« буд » номӣаст ки броўФтд бар чизе ки ҳол ӯ гашта бошаду замон ӯ гузашта , чунонкӣ гӯйем : суқрот буду дайу приру пору пирор буд . Ва ( ҳаст ) номӣаст ки броўФтд бар чизе ки ҳол ӯ ҳосил бошад , чунонкӣ гӯйем : Аҳмад ( ҳаст )у имрӯзу имсол ( ҳаст . ) ва « бошад » номӣаст ки броўФтд бар чизе ки ҳаме ба ҳол ҳастӣ хоҳад омадан , чунонкӣ гӯйем : ( мари Муҳамадро фарзандӣ бошад ва ) фардо рӯзӣ бошад . Пас « буд » ва « бошад » бар чизҳоеи аўФтд ки ҳол ӯ гарданда бошад ва гашта бошад , ва ( ҳаст ) номӣ муштаракаст миёни чизҳои собити улҳолу зоили улҳол . Ва ( ончии ҳол ӯ ) гардандааст , ҷузи ҷисм чизе нест ки ӯ ба зер замонаст , ва чизҳои ҷисмонии ҳама аз роҳ « бошад » ҳаме андар оянд ва бар хат « ҳаст » ҳамеи гузаранд ва ба дару маҷроӣ « буд » ҳаме берун шаванд .
Ва шаккӣ нест андари онкӣ ҳар чаҳ будаст бар « ҳаст » гузаштааст ва ба сабаби гаштани ҳоли мар ӯро ҳаме « буд » гӯйанд , чунонкӣ гӯйанд : фалон буд . Ва пеш аз он ки ном « будӣ » бар ( ӯ ) аўФтод ба гаштани ҳоли ҳозир ӯ , « ҳаст » буд ва то андар манзалат ҳастӣ наомад , ба манзалат « буд » нарасед . Ва чу ба ҳастӣ нарасида буд , он чиз дар маҳал « бошад » буд бидонча бӯданӣ буд ,у ончии мар ӯро андари маҳал « бошад » будаст мавҷӯд нест магар ба ҳади имкон , чунонкӣ гӯйем : мари ин дарахтро борӣ бошад . Ва ончӣ будаш ӯ андари ҳад имкон бошад , ба ҳастӣ натавонад омадан ( магар ) ба орандае ки он ҳаст бошад – аънии вуҷӯд ӯ воҷиб бошад на мумкин бошад , аънӣ бӯданӣ набошад – то мари он чизро ки андари маҳал ( бошад )аст ба маҳал ( ҳаст ) орад то чу ҳоли гарданда бар ӯ бугзарад аз ҳиз ҳастӣ сӯии маҳал ( буд ) шавад .
Ва он ( ҳаст ) ки ӯ воҷиб алўҷўд бошаду мари мумкини алўҷўдро воҷиб алўҷўд гирданд , агар ӯ аз маҳали имкони алўҷўди андари ҳизи вуҷуби алўҷўд омада бошад , ба маҳали имтиноъ алўҷўд расад . Бар мисоли мурғӣ ки имрӯз ҳаст ( ва ) воҷиб алўҷўдасту мари мурғии дигарро ки андар хоя ҳаст ( ва ) ба манзалати мумкин алўҷўдаст ( ҳамеи андар ҳиз ҳаст орад ки он вуҷуб алўҷўдаст , ) лоҷарами он мурғ ба охири кори хеши андари маҳал ( буд ) шаваду мумтанеъ алўҷўд гардад , аз баҳри онкии он мурғ низ аз маҳали имкони алўҷўди андари манзалати вуҷуби алўҷўди омада буд , чунонкии гуфтем . Ва агар он чиз ки мумкини алўҷўдро ҳамеи воҷиб алўҷўд гирданд , аз маҳали мумкини алўҷўди андари манзалати воҷиб алўҷўд наёмадааст , раво нест ки ( ӯ ) мумтанеъ алўҷўд шавад албата ва бар ӯ ҳукм ( будагӣ ) ( ба ҳақиқат ) науфтад , чунонкии ҳукм ( бошадӣ ) низ бар ӯ науфтодааст , аз баҳри онкии ин ду ҳол – аънӣ ( буд ) ва ( бошад ) - бар ду тараф ( ҳаст ) истодаанд . Ва бад-ӣни шарҳ зоҳир шуд ки ончӣ бӯдааст , бар ҳастӣ гузаштааст ваз дар ( бошад ) андар омадааст ва ба гаштан ҳол ҳастӣ ( аз ӯ ) ном ( буд ) бар ӯ аўФтодаҳаст ваз ӯ ҷуз ҳадисӣ намондааст (у зот ӯ ҳадисӣ гаштааст ) , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( Фҷълнҳми аҳодӣсу мзқнҳми кули ммзқи ани фии злки лояти лкли сбори шакур ) .
