Ин қавл онаст ки ғарази мо андари таълифи ин китоб онаст . Ва моро андари баёни ин қавл ҳоҷатаст ба муқаддамотӣ ки ҷуз бидон муқаддамоти нафаси ҷӯяндаи ин илм бар ин маънӣ матлаъ нашавад .

Ва он онаст ки гӯйем : ( куҷо ) - ки мари онро ба тозӣ ( ин ) гӯйанд - лафзӣаст ки броўФтнд бар ҷавҳарии андари маконе ва бар ончӣ ӯ андар макон нест ниўФтд . Ва ҳар чаҳ он андари чизе падед ояд , аз чизеи дигар падед ояд , чу падед омадани нури андари олам аз қурси офтобу падед омадантарӣ андари хок аз обу ҷузи он аз чизҳое ( ки ) падед ояд андари чизҳое . Ва ҳар чаҳ он падед ояд аз чизе , ба маҳал ҷузвӣ бошад аз он чиз , аз ( баҳр ) онкии ному лафз ( аз ) - ки мари онро ба тозӣ ( ман ) гӯйанд - далеласт бар баъзеу ҷузвӣ аз куллӣ , чунонкӣ гӯйем : фалак аз ҷисмаст , бидонча ҷузвӣаст аз ӯ . Ва ҳар чаҳ он аз чизе падед ояд , низ андари чизе падед ояд . Ва ин қавли баракси он муқаддамааст , чунонкӣ чу нур аз офтоб падед ояд , андари замини ҳаме падед ояду чизҳое ки қобил нураст . Ва чу ҳол инаст , воҷиб ояд ки ончӣ на аз чизе падед ояд , ночора на андари чизе падед ояд , чу падед омадани ҷавҳари ақлу нафас - ки мубдиъотанд – на аз чизе ( ва ) на андари чизе .

Ва натиҷа ( аз ) ин муқаддамот он ояд ки агар ҷисми андар маконасту макон чизеаст , ҷисм аз чизеи падед омадааст . Ва чу аз чизеи падед омадааст , аз ҷое омадааст ки он ҷой аз ӯ холӣ шудааст , аз баҳри онкӣ агар имрӯзи андар маконаст , аз маконеи дигар омадаасту ончии маконе аз ӯ пар шавад , аз маконе берун наёяд то мари макон ӯро маконгирӣ дигар ба тъоқбу тбдл нигоҳ надорад , чунонкии нуқтае аз ҳаво ки андари шишае танг сораст ки мар ӯро ба обии жарфи фурӯи барӣ , берун нашавад то нуқтаи оби андар ӯ наёяд ки мари ҷой ӯро нигоҳ дорад ва низ қатрае об бар ӯ фурӯ нашавад – бо майли гавҳари оби сӯии марказу сзоўортрӣ он бидон маҳал аз ҳаво – то ҳам бидон миқдор ба масоҳати ҳаво аз ӯ берун нашавад , ва чу ( ҳаво аз шиша ) ҳаме бар нтўондомдн ( оби бадви фурӯи натавонад шудан )у ҳаво ба зер ҳаме боистад , ба хилофи ончии мавзеи арқони олам бар онаст .

Пас воҷиб ояд ки агар бад-ӣни ҷой ки имрӯз оламаст маконе холӣ бӯдааст , ин олами андар ӯ омадааст , чунонкӣ гуруҳе гуфтанд : ин ҷисм аз ҷои дигар омадаасту мари он ҷои пешини хешро холӣ кардааст то мари ин ҷойро пар кардааст , аз баҳри онкии мо ҳаме байнем ки ҳар чаҳ мари ҷойро ҳаме пар кунад , ҷои дигар аз ӯ холӣ шавад андари ин оламу ҷисмии дигари мари он ҷой ӯро бигирад ва агар ҷой ӯро дигар ҷисмӣ нагирад , ӯ аз он ҷой берун наёяд , чунонкии гуфтем аз берун ноомадани ҳаво аз шиша чу чизеи дигари ҷой ӯро ҳаме нагирад . Ва агар чунин бӯдааст ки ин олам аз ҷои дигар омадааст , воҷиб ояд ки мари он ҷойро ки ин ҷисми куллӣ аз ӯ берун шудааст , ҷисми дигар нигоҳ доштааст ки агар ( на ) чунин будӣ , ин ҷисм аз он ҷои пешини хеш берун натавонистӣ омадан , чунонкии гуфтеми андари мисоли шишау об .

Он гоҳ агар чунин бӯдааст , он ҷисм ки мари ҷои нахустин ин оламро бигрифтааст низ мари ҷои хешро холӣ кардааст . Ва агар чунин бошад , воҷиб ояд ки аҷсом номутаноҳӣ бошад ё яке ҷисми ҷузи андар маконе бошад то макони он ҷисми мунтақили аввалиро бигирад , ва ин ҳар ду маҳоласт . ё ду ҷисми мари ҷойҳои якдигарро бар табодул гирифтаанд , аънии андари ин макон ки имрӯз оламаст ҷисмӣ бӯдааст ки чу ин ҷисми андари ин ҷой омаду ҷои хешро холӣ кард , он ҷисм ки андари ин макон буд андари он макони пешини ин ҷисм шуд , бар мисоли қатрае об ки аз дарё ба шиша дар шаваду кули об камтар шавад ва ҳамон миқдори ҳаво аз он шиша берун ояду ҷои он об гирад . Ва агар чунин бошад , худ маконеи холӣ собит нашавад . Ва чу ҳол инасту ҷисм мутаноҳӣаст , раво нест ки андари маконеи холӣ омадааст , бал ( ки ) макон ӯ азм ӯст . Ва низ агар ҷисми андари макон омадааст , лозим ояд ки макони андар ҷисм наёмадааст . Ва ончии андар чизе наёяд , аз чизе наёяд . Пас макон на аз чизе буд . Ва чу макон на аз чизе буду ҷисми андар ӯ бошад –у муқаддама онаст ки ончии андар на чизе ояд на аз чизе омада бошаду ончӣ на аз чизе ояд воҷиб ояд ки на андар чизе ояд - , пас лозим ояд ки ҷисми андар чизе нест , бал ( ки ) андари азм хешаст , чунонкии гуфтем .

Онгоҳ гӯйем ки ончии андари чизе падед ояд , ё ҷавҳар бошад ё арз . Ва ҷавҳар ба ду қисмаст : ё касифаст ё латиф (аст . ) касиф ҷисмаст ки мар ӯро ҷзўҳост ,у латиф нафасаст ки баситаст беҷузв . (у ончӣ падед ояд аз ҷисми андар ) чизе , ӯ падед наёяд то аз асл ӯ ба миқдори азм ӯ нуқсон нашаваду чизе низ андари ҷисми ниФзоид то ҳамон миқдор аз дигари ҷисмӣ кам нашавад . Ва чу ҳол инаст ва ин муқаддама дурустаст , бар акси ин қавл чунон ояд ки ончӣ падед ояд аз ҷавҳарии латиф бе азми андари чизеи дигар , ба падед омадан ӯ аз асл ӯ чизе нуқсон нашавад . Ва чу ҳол инасту таркиби мардуми андари ин олам аз ин ду ҷавҳараст , воҷиб ояд ки зуҳӯр ҳар мардумӣ , аз кул ҷисм бидон қадар ки ҷасад мардумаст кам шудааст вази кули нафас ба зуҳӯри нуфуси мардуми чизеи нуқсон нашудааст албата .

Ва дигари муқаддамот ки моро андари изҳори ин сар бидон ҳоҷатаст , онаст ки гӯйем : чизеи андари чизе падед наёяд то миёни эшон мухолифат набошад албата , чунонкии сипедии андари сёъҳӣ падед ояду андари сипедӣ падед наёяду гармии андари сардӣ падед ояду андари гармӣ падед наёяд . Ва чизе каз чизе бошад , ҷузвӣ бошад аз ӯ , ва агар аз асл ӯ ба сабаби зуҳӯр ӯ андари мухолиф ӯ нуқсон шавад ё нашавад . Ва чу чизеи андари мухолифи хеш падед ояд , агар пдидоиндаҳ фоилӣ бошад , ночораи мухолиф ӯ мунфаил бошад , чунонкии қиёси он гуфтем . Ва раво нест ки пдидоиндаҳи ҷуз фоил бошад , аз баҳри онкии падед омадан феъласту феъли мари фоилро бошад . Ва мунфаил аз фоили мари сифоти ҷавҳарӣ ӯро ба арз напазирад , чунонкии ҷасади мардум бидонча нафаси фоили бадв пайвастааст феъли арзиро пазируфтааст ,у миёни ду мухолифи ҷуз ба таклифи мукаллафии қодир улфат набошад албата .

Ва агар касе гуяд ки миёни мухолифони андари табоиъи улфат табиӣаст , мо мар ӯро гӯйем ки пеш аз ин баён кардем ки ончии мар ӯро ҳаме табъ гӯйанд , қисираст . Ва акнӯн бар тақвияти он қавл гӯйем : гармӣ бо хушкии андари ҷавҳари оташи мўтлФоннд ва ин аитлоФи мари эшонро ба қаҳраст на ба табъ . Ва бурҳон бар дурустии ин қавл онаст ки гӯйем : гармӣ бо сардии здоннд бешаккӣ , агар улфати хушкӣ бо яке аз ин ду зид ба табъаст , воҷиб ояд ки улфат ӯ бо он дигари зид ба қаҳр бошад , ва раво набошад ки як чиз бо ду зид ба табъ мувофиқ бошад , аънӣ агар табъи хушкии мувофиқ гармӣ бошад лозим ояд ки мухолиф сардӣ бошад ки зид мувофиқ ӯсту зиди мувофиқи чизи зид чиз бошад . Ва чу дуруст кардем ки аитлоФи хушкӣ бо сардӣ ба қисираст , лозим ояд ки аитлоФ ӯ бо зиди сардӣ ки он гармӣаст низ ба табъ бошад , аз баҳри онкии сохтагии хушкӣ бо сардии андари хоки ҳамон сохтагӣаст ки мари хушкии рост бо гармии андари оташ бе ҳеҷ тафовутӣ . Пас агар хасм мо гуяд ки ( чу ) дуруст кардӣ ки сохтагии хушкӣ бо сардӣ ба қаҳраст , иқрор карда бошӣ ки сохтагии хушкӣ бо гармӣ ба табъаст , аз баҳри онкии гармии зид сардӣаст ва ҳар чаҳ бо зиддиӣ ба қаҳр созад бо дигари зид ба табъ созад , моро гӯйем каз ин чаҳор муфрадоти ду зидонанд чу гармӣ (у сардӣ ва чутарӣ ва ) хушкӣ ( ва ) ду мухолифонанд чу гармӣ бо хушкӣ ва чу сардӣ ботарӣ ,у даъвии ту андар ( аитлоФ ) эшон ба табъ бар иқтизоеаст бебурҳон ва чу бар он ақтзоб ҳаме рӯем ба бурҳон , ҳаме дуруст шавад ки он ақтзоби дуруст шудааст , чунонкӣ зоҳир кардему гуфтем ки агар аитлоФи хушкӣ бо гармӣ ба табъаст , лозим ояд ки аитлоФ ( ӯ ) бо сардӣ ба қаҳраст , ва ин бурҳони ҳаме ботил кунад мари он ақтзобро . Ва чу бар ин қавли мантиқӣ лозим ояд ки аитлоФи хушкӣ бо сардӣ ба қаҳраст , агар мари ин қавлро бар акс гӯйем ки агар аитлоФи хушкӣ бо сардӣ ба табъаст лозим ояд ки аитлоФи хушкии богармӣ ба қаҳр бошад , ҳамон ҳукм воҷиб ояд бар ин муқаддамоти шартӣ . Пас дуруст кардем ки аитлоФи миёни муфрадоти табоиъи андари ақсоми ҷисм ба қаҳраст на ба табъ албата .

Он гоҳ гӯйем ки мари мукаллафиро ки миёни ду мухолиф улфат тавонад додан , андари фароз овардан эшон ба ҳам ғаразӣ бошад ки он ғарази мар ӯро ҷуз ба таълифи миёни ин ду мухолиф ҳосил нашавад , чунонкӣ чу хост ки ду ҷавҳар бошад – яке аз ваии муҳот чу хоку дигари муҳӣт чу оташ – андари яке аз он мари хушкиро бо сардӣ улфат доду андари дайгарӣ аз он мари хушкиро бо гармӣ улфат дод то чу ин ду зид – аънии гармӣу сардӣ – аз якдигар давр шуданд , ин як миёнҷии мари эшонро фароз ҳам кашид ва яке муҳоти гашт чу хоку дигари муҳӣти гашт чу оташ .

