ва бе ин миёнҷии нафаси ҷузвӣ ба камол илмӣ нарасад . Ва расӣдан ӯ ба камоли илмӣ монандаи шудан ӯст ба илм ба сонеъи хеш , ва монандаи шудани маснӯъ ба сонеъи хеши ҷуз ба ёрии сонеъӣ ки он бартар аз ҳар ду бошад , набошад , чунонкии нафаси ҷузвии ҳаме монанди кули хеш ( шавад ) ба ёрии ақл ки ӯ асар борӣасту бартар аз нафас куллӣаст . Ва сонеъӣ ки бартар аз ӯ сонеъӣ нест , маснӯъ ӯ монанди ӯ набошад , бал ( ки ) ба ғояти камол Фрўдинон бошад , чунонкии ақл ба ғоят камоласт аз нафасу ончӣ фурӯд ӯст ,у ақли мари ибдоъ (ро ) тасаввури натавонад кардан .

Ва маҳолии он суол ки гуфтанд : чаро худоӣ чу хештан наёфарид ? бар дурустии ин қавл ки мо гуфтем ки сонеъии ҳамонанди хеши натавонади падед овардани магар ба ёрии сонеъӣ ки аз ҳар ду бартар бошад , гўост . Ва ҷавоби ин суол онаст ки гӯйем : чизе монандаи хеши ҷуз ба ёрии чизе ки пдидорндаҳ ӯ бошад , натавонади падед овардану бартар аз мубдиъи ҳақ низ чизе нест , пас мумкин нест ки мубдиъ монандаи мубдиъ ҳақ бошад .

Он гоҳ гӯйем ки илҳом – ки он ваҳйаст – оғоз таълимаст , аънии нахусти муъаллимии он кас бошад ки ваҳй бадв ояд , чунонкии ибдоъи оғоз тасвираст . Ва чунонкии мари мубдиъро ибдоъ нест , бал ( ки ) тасвираст , мар касеро ки бадв ваҳй ояд , ваҳй кардан нест , бал ( ки ) таълимаст . Ва чунонкии тасвири ҷуз бар чизеи сӯрат пазир набошаду асар ба миёни асаркунандау асарпазир миёнҷӣ бошад , таълим низ ҷуз ба қавл набошад ва он расонӣдан илм бошад аз роҳи гуфтор ба касе аз касе ки мари онро аз роҳ гуфтор напазируфта бошад ,у қавли он муаллими андари илмпазир ба манзалат асар бошад аз муассири андари асарпазир . Ва мавҷӯдӣ ки вуҷӯд ӯ ба миёнҷӣ бошад , ( на чу ) мавҷӯдӣ ( бошад ) ки вуҷӯд ӯ бемиёнҷӣ бошад , аз онаст ки мубдиъ аз ибдоъ оҷизаст .

Ва пайғомбар ки ваҳй ба илҳом бадв расед , аз илҳом додани мари дайгариро оҷизасту мари умматро пайғомбарии натавонади омухтан , чунонкии мубдиъи ҳамеи махлуқи падеди орад на мубдиъии дигар , бал ( ки ) пайғомбар муҳайёкунандааст мари умматро аз баҳр пазируфтани ваҳй бар андозаи тҳёии эшон мари онро то шоиста шаванд мари анояти илоҳиро ки он ваҳй ва илҳомаст . Ва ҳар ки аз уммати мари нафаси хешро ба парҳез ва ( ба ) тааббуд ба илм бизадойад , анояти илоҳии сӯй ӯ гароед . Ва андар ёфтан ҷуиндагони илми мари ишоратҳоу рамзҳоро ки андари китоб худоӣаст ба сФўти зеҳну зкои хеш , далели пайваста шудани аноят илоҳӣаст бадишон то яке аз эшон бидон ҷой расад ки мари набиштаҳои илоҳиро аз офариниши бртўонди хондан ва ӯ пайғомбар худоӣ бошад ба халқ .

Пас гӯйем ки мари нафасро эътидоли аҷзои табоиъ то бидон пайваста шавад нахуст ълиқтӣаст аз алойиқ ки вуҷӯд ӯ ҳақиқӣ бидон хоҳад бӯдан , баъд аз онкии вуҷӯд ӯ ба имконаст андари он нафаси ибдоъӣ ки мари онро манзалат куллӣаст бар ҷзўёти ин ҷавоҳир ,у ҳавоси зоҳиру ботину муаллимони илҳомӣу таълимӣу набиштаҳои илоҳӣу башарии ҳама миёнҷӣонанд миён ӯу миёни мубдиъи ҳақ то ба камол хеш расад . Ва агар касе ҷузи чунин тасаввур кунаду гумони барад ки мумкин буд ки нафаси ҷузи бад-ӣни тартибу тадриҷ ба камоли хеши брсидӣ , ӯ мари ҳикмати сонеъи ҳакимро мункир шуда бошаду хотӣ ва ҷоҳил бошад , аз баҳри онкӣ на ҳаким бошад он кас ки ӯ мари кориро ки он (ро ) беолат ва миёнҷӣ битавонад кардан , ба миёнҷӣ ва олат кунад . Ва агар мари он сонеъро ки кор ба миёнҷӣон ва олат кунад мубдиъ донад , низ хотӣ ва ҷоҳил бошад , аз баҳри онкии мубдиъи ҳақ ( бидонча сунъ ӯ на ) бар чизеаст , бал ( ки ) ибдоъаст , аз миёнҷӣу олат бениёзаст андари изҳори сунъи хеш . Ва ллаҳи алҳмд .