Ва ончии имрӯзи андари маҳал ( бошад )аст , нестаст . Пас ҳама будҳо нест бӯдааст ва ҳаст шудааст ва чу ҳастӣ аз ӯ бигузаштааст , ном ( буд ) бар ӯ аўФтодаҳаст . Ва ном ( нест ) бар Айнӣ науфтад магар ба азоФт ба чизе ки он ҳастаст , чунонкӣ гӯйем : фардо нест , ва ин нафии замони но омадааст ба саботи замони ҳозир ( ки имрӯзасту азоФти он ғоиби бад-ӣн ) ки андари маҳал ( ҳаст )аст . Ва агар ин ҳозир набӯдӣ , он ғоиб ки ӯ нестаст ном наёфтӣ , пас ҳастӣ чигуна ёфтӣ ? ва ( ҳаст ) номӣаст афтода бар ҷавҳарӣу Айнӣ ки ҳол ӯ гашта нест то сазовор шавад мари ном ( буд )ро ва бӯданӣ нест то сазовор шавад мари ном ( бошад )ро . Ва ин ном – аънӣ ( нест ) науфтад магар бар ҷавҳарӣ ки мар ӯро азоФт кунанд ба замонӣу ҳолеи ҳозир . Ва ин ном бар ҷисмонӣоти ҷуз бар сиблат муҷоз науфтад , аз баҳри онкӣ ( ҳаст ) мари чизи ҷисмониро ба сабаби ҳусӯл ӯ гӯйанд андар акнӯнӣ аз акнӯнҳо ва ҳар акнӯнӣ замонӣ ҳозирасту нуқтае номтҷзӣасту ниҳояти замон гузаштаасту оғози замон ояндаасту замони гузаштаи ҳама акнӯн ҳо бӯдаасту ҳама бар нуқта ( ҳаст ) гузаштааст ваз дар ( бошад ) андар омадааст . Пас пайдо шуд ки ҳаст ҷисмонӣ ки ӯ андари зери нуқта акнӯнаст , аз нест омадааст , аънии андари маҳал ( бошад ) бӯдааст ва чу ( ба ) нуқта акнӯн андар гузарад бӯда шавад ,у мар ӯро ( низ ) ҳаст нгўинд ва ( ҳам ) бӯда ва ( ҳам ) бошанда бар ду тараф ( ҳаст )анд ва ҳар ду чу азоФти эшон ба ҳаст карда шавад , нест оянд . Пас зоҳир кардем ки ( ҳаст ) ҷисмонӣ аз ( нест ) омадааст ва ҳаме нест шавад ва ба шитоб , бидонча бад-ӣни нуқтаи номтҷзӣ ки ӯ ( акнӯн )аст гузарандааст .
Ва ончӣ аз нестӣ ба ҳастӣ омад , мар ӯро ҳасткунандае лозим ояд ки ӯ аз маҳал ( бошад ) бошаду имкон андар ҳастӣу вуҷуб ӯ наёмада бошад , чунонкӣ андар ҳастӣ мурғ ва ҳаст кардан ӯ гуфтеми мари он мурғро ки андари хояи андари маҳал имконаст , аз баҳри онкӣ агар ҳасткунанда Эй бошад ки ҷисмаст , андари маҳал ( бошад ) бӯда бошад – аънии рӯзии мумкин алўҷўд бӯда бошад – ( ва ) мар ӯро низ ҳасткунандае бояд ки аз маҳал ( бошад ) сӯии ҳиз ( ҳаст ) берун оварда бошадаш . Пас дуруст кардем ки мари ҷисмро ки ҳол ҳастӣ бар ӯ ҳаме ( гузарад ва ) бӯда ҳаме шаваду андар манзалат ҳастӣ аз маҳал ( бошад ) ҳаме ояд , ҳасткунанда Эй ҳаст ки ӯ на ҷисмаст ва чу на ҷисмаст , андари маҳал ( бошад ) набӯдааст ва чу андари маҳал ( бошад ) набӯдааст , андари манзалат ( буд ) нашавад албата , бидонча ҳастӣ аз ӯ нагзарад , аз баҳр онкӣ бӯда нашудааст чу чизҳои ҷисмонӣ , бал ( ки ) ҳастаст абдолобдину дҳролдоҳрин .
Он гоҳ гӯйем – чу дуруст кардем ки ҳар бӯдае андари маҳал ( ҳаст ) бӯдаасту андар ҳиз ҳастӣ аз маҳал ( бошад ) омадаасту имрӯзи ҳамин ҳол мавҷӯдаст – ки ончии андари маҳал ( бошад )аст , андари манзалат имконасту ончии андари манзалат имкон бошад , ҳад ӯ он бошад ки раво бошад ки ҳаст шавад ва раво бошад ки ҳаст нашавад , аз баҳри онкии мумкини алўҷўд миёнҷӣ бошад миён ҳастӣу нестӣ ки ӯро вуҷуб ва имтиноъ гӯйанд мантиқён . Бар мисоли дарахтӣ ки андари донаи хурмо ба ҳад имкон бошад ки агар мар ӯро ба хок ва об супоранд - чунонкӣ бибояд - аз ӯ дарахтӣ бияёд ва агар уштурии мар ӯро бихӯрад он аз ӯ ба вуҷӯд наёяд , ( на ) чу дарахтӣ ки ҳосиласту воҷиб алўҷўдаст . Вази баҳри он чунинаст ки мумкини алўҷўди андари ҳад қӯтасту ончии андари ҳад қӯт бошад , омадан ӯ аз он қӯт ба феъли хеш ба воҷиб алўҷўдӣ бошад ки мар ӯро хост ва нохост бошад . Ва ончии берун омадан ( ӯ ) аз ҳади қӯт - ки он имкон алўҷўдаст - ба ҳад ( феъл ) - ки ӯ вуҷуб алўҷўдаст - ба чизеи дигар мутаъаллиқ бошад ки мар ӯро ду феъл мутазод бошад - чу хосту нохосту нафйу исботу эҷоду эъдом - сазовор бошад ки гӯйем : ӯ миёнҷӣаст миёни вуҷӯду адам . Ва ончӣ будаш ӯ мумкинаст , андари замон ҳозир несту ончӣ аз ҷисмонӣоти воҷиб алўҷўдаст , чу мари ҳоли ҳозир ӯро ҳеҷ саботӣ нест , акнӯнҳо бар ӯ пас якдигар равандааст ба шитоб . Ва ҳар акнӯнӣ ки аз ҳастагӣ ба будагӣ ҳаме шавад , ҳастиҳои ӯ ҳама бӯда ( ҳаме ) шавад ва бӯда низ нестаст , чунонкии шарҳи он пеш аз ин гуфтем . Ва ҳар акнӯнӣ ки он номи ҷузв замонӣаст , чизе нест магари ҳоли ҳозири ҷисм , ва бесаботӣ ӯ бидонаст ки ҷисми мутаҳаввил алаҳволасту таҳрики куллӣ бар ӯ мусаллатаст бидонча эҷод ӯ аз нест бӯдаасту аҷзоӣ ӯ мақҳураст .