Он гоҳ гӯйем ки ғарази муаллиф аз таълиф ба миёни ин ду ҷавҳар аз се рӯй берун набошад : ё он бошад ки хоҳад ки мар ҳар якеро аз ин ду мухолифи беҳтар аз он кунад ки ҳастанд , ё хоҳад ки ҳар яке бар ҳол хеш бимонанд , ё хоҳад ки ҳар яке хасистар аз он шавад ки ҳастанд . Ва чу ҳаме байнем ки ин ҷавҳари маҳсус – ки ҷисмаст – бад-ӣни таълифи ҷамол ва баҳо гираду равнақ ва ҳаракот ёфтаасту пеш аз ин таълифи мар ӯро ин маъниҳо набӯдааст , зоҳир шудааст ки ғарази муаллиф на онаст то ҳар яке аз ин ду ҷавҳар бар ҳол хеш бимонанд , ва на низ онаст то ҳар яке хасистар аз он шаванд ки ҳастанд ё бўдстнд . Пас бимонад онкии ғарази муаллифи ин муаллиф ки мардумаст ( аз ин таълиф ) ки миёни ҷисм ва нафас додааст андари таркиб ӯ , онаст то ҳар яке ( аз эшон ) беҳтар аз он шаванд ки ҳастанд . Ва бад-ӣни шарҳ зоҳир шуд ки муаллифи ин ду ҷавҳари мухолиф ҳакимаст , аз баҳри онкии беҳтар кардани мари чизеро аз онкӣ бошад аз ҳикматаст .

Он гоҳ гӯйем каз ин ду ҷавҳар ки таркиби мардум аз ӯст , як ҷузв аз кули ҷисм ( омада )аст ва як ҷузв аз кули нафас , то аз ду ҷузви ин ду олам каз ӯ яке фоиласту дигар мунфаиласт , олимии мутавассити падед омадааст ки фоили андар ӯ бо мунфаил муттаҳидаст , ва он мардумаст ки ба нафас аз олам алавӣаст ва бар ин олам ба илм муҳӣтаст , ва ба ҷасад аз олам суфлоасту андари ин олам ба зот муҳотаст . Ва тақвоу астзҳори ин ҷузв каз ин олами фурӯдин андари ин мураккабаст ки мардумаст ба кули хешу ёрӣ додан ин кули мар ӯроу мазоҳират кардан ва ҳар ҷавҳарӣ аз ин ҷузви ҷисмии андари ин таркиб бар ҳаракати хеши собит бӯдан , гувоҳон удӯланд бар онкии он ҷузви дигар каз олами барин андари ин мураккабаст ки мардумаст , низ ба кули хеш пайвастааст ваз ӯ қӯт ва ёрӣ ёбандааст , ва он кул низ мари ин ҷузвро мазоҳират кунандааст . Ва он кул аз ( ин ) илми азим лиззат ёбандааст , бар мисоли ин ҷузв аз ин амали ҷузвӣ ,у мари ҳикматро ҷӯяндааст , бар мисоли ин ҷузв бе ҳеҷ тафовутӣ . ( ва низ ин ҷузв каз ҷисми андар ) таркиби мардуми зер тасарруф ӯст вази нафаси бад-ӣни тасарруфи баҳоу ҷамолу зеб ва зинат ёфтааст , гўост бар онкии зинату баҳоу ҷамолу равнақи ончӣ аз ин ҷисми куллӣ мар ӯ рост , зинату баҳоу ҷамолу равнақ аз тасарруфи нафас куллӣаст андар ӯ ,у ончӣ аз ин ҷисми куллӣ аз баҳоу ҷамолу равнақи нафаси куллӣ бенасиб мондааст – аз регу сангу шӯрау ҷузи он – бар мисол чизҳоеаст каз анояти нафаси ҷӯии андари ҷасади мардум бенасиб мондааст – чу мӯӣу нохун ва рем гӯшу оби бинӣу ҷузи он аз фазлоти таому шароб - ,у андари он тнқити олам бузургаст , чунонкии андари ин тнқити олам хирадаст баробар .

Ва пас аз он гӯйем ки чу дурустаст ки нафас на ҷисмаст – чунонкии пеш аз ин андари ин маънии сухани гуфтем –у андари ҷисми падед ояндааст , воҷиб ояд ки на андар маконаст ва чу на андар маконаст , на аз макон ҳаме ояд . Ва чу аз кули хеш ҳаме ояд ба рӯе ва на аз макон ҳаме ояд ба дигар рӯй , лозим ояд ки нафас на андар маконаст . Ва чу нуфуси наботӣу ҳайвонӣ бар марказ ( олам ки заминаст падед ояндааст пас аз онкии падеди оянда набӯдааст , лозим ояд ки ин нуфуси андари ин марказ ) аз ҳавошии олам ҳаме ояд аз роҳи аҷроми алавӣ . Ва қӯту растани набот аз тобиши офтобу дигари кавокибу падед омадани камӣ ва беш андари наботу ҳайвон ба сабаби назару кавокибу иттисолоти эшон ба якдигару бози мондани наботу ҳайвон аз зойишу афзоиш ба ҷойҳоӣ ки кавокиб бар он ҳаме нтобад , бар дурустии ин даъвӣ гувоҳонанд ки гуфтем : нуфуси наботӣу ҳайвонии андари марказ аз ҳавошии олам ҳаме оянд . Ва чу ин нуфуси андари марказ аз ҳавошии олам ҳаме оянд ва на аз ҷое ҳаме оянд , ( бал ) аз кули хуш ҳаме оянд , воҷиб ояд ки берун аз ин ҷисми куллӣ ҷой нест , бал ( ки ) на ҷойаст . Ва чу на ҷойаст , онҷо ҷисм нест . Ва чу ҷисм нест –у ҷузи ин ду ҷавҳар каз ӯ яке нафасасту дигар ҷисмаст , чизе мавҷӯд несту аҷроми алавӣ аз ҷониби ҳавошии олами Модату қӯти наботу ҳайвони сӯии марказ ҳаме фиристад – лозим ояд ки берун аз ин олам нафасаст ки нуфуси ҷузвӣ аз ӯ беонкӣ аз ӯ ҳаме нақсоне шавад ( - чунонкии гуфтем - ) андари ин олам ҳаме ояд . Ва набояд ки хонандаи китоби мо ба ҳукми ин қавл тасаввур кунад ки мо ҳаме гӯйем ки олами ҷисмии ҳамеи андари шикаму ҷўФи нафас куллӣаст , аз баҳри онкии мо нахуст собит кардем ки нафас на ҷисмаст ва низ собит кардем ки берун аз ин олам макон нест ва чу макон нест ҷисм несту ончӣ ӯ на маконаст ва на ҷисмаст , ҷуз нафас нест . Пас берун аз ин олам нафасаст ба қавлии мантиқӣ ,у лекини ин тасаввури мари нафас риёзат ноёфтаро бидон ҳамеи аўФтд ки ӯ ҳамеша мари ҷасади хешро ва чизҳои заминиро андари миёни ҳаво дидаасту гумонаш чунонаст ки ҳаво ҷисмӣ нест , бал ( ки ) маконе тиҳӣаст , то чу башнавад ки берун аз ин олам ҷисм нест ва макон несту лекин ҷавҳарӣ ҳасту ҷавҳарӣ ки он ҷузи макон ва ҷисмаст нафасаст , заннаши аўФтд ки нафас ҷисмасту олами андар ҷўФ ӯст , чунонкии заннаш чунонаст ки берун аз ин олам кушодагӣасту ҳавои фарох . Ва агар на онаст ки ин занни мардумро бидон ҳамеи аўФтд ки то буд мари ҷасади хешро – ки он наздиктар ҷисмӣ буд бадв – андари миён ҳаво дид , чаро занни ҳамеи набард ки берун аз ин олами хок ё об ё оташаст ки ҳар яке аз ин се қисми ҷисм низ ҳаме хоҳаронанд мари ҳаворо ? ва ҳар киро гӯйанд ки берун аз ин олам халост – аънии ҷой тиҳӣаст – бипазираду заннаши андари маънии ин номи сӯии ҳавои шитобад ва ҳаме нанигарад ки чу ҳавои як ҷузваст аз аҷзои ин ҷисми куллӣ , бӯдани афлок бо ончӣ андар ӯст андари миёни ҳавои сазовортар аз он нест ки бӯдан онаст андари ҷузвии дигар аз аҷзои олам чу обу оташу ҷузи он . Пас чаро ҳаме раво надорад ки берун аз афлок об бошад ва раво дорад ки ҳаво бошад , агар на онаст ки иллати тасаввур ӯ мари ин ҳолро ёфтан ( ӯст ҳамеша мари ҷасад ) хешро андари миёни ҳаво на андари миёни хок ё об ?

Ва чу мари ин ҳолро тақрир кардем , гӯйем ки сӯрати ҷасади мардум бар акси сӯрат оламаст , аънӣ ки ончии андари сӯрати олам зибраст , андари ҷасади мардум зерасту ончии андари ҷасади мардум ба миёна ӯст , андари ҷасади олам ба карона ӯст . Набинӣ ки соқи пои мардум ки ( фурӯтар ҷое ) аз ҷасад ӯст , мансӯбаст ба Зуҳал ки бартар ҷойаст аз оламу мағзи сари мардум ки ба бартар ҷойаст аз ҷасад ӯ , мансӯбаст ба моҳ ки фурӯтар ҷойаст аз афлок ? ва чун ҳол инасту ҷои нафаси ҷузвии андари ҷасади мардум диласт ки андари миёна таркиб ӯсту аноятҳои дил аз миёнаи ҷасад ба атрофу ҳавошӣ ӯ ҳаме расад ва ҳаме байнем ки аноятҳои нафаси куллӣ андари миёнаи ин олам ки он марказ ӯст ояндааст , пайдо шудааст ки ин осору аноятҳо андари ин ҷўФ аз тарафу ҳошити олам ҳаме ояд аз роҳи аҷроми алавӣ . Ва ҳам чунин низ бузургтар аноятӣ аз аноятҳои нафаси куллӣ онаст ки ба офтоб пайвастааст ки ӯ андари миёна афлокаст – аънӣ ( ки ) фалаки чаҳорум ки офтоб андар ӯст миёнааст аз ҳафт фалаку фавойид аз ӯ ба дигари кавокиб расидааст – , чунонкии бузургтар аноятӣ аз нафаси ҷузвии андари таркиби мардум ки он олам ҷузвӣаст онаст ки ба дил пайвастааст ки андари миёнаи ин таркибасту фавойид аз ӯ ба дигари аъзоӣ ки раисону мудаббирон ҷасадонанд расидааст ,у лекини фавойиди андари олами хирад – ки ҷасад мардумаст – аз миёна ба карона ҳо шаваду фавойиди андари олами бузург аз ҳавошӣу каронаҳои ӯ ҳаме ба миёна ояд баракси якдигар , чунонкии гуфтем . Он гоҳ гӯйем андари устувории ин қавл , ки осори феъл аз ҳаракати доими андари аҷзое ( ки аз ) ин ҷисми куллӣ андар ҳавошӣасту даврии он аз инфеъолу сукӯни андари аҷзое каз ин ҷисми куллӣ андар марказаст вази ҳавошӣ даврасту даври мондани он аз феълу ҳаракат , низ гўоҳоннди удӯл бар онкии фоили ин ҷисми куллӣ бар ҳавошӣ ӯст то ончӣ аз ин ҷисми бадви наздик тараст , феъли мар ӯ росту ончӣ аз ӯ давртараст , феъл пазир ӯст , ҳар чанд ки берун аз ин олам ҷой нест албата . Ва он маънӣ ки мар ӯро ҳамеи берун аз ин олам гӯйем , ба ҷонибӣ нест аз ин олам , аз баҳри онкии ончӣ аз ҷисм ба ҷонибӣ бошад ё андари ҷўФ ӯ бошад ё бар ӯ муҳӣт бошад , ончӣ ӯ на ҷисм бошад , ба ҷонибӣ аз ҷавониб ӯ набошад ва на ҷисми андари ҷўФ ӯ бошад ва на ӯ андари ҷўФ ҷисм бошад . Ва ончӣ ҳаме гуфта шавад андари маънии ҷои нафаси андари ҷисм , ба ҳукми зуҳӯри феъл ӯ ҳаме гуфта шавад аз он маъдан , на бдонкаҳ воҷиб ояд ки нафаси андар музиъӣ бошад аз ҷасаду дигари музиъӣ аз ӯ холӣ бошад , чаҳ агар чунин бошад , он мавзе ки аз ӯ холӣ бошад мурда бошад , чу сарҳои мӯӣу нохун ки чу мари онро бабрем аз он дардӣ ба мо нарасад .

Ва лекини макон ба ҳақиқати он нуқтааст ки марказ оламаст ки андар ӯ он ҷузви хок номтҷзӣаст . Ва ҳар чаҳ аз он нуқтаи сӯии ҳошити наздик тараст , на ба макони наздик тараст . Ва сатҳи берӯнӣ аз доираи олами пайваста на макон ва на ҷисмаст , ва на макон ва на мутамаккин нафасаст . Аз онаст ки ончӣ аз ҷисм ба нафаси наздик тараст феъл ӯ бештараст , чунин ки чу аз ҷасади мардуми дил ба анояти нафаси ҷузвии махсӯс (аст , ҳаракати куллӣ андари ин таркиби мар ӯ ) рост ки ҳамеша ҳаме ҷунбад , ва чу дили бёромди ҷумлагии аъзои раисаи бёромд . Ва чу ҳаракати андари ҷасади мари дили рости феъли мар ӯ рост , аз баҳри онкии ҳаракат феъласт ба ҳақиқат . Ва далел бар дурустии ин қавл ки гуфтем : макон ба ҳақиқат аз ин олами он нуқтааст ки ӯ миёна оламасту андари он нуқта аз хоки як ҷузвасту дигари аҷзои ҷисм ки ба гирди он ҷузви андар на маконанд , онаст ки маълумаст ки ончии андар макон бошад мутаҳаррик набошад , чунонкии ончӣ на андар макон бошад мутаҳаррик бошад сӯии макон ,у мари аҳли саноати ҳандасароу уламоӣ саноат тинҷемро зоҳираст ки аз ҷумлагии ин ҷисми куллӣ он як ҷузваст аз хок ки ( ӯ ) андари миёнаи нуқта оламаст ки мутаҳаррик несту дигари ҳамаи ҷузвҳои олами ҷисмӣ ба куллияти такя бар он ҷузв доранду ҳама мутаҳарриконанд , ва чу ҳамаи ҷузвҳои олам мутаҳарриканд , дуруст шудааст ки ҳаракат эшон бидонаст ки андар макон нестанд , чунонкӣ чу ин як ҷузви андар маконаст сокинасту мари ҳамаи гарониҳои ин ҷисмро бар гирифтааст . Ва гӯйем андари таъкиди ин қавл ки гуфтем : берун аз ин олами чиз бо азм нест ва ишорат кардем ки онҷои нафас куллӣаст , ки мо мари нафасро ба зуҳӯри феъл ӯ шинохтаем , чунонкӣ ( чу ) аз ашхоси ҳаракат ба иродату сухани гуфтану ҷузи он дидем ( ва ) ҷуз бар шахси мардум бар шахсеи дигари ин феъл ҳо наёфтем – чу сангӣу чӯбӣу ҷузи он - , донистем ки ин афъол аз ин як шахс ба чизеи ҳаме падед ояд ки он чизи мари он дигарро нест . Он гоҳи мо мари он чизро каз ин шахси бадви афъол ва ҳаракот омад , нафаси гуфтему бдонстим ки ин чиз на ҷисмаст ва чу на ҷисмаст , бо азм нест ,у лекини ҷасади мардуми мари нафас ӯро бар мисол макон аст бидон рӯй ки тамомии феълҳои нафаси ҷузвии ҳаме аз ӯ падед ояд . Ва андари ин макони мар ӯро дастафзорҳост ки ӯ бидон ҳар яке феълӣ кунад , чунонкии чашми мар ӯро олатӣаст ки ӯ бидон мари алвону ашколу ҳаракату сукӯн ( ва ) авзоъи аҷсомро андар ёбаду гӯши мар ӯро олатӣаст ки ӯ бидон мари овозҳоро андар ёбад , пас дил низ мар ӯро олатӣаст ки ӯ мари қӯти зиндагиро бад-ӣни олат ба дигари ҷузвҳои ин макон хеш фиристад , чунонкии забони мар ӯро олатӣаст ки хоси феъл ӯ – ки он нутқаст – аз ӯ бад-ӣни олат падед ояд вази ду қисми мағзи сар , пешини қисми мар ӯро олатӣаст ки қӯти мтхилаҳ ӯ кор бидон олат кунад ва сипасин қисм аз мағзи сари мар ӯро олатӣаст ки қӯти ҳофиза ӯ андари нгоҳдошти сӯратҳои ҷисмии илмӣ кор бидон олат кунад .

Ва ( чу ) ҳол инаст ки мо ҳаме ба ҳар олатӣ аз нафас феълӣ ёбем , зоҳираст ки нафас аз ин шахси андари маконеи ҷузи маконе дигар нест . Ва чу андари маконе ( нест , ) лозим ояд ки маҳдӯд нест ба зоти хеш , аз баҳри онкии маҳдӯд ҷисмаст . Ва чу маҳдӯд нест , андар ҷисм нест , аз баҳри онкӣ агар андари ҷисм будӣ маҳдӯд будӣ . Ва чу маҳдӯд нест , мар ӯро тӯлу арз ва умқ нест , аз баҳри онкии ин се чизи ҳадҳои ҷисманд . Ва чу чизеи берун аз ҳад хеш набошад , пас берун аз ҷисми ҳудӯд ҷисм нест ва чу онҷои ҳудӯд ҷисм нест , онҷо ҷисм нест . Чаҳ агар берун аз ҳар ҷисмии дигари ҷисмӣ будӣ , ҷисми номутаноҳӣ будӣ ва мутаҳаррик набӯдӣ ,у ҷисм мутаноҳӣасту ҳаракати мстдир ки бар афлок муставлеаст бар тноҳии ин ҷисми куллӣ далеласт . Пас агар мар касеро занни аўФтд ки берун аз ин ҷисм ки ба ҳаракати астдорт мутаҳаррикаст чизеаст ( ки мар ӯро масоҳатӣаст , бибояд ) донистан ки он чиз нафас несту берун аз ин ҷавҳар бо азми гардандаи чизеи дигар бо азм нест , аз баҳри онкии ончии мар ӯро азм бошад ҷисм бошад . Ва агар берун аз ин доираи мутаҳаррики азмӣ будӣ , воҷиб омадӣ ки ( он ) азми мутаҳаррик будӣ , бидон сабаб ки гуфтем ки сокин аз ҷисми куллӣ он нуқтааст ки марказ оламасту бас ( ва ) ҳар ҷузвӣ ки аз ҷисм аз он марказ давртараст , ҳаракат ӯ бештараст . Пас аз ҳукм мушоҳида боистӣ ки он азм ки берун аз фалакаст , мутаҳарриктар аз афлок будӣ ва агар он азми мутаҳаррик будӣ , ҳаракаташи доим будӣу ҳаракати доими ҷуз ба астдорт набошад . Ва агар он азми мутаҳаррик будӣ ба ҳаракати астдорт , ҳаракати афлок падед наомадӣ , аз баҳри онкии ҳаракат аз ҷисми мутаҳаррик ба ҷудо шудан ӯ падед ояд аз ҷузи азми хеш . Пас ҳаракати ин ҷисми мстдири ҳаме гувоҳӣ диҳад ки фалак ба азми хеш ( аз ҷузи зоту азми хеш ) ҷудост . Ва чу зот ӯ бо азмаст , ҷузи зот ӯ ки ба азми хеш аз он ҷудост ҷуз бо азмасту ҷуз бо азм , нафасаст . Ва низ чу нафас бар ҷисм муставлеаст ба тасарруфи андар ӯ ва ба таҳрики мар ӯро , ва ҳар доирае аз давоири фалак бар онкии фурӯд аз ӯст муставлеаст ба тасарруфи андар ӯ ва ба таҳрики мар ӯро , лозим ояд ки нафас бар олами ҷисм муҳӣтаст – аҳотти нафаси ҷузвӣ бар шахси хеш –у лекин чу мари ин ( нафас ) ҷузвиро берун аз ӯ ҷисмаст , феъл аз андаруни ҳаме берун шавад , ва чу мари ин шахси куллиро ки оламаст берун аз ӯ ҷисм нест , феъли нафас аз берун ӯ ( андар ӯ ) ояд . Пас мо бидон гуфтем ки нафаси куллӣ берун аз ин оламаст ки феъл ӯ аз роҳи ҳавошии олами сӯии марказ ҳаме ояд .

Ва бад-ӣни қавл , маънӣ он хостем ки нафаси куллӣ на андар оламаст . Чаҳ агар гуфтемӣ ки андар оламаст , гуфта будемӣ ки маҳдӯдаст ,у пеш аз ин дуруст кардаем ки нафас маҳдӯд нест , бал ( ки ) маҳдӯд ҷисмасту нафас на ҷисмаст , ҳам чунонкӣ чу феълҳои нафаси ҷузвӣ аз андаруни ҷасади ҳаме берун ояд , гуфтем ки нафаси мардуми андар ҷасадасту чунонкӣ чу ба нури офтоб аз рӯй оинаи ҳроқаҳи ҳамеи оташӣ падед ояд , гуфтем ки андари он нуқтаи жарфӣ ки бар рӯй ( оина ) ҳроқаҳаст оташасту онҷои ҳеҷ оташ набӯд ,у лекин чу он нуқтаи иллати падед омадани оташ буд аз нури офтобу оташ аз онҷо падед омад , ҳар чанд ки онҷои ҳеҷ оташ набӯд ва он нуқтаи оҳан буд аз ҷумлаи нуқтаҳои рӯй оина , мари оташро бидон нуқта ишорат кардем ба зарурат ,у ҷумлагӣ рӯй оинау ҷумлагии сатҳи ҳавои мари нури офтобро андари тақобулу қабул ба маҳали он нуқта оинаанд бидонча нури офтоб аз эшон боздошта нест ,у лекини мари он феълро аз офтоби он як нуқтаи ороста шудааст аз оина ,у уқало ( донанд ки агар ҳамаи сатҳи ҳаво ва ) обу хоки ҳам чу он нуқта каз оинаи мари падед овардани оташро аз нури офтоби муҳайё шудааст муҳайё будандӣ , ҳамаи ҷўФи фалаки пари оташ будӣ , ва ҳам чунин агар усӯли табоиъ ороста шудандӣ мар пазируфтани афъоли нафасро , ҳамаи табоиъи ашхоси мардум будӣу ашхоси дигари ҳайвону набот . Пас гуфтори мо ки гӯйем : нафаси андар ҷисм нест , даъвӣ мо бошад бидон ки нафаси берун аз ҷисмаст . Ва чу ба бурҳон дуруст кардем ки берун аз ин ҷисми куллӣ ки оламаст чизе бомасоҳат нест , гуфта бошем ки онҷо на ҷисмаст . Ва на ҷисм нафасаст ки мар ӯро ба ҷой ҳоҷат нест ,у лекини мари суханро андари ин боби майдон тангасту гӯяндаи натавонад ки мари чиз (ро ) ки собит кунад ҷуз ба ҷое ишорат кунад ки феъли он чизи собитро аз онҷо падед кунаду бидонад .

Ва ҷои андари азм ҷисм бошад . Ва ин сӯрат бидон ҳаме лозим ояд ки сухани ҷузи мари ҷисмро сифат нишоед кардан ва чу ҷузи ҷисмро сифат бояд кардан , он сифати ҷузи тариқи салби сифот ҷисм нишоед кардан . Чунонкӣ гӯйем ки ончӣ ҷисм нест , мар ӯро азм ва масоҳат несту ончии мар ӯро азм ва масоҳат нест , мар ӯро ҳаракат маконе нест , бал ( ки ) ҳаракат ӯ зотӣ ва ҷавҳарӣаст чунонкии ҳаракати ҷисм арзӣаст бо онкии андари ҷисми ҷуз ҷисм набошад , чунонкии об ки ӯ ҷисмаст андари сабу ва хам бошад ( ки ) эшон ҷисмҳои мҷўФанду сатҳи андарунии сабуу хами маконҳои об ё ҳаво ё ҷуз онанд . Ва чу нафас ҷисм нест , андар макон нест ва чу андари ҷисм маконаст , нои мутамаккини андар ӯ набошад албата , чунонкии мутамаккини андар макон бошад ночора .

( он гоҳ ) гӯйем ки ҷамъ бӯдани аҷзои ин ҷисми куллӣ андари ин шакли карӣ , ба пайвастагӣ ( нафас куллӣаст ) бадв . ( ва ) пароканда шудани аҷзои ин ҷисми ҷузвӣ – ки ҷасад мардумаст – пас аз ҷудо шудани нафаси ҷузвӣ аз ӯ , гўост бар дурустии ин қавл , аънӣ ки чу ба ҷудои нафаси ҷузвӣ аз ин ҷисми ҷузвӣ ки ҷасадаст иҷтимои аҷзоӣ ӯ ҳаме ба ифтироқ бадал шавад , мари ҷисми куллиро ба ҷудо шудани нафаси куллӣ аз ӯ ҳам ин ҳол лозим ояд . Ва чу маълум кардем ки агар анояти нафаси куллӣ аз олами ҷисм мунқатиъ шавад , ин иҷтимо ки мари ҷисми рост ба ифтироқ бадал шавад ,у мари ин иҷтиморо иллати таркиби муфрадот табоиъаст бар ҳиўлӣ то ҳар яке аз ин чаҳор қисми ҷисм бидонча ду табъи мухталиф ки андар ӯ сӯратаст ва ӯ аз он ду табъ бар ҳиўлӣ ки брдорндаҳ онаст мураккаб шудааст андари маконе ки бадв махсӯсаст боистодаҳаст , мари ифтироқи ин ҷисмро иллати бархестани муфрадот табоиъ бошад аз ҳиўлӣ , аънӣ агар анояти нафаси куллӣ аз олам бархезад , бархестани аноят ӯ аз олам он бошад ки сӯратҳои олам ба ҷумлагӣ аз аҷсом бархезад – аз баҳри онкии манбау макони сӯратҳо нафасасту табоиъи андари аҷсоми олами сӯратҳост – ва чу сӯрат ҳо бархезад муфрадот табоиъ бархезад – аз баҳри онкии муфрадоти табоиъи сӯратҳои аввалӣанд – он гоҳи мари аҷзои оламро ифтироқ лозим ояд . Ва чу муфрадоти табоиъ аз ҷисм бархезад , мари ҷисмро вуҷӯд намонад , ( аз баҳри онкии вуҷӯди ҷисм ба вуҷӯд ) сӯратаст андари ҳиўлӣу мари ҳиўлиро бесӯрат вуҷӯд нест албата . Ва чу сӯрат ба нафас бозгардад , мари ҳиўлиро вуҷӯд намонад ва чу сӯратҳо аз ҷисм олам бархест , он гоҳи ҷисм мавҷӯд набошад то гӯйем : ӯ мутафарриқ шавад .