Ва далел бар мақҳурии ҷисм онаст ки ҳамаи як ҷавҳарасту аҷзоӣ ӯ ҳамаи андари маконҳои мухталиф истодаанд , чаҳ ба сабаби табоиъи мухталиф ки ёфтаанд , чунонкии табъи баъзе аз ҷисми гарм ва хушкаст ва бар ҳошити олам истодаасту табъи баъзе аз ӯ сард ва хушкасту андари маркази олам истодаасту қисматҳои дигар аз он низ ба ҳукми он табоиъ ки ёфтаанд андари маҳалҳои ( сазовори хеш истодаанд , ва чаҳ бдонкаҳи ҷузвҳои ҳар қисмӣ аз ин ақсом бо онкии ҳама бар як табиатанд андари маҳалҳои ) мухталиф аўФтодаҳанд , чунонкӣ аз оташ ки ӯ гарм ва хушкасту ҳамагӣ ӯ мари ҳошити оламро ҳаме ҷӯяд то аз маркази олам ( ҳаме ) гурезад , баъзе бар сатҳ берӯнӣаст аз караи хеш ки он ҳаме ( мар ) фалакро бсоўд ва баъзе андари сатҳ андарунӣаст аз караи хеш ки ( он ) ҳамеи доираи ҳаворо бсоўд ва баъзе аз ӯ андари ин ду миёнаасту маҳалҳои эшон мухталифаст . Ва ҷузвҳои оташи ҳама ба як табъи эшон яке бошад , сӯии маҳалҳои мухталиф набошаду андари маҳалҳои мухталифи ҷуз ба қаҳри қоҳирии ноистд .
Ва чу мақҳурии ҷисм собит кардем , лозим ояд ки ҳол ӯ мутаҳаввил бошад ба хосса , чу вуҷӯд ӯ аз асл ба таҳвил бӯдааст аз ҳоли нестӣ ба ҳол ҳастӣ ва аз ҳол бесӯратӣ ба ҳоли сӯрат . Пас бад-ӣни шарҳ зоҳир кардем ки ҳама ҷисмонӣот ҳастӣ ҳоанд ки нестӣ бар ду тарафи он истодааст , чунин ки ҳаме байнем ки ҳоли ҳозир бар он ҳаме гузарад ва бӯда ҳаме шавад . Ва ин ҳоли ҷузвӣ ки бар ҷисмонӣот гузарандааст ва ҳар нобӯда Эй ҳаст ҳаме шавад аз он ва ҳар ҳастӣ бӯда ҳаме шавад ба гаштани ҳоли ҳозир бар ӯ ки он акнӯн номаст , далеласт бар онкии ҳам чунин бӯдааст ҳоли куллӣ ҷисм , аънӣ воҷиб ояд ки ҷисм ба куллияти хеш ба оғоз будаш андар акнӯнӣ аўФтодаҳаст ки пеш аз он мар ӯро акнӯнӣ набӯдааст ва он оғоз омадан ӯ бӯдааст ба куллияти хеши азмҳл ( бошад ) ба маҳал ( ҳаст ) то мари ҷзўёт ӯро имрӯзи ҳол инаст ки ҳаме байнему гуфтем , аънӣ ки ҳар чаҳ ҳаме будаш ёбад аз ҷзўёт , ( ба ) оғози андар акнӯн нахустин аўФтд то акнӯнҳо ба зиёдат пазируфтан ва болидан ӯ сипас аз онкӣ акнӯн нахустин бргзштн гирад . Ва чу дуруст кардем ки ҷисм ба куллияти хеш аз маҳал ( бошад ) андари ҳиз ( ҳаст ) омадааст , ночораи сӯй ( буд ) ҳаме берун хоҳад шудан ва нест шавад . Ва рафтани ҷзўёт ӯ бар ин минҳоҷ , бар дурустии ин қавл бурҳонаст . Ва низ зоҳир шуд бад-ӣн ( шарҳ ) ки ин ҳаст ки нестиаш бар ду тараф ӯ истодааст , андари ин маҳал ба зот хеш наёмадааст , аз баҳри онкии чиз аз нестӣ ба ҳастӣ ҷуз ба феъл наёяд . Ва чу дуруст кардем ки ин ( ҳаст ) ҳаст набӯд , раво набошад ки мар ӯро ки ба зот ҳастӣ надорад феъл бошад . Пас мари ҷисмро ҳасткунандае лозимаст ки ( ӯ ) воҷиб алўҷўдаст абдолобдин , на бӯданӣ ( ки ) шояд гуфтани мар ӯро ( ки ) набӯд албата , аз баҳри онкӣ дуруст кардем ки бӯдаҳо ҳама бӯданӣ бӯдааст ва чу мавҷади ҷисм бӯданӣ набӯдааст , раво нест ки гӯйем : ӯ ҳамеша бӯдааст пеш аз ин , магар бар сиблати муҷоз ба ҳукми ин аҳволи зоҳир ки бар мо ҳаме гузарад , аммо ба ҳақиқат на .