Ва ин баён ки мо кардем мари хирадмандро далелӣ равшанаст ( бар ) чигунагии бархестани ҷисм , бо онкии вуҷӯди ин ҷисми куллӣ бо ин сӯрат бӯдаасту мари инро бе ин сӯрат вуҷӯд нест . Ва ҳаракоти ақсоми ҷисм ба сабаби ин табоиъ ки андари эшон мураккабаст - ва он табоиъи сӯратҳои аҷсомаст - сӯии маркази андари маконҳои хеш то олам бидон ҳаракот ( низом ) ва инзимом ёфтааст , бар дурустии ин қавли гўост . Ва чу ҳол инаст , моро зоҳири шдкаҳ агар анояти нафаси куллӣ аз олам бархезад , мари ҷисмро вуҷӯд намонад , аз баҳри онкии бархестани анояти нафас аз ҷисм ба бархестан табоиъ бошад аз ҳиўлӣ , ва чу ин ду чиз ки вуҷӯд ҳар яке аз он ( ба вуҷӯд ) ёр ӯст бо ӯ аз якдигар ҷудо шаванд , мари мураккаби эшонро ки ҷисмаст вуҷӯд намонад , аз баҳри онкӣ ҳар яке аз ин ду чиз ба зоти хеш қоим нест . Ва бад-ӣни шарҳ зоҳир шуд ки иллати вуҷӯди ҷисми эҳтиёҷ нафасаст бад-ӣни амали азим ки ҳаме кунад , аз баҳри онкии нафас аз ин амали ҷуз ба бе ниёзии хеши даст боз надорад ва чу адами ҷисм ба бе ниёзии нафас мутаъаллиқаст , вуҷӯди ҷисмро иллати эҳтиёҷ нафас бошад . Ва ин бурҳонӣ равшанаст .

Он гоҳ гӯйем ки чу ҳаме байнем ки аҷзои табоиъ ки андари шахс мардумаст , пас аз онкии мари нафаси ҷузвиро тоъат доштаасту мари сӯратҳои кули хешро раҳо накардааст , чу нафаси ҷузвӣ аз ӯ ҷудо шавад ҳамеи сӯии куллиёти хеш ки он аҷсом олам аст бозгардад ки анояти нафас куллӣ бидон аҷсом пайвастааст , ва бидон бозгаштан аз ин таклифҳои афзӯнӣ ки сипас аз ҳаракоту таколиф табиӣ ёфтааст - ва он ҳаракот ародӣаст - барраад , ин ҳол далеласт бронкаҳ чу нафаси ҷузвии пас аз онкии мари ин ҷисми ҷузвиро кор баста бошад ва бар сирати кули хеш рафта бошад андари талаби илму ҳикмати мари ақлро ки шараф диҳанда ӯст аз ин шахс ҷудо шавад ( ва ) сӯии кул хеш бозгардад ки анояти ақл куллӣ бидон пайвастааст , ва бидон бозгаштан аз ин таклифҳои амалии шаръӣ ки мари онро сипас аз амалҳои ҷисмӣ - ки ба сабаби иморат ҷасад бидон ҳоҷатмандаст - бпзирФтаҳаст , низ барраад . Ва ин беонешоФӣаст .

Аммо агар касе гуяд : чаҳ далеласт бар онкии вуҷӯди ҷисм ба вуҷӯд табоиъаст ? ва мункир шавад мари ин қавлро ки мо гуфтем ки муфрадоти табоиъи андари ҷисми сӯрат ҳоанд , ва гуяд : табоиъ эърозаст ва ба бархестани эърози ҷавҳар ( бархезад , ва далел ҷӯяд ) бар онкии табоиъи андари ҷисм аз нафаси мавҷӯд шудааст албата , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки аз ӯ бипурсем ки чаҳ гӯйӣ ки ончӣ ӯ на сард бошад ва на гарм ва на тар бошад ва на хушк , ҷисм бошад ё на ? агар гуяд : бошад , гӯйем : моро бинмоӣ ҷисмӣ ки мар ӯро аз ин эъроз чизе нест ,у наёбади ҷисмӣ ки мар ӯро аз ин сифот чизе набошад албата ва маълум шавадаш ки вуҷӯди ҷисм ба вуҷӯди ин сӯратҳост . Ва низ гӯйем андари ради қавл ӯ , ки агар раво бошад ки ончии андар ӯ на гармӣ бошад ва на сардӣ ва натарӣ ва на хушкӣ ҷисм бошад , воҷиб ояд ки ончии ин табоиъи андар ӯ мавҷӯд бошад на ҷисм бошад , ва маҳоласт қавл касе ки гуяд : ончии гарм ва хушкаст ва ё гарм тараст ва ё сард ва тараст ва ё сард ва хушкаст ҷисм нест . Ва чу ончӣ бо ин сифатҳост ҷисмаст , ончӣ бе ин сифат ҳо бошад на ҷисм бошад . Пас дуруст кардем ки агар табъ набошад , ҷисм набошад албата .

Аммо ҳуҷҷат бар онкии табоиъи андари ҷисми сӯратҳост на эърозаст , онаст ки арз он бошад ки чу ӯ аз ҳомил хеш бархезад ҳомил ӯ мавҷӯд бошад , чунонкии гардии андари гӯйу чаҳорсуеи андари чаҳорсуӣу мижау буии андари чизи вои мижау буи эърозанд , ва агар аз мум гӯйӣ кунем гирд , чу мар ӯро чаҳорсуӣ кунему гардӣ аз ӯ бишавад , айни он мум ба бархестани гардӣ ки андар ӯ арз буд бархезад , ва ҳам инаст ҳоли дигари эъроз ки андар ҷавҳар ояду бишавад . Ва аммо сӯрат он бошад ки агар ӯ аз мусаввир ӯ бархезад , мари мусаввир ӯро вуҷӯд намонад , бо онкии мари ҷисмро ҷавҳаряти бад-ӣни сӯратҳост ки андар ӯст аз гармӣу сардӣу хушкӣ ватарӣ ва ин сӯратҳо ба ҷавҳаряти аввалитар аз ҳиўлӣанд , аз баҳри онкии феъли мари ин сӯратҳо рост на ( мар ) ҳиўлиро , ончии мар ӯро феъл бошад , ба ҷавҳаряти аввалитар аз он бошад ки мар ӯро феъл набошад , чунонкии андари ин маънии пеш аз ин андари ин китоб сухан гуфтаем . Ва чу зоҳираст ки феъли мари табоиъи рост , зоҳираст ки табоиъи андари ҷисм эъроз нестанд . Ва чу эъроз нестанду ҷавҳари ҷисми номи табоиъӣ бадишон ёфтааст , мари эшонро сӯрат гӯйем , аз баҳри онкии шарафи ҳиўлӣ ба сӯратаст на ба арз . Ва чу дуруст кардем ки ин табоиъ эъроз нестанд , сазовор будӣ ки гуфтемӣ ҷавоҳиранд ,у лекини ҷавҳари ҷисм мураккабаст аз ин сӯратҳо ва аз ҳиўлӣ ки баргиранда онаст ,у мари он мураккабро ҳаме ҷавҳар гӯйем , мари як баҳрро аз ин ҷавҳар ҷавҳар нагуфтем . Аммо гӯйем ки ин баҳра ки сӯратаст аз ин ҷавҳар ки ӯ мураккабаст аз ҳиўлӣу сӯрат , ба ҷавҳаряти аввалӣ тараст аз он баҳра ки ҳиўлӣаст . Пас ( дуруст кардем ки табоиъи андар ) ҷисми сӯрат ҳоанд ва ба бархестани сӯрат мусаввир бархезад .

Ва аммо далел бар онкии табоиъи андари ин ҷисми куллӣ ки оламаст аз нафаси куллӣ мавҷӯд шудааст , онаст ки мусаввирот бар ду гӯнааст : ё табиӣаст ё сниъӣ (аст . ) аммо мусаввироти табиӣ чу ҷавоҳир маъданӣасту наботу ҳайвон , ва аммо сниъӣ чу маснӯъоти мардуму ҷуз мардумаст аз ҳайвонот . Ва андари маснӯъоти мардуми осори қасд зоҳираст бидонча аз ҳар маснӯъӣ ҳаме бидон сӯрат ки дорад феълӣ ояд ки он феъл ( аз ӯ ) ҷуз бидон сӯрат ҳаме наёяд . Бар мисоли қалам ки тарошидау шикофтау сар бурӣда бошад то феъли китобат аз ӯ бад-ӣни сӯратҳо ки дорад бияёд ва чу мҳбраҳ ки аз обгина карда бошад ки мари обро бипазирад ва нарм нашавад ва танг бошад то ҳбр бисёр бадв андар шавад , сараши нигун ба ҷўФ ӯ фурӯ бошад то ҳбри бадв фурӯ шавад ва агар биўФтд ҳбр наризад ва ба қалам аз ӯ бар андозаи ҳоҷати нависанда бар ояд . Ва ин ҳамаи осори қасд сонеъ ӯст ки андари сӯрат ӯ пайдост вази он пораи гавҳари обгинаи ин феълҳо ҷузи бад-ӣни сӯрати қасдӣ ки ёфта аст наёяд . Пас донистем ки мари ин обгинаи пораро бад-ӣни сӯрат сонеъӣ кардааст ба қасд , чаҳ агар ин гавҳари пора аз зоти хеши бад-ӣн сӯрат шудӣ , боистӣ ки ҳамаи гавҳари обгинаи ҷузи бад-ӣни сӯрат мҳбраҳ набӯдӣ албата . Ва чу ҳол инаст ки феъл аз мусаввирот ба сӯратҳоӣ ки дорад далеласт бар қасди сонеъи он ба тасвири мари он аҷсомро бидон сӯратҳо то гӯйем ки оташ низ мусаввирӣасту гармӣу хушкӣу равшании мар ӯро сӯратҳост каз ӯ бад-ӣни сӯратҳо ҳаме сӯхтану хушк кардану равшан кардану ҷуз он ояд , пас лозим ояд ки ин мусаввири бад-ӣни сӯрат ба қасди сонеъӣ шудааст , на ба зоти хеш . Чаҳ агар мари ҷисмро ба зоти хеши феълӣ будӣ , воҷиб омадӣ ки феъл ӯ яке будӣ бидонча як ҷавҳар буд . Ва агар чунин будӣ , боистӣ ки ҳамаи ҷисми оташ будӣ ё об будӣ ё ҷузи он . Ва ҳам инаст сухани андар ҳар қисмӣ аз ақсоми ҷисм ки мар ҳар якеро аз он феълӣаст ки он феъл аз он ҳаме бидон сӯрат ояд , ( чунонкӣ аз оби ҳамеи хокро сириштан ояд ба сӯратҳоитарӣу сардӣ ки андар ӯаст ва аз боди мари оташро қавӣ кардан ояд ба сӯратҳои гармӣ ватарӣ ки андар ӯст . )у мари мусаввироти табиӣ (ро ) – аз наботу ҳайвон – саноатаст аз нуфуси номӣу ҳиссӣ ки андар эшонасту мар ҳар якеро аз эшон қасд бидон сӯратаст ки қудрат бар ( изҳор он ёфтаанд ва аз он ) ҳаме натавонанд гузаштан .

Он гоҳ гӯйем ки ин сӯратҳои бисёр мухталиф ки мо бар аҷсоми оламу ашхоси наботу ҳайвон ҳаме байнем , аз ду берун нест : ё аз зоти ҷисм омадааст , ё аз чизе омадааст ки он ҷуз ҷисмаст . Агар касе гуяд : аз ҷисм омадааст ба ҷисмят ӯ , гӯйем ки агар чунин будӣ , боистӣ ки ҳамаи ҷисм ба як сӯрат будӣ , аз баҳри онкии ҷисмяти андари куллияти ҷисм яксонасту сӯратҳои мутазоду мухталиф ( андари ҷисм мавҷӯдаст , ва раво набошад ки андари як чиз аз зот ӯ сӯратҳои мутазоду мухталиф ) ояд , бо онкии ҷисм ба куллияти хеши як ҷавҳараст ва чаҳор қисмаст ва ҳар қисмӣ аз ӯ ба сӯратӣаст ё зид ё мухолифи дигари қисм , чунонкии сӯрати қисми оташи зиди сӯрати қисм обасту мухолифи қисм бодаст , ва ҳам инаст ҳоли дигари ақсоми ҷисми андари сӯратҳо ки дорад . Ва чу ҳол инаст , агар ҷисми мусаввир хешаст , воҷиб ояд ки мусаввири қисми оташ обаст ё дигари ақсом . Он гоҳ ҳар қисмии мусаввир ( ва ) фоили ёр хеш бошад ба рӯе ва ба дигар рӯй мафъӯлу мусаввири ёр хеш бошад , ва ин ҳол маҳол бошаду қавлӣ ки маҳолро лозими орад маҳол бошад . Пас ин қавл ки касе гуяд : ин сӯратҳо андари ҷисм аз зоти ҷисм омадааст , маҳоласт .

Ва чу дуруст кардем ки сӯратҳо андари ҷисм на аз зоти ҷисм омадааст , дуруст шуд ки аз сонеъӣ омадааст ба қасд ки он сонеъ на ҷисмасту лекин ҷавҳараст , аз баҳри онкии ҷисм ҷавҳарасту ҷавҳар аз арз сӯрат напазирад .

Ва чу он сонеъ ҷавҳараст ва на ҷисмаст , нафасаст ки мутасаррифи андар ҷисм ӯст . Ва тасарруфи нуфуси наботӣу ҳайвонии андари табоиъ ба тасвири мари ашхоси наботу ҳайвонро ба сӯратҳои ону тасарруфи нафаси инсонии андари қисми хокӣ аз ҷисм ки он пазироӣ сӯратасту андари чизҳои наботӣу ҳайвонӣ аз чӯбҳоу баргҳоу самғҳоу пӯстҳои набот ва ( аз ) устихонҳо ва сарвҳоу ҷузи он ки ҷавҳари хокӣ бар он ғолибаст , бар дурустии ин қавли гўост . Пас дуруст кардем ки вуҷӯди ҷисм ба вуҷӯд табоиъасту табоиъи андари ҷисми сӯрат ҳоанд на эърозанд ,у табоиъи андари ҷисм аз нафаси мавҷӯд шудаасту нафас ҷавҳарасту ҷуз ҷисмаст ва ба макон ҳоҷатманд несту афъол ӯ андари ҷисм пдидоиндаҳаст . Ва бад-ӣни шарҳ зоҳир кардем ки нафаси мардуми андари ҷисм на аз ҷисм омадааст , аз баҳри онкии ҷисм мутаноҳӣаст ва чу ҷисм мутаноҳӣасту нафаси андар ӯ омадааст , ҷуз ( аз ) ӯ омадаасту ҷуз аз мутаноҳӣ омадааст , бал аз на мутаноҳӣ омадааст ва на мутаноҳӣ нафасаст . Пас нафаси мардум аз ҷавҳарии номутаноҳии андари ҷисми мутаноҳӣ омадааст ва ба зот хеш наёмадааст , бал ( ки ) ба қасди сонеъи олам омадааст .

Ва қасди сонеъи олами андар овардан ( мари нафасро андар ) ҷисм , он бӯдааст то беҳтар аз он шавад ки бӯдааст ,у беҳтар шудани ҷисм аз муҷовират ӯ бо нафас бар дурустии ин қавли гўост , чунонкии пеш аз ин гуфтем . Ва мари нафасро аз пайвастан ба ҷисм ҳаме ёфтан лаззот ҳосил шавад ки ӯ аз офариниш бидон моиласт ,у оғози лиззатҳои ӯ лиззат ҳиссӣаст ки ҳайвон бенутқ бо мардум бидон шарикаст . Ва бидонча андари мардуми ҷавҳарӣ дигараст ки он мари илмро пазирндааст ва он ҷавҳари ақл ғарӣзӣаст , аз маҳсусот ба мардуми лаззотӣ пайвастааст ки дигари ҳайвон аз он бенасибанд , чу лиззат ёфтан ӯ аз шириниҳоу туршиҳоу тезиҳо ( ва ) алвони вази ҷавоҳири вази нигорҳоу сӯратҳои некӯу ҷузи он , ( ки ) андари қавл ӯ ба шарҳ лаззот гуфта шудааст .

Ва ҳар ки аз мардуми андари илм бартар ояд , аз ин лаззот ки бҳоем бо ӯ андари он шарикаст давртар шавад , чунонкии фузалоу уқалоу ҳукамо ба қӯтӣ басанда кардаанду илму ҳикматро ҳамеи ҷӯянди вази он ҳаме сайр нашаванд . Ва ин ҳол далеласт бар онкии лиззати илму ҳикмати мари эшонро ҳаме аз лаззоти ҷисмонӣ боз дорад , ва низ далеласт бар онкии беҳтарии нафас андар ёфтан ӯст мари илму ҳикматро ки ғарази сонеъи олам аз овардан ӯ мари нафасро андари ин олам , онаст . Ва чу зоҳир кардем ки шарафи нафаси андари илм ва ҳикматасту ғарази сонеъ аз ин таълифу сунъ онаст ва дуруст кардем ки нафаси мардуми пас аз ҷудо шудан ӯ аз ин шахси ҳаме ба кул хеш бозгардад , воҷиб ояд ки лаззоти куллӣ аз кул ӯ бадв ба ёфтан ӯ расад мари илму ҳикматро . Ва чу ҳол инаст , гӯйем ки мари нафаси мардумро пеш аз онкии андар ҷисм омад на ёфтан лиззат буд ва на хост , бали ҷавҳарии зинда буд шоиста мар ёфтан лаззоти абадиро , вази сонеъи ҳаким ки бар расонӣдани мари ҷавҳариро ба шарафӣ ки сазовор он бошад қудрат дорад , воҷиб бошад ки мари он ҷавҳарро зойеъ накунад ва аноят кунад бадв то ӯ бидонча шоиста онаст аз шараф ва камол бирасад .

Ва чу нафас ба зоти хеш зиндааст – чунонкии пеш аз ин ( андари ин китоби шарҳи он ) гуфтем –у ончӣ ба зоти хеш зинда бошад ва ( мар ӯро ) ҳаме ба шарафӣ бояд расӣдан ки ӯ сазовор онаст , ночора аз он шараф давр бошад ва низ расӣдан ӯ бидон шараф ба иродат ӯ мутаъаллиқ бошад , ва чу дуруст шуд ки ғарази сонеъи оламу муаллифи ҷисми ташриф ( нафас )аст ба таълиму таҳким , пайдо омад ки ҷавҳари нафаси пеш аз ин беилм буд . Ва чу беилм буд ва расӣдан ӯ ба лаззотӣ ки он бартар аз ( лаззот ҷисмонӣаст ба ёфтан ) ӯст мари илмро ки он мар ӯро несту чизе аз ончии рағбат ӯ бидон бошад ҷуз ба таъйину таклиф ба дигари ҳоле ва сӯратӣ нашавад , воҷиб ояд ки сонеъи ҳакими бад-ӣни сунъи азими мари нафасро ҳаме аз маҳал беилмӣ ва белиззатӣ ба маҳали лиззати барад . Ва чу азимтар лиззатии мари нафасро ҳаме аз таҳсили илм ба ҳосил ояд ва ӯ мари илмро ҳаме аз ҷисм ёбад , иллат ёфтан нафаси мари лиззатро ҷисм бошад . Ва ёфтан нафаси мари лиззати ҳиссиро ба оғози вуҷӯди хеши андари ҷисму ҳарисӣ ӯ бар ону майл ӯ сӯии ону истеҳкоми таъаллуқ ӯ ба ҷасад бидон лиззат – аънӣ ки ҷасад ӯ бидон ҳамеи қавӣ тар шавад – ва пас аз он расӣдан ӯ ба лиззати нафсонӣ ба охири булӯғи хеш ( ба камоли нафсонӣ )у боз омадан ӯ аз лиззати ҳиссии бад-ӣни лиззати илмӣу музоъаф шудани рағбат ӯ андари он барҳасб ёфтан ӯ мари онро , бар дурустии ин қавл ки гуфтем : иллат расӣдани нафас ба куллияти лаззоти ҷавҳар ҷисмаст , гўост . Ва чу ҳол инаст ки нафаси мардум аз илми ҳаме ба лиззат ақлӣ расад , гӯйем ки мақсӯди муаллиф ба миёни ҷисму нафас аз ин таълиф онаст то мари нафасро ба лаззотии расонад ки ӯ сазовор онаст . Ва он лаззот ки нафаси мари онро биёбад , бар ду қисмаст : яке лиззат ҳиссӣаст ки нафас бидон ба миёнҷӣ ҷисм расад ,у дигари лиззат ақлӣаст ва нафас бидон ба миёнҷӣ илм расад , аз баҳри он буд ки расӯлони худои таъолии мари халқро бар омухтани илму кор бастан он ба лаззоти абадӣ навид доданду фоидаи нафас аз илми ҷузи лиззат чизе нест .

Ва чу ҳол инаст , гӯйем ки лиззати ҳиссии фонӣ ба манзалати рамз ва мисласт аз лиззати нафсонии боқӣ ва расӣдани мардуми бад-ӣни лиззати фурӯдин мар ӯро чу навидӣаст аз офаридагори хеши сӯии он лиззати барин боқӣ , ва ин аз он ба маҳали чошнӣ ва намӯдорӣаст , ҳам чунонкии барг ҳар наботӣ ба оғози падед омадани хеш бар мисоли навидӣ ва намӯдорӣаст аз бори хеш . Набинӣ ки барг ҳар наботӣ монанди бор хешаст ба сӯрат , на ба таъму рангу буи ? пас гӯйем ки бори набот аз барг ба манзалат тоўиласт аз танзил , ва гӯйем ки брзигри хирадманд чу мари киштро бибинад , аз барг ӯ бар тухму бор ӯ далел гирад ва ҳам чунин боғбони ҳушёр чу ҳаме бинад ки барги зардолу бар мисоли бори хеш гирдасту барги дарахти бодом ба сӯрат бодомаст , чу ба барги дарахтӣ ки навруста бошад бингарад , аз сӯрат ӯ бар бор ӯ далел гирад . Ва маънии тоўил чизе нест магари бози бурдани мари чизеро бидонча аввал ӯ он бӯдааст ,у мари чизи падеди ояндаро бозгашт бидон чиз бошад каз ӯ падед омадааст , бар мисоли дарахтӣ ки падед ояд ва ба охир аз ӯ бор ҳамон ояд ки тухмаш ба оғоз бӯдааст . Ва чу мардум бар мисол дарахтаст ки бор ӯ ақласт бидонча ба охир аз ӯ ақл падед ояд , пас ин ҳол далеласт бар онкии иллати ин будаш ба оғоз ақл бӯдааст , чунонкии дарахти бодом ба оғоз бодом бӯдааст , ва ин эътиборӣаст ки офариниш бар дурустии он гўосту эътибор ( аз ) офариниш бар уқало воҷибаст , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( Фоътбрўои ёўлии алобср ) .

Ва чу ин бунёд бар гўоиии илм ки боқитар гўоиӣу ростгӯитар ( мзкӣ ӯст дурустаст , гӯйем ) ки лаззоти ҳиссӣ аз лаззоти ақлӣ ба манзалати барг себаст аз себ ки монндгӣ ба миёни эшон ҷуз ба шакл нест ки он дӣданӣаст . Ва қавли худои таъолӣ ки ҳаме ( аз ) биҳиштён ҳикоят кунад ки чу миваҳо андари биҳишти бидиҳандашон , эшон гӯйанд : ин бидон мива ҳо монад ки моро дода буданд пеш аз ин , ба монндгӣ бошад миёни ин миваҳоу миваҳои биҳишт , бад-ӣни оят , қавла : ( клмои рзқўои минҳои ман самараи рзқои қолўои ҳозои алзии рзқнои ман қаблу атўо ба мтшбҳоу ?лаами фӣҳо азўҷи мутаҳҳара ва ҳам фӣҳо халдун ) , бар дурустии ин қавл ҳуҷҷатаст . Ва бар хирадмандон воҷибаст аз ин лиззати хасиси аввалӣ бар он лиззати шарифи охиратии далел гирифтани вази амсолу румуз ки андари китоб худоӣаст – ки бар чизҳои ҷисмонии фурӯд омадааст – сӯии чизҳои ақлонӣ ки монандаи ( он )аст ба тоўили он роҳ ҷустан ва бар танзили иқбол кардану мари онро хори нодоштан ба умед расӣдан ба тааммули он , бар мисоли иқболи худованди дарахт бар баргу шох ӯ ба умеди тухму мива ӯ . Ва ҳар ки аз уқалои сӯии лиззати нафсонӣ аз роҳи нардбони илми риёзӣ баромадааст , донад ки лиззати ҳиссии андари ҷанби лиззати ақлӣ ба манзалати барг талхасту гандаи андари ҷанби бори ширину хуши буи ,у мари илмро ба умеди лиззат ҳиссӣ наҷуед ,у лекини гуруҳе ки мари илмро нашнохтанд , мари лиззат ӯро наёфтанду мари ҳавасҳои хешро илм ном ниҳоданд то ҷузи ранҷ аз он ҳосил наёварданд , лоҷарам чу мари лиззати нафсониро тасаввур боист кардан , ба ҷисм бозгаштанд ва гуфтанд ки ба олами латиф хӯрдан ва хуфтанаст , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд ба накӯҳиши андари эшон ( бад-ӣни оят , ) қавла : « иълмўни зҳрои ман алҳиўаҳи алднё ва ҳам ани алохраҳи ҳам ғФлўн » . Пас чунонкии миёни баргу бори дарахти ҷуз ба шакл монндгӣ нест ки он дӣданӣаст , миёни лиззати ҳиссӣу ақлӣ низ ҷуз ба ном монндгӣ нест ки он шуниданӣаст .