Ва чу ин ҳол зоҳираст ва ончӣ бӯдааст аз ҷисмонӣот бар ( ҳастӣ ) гузаштааст ва ба гузаштан акнӯнҳо бар ӯ ном ( буд ) ( бар ӯ ) аўФтодаҳасту ном ( ҳастӣ ) аз ӯ бархестааст ва ( акнӯн ) ҳоле ҳозираст ва гузарандааст бар аҷсом ва он ҷузви номтҷзӣ замонаст , лозим ояд ки мавҷади ин ҷавҳари ҳоли гардандаи ваз ( бошад ) ба ( ҳастӣ ) ояндау сӯй ( будагӣ ) беруни шавандаи андар замон нест , бал ( ки ) замон – ки ӯ гузаштани ҳол ҷисмаст – ба эҷод ӯ мари ин ҷавҳари ҳоли гардандау сӯрати пазирндаро мавҷӯд шудааст ва он мавҷад алоҷсом ҳастаст абдолобдину бас , на ( мар ) ном ( бошад )ро сӯй ӯ роҳаст то гӯйем : аз ин сипас бошад , ва ( на ) мари ном ( бӯдан )ро то гӯйем : пеш аз ин буд . Ва ончӣ бар ӯ гуфта шавад аз ин ду ном , ба ҳукми ин ҷавҳари ҳоли гарданда ( ҳаме гуфта ) шавад ки ҷисмаст ва мо андар ӯ ғарқем , чунонкӣ гӯйем : худои таъолии пеш аз онкии ин оламро бёФридаҳ буд ва пас аз онкии ин олам бархезад , бошад . Набинӣ ки ончии ном ( бошад ) ҳаме ба ҳақиқат бар ӯ аўФтд , бӯданӣасту андари ҳад имконаст ? чунонкӣ гӯйем : то ( ду ) моҳ ангур бошад ё ҷузи он , ва он чизе бошад ки ҳастӣ надорад . Ва чу ҳаме донем ки худои таъолӣ ( ҳаст ) , он лафз ки гӯйем : ӯ таъолӣ сипас аз ин бошад , ҷуз ба сабаби гаштани ҳоли олам бар олам , бар худоӣ ( ҳаме ) ниўФтд ,у бад-ӣни қавли ҳамеи он бихоҳйм ки ӯ – субҳона – бӯданӣаст то ббошд . Ва чу ин қавл дурустаст , лафз ( бошад ) бар ӯ – таъолии ҷадда – ба ҳақиқат аўФтидаҳ несту ончӣ аз дар ( бошад ) андар ( наёяд ) ва бар ( ҳастӣ ) нагзарад , мар ӯро ( бӯда ) нгўинд , чунонкии баён он кардем . Пас пайдо шуд ки раво нест гуфтан ки худоӣ буд , ҷуз бар сиблати муҷозу одати гуфтори омма ки ( қуръон ) бар он рафтааст .
Ва чу ин ҳол муқарараст , гӯйем ки чу дуруст кардем ки ҳар бӯда Эй ҳаст бӯдаасту нуқта акнӯнҳо бар ӯ гузашта (аст ) то имрӯз ӯро ҳаме гӯйем : бӯдааст – чунин ки ҳаме гӯйем : суқрот бӯдааст , ё ин олами пеш аз ин ( соъат ) ки мо андар ӯйем бӯдааст – ва раво нест ки ончӣ акнӯнҳо ( бар ӯ ) ба гаштани ҳол ӯ ( нагузашта ) бошад мар ӯро ( бӯда ) гӯйанд , лозим ояд ки оғоз акнӯнҳо ба ҷумлагӣ акнӯнӣ бӯдааст ки пеш аз он ҳеҷ акнӯнӣ набӯдааст албата , ва ин ҷавҳари ҳоли гарданда – ки ҷисмаст – андар акнӯнӣ ҳосил шудааст ки мари он акнӯнро ҳеҷ гузаштагӣ набӯдааст албата . Ва он акнӯн нахустин ки оғози ҳаракати маконе аз ӯ бӯдааст , оғозу ибтидоӣ замонӣ бӯдааст ки гузаштааст ва ин акнӯн ки мо андар ӯйем , анҷоми замон гузаштааст , бал ( ки ) замони ҷузи гузашта ( худ ) чизе несту ноомадаро аз ӯ вуҷӯд нест . Ва замон бар мисол хаттӣаст ва ҳар акнӯнӣ аз ӯ бар мисол нуқтаасту таркиби замон аз акнӯнҳои мутавотираст , чунонкии таркиби хат аз нуқтаҳост . Ва оғозу анҷоми хати ду нуқтааст : яке онкии кашидагии хат аз ӯ гаштаасту дигари онкии кашидагии хат бар ӯ истодааст . Ва ( аз ) замон чизе ҳаст нест , магари он нуқтаи номтҷзӣ ки ном ӯ акнӯнаст мари ҳозирон ӯро , чунонкӣ аз хати чизеи андар гузор нест , магари он нуқта ки кашидагии хат бар ӯ таваққуф кардааст . Ва ончии ҳамеи ном бар ӯ аўФтд аз замон бӯданӣ , Айнӣ мавҷӯд нест , чунонкӣ хат нокашида Айнӣ мавҷӯд нест . Ва чунонкии хат ҷуз кашида ва пардохта набошад , замон ( низ ) ҷуз гузашта набошад ,у чунонкӣ агар бар хати нуқтаҳо биафзояд дарозтар шавад , агар бар замон акнӯнҳо биафзояди дароз тар шавад ,у лекини ном ( биафзояд ) ҳаме бар чиз бӯдании аўФтд ки ӯ андари маҳал ( бошад )аст ва на андари маҳал ( ҳаст )аст ,у ончӣ бӯданӣ бошад мумкин алўҷўд бошаду мумкини алўҷўд миёнҷӣ бошад миёни вуҷӯду адам .