Он гоҳ гӯйем андари таъкиди ин сухан ,у мари набиштаи илоҳиро ки андари офоқ ва анфусаст ба мтобъони хонадон ҳақ намоем ба дастурӣ каз худованди рӯзгори хеш , аломоми алмстнсри биллоҳи маъаад абӣ темем бен аломоми аззоҳири лоъзори дайни аллоҳи Амиралмӯъминин - салавоти аллоҳи алайҳу алии обоӣаҳи алтоҳрину абноӣаҳи алокрмин - ёфтаем андари ҷазираи хуросон , ки ҳарисии мардум ба оғози кори хеш бар лиззати ҳиссӣ ки истеҳкоми ҷасад ӯ андар онаст ва расӣдан ӯ ба тамомии ин лиззат ба устувор шудан ҷасад ӯст , аз офариниш чу таклифаст мар ӯро аз сонеъ ӯ бар талаб кардан ин лиззати хасиси фонӣ ки ӯ аз он лиззати шарифи боқӣ ба манзалати барги талхи зишт гандааст аз миваи ширини некӯи шакл ( хуши буи . ) ва моро маълумаст ки агар ин таклифи офариниш - ки бештари халқ аз он ( ғофиланд – набӯдӣ , кӯдаки хиради андар ) шери модар рағбат накардӣу ғарази сонеъ аз сунъ ба ҳосил наомадӣ . Ва ин таклифро ҷузи бад-ӣни сиблат ( ки мари қӯт ) ҷозибаро ва ёфтан лиззати ҳиссиро андари нафас инсонӣ ниҳоданд ба оғоз , некӯтар аз ин ваҷҳе набӯд то кӯдаки хирад аз ғизо ношикеб омад . Ва бад-ӣни тадриҷи мар ӯро ба тамомии неъматҳои ҳиссии брсониднд то бидон ҷои расонид ки мари таклифи дувумро муҳтамил шуд . Ва таклифи дувуми он буд ки мари танзилро фурӯ фиристоданду мар ӯро бар пазируфтан он ҳс карданд ва навид додандаш ки агар мари инро бипазирӣу азизи доряш ва бар ин кор кунӣ , ба лиззати ҷовидии сипарии ношавандаи рисӣ . Ва монанда карданд мари лиззати нафсониро ки боқӣаст бад-ӣни лиззати ҷисмонии фонӣ , бидон сабаб ки мари ин лиззати ҳиссиро бар мисоли чошнӣ ва намӯдорӣ ёфта буд , ва бо он низ бгФтндш ки ба сарои охирати неъматҳост ки ӣнҷо зоҳир нест ва пӯшидааст , чунонкии худоӣ таъолӣ гуфт , қавла : ( Флои тааллуми мо ахФии ?лаами ман қурраи аъини ҷзоءи бмои конўои иъмлўн ) .

Ва низ андари офариниш ( ба ) хати худои таъолии бнмўдндш ки он неъматҳои боқии охиратӣ аз ин неъматҳои фонии дунёе ба манзалат мивааст ки ӯ бар дарахт ба охир падед ояд аз барг ки ӯ бар дарахт ба аввал падед ояд . Ва ин неъматҳо аз он неъматҳо ба манзалати шер бе ҳеҷ мижааст ки як чизаст аз бисёр неъматҳои ин олимӣ ки шери хора ба охир бидон расад , аънии ҷумлагии неъматҳои ин олам аз бе ниҳояти неъматҳои он олам ба манзалат шераст ки ба кӯдак расад аз нахуст аз бисёр неъматҳои ин олам ,у чунонкии шери модари мари кӯдакро аз неъматҳои ин ҷаҳони чошнӣ буд , ин неъматҳо мари нафаси мардумро шер модар ӯсту модар ӯ ин оламаст , ва ба манзалат чошнӣаст мар ӯро ин неъматҳо аз неъматҳои бе ниҳояти охиратӣ . Ва бтрсонидндш ки агар мари ин таклифро напазирӣу мари инро хори дорӣ ва рад кунӣ , аз лиззати ҷовидии биўФтӣу мари туро аз ин лиззати ҳиссӣ ки ёфтае , ба куштан ҷудо кунем . Ва ин ҳукм бар офариниш ростаст , аз баҳри онкии танзили шери модари дайн буд ва ҳар ки мари онро рад кард , шери модари дунё аз ӯ бстднд ки он неъматҳои ин ҷаҳонӣ буд – аънии бкштндш – чунонкӣ ҳар кӯдакӣ ки шер модар нахурд бимирад . Ва мари радкунандаи шери халқиро худои кишту мари радкунандаи шери амреи рори сўл ӯ кишт ба ҳақ бар ҳукми фармони офариниш . Ва расонандаи ин пайғоми Муҳамади Мустафо ( с ) буд ва рост гуфту офариниш бар дурустии ин қавли гўост , аз баҳри онкии танзил суханӣ аст гуфта бар чизҳои ақлӣу мари онро монанда карда ба чизҳои ҳиссӣ , бар мисоли барги дарахт ки монандаи бораст ба сӯрати вази тухм ӯ андар ӯ мушобеҳатӣ беш нест , ва ҳар ки мари барги дарахтро наварзад ва хор дорадаш , мари бор ӯро наёбад , ҳам чунонкӣ ҳар ки аз лиззати ҳиссии бози истад ба оғоз нашав хеш , ба лиззат нафсонӣ нарасад ва ҳар ки аз барги дарахт бар бор ӯ далел нагирад , ( ҷуз ) аз барг ӯ мижаи наёбади вази бори мар ӯро умедӣ набошад . Ва ҳар ки мари баргро зойеъ кунад ба бор ӯ нарасад , чунонкии бештар аз мардумон рӯй аз танзил гардонидаанду мари шариъатро даст боз доштаанду хор гирифтаанд . ( ва ҳар ки андари дайни худоӣ аз баҳри раёсат ) дунёеи ҳаме рағбат кунад , он кас бо онкии даст аз дайн кӯтоҳ кардааст баробараст , аз баҳри он буд ки худоӣ ( таъолии мари шикоятиро ки андар ) замири расӯл ӯ буд аз уммати хеши андари китоб азиз бозгуфт бад-ӣни оят , қавла : (у қол алрасул ирби ани қавмии атхзўои ҳозои алқрءони мҳҷўро ) . Пас ҳар ки аз уммат бар танзили боистод ва ( мар ) тоўил талаб накард , бар мисол касе буд ки аз дарахт барг хӯрд вази бор давр монад .

Он гоҳ гӯйем ки чу хирадманд бингарад андари фармони худои таъолӣ ки ҳаме фармоед мари расӯли хешро ки мари халқро бар пазируфтани дайн таклиф кун ба оёт бисёр , чунонкӣ гуфт , қавла : ( қтлўои аллазӣнаи лои иўмнўни биллоҳу лои болиўми алохр )у ҷузи ин , ( ва ) ҳамеи Фрмоидш ки мари эшонро навиди даҳ бар пазируфтани ҳақ ба неъматҳои абадӣ , чунонкӣ ҳаме гуяд , қавла : ( аммо аллазӣнаи ءомнўоу ъмлўои алслҳти фалаами ҷинати алмоўии нзлои бмои конўои иъмлўн )у ҷузи он ,у ҳамеи Фрмоидш ки мари эшонро битарсон бар рад кардани дайни ҳақ ба азоби оташ , чунонкӣ ҳаме гуяд , қавла : ( ва аммо аллазӣнаи Фсқўои Фмоўҳми алнори клмои ародўои ани ихрҷўои минҳои аъидўои фӣҳоу қили ?лаами зўқўои азоби алнори кантам ба ткзбўн )у ҷузи он , мари ин қавлҳоро бо ончии андар офаринишаст баробар кунад , бибинад ки ин таклиф ҳақаст ва ин въду ваъид дурустаст , аз баҳри онкии хирадманд ҳаме бинад каз офариниши мардум ба оғоз нашав хеш бар лиззат ёфтан аз он ғизои заъиф бемижа ки шераст ҳарис омадааст ки ҳар соъатии мари онро ба хоҳиш ва гиристани ҳаме талаб кунад ( ва ) бар орзӯии он ҳаме аз хоб – ботарӣ димоғи хеш – ҳар соъатӣ бедор шавад , ва расӣдани кӯдаки хирад ба ҳамаи лиззати ҳиссӣ ки лиззати шери модараши андари ҷанби он ҷузвии сахт андакаст , ҷуз бидон ҳарисӣ ки офариниш бар ӯ афкандааст ва он таклифии зоҳир (аст , ) нест . Ва зоҳираст мари хирадмандро ки агар кӯдаки шери хор аз ин таклиф ки ӯ аз офариниш бар он мукаллафаст бозоистд ё боздорндш , ӯ ба оташи ғарӣзӣ ки андар ӯ мураккабаст ҳалок шаваду азоби оташи ғарӣзии азобӣ сахтаст . Ва агар мари ин таклифи робпзирд ва бар он кор кунад , ин оташ ки ёд кардем мар ӯро бнсоўд ва ба неъматҳои ҳиссӣ расад ки ҷумлагии он бисёраст ва чу мари онро ба шери андак бемижа изофа кунем азим бошад , пас ин ҳоли офариниши гўост бар онкӣ агар мардум аз расӯли худоӣ ( мар ) дайни ҳақ (ро ) қабул кунад , ба неъматҳои ( бисёр ) абадӣ расад ки он лиззат нафсонӣасту ҳаргизи оташи худои мар ӯро бнсоўд ва агар мари ин таклифи илоҳиро рад кунад , ба латаши ҷовидӣ муаззаб шавад . Ва он азоби мар ӯро ба ҷаҳл ӯ воҷиб шавад , ( чунонкии савобаш ба илми ҳаме воҷиб ояд . )у далел бар дурустии ин қавл ки гуфтем : оташи худоӣ бар мардум ба ҷаҳл ӯ лозим ояду мар ӯро савоб ба илм воҷиб шавад – пас аз онкӣ ба бурҳон ақлӣ намудем пеш аз инки лаззоти нафсонии шарифтар аз лаззот ҳиссӣаст бидонча ҳамеи мардум ба сабаб нодонистани масъалаи илмӣ аз таому шароби бозмонд - , қавл худоӣаст ки ҳаме гуяд , қавла : ( нори аллоҳи алмўқдаҳи алтии ттлъи алии алоФдаҳ ) . Ва чу ҳаме гуяд : оташи худоӣ онаст ки бар дилҳо ҷокўл шавад , ҳамеи намояд ки итилоъ ( ӯ бар дилҳои ҷоҳилонаст ки ) ба нури илм аз дониш ( баҳра ) наёфта бошад , ва мо ҳаме байнем ки чу аз мо чизеи пурсанад ки мо мари онро ндонем , бидон соъати оташи ғарӣзии ҳаме бар дили мо матлаъ шаваду ҳамаи ҷасад мо бидон гарм шавад ( ҳам чунонкӣ ба оташ гарм шавад ) . Ва ( чу ) дуруст кардем ки азоби оташи ҳаме ба ҷаҳл воҷиб ояд мардумро , пайдои омдбаҳи бурҳони халаф ки савобу неъмати ҷуз ба илм воҷиб наёяд . Он гоҳ гӯйем ки ин таклифи дувуми фармоишӣ ба манзалат тоўиласт аз он таклифи нахустин офаринишӣ ки он ҳирс кӯдакаст бар ғизо ки ба сабаб пазируфтан ин таклиф ӯ ҳаме ба неъматҳои бениҳоят расад ( ва ) агар мари инро рад кунад , ба оташ биёвезад .

Ва бар ин ҷойгаҳи нукта Эй гӯйем андари тасдиқи расӯл ( Мустафо ) ( ъ ) ки азимтар мукаллафӣ аз худои мари халқро ӯ буд ( ъ ) ва аз офариниш бар ончӣ гӯйем далели орем то ҷҳоли уммат ки моро бади дайни хонданду ҳуҷҷати мо ншнўднд ва бар мо ғалаба карданд вази маскану шаҳри хеши моро бронднд , сӯии касоне ки аз уқалои мари ин китобро тааммул кунанд накӯҳида шаванд . Ва он нукта онаст ки гӯйем : далел бар онкии мардум аз пазируфтани таклифи сонӣ ки он қабули дайн ҳақаст ҳаме ба неъмат ҷовидӣ хоҳад расӣдан ва ба рад кардани ҳаме ба уқубат худоӣ бихоҳад овихтан , онаст ки ин таклиф бар омухтани илм ва ҳикматаст , ( чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , ) қавла : (у иълмҳми алктбу алҳкмаҳу ани конўои ман қабл лФии злли мубин ) ,у дигари ҷой ҳаме гуяд : ҷанг кунед бо эшон то фитнае ки он ҷаҳл аст бархезаду дайни ҳамаи мари худоиро бошад , бад-ӣни оят , қавла : (у қтлўҳм ҳатто лои ткўни фитнау икўни аддӣни ллаҳи ?фони антҳўои Флои ъдўни алои алии алзлмин ) . Ва мардум аз илму ҳикмат ба неъмат ҳо расад , ва он таклифи пешин – каз ин таклиф ба манзалат танзиласт – бар дурустии ин қавли гўост , аз баҳри онкии мардум аз пазируфтан он таклиф ба ақл ғарӣзӣ расед ва ба ақли ғарӣзии мари тамомии неъматҳои ҳиссиро бёФту бози пасини лиззатӣ аз он лиззати мар ӯро лиззати мубошират буд ки он наздикаст ба лиззати ақлӣ , аз баҳри онкии гӯяндаи мари онро иборати натавонад кардан ва на шунаванда аз иборати гӯянда бар он воқиф шавад вази дигари лиззат ки аз ҳавос ёфтааст , бар он далелии натавонад овардан ва касе ки ба балоғат ҷасадӣ нарасаду ақли ғарӣзии бадви нпиўндду мутаҳайир ва мадҳуш ояд , лиззати мубоширатро наёбад ва наҷуед . Ва чу хирадманди мари ин шарҳро тааммул кунад ва бинад ки чу мардум аз таклифи нахустин бад-ӣни илми бадеҳӣ аввалӣ расед – аънӣ ёфтан авоил чу бишнохт ки ҷузв беш аз кул набошаду ҷузи он ки зоҳираст андари маҳсусот ки он атоӣ илоҳӣаст на таълимӣу бад-ӣн илм ёфт мар ( ин ) лиззат бисёрро – ва ба таклифи дувуми сӯии илм ва ҳикмат омад , бибоядаш донистан ки аз ин таклифи ҳаме ба неъматҳои бениҳоят ҷовдонӣ хоҳад расӣдану бидонад ба қиёси офариниш ( ки фазл ) ин неъматҳо ки бад-ӣни таклиф дувум ёфтанд бар он неъматҳо ки бидон ( таклиф нахустин ёфтанд , чу ) фазли ин таклифаст бар он таклиф ва чу фазли ин илм бар он илм . Ва чу дуруст кардем каз пазируфтани таклифи сонии ҳамеи мардум ба неъматии бартар аз неъматҳои гузаранда хоҳад расӣдан , дуруст шуд ки он неъмат абадӣаст . Ва чу зоҳир кардем ки мардуми андари рад кардан он таклифи нахустин ба шиддатӣ гузаранда расад ва он марг ҷасадӣаст , зоҳир шуд ки аз рад кардан ин таклифи азим ки он дайнаст , ҳаме ба шиддатӣ ногзрндаҳ хоҳад расӣдан ва он азоб худоӣаст . Наузи биллоҳи ман азоба .

Ва чу ҳол инаст , гӯйем ки ин таклиф ( дувум ) ки худоӣ кард мардумро ба миёнҷии расӯл ( ъ ) ба қавл , ба манзалати тоўил буд аз он таклифи нахустин ки мардумро кард ба миёнҷии ҷасадҳои мардум ба феъл . Ва ин ҳол далеласт бар онкии гӯяндаи ин қавли сӯии мо расӯласт аз худованди он феъл ,у расӯли мари ин қавлро аз он набишта бархонад ба халқ ки худои таъолии мари онро андари офариниши оламу таркиби ҷасади мардум ба хати илоҳии хеш набиштааст , чунонкӣ ҳаме гуяд , қавла : « снриҳми аитнои фии алоФоқу фии анФсҳм ҳатто итбини ?лаами ана алҳақ » . Дуруст кардем ба гўоиии офариниш ки ин таклиф ки расӯли худои мари халқро пазируфтани дайн ӯ - субҳона - кард ҳақаст ( ва ) неъмату шиддати абадии ақлӣ ба пазирндау радкунанда ( ин таклифи пас аз ҷудо шудани нафаси мардум аз ҷасад ӯ бирасад , чунонкии неъмату шиддати ҳиссии фонӣ ба пазирндау радкунанда ) он таклиф аввалин расед пас аз пайвастани нафас ӯ ба ҷасад . Ва ин суханӣаст ба тарозуии худои таъолӣ - ки он ақл шарифаст - брсхтаҳ бе ҳеҷ хиёнатӣ , чунонкии худои таъолӣ фармӯдааст бад-ӣни оят , қавла : «у ақимўои алўзни болқсту лотхсрўои алмизон »

Ва бад-ӣни шарҳ пайдо кардем мари хирадмандонро ки ваҳй аз худои таъолӣ ба расӯл ( ъ ) ишоратӣ буд аз ӯ - субҳона - мар ӯро сӯии офариниш ба таъйидӣ ки он бар дили мунаввар ӯ ( ъ ) фурӯд омад то ӯ ба нури он таъйиди мари набиштаи худоӣ - таъолии ҷадда -ро бархонад . Ва ҳеҷ сухани гуфтанӣ ба шитобтар аз он набошад ки ба ишорат бошад ки мари онро ба чашм шояд андар ёфтан , аз баҳри он буд ки мари сухани худоиро бо расӯл ваҳй гуфтанду ваҳй ба шитоб бошад . Ва он ишорат буд ба таъйид то бингарад андари офариниш то ӯ ( ъ ) ғарази офаридагор аз ин набиштаи абадӣ ( бетабдил ) ки оламу аҷзоӣ онаст бар хонд , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : (у атли мо аўҳии алики ман китоби рбки лои мубаддили лклмтаҳу лни тҷди ман дунаи млтҳдо ) . Ва чу бад-ӣни оят ҳаме гуяд ки бихон ончӣ ба шитоб ба сӯии ту ишорат карданд аз набиштаи илоҳӣу мари суханон ӯро табдил нест , мари хирадмандро зоҳираст ки ин фармонаст аз худои таъолии сӯии расӯл ӯ ба брхўондн аз набиштаи худоӣ . Ва набишта суханӣ бошад ки мар ӯро бар чизҳои заминӣ – аз чӯбу хоку ҷузи он – шакл карда бошаду оламу ончии андар ӯаст ( мушкиласт ба ташкили илоҳӣ . Пас зоҳираст ки набиштаи худои ҷузи ин олам чизе нест ва зоҳираст ки ончӣ ӯ гуфту расӯл ӯ бархонад ба ҳукми ин фармон , аз ин набишта бархонад . Ва касе мари ин баёнро мункир нашавад , магар ки бар худ мкобраҳ кунад . )

( ва чу ин таъйид ба дили мунаввар расӯл раседу мари ин набиштаи номтбдли калимотро бидон бархонаду мари ҳамаи халқро аз он ғофил дид , донист ки ӯ аз офаридагори олам аноятӣ ёфт ки бидон аноят аз ҷумла офаридагон бидон манзалат расед ки наздикӣ худоӣаст аз ҷумлаи офаридагон , аз баҳри онкӣ ба нависанда аз хонандаи наздиктар касе набошад , ҳар чанд ки мари он хонандаро тоқати навиштани ҳам чунонӣ набошад . Ва чу ба хондани ин набиштаи мари хештанро ба нависандаи ин китобат бе табдили наздиктар касе ёфт , ин ҳол низ мар ӯро ( ъ ) ваҳй буду бад-ӣни ҳукми мари халқро даъват кард ба гуфтани лои илоҳи алои аллоҳи Муҳамади расӯли аллоҳ ,у андари таълифи шариъат ва густурдани дайн , сипас офариниш олам рафту ончӣ андар ӯст , ва рӯй бгрдонид аз ҳар ки бо ӯ дар ин манзалати анбозии ҷуст ва он фазилат надошт , чунонкии худоӣ таъолӣ гуфт мар ӯро бад-ӣни оят , қавла : ( атбъи мо аўҳии алики ман рбки лои илоҳи алои ҳўу аързи ани алмшркин ) .

( агар касе мари ин қавлро ки мо гуфтем мункир шавад ва гуяд : кӯдаки хиради мари шери модарро ба орзӯ ва ба табъ хӯрд на ба таклиф ,у таклиф бар ӯ он гоҳ будӣ ки мар ӯро набоистӣ ки шер хӯрдӣ ва касе мар ӯро бар хӯрдан он таклиф кардӣ , бар мисол касе ки ташна набошаду дайгарии мар ӯро бар хӯрдани об таклиф кунад то ба нобоисту қаҳри обро бихӯрад на чу касе ки ташна бошаду мари обро ба табъ ва орзӯ бихӯрад , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : ин сухан касе гуяд ки маънии табъу орзӯро надониста бошаду анвоъи таклифро нашносад . Ва мо пеш аз ин андари ин китоб ба бурҳони ақлӣ боз намудем ки ончии фалосифаи мари онро ҳаме табъ гӯйанд аз ҳаракоти ИМАот , қисираст . Ва зоҳир кардем ки ҳаракат бар ду гӯнааст : ё ародӣаст ё қисирӣ . Ҳаракати ародӣ аз мутаҳаррик онаст ки ба хост ӯ ояду андари ҳад имкон бошад – аънӣ ки раво бошад ки андари ҳад вуҷӯд ояд ва раво бошад ки наёяд – бар мисол касе ки нишаста бошаду ҳаракати бархестан ӯ ба хост ӯ мутаъаллиқ бошад , пас шояд бӯдан ки брнхизд . Ва низ ҳаракат аз худованди иродат бар ҷонибӣу мухолифи он ҷониб ва ба ҳоле ва ба зиди он ҳол бошад , чу ҳаракат касе ки бар нима кӯҳ бошад ки хоҳад ба сари кӯҳ бар шавад ва хоҳад сӯии ин кӯҳ фурӯ шавад ва чу касе ки хоҳад аз дайгарӣ чизе бастанд ва хоҳад мар ӯро чизе бидиҳад . Пас ҳаракат аз худованди иродати андари ҳад имкон бошад ва он гоҳ ба ҳад вуҷуб ояд ба ихтиёр ӯ . Ва ҳаракати қисирӣ аз мутаҳаррик онаст ки бехост ӯ ояд , бал ки ба хости худованд ихтиёр ояд ба қисир . Ва ҳаракати қисирии андари ҳад вуҷуб бошад абадан , чу ҳаракати аҷзои хоки сӯии маркази олам каз он ба қисири боздошта мондааст ва чу ҳаракати об аз фароз ба сӯии нишеб ки он андари ҳад имкон нест албата , бал кианд ҳад вуҷубаст ва ба қисираст . Ва чу ҳол инаст , гӯйем ки ҳар мқсўрӣ маҷбурасту ҳоли маҷбур ба зиди ҳол мухтораст ва он ҷузв каз ИМАоти табоиъ маҷбур нест , мар ӯро ҳаракат нест албата , ва он ҷузвӣаст аз хок ки андари марказ оламасту ҳамаи ҷузвҳои оламро такя бар ӯст ба ҳақиқат , аммо бар сиблат муҷоз гӯйем ки аз оташи асири он ҷузвҳо ки бар сатҳ берун ӯст мқсўр нест ва ҳаме наҷуед ки аз он бартар шавад , чунонкии он ҷузвҳо каз оташи фурӯди он сатҳаст то ба сатҳи зибрин аз он фалаки мари он сатҳи берӯниро ҳамеи ҷӯянду сӯии он сатҳ мутаҳарриканд ва ба қисир – каз сонеъи олам бар эшон афтодааст – фурӯд аз макони ёрони хеш мондаанд , аз бар онкии ҳама як ҷавҳаранд ва як ҷавҳари андари маконҳои мутазоди ҷуз ба қисири ноистд . Ва аз баҳри онкии гуфтем ки ин сухан ба муҷозаст ки ба дигар рӯй кули ин ҷисм ки оламаст майли сӯй марказ дораду ҳақиқат онаст ки аҷзои оташ каз фалаки асир бар сатҳ берун ӯст мқсўраст ва ҳаме хоҳад ки андари марказ олам ояду дигари ҷузвҳои оташ ки ба зер ӯ андараст ва бар сатҳи берӯнӣ аз ҳаво такя кардааст , мар ӯро аз фурӯд омадани боздошт , чунонкии кули ҳавои мари кули оташро аз фурӯд омадани боздошту кули хоку оби мари кули ҳаворо низ аз фурӯд омадан боздоштаасту аҷзои хоки мари якдигарро сутун ҳо гаштаанд ва ҳаме нагузоранд ҳар Фрўдинӣ аз он мари онро ки бартараст аз ӯ то ба марказ фурӯ шавад . Пас ҳамаи аҷроми олам ба ҳақиқат мқсўраст , ва аз онаст ки ҳамаи олам ба куллияти хеш ба ҳаракати қисирӣ мутаҳаррикаст . Ва чу ҳаракоти аҷзои олам яксонаст , пайдо шудааст ки ба ихтиёр несту ҳаракатӣ ки он ба ихтиёр набошад , ночора ба қисир бошаду ҳоҷтмндии андари чизи далел қисираст ки бар ӯ афтода бошад . )