Ва агар касе гуяд : замон мумкинаст ки ббошд , мо мар ӯро гӯйем : балӣ ,у лекини ончӣ будаш ӯ мумкин бошад нобӯдан ӯ низ мумкин бошад , пас даъвӣ ӯ (ро ) бар инкори мо ҳеҷ фазлӣ нест . Ва агар гуяд : андари ваҳм собитаст ки пеш аз будаш ҷисм – ки акнӯнҳо ба сабаби гаштани ҳолҳои ӯ падед ояд – муддат буд , ҳар чанд ки ба гаштани аҳволу ҳаракоти ҷисм паймӯда набӯд , мо мар ӯро гӯйем : ҳам инаст ҳоли хаттӣ ки бар ҷисм бикашанд аз нуқтае ( то ) ба нуқтаеу мари онро хат гӯйанд , чунин ки май бинӣ : , ва агар касе гуяд : пеш аз ин хат низ ҷой хат кашӣдан бӯдааст , рост бошаду лекини мари он хатро натавонади гуфтан . Пас агар пеш аз вуҷӯди ҷисми андари ваҳм ҳаме ояд ки дирангӣ буд , он диранг воҷиб ояд ки ( мари чизе буд , ва агар чизе набӯд ки мар ӯро дирангӣ буд , воҷиб ояд ки он диранги кашидагӣ буд ва воҷиб ояд ки ) охири он кашидагӣ ( навид омадани ҷисм ) буд . Ва агар чунин буд , воҷиб ояд ки мари он кашидагиро ки охираши падед омадани ҷисм буд , аввалӣ буд ки оғози кашидагӣ аз ӯ буд , аз баҳри онкии чизе ки лафз ( то ) бар ӯ аўФтд , ночораи лафз ( аз ) пеш аз он бар ӯ аўФтодаҳ бошад , чунонкӣ гӯйем : кашидагӣ буд ё ҳаст аз фалони ҷой то фалони ҷой , ва ин имтидодӣ бошад маконе , ё гӯйем : кашидагӣ буд ё ҳаст аз фалони гоҳ то фалони вақт , ва ин имтидодӣ замонӣ бошад – аънӣ ҳаракотӣ бошад – ва албата имтидодӣ собит нашавад то ба мақтаъии ҷуз аз мабдае . Ва чу аҳвол инаст , агар пеш аз вуҷӯди ҷисми чизе буд ки мар ӯро дирангӣ буд , агар он диранг то ба ҳангоми вуҷӯди ҷисм буд , воҷиб ояд ки он чизи муҳаддис буд , аз баҳри онкии ончии мари муддат ӯро анҷом бошад , мари муддат ӯро оғоз бошаду ончии мари муддат ӯро оғоз ва анҷом бошад муҳаддис бошад .
Пас агар гуяд : он чиз ки мар ӯро муддат буд қадим буд , ин сухан маҳол бошад , аз баҳри онкии муддат кашидагӣ бошад (у кашидагӣ ) ҷуз аз ҷое то ба ҷое ( ё ) аз вақте то ( ба ) вақте набошад . Ва чу чизе қадим бошад , мар ӯро муддат лозим наёяд , аз баҳри онкии мар ӯро оғозӣ набошад ва чу оғозаш набошад , кашидагии замон лозим наёяд албата . Пас агар гуяд ки раво бошад ки чизе набошад ва муддат бошад , маҳол гуфта бошад , аз баҳри онкӣ муддат бақосту бақои ҷуз ба боқӣ ки ҷавҳараст собит нашавад . Ва то чизе набошад , мар ӯро муддат ё диранг ё даҳр набошад албата , чунонкӣ агар ҷисм набошад хат набошад ( албата , ) ва чу гуяд : на ҷисм , гуфта бошад ки на хат . Ва чунонкӣ ба бархестани ҷисми вуҷӯд хат бархезаду андари ваҳм ӯро асарӣ намонад , ба бархестани ончии муддати мар ӯ рост низ муддат бархезад , бо онкӣ зоҳир кардем ки муддат – ки ӯ кашидагӣ бошад – раво нест ки бошад ҷуз аз ҷое ба ҷое – чу маконе бошад – ё аз гоҳе ба гоҳе – чу ҳаракотӣ ва авқотӣ бошад - . Ва чу даҳр беоғозаст , раво нест ки ӯ кашидагӣ бошад албата , ва чу кашидагӣ набошад , ( то ) ба ҳангом набошад ва на ( аз ) ҳангом бошад . Пас зоҳир шуд ки ончии мар ӯро муддату даҳру ҷузи он ( ҳаме ) гӯйанд , вуҷӯд ( ва ) субут ҷавҳарӣаст боқӣ ба зоти хеш беоғозӣ ки мар ӯро бӯдааст . Ва ончии мари вуҷӯд ӯро оғозӣ набошад , мари бақоӣ ӯро кашидагӣ набошад албата , аз баҳри онкӣ – чунонкии гуфтем – кашидагӣ аз оғозӣ бошад , ва агар мари бақои азалиро кашидагӣ бошад , мар ӯро оғозӣ лозим ояд , ва агар мари бақоӣ ӯро оғозӣ ниҳода шавад аз баҳри он то муддат собит шавад , номи азалӣ аз ӯ биўФтд ва ӯ муҳаддис бошад . Ва бад-ӣни шарҳ зоҳир кардем ки мари бақои азалиро кашидагӣ нест албата .
Он гоҳ гӯйем ки Модатҳои мусаввироти ҷисмонӣ мақдамаст бар сувари эшон , тақаддумии замонӣ , ва агар он замон чаҳ андакаст . Ва олами ҷисмӣ ба куллияти хеши мусаввирӣ ҷисмӣаст бар модтӣу чизи сӯратпазир ба пазируфтани сӯрат аз ҳол бесӯратӣ ба ҳол сӯратӣ ояду гаштани ҳол ӯ воҷиб ( орад ) мар акнӯнҳоро пас якдигар . Ва имрӯзи ҳаракоти аҷсом ки таркиби олам аз онаст ба табоиъ эшонаст . Пас воҷиб ояд ки мубдиъи ҳақи мари ҷавҳари ҷисмро бо табоиъ ӯ ба ҳам ибдоъ кардааст андар акнӯнӣ ки он оғози ҳама акнӯн ҳо бӯдааст , ва он оғози ҳаракат маконе бӯдааст ки ақсоми чаҳоргонаи ин ҷавҳар бар он табоиъ ки вуҷӯди эшон бар он буд ҳаракат карданду андари маҳалҳои хеш бидон табоиъ ки вуҷӯд бар он ёфтанд боистоднд ва он оғози ҳаракати табиӣ буд ки мар ӯро оғози замон воҷиб ояд донистан .
Ва бад-ӣни қавл ки гуфтем : чу мубдиъи ҳақи мари ақсомро бо табоиъи он падед оварад ҳар қисмӣ аз он сӯии макони хеш ҳаракат кард , он ҳамеи хоҳем ки ҷумлагии ҷисми омехта падед омад бар якдигар бо тазоди тбоъи он , то ҷузвҳо ба ҳаракати андари афтоданд ва баъзе сӯй марказ шуд аз ҳавошӣ ва баъзе сӯй ҳавошӣ омад аз марказ , аз баҳри онкии мари ҷисмро ҷавҳаряту тамаккуну вуҷӯди ҷуз ба таркиби муфрадоти табоиъ бар ҳиўлӣ собит шуд . Ва агар он ҳиўлии ҷавҳарии маъқӯл буд , мари аҷзоӣ ӯро бар якдигар фазлӣ набӯду ҳамагии он шоиста буд мар пазируфтани табоиъи мутазодро . Ва чу ҳамагии он шоистаи табоиъ буд – ҳам чунин ки имрӯзаст –у гаштани муфрадоти табоиъи андари ҷисми имрӯз бар дурустии ин қавли гўост , воҷибед ки сардӣу хушкӣ бар он баъз афтод аз ҳиўлӣ ки акнӯн андар марказаст – ва ба афтодани ин ( ду ) табъи муфрад бар он баъз , он баъз сазовор бошад ки маркази ин доира бошад ва бар ҷой хеш боистад –у сардӣ ватарӣ бар он баъз афтод аз ин ҷавҳар ки бартар аз ӯ буду гармӣ ватарӣ бар он афтод ки бартар аз ӯ буду гармӣу хушкӣ бар он баъз ки бартар аз он буд , бал ( ки ) бартарӣу Фрўтрӣ ба сабаби падед омадан ин табъ падед омаданд андари ин ҷавҳар ки пазирои он буд ,у ашколи афлоку ситорагони пас аз он табоиъ ки андари он маҳал бар он ҷавҳари афтоданд падед омаданд .
Ва чу ҳолҳо бар ҷавҳари бгшт бидонча шакли пазируфт , мари онро муддатии замонӣ лозим омад гуфтан ба тақдир , ба сабаби ҳаракатӣ ки андари ақсоми ҷисм падед омад ҳам андари маҳалҳои хеш , чунин ки имрӯзаст ки ҷузвҳои хок ба ҷумлагии сӯии маркази олам мутаҳаррикаст ба табъ – ҳар чанд ки оммаи халқи мари онро ҳаме сокин пиндоранд – вази ҳошити олам гурезандааст ва ҷузвҳои об бар ҷузвҳои хок такя кардаасту ҳаме бар ӯ гароед ба сӯии марказ ва ҷузвҳои ҳаво бар ҷузвҳои об такя кардаасту ҳамеи гурезад ба табъ аз фурӯ шудан ба об , чунонкии пеш аз ин андари ин китоб ёд кардем . Ва ҳаракоти андари табоиъ мавҷӯдаст вази оғози падед омадани ҳаракати андари ақсом ( ҷисм ) ба сабаби падед омадани табоиъи андари он то ба ҳангоми рост шудани сӯрати олимӣ , ночораи муддатӣ буду ҳаракоти тбоъии ин ақсоми андари маконҳои хеши аҷзои он муддат буд – ҳар чанд ки ҳануз шаб ва рӯз набӯд - , чунонкӣ агар бар мо аз замони пора Эй бугзарад ки мари фалаку кавокибро андари порае замон набинем , ба тақдир гӯйем ки ин муддати чандин соъат бошад аз рӯз ,у мқдролоқдори мари ҳақиқат чанде он соъатро донист , чунонкӣ гуфт , қавла : ( аллоҳи алзии халқи алсмўту аларзи фии сетаи айёми сами астўии алии алърш ) . Ва падед овардани сонеъи ҳакими мари ин аҷсомро бар ин табоиъ , таҳрик ӯ буд мари онро сӯии маҳалҳои он , ва он таҳрикӣ қисирӣаст – ҳар чанд ки мари онро – ( ҳаме ) табъ гӯйанд – чунонкии пеш аз ин шарҳи он андари қавлӣ ки андари ҳаракати гуфтем ёд кардаем .
Ва бурҳон бар онкии ҳаракоти табоиъ қисирӣаст , онаст ки брдорндаҳи муфрадот – аънии гармӣу сардӣ ватарӣу хушкӣ – як чизаст бехилофӣ ,у ҳаракати аҷзоӣ ӯ аз ҷое ба ҷое ҳаме ба сабаби хилоф муфрадот бошад мари якдигарро , ва низ табоиъи мутазодро як ҷавҳари ҷуз ба қисир напазирад ва ҷузвҳои як ҷавҳар аз ҷое ба ҷое ҷуз ба қаҳр ҳаракат накунад . Пас гӯйем ки ҷавҳари олам бесӯрат буд андар ( он ) акнӯн нахустин то имрӯз ҳаме гӯйем : он ҷавҳари ҷисм буд ( ва ) аз маҳал ҳастӣ ба маҳал будагӣ омад ба гаштани ҳол бар ӯ . Ва чу ҳол инаст , дуруст шуд ки ба ҳастӣ аз на ҳастӣ омаду сӯй на ҳастӣ шуд ,у лекини номи он маҳал ки пеш аз ҳастӣ дошт ( бошад ) буду номи он маҳал ки пас аз ҳастӣ сӯй ӯ шуд ( буд ) гашт , ҳар чанд бо ин ҳар ду ном – аънӣ ( бошад ) ва ( буд ) – нестаст , ( аз баҳри онкии ҳам чунонкӣ ( бошад ) на ҳастаст , ( буд ) низ на ҳастаст ,у маънӣ на ҳаст нестаст . ) пас дуруст кардем ки ҳар чаҳ ҳол ӯ гардандааст – ва он ҷисмаст – аз нест ҳаст шудаасту мар ӯро ҳастӣ на ҳақиқатаст ,у ончии ҳол ӯ гарданда бошад , андар роҳ нест шудан бошад ва ин оқибати кор ҷисмаст . Аммо чу ин мумкини алўҷўд ки оламаст аз маҳали нобудагӣ – ки номи он маҳал ( бошад )аст – воҷиб алўҷўд гаштааст андар ( он ) акнӯн нахустин , пас аз он ба гаштани ҳоли сӯй ( чунин буд ) ва ( чунон буд ) берун шудан гирифт ва ҳамеша – аънӣ ба ҳамаи муддати хеш – истодан ӯ бар ҳол ҳастӣ буд ва ҳар чанд ки ҳол ҳастӣ бар ӯ ҳаме гузарад , бар ақаби он ҳолеи дигар ҳаме ояд ки номи ин ҳол ( ҳаст )аст .
Ва чу ҳол инаст ва мо мари оламро на бидон ҳаме мавҷӯд гӯйем ки ӯ пеш аз ин бӯдааст ва низ на бидон ҳамеи гўиимш ки пас аз ин ҳаме хоҳад бӯдан , бал ( ки ) мар ӯро мавҷӯд бидон ҳаме гӯйем ки ӯ ҳамеша ба муддати хеши андари зери он ҳол ояндааст ки он акнӯн номаст , ин ҳол далеласт бар онкии ғарази сонеъи ҳаким аз эҷоди ин мумкини алўҷўди таҳсил ҷавҳарӣаст ки он воҷиб алўҷўд бошад . Ва истодани олами ҷисмӣ ҳамеша бар нуқтаи вуҷуб ба вуҷӯди он нуқта акнӯн бо бе қарории он , далеласт бар онкии ҳосил аз вуҷӯди мумкини алўҷўд , таҳсили воҷиб алўҷўдӣаст ҷуз ӯ . Акнӯн бояд ( онкӣ бидонем ки ) он воҷиби алўҷўд ки ҳусӯл ӯ аз ин мумкини алўҷўд воҷибаст , чист ? пас гӯйем ки он ҷавҳарӣаст ки бар ин сари пӯшида аз офариниш ӯ ҳаме матлаъ шавад ва он нафас мардумаст ки андари ҷисми ҳол ( гарданда ) ҳаме ба камол хеш расад ба ҳикмату илм , чунонкии пеш аз ин гуфтем .
Ва чу суханро бад-ӣни ҷои расонидем , мари муҳаққиқонро нуктае латиф ёд кунем . ( нуктаи латиф ) онаст ки гӯйем : маълум кардем ки олами ҷисмии пеш аз онкии андари он вҳлти нахустин мавҷӯди гашт , мумкини алўҷўд буд ва пас аз эҷоди мавҷади хеш , воҷиби алўҷўди гашти андари ҳоли аввали хеш . Ва иллат омадан аз маҳали имкон ба маҳали вуҷуби он буд ки мавҷад ӯ воҷиб алўҷўдасту мар ӯро хостааст ,у мумкини алўҷўд он бошад ки вуҷӯд ӯ раво бошад ва на вуҷӯд ӯ низ раво бошад ,у лекин чу олами мавҷӯди гашт ба эҷоди он воҷиби алўҷўди мурӣд ки ӯ сонеъ оламаст , ҳукми мумкини алўҷўдӣ аз ӯ бархест андари он вҳлти нахустин , ва ба гаштани ҳоли ҷисми хеш рафтан гирифт сӯии будагӣ . Ва ҳамеша – аънии андари ҳамаи муддати хеш – сабот ӯ бар он нуқта беқарораст ки акнӯн номаст ва ҳастӣ ӯ бидонаст ки ба зери он нуқтаи андар омадааст . Ва ончӣ ӯ ба оғози мумкин алўҷўд бӯда бошад – чунонкӣ олам бӯдааст пеш аз зуҳӯри хеш – эҷод ва на эҷод бар ӯ раво бӯда бошаду олам чунин бӯдааст . Ва чу воҷиб алўҷўд шавад ( ва ) вуҷуб бар ӯ гузаранда бошад – чунин ки ҳастӣ низ ба бе қарории нуқтаҳои акнӯнҳо бар олам гузарандааст - , воҷиб ояд ки бар ӯ эъдом ва на эъдом низ раво бошад . Аммо эъдом ба ҳукми завол ( ҳастӣ ) аз ӯ ба гузаштан акнӯнҳо бар ӯ ҳаме раво бошад ( ва ) аммо на эъдом ба ҳукми тбдл ҳол ҳастӣ пас аз астҳолти он сӯии будагӣ ба дигар акнӯн ҳаме раво бошад . Ва низ чу иллати имкони алўҷўди олами он буд ки мавҷад ӯ мурӣд буду қодир буду иродати мӯҷиби вуҷӯди олам буд ва на вуҷӯди олам (ро ) ба қудрат таъаллуқӣ набӯд - аз баҳри онкии таъаллуқ на вуҷӯд ба аҷзи сазовортар аз он бошад ки ба қудрат бошад - , иллати вуҷӯди олами бештар аз иллат на вуҷӯд ӯ буд , аз баҳри онкии иллати вуҷӯди олами як баҳр аз иродат буд бо ҳамагии қудрат ,у иллат на вуҷӯди як баҳра аз иродат буд - аънӣ нохостан - , ва чу иллати эҷоду эҷоби олами қавитар буд , олами воҷиби алўҷўду мавҷӯди гашт . Ва имрӯзи иллати эъдоми вуҷӯди олами яке онаст ки ҳастӣ ӯ бргзрндаҳасту дигар онаст ки мурӣд собитаст ва на вуҷӯди олам - ва он эъдом ӯст - ба иродат мутаъаллиқаст . Ва иллат на эъдоми олам - ( ва он исбот ӯст - дуаст : ) яке онаст ки ҳар акнӯнӣ - ки он ҳоли ҳозир оламаст - пас аз астҳолти хеш ба дигар акнӯн мтбдласт ,у дигар онаст ки як баҳр аз иродат мӯҷибаст ( мар на эъдомро , ҳам чунонкии як баҳраш мӯҷибаст ) мари эъдом ӯро , аънии мурӣд он бошад ки хоҳад чунин кунад ва хоҳад чунин накунад . Пас бад-ӣн рӯй раво бошад ки олам маъдӯм нашавад , чунонкӣ раво бошад ки маъдӯм шавад . Ва ончӣ ( ба ) ҳади имкон мавҷӯд бошад , инаст . Ва олами андар вақте бад-ӣн сифатаст , аз баҳри онкии мари вуҷӯд ӯро ҳеҷ қарорӣ нест бидонча нуқтаҳои акнӯнҳо бар ӯ гузарандааст . Пас ҳамеша - аънӣ ба ҳамаи муддати хеш - ( маъдӯмаст ва ) на маъдӯмаст , ҳам чунонкӣ чу пеш аз зуҳӯри мумкини алўҷўд ( буд ) на мавҷӯд буд ( ва на мавҷӯд буд ) . Ва ин фаслро тааммул бояд кардан , чаҳ андари ҳақиқати ин маъонӣ ба хотири равшану фикрати дуруст шояд расӣдан . Ва ллаҳи алҳмд .