( он гоҳ бипурсем аз ин кас ки чаҳ ҳамеи гӯйии мари кӯдаки шери модарро ба ҳоҷтмндӣ хӯрд ки ҳаст мар ӯро бидон ё ба бениёзӣ аз он ҳаме хӯрдаш ? то ба зарурат гуяд : ба ҳоҷтмндӣ ҳаме хӯрд . Он гоҳи гўиимш : чаҳ гӯйии муҳтоҷ мухтор бошад ё маҷбур ? то ба зарурат гуяд : маҷбур бошад . Он гоҳ гӯйем ки чаҳ гӯйии маҷбур мукаллаф бошад ё мухтор ? то ба зарурат гуяд : мукаллаф бошад . Пас дуруст кардем ки кӯдаки хирад бар талаб кардани шер аз модари хеш мукаллафасту мукаллаф ӯ он қӯти ҷозиба Эйаст ки андари таркиб ӯ мураккабаст ки ҳар соъатии мар ӯро аз хобу осоиш бедор кунад то он кор ки мукаллафи мар ӯро ҳаме фармоед , бикунад . Ва ин навъеаст аз таколифи илоҳӣ бар ҳасби тоқату қӯти брдорндаҳи таклиф ва бар муқтазои ҳикмати сонеъи ҳаким . )

( он гоҳ гӯйем ки агар қӯти ҷозиба ки андари ҷасади кӯдаки мураккаб ва мумкинаст то мар ӯро ҳар соъатӣ аз хоб бедор кунаду бФрмоидш то ба ранҷу кӯшиши мари шерро аз пистони модари бикашад ва то он кор накунад даст боз надорадаш ки бёромд ва биёсоед , ва агар кӯдаки мари ин таклифро аз ин мукаллаф напазирад ва аз тоъат ӯ сари бикашад , мукаллафи мар ӯро ба оташ ғарӣзӣ бисӯзад , пас агар қӯти ҷозиба бо ин аҳволи зоҳири мукаллафи кӯдак хирад нест , низ худовандӣ ки ӯ мари бандаи хешро корӣ сахт бифармоед ва аз ӯ напасандад ки он кор накунад ва агар он банда аз фармон ӯ сар битобад мари бандаро ба оташи сӯзад , мукаллафи банда хеш нест . Ва агар худованди ин бандаи мукаллафи банда хеш нест бо ин мъомлт ки ёд кардем , пас пайғомбари худоӣ ки мари халқро варзидан шариъат фармоед ки андари он зиндагии абадӣ эшонаст ва агар фармон ӯ набаранд , мари эшонро бикашаду худои таъолии мари эшонро ба оташ бисӯзад , низ мукаллаф халқ нест . Ва агар ба миёни ин таколиф фарқӣ нест , бидонча касе мари таклифиро аз ӯ номи дигар наад таклиф аз ҳол хеш нагардаду чиз ба табдили ном мубаддил нашавад . Ва ин хостем ки баён кунем . )

(у бад-ӣни шарҳ ки кардем , зоҳир шуд ки нафаси мардуми андари олами ҷисм на аз ҷисм ҳаме ояд ва на ҷисм нафасаст , ва низ пайдо шуд ки мари нафасро бо ҷисм мухолифатаст ва тазодӣ нест . Ва бидонча нафаси корбндндаҳ ҷисмасту ҷисм аз ӯ шараф пазираст , зоҳир шуд ки нафас мукаллафаст аз сонеъ бар пайвастан ба ҷисму мукаллаф маҷбур бошад на мухтор . Ва низ зоҳир шуд ки мақсӯди муаллиф ба миёни ду мухолиф аз ин таълиф , онаст то мари нафасро ба лаззоти нафсонии ҷовидии расонад , ва расӣдани мардум ба оғоз нашав хеш ба лиззати ҳиссӣ то аз он мари ҷасади хешро ки маъдани ҳавос ӯ буд устувор кард ва аз он ба лиззат илмӣ расед , бар дурустии ин қавли гўост . Ва низ зоҳир шуд ки таклиф аз худои таъолӣ ба миёнҷии расӯл бар мардум ҳақаст ва ҳар ки мари таклифи диниро қабул кунад ба лаззот абадӣ бирасад , ва расӣдани мардум ба лаззоти ҳиссӣ аз пазируфтан ӯ мари таклифи офариниши ҷасадиро , бар дурустии ин қавли гўост . Ва ҳар ки мари таклифи мукаллафи диниро рад кунад ба оташ худоӣ биёвезад ,у ҳалок шудану азоб дидани мардум ба оташи ғарӣзӣ ба рад кардани мари таклифи офариниширо , бар дурустии ин қавли гўост . Ва чу зоҳираст ки оташи табиии мари нафасро ки ӯ иллат фоилаасту таркиби мардумро қавитар олатӣаст , чу мардуми мари ин таклифи нахустин халқиро ҳаме рад кунад ба нокашӣдан ғизо , бад-ӣни олат ки оташ табиатаст ҳаме муаззаб шавад , воҷиб ояд ки азоби худои таъолии мар касеро ки ӯ таклифи диниро рад кунад , ба оташ бошад . Ва расӯли худои ин сухани андари ваъиди мари осӣонро аз набишта худоӣ гуфт ва он набиштаи илоҳӣ чунинаст ки мо ба тоқат хеш бидон ишорат кардем . )

( он гоҳ гӯйем ки мари муқтазои ин маъниро ки мари онро андари ин қавли мшрҳ ба бурҳонҳои ақлӣ зоҳир кардем , қавл чунон ояд ки гӯйем : нафаси мардуми андари олами ҷисм аз нафаси куллӣ омадааст ба миёнҷии аҷроми алавӣ , ва он аҷроми мари нуфусро ба манзалати муҷрӣ ҳоанд , бе онкии бад-ӣни сабаби андари нафаси куллӣ ҳеҷ нақсоне омадааст то ба бозрсидни ин нуфус ба нафаси куллӣ мар ӯро андари зот ӯ зёдтӣ бошад . Ва бузургтар бурҳонӣ бар дурустии ин қавл онаст ки нафаси куллӣ бениҳоятаст ва бениҳоятро на нуқсон лозим ояд ва на зиёдат ,у орандаи нуфуси мардуму ҷузи он андари ҷисми нафас куллӣасту падед омадани нуфуси фарзандон бисёр аз як нафаси ҷузвӣ беонкӣ аз ӯ нақсоне шавад андари олам ба миёнҷии ҷисм , бар дурустии ин қавли гўост . Ва мақсӯди нафаси куллӣ аз ин сунъу таълифу таклиф анаст то нуфуси мардум каз ӯ ҳаме падед оянд , ба лиззат ҷовидӣ расанд ва ӯ худ ба зоти хеш аз ин сунъ низ ба лиззат хеш расад . Аз баҳри онкии бузургтар лиззатии андари расонӣдан неъматаст ба ҳоҷтмндон ,у аФозти нафаси куллӣ бар олами ҷисм ба анвоъи неъматҳо ки мардумро ба оғоз нашав хеш бидон ҳоҷатаст – чаҳ ҷисмонӣ ва чаҳ нафсонӣ – бар дурустии ин қавли гўост . Аънӣ ки ҳар чизе ки мардумро бидон ҳоҷати қавӣ тараст , он чизи андари ин олам бештараст ва ба мардуми наздик тараст , аз ҷисмонӣот чу ҳавоу замин ки бе ин ду чизи мардумро сабот нест , ва аз нафсониёт чу ончии мар ӯро ҳаме эъроз гӯйанд ва аҷсом бидон оростааст ва расӣдани мардум ба улӯми шариф аз роҳ онаст ва чу пайғомбарон ( ъ ) ки андар олам зоҳиранду халқро ба қаҳри зери даст хеш овараданд то аз роҳи илми эшон ба неъмат ҷовидӣ расанд ва ин аз ифозот илоҳӣаст ки лиззати нафаси кули андари ин аФозтҳост . Ва далел бар онкии тамомии лиззати андари расонӣдан неъматаст ба ҳоҷтмндон , онаст ки ҳар касе ки мар ӯро андакӣ ақласт мақараст бдонкаҳ воҷибаст андари ақл ки беҳтари ҳолеи мари худоиро бошаду андари бдиҳти ақл собитаст ки мар ӯро ҳеҷ ранҷӣу алмии андари наёбад албата ,у ончии мар ӯро ҳеҷ ранҷӣ набошад ба ниҳоят лиззат бошад ва бениёз бошад аз чизе ки бидон ранҷ аз хеш бигардонад ,у расонандаи мари халқро ба неъматҳоӣ ки мари эшонро бидон ҳоҷатаст худоӣаст – ъзи шона - , пас дуруст шуд ки ғояти лиззати андари расонӣдан неъматаст ба ҳоҷтмндон , аз баҳри онкии ин ҷузи мари худоиро нест ва бениёзӣ камоласту худои бартар аз камоласт ки бениёзкунанда ҳоҷтмндонаст . )

( ва чу ҳол инасту ғарази сонеъи олам аз ин сунъ онаст то мари нафаси мардумро ба лаззоти ҷовидии расонад ва раво нест ки ғараз ӯ аз ин сунъ ҳосил нашавад , воҷиб ояд ки чу нафаси мардум бар адл боистаду мари шариъатро ки он таклиф ҳақаст кори бандад бар мӯҷиби ақлу басират , ночора ба лиззат илоҳӣ расад . Ва номи он биҳиштаст ки расӯлони худои мари мутӣъонро ваъда бидон карданд ва гуфтанд ки бозгашти он кас ки аз худоӣ битарсаду мари нафаси хешро аз ҳўӣ боздорад , ба биҳишт бошад , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд : ( ва аммо ман хоФи мақоми раба ва наҳй алнФси ани алҳўии ?фони алҷнаҳи ҳаии алмоўӣ ) . Ва хирадмандро маълумаст ки бозгашт пдидоиндаҳ бидон чиз бошад ки падед омаданаш аз ӯ бошад , ва бозгаштани ҷасади мардуму ашхоси наботу ҳайвон ба табоиъи пас аз ҷудо шудани нуфус аз он бар дурустии ин қавли гувоҳи мост . Ва чу падед омадани нафаси мардум аз нафас куллӣаст ки лиззати ҷовидии мар ӯ рост , бозгашти нуфус ба нафас куллӣ бошад на ба маконе , чунонкии ҷҳоли уммат ҳаме гӯйанд ва пиндоранд . Ва чу дуруст кардем ки нуфуси мутӣъони ҳаме ба нафас куллӣ хоҳад пайвастани пас аз ҷудо шудан аз аҷсод , пас ин мартабатаст ки нодонони уммати мари онро ҳамеи мартабат илоҳӣ донанд , кизби алҷоҳлўну злўои злолои бъидоу хсрўои хсронои мубино . Аз баҳри онкӣ раво нест ки офарӣдау мубдиъ ба манзалати мубдиъ ҳақ расанд , бал ки ин хосият каз ӯ ҳамеи чизе падед ояд , мари нафаси росту падед омадани нуфуси наботӣу ҳайвонии андар бисёр ашхос аз як нафас ки он мубдиъаст , бар дурустии ин қавл бурҳонаст . Ва хосияти андари чизе ки он бидон махсӯс бошад , бар онкии мар ӯро мхссӣ бехосият – бал ки хосияти бахш – ҳаст , гувоҳӣ зоҳираст , чунонкии пеш аз ин андари ин маънии сухани гуфтеми андари ин китоб . )

( пардохтем аз шарҳи ончии мақсӯди мо аз ин қавл буд аз маънӣ аз куҷо омадани нафаси андари ин оламу куҷо шудан ӯ пас аз ҷудо шудан аз ҷасад , ва ин қавлӣаст ки баннои китоб бар онаст . Ва пас аз ин ёд кунем ончӣ аз он чора Эй нест мари ҳамаи ҷуиндагони улӯми ҳақоиқу бсоӣру авоилро , ва устувор кунем инро ба далели ақлӣ ва ба бурҳони дуруст , бтўФиқи аллоҳ